Heemstede

Plaats
Dorp en gemeente
Heemstede
Kennemerland
Noord-Holland

De Glip molenromp [640x480].jpg

Molenromp in De Glip, vroeger een buurtschap, tegenwoordig een wijk in het Z van Heemstede

Molenromp in De Glip, vroeger een buurtschap, tegenwoordig een wijk in het Z van Heemstede

NH gemeente Heemstede in ca. 1870 kaart J. Kuijper [1024x768].gif

Gemeente Heemstede in ca. 1870, kaart J. Kuijper

Gemeente Heemstede in ca. 1870, kaart J. Kuijper

Heemstede

Terug naar boven

Status

- Heemstede is een dorp en gemeente in de provincie Noord-Holland, in de streek Kennemerland.

- De gemeente Heemstede is in 1858 vergroot met de gemeente Berkenrode.

- Reeds vanaf 1867 strijdt de gemeente tegen annexatieplannen van de gemeente Haarlem. Talrijke goed beargumenteerde verweerschriften ten spijt is bij Wet van 21 april 1927 Heemstede-Noord gewijzigd in Haarlem-Zuid, waarbij het inwonertal van de gemeente met 5.509 inwoners is gedaald (van ruim 17.000 naar 11.562). In 1978 hebben enkele grenscorrecties plaatsgevonden zowel van als naar de gemeente Bennebroek.

- Wapen van de gemeente Heemstede.

- Foto's van de plaatsnaamborden in de gemeente Heemstede.

Terug naar boven

Naam

Oudere vermeldingen
1064 vervalst 1e helft 12e eeuw kopie Hemstede, 1315 Heemsteden, 1347 Heemstede.

Naamsverklaring
Het Oudnederlandse hemstede = heemstede 'plaats waar een huis of boerderij staat'. De identificatie van de oudste vorm is onzeker.(1)

Terug naar boven

Ligging

Heemstede ligt direct Z van Haarlem, ZO van Aerdenhout, NO van Bennebroek.

Terug naar boven

Statistische gegevens

In 1840 heeft de gemeente Heemstede 285 huizen met 2.332 inwoners, verdeeld in het gelijknamige dorp 65/480 (= huizen/inwoners) en de buurtschappen De Glip of Princebuurt 43/455, De Heeren-Zandvaart 98/955, Het Kraaijennest 20/131, Den Hout 22/76 en De Heerenweg en Leijdsche Vaart samen 37/235. Tegenwoordig heeft de gemeente en daarmee ook het dorp ca. 11.000 huizen met ca. 27.000 inwoners.

Terug naar boven

Geschiedenis

Als je je nader wilt verdiepen in de geschiedenis van deze gemeente, kun je terecht bij de volgende instantie en site:

- Historische Vereniging Heemstede - Bennebroek (HVHB) is opgericht in 1947. Doelstelling van de vereniging is het bevorderen van kennis over en belangstelling voor de geschiedenis van de genoemde kernen, en de zorg voor het karakterbehoud van wat van historische, stedenbouwkundige, architectonische en/of landschappelijke betekenis is. De HVHB geeft het kwartaaltijdschrift HeerlijkHeden* en historische publicaties uit, organiseert excursies, geeft lezingen, werkt mee aan de jaarlijkse Open Monumentendagen en is alert op de instandhouding van karakteristieke elementen in hun werkgebied.
* Via deze link zijn oudere jaargangen, vanaf het begin t/m 2015, ook online te lezen.

- Artikelen over de geschiedenis van Heemstede, door Hans Krol. Aparte vermelding verdient een uitvoerig artikel over de geschiedenis van De Glip, de oude buurt in het Z van de gemeente, die na de Tweede Wereldoorlog in hoog tempo is uitgegroeid tot de huidige grote woonwijk met ca. 1.000 huizen.

Terug naar boven

Recente ontwikkelingen

- De onbewaakte spoorwegovergang in het Laantje van Alverna in Heemstede was jarenlang onderwerp van hevige discussies. In 2017 besluiten Gedeputeerde Staten van Noord-Holland de overweg aan de openbaarheid te onttrekken. Wandelnet en de Fietsersbond zijn tegen het besluit in beroep gegaan. De organisaties pleitten voor het in stand houden van de spoorovergang vanwege haar belang als wandel- en fietsverbinding. Op 30 juli 2018 is uitspraak gedaan in de beroepszaak. De rechter geeft de provincie Noord-Holland gelijk; de overgang mag onttrokken worden aan de openbaarheid. In minder juridische termen gezegd: de overweg blijft gesloten. Volgens de rechter mag de provincie in haar besluit het veiligheidsbelang van de overweg zwaarder laten wegen dan het recreatieve belang. W van de spoorlijn ligt een prachtig natuurgebied met bos, duinen en landgoederen. Door het opheffen van de spoorwegovergang Laantje van Alverna krijgen wandelaars en fietser op hun weg naar het gebied te maken met een minder aantrekkelijke route en een 1700 meter langere omweg langs de drukke Leidsevaart. (bron en voor nadere informatie zie Wandelnet en de site van de gemeente)

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

- De gemeente Heemstede telt 110 rijksmonumenten.

- Heemstede heeft 49 gemeentelijke monumenten.

- Reeds in 1345 is op de plaats van de huidige Hervormde (PKN) Oude Kerk (Achterweg 19a) een kapel opgericht. Deze was gesticht ter nagedachtenis aan graaf Willem IV, die tijdens de Slag bij Warns op 26 september van dat jaar was omgekomen. De kerk is tijdens het Beleg van Haarlem in 1573 verwoest. De muren bleven wel gedeeltelijk intact. Toen Adriaan Pauw, de latere raadpensionaris van Holland, in 1629 ambachtsheer van Heemstede werd, nam hij het initiatief om de Oude Kerk te herbouwen. In 1652 is een dwarsarm toegevoegd en in 1759 het daktorentje.

In de kerk bevindt zich het grafmonument van Adriaan Pauw, met grafkelder. Tussen 1636 en 1776 zijn hier de leden van het geslacht Pauw bijgezet. De grafkelder is in 2015 bij een restauratie herontdekt. In de klokkenstoel hangt een klok van Gobel Moer uit 1487 en een klok met jaartal 1759. Het mechanisch torenuurwerk stamt uit de 17e eeuw en is later voorzien van een elektrische winding. In 1935 heeft men de noordvleugel gerestaureerd. De vijf ramen zijn daar in oude stijl met handvormsteen gemetseld en er zijn eiken deuren en een galerijfront aangebracht. Ook het orgel is hierbij herzien en uitgebreid. In de kerk bevindt zich een eenklaviersorgel dat in 1752 is gemaakt door Andreas Johannes Paradijs voor de Hervormde Kerk in Oldebroek. Na overplaatsing van het orgel naar Kornhorn is het in 1989 gerestaureerd en geplaatst in Heemstede. De preekstoel en heerlijkheidsbank komen beide uit het begin van de 17e eeuw.

De kerk wordt gebruikt voor kerkdiensten en culturele activiteiten (waarvoor zie ook het hoofdstuk Evenementen etc.) en valt onder de Protestantse Gemeente Heemstede. Na afloop van iedere kerkelijke viering en bij Theeconcerten is er in het in de achtertuin van de kerk gelegen gebouw de Pauwehof gelegenheid voor het drinken van een kopje koffie of thee. De Pauwehof is met een glazen corridor met de Oude Kerk verbonden. De Pauwehof wordt ook benut als sociaal cultureel centrum voor senioren: een samenwerkingsverband tussen Stichting Welzijn Ouderen en de Protestantse Gemeente.

- De RK Sint-Bavokerk in Heemstede (Herenweg 88) is in 1879 gebouwd ter vervanging van een oudere kerk die bouwvallig was geworden. In deze tijd was het welvaartsniveau in het dorp door de opkomende bloembollencultuur sterk gestegen en het aantal gelovigen nam steeds verder toe. De bouw van de kerk werd mede gefinancierd met de verkoop van bloembollen, die ten bate van de kerk werden geveild. De kerk is ontworpen door Evert Margry, een van de belangrijkste leerlingen van Pierre Cuypers. Margry ontwierp een driebeukige neogotische kruiskerk. De kerk is voornamelijk gebouwd uit rode baksteen. In 1944 is een Duitse V1 neergestort in de Kerklaan. De Duitsers brachten het wapen daarop tot ontploffing, waarbij de kerk en de pastorie zwaar beschadigd raakten. De glas-in-loodramen aan de oostelijke en zuidelijk zijde waren verwoest, de zuidelijke zijbeuk was ingestort en het dak van de kerk was ontzet. Na de oorlog kon de schade weer worden hersteld, al zijn niet alle glas-in-loodramen vervangen. Het kerkorgel dateert uit 1833 en is - in tegenstelling tot de kerk zelf - een rijksmonument. De kerk valt onder de H. Bavo Parochie. - Kerkhof Berkenrode bij de Sint Bavo.

- De tot september 2018 Gereformeerde (PKN) Pinksterkerk in Heemstede (Camplaan 18) is gebouwd in 1957, naar ontwerpen van Nielsen, Spruit en Van der Kuilen. Het is een zogeheten bovenkerk, met een aantal zalen. Het meest kenmerkend voor het gebouw zijn de glas-in-betonramen van Berend Hendriks. Deze behoren met de ramen in de Koningskerk in Amsterdam-Watergraafsmeer tot het belangrijkste van zijn oeuvre, en tot het belangrijkste van de na-oorlogse glazenierskunst in ons land. Ook exterieur bepaalt de glas-in-betonwand het aanzicht van de kerk. Het orgel is in 1966 gebouwd door de firma Van den Berg & Wendt (Zwolle en Nijmegen).

Ondanks haar nog jonge leeftijd is de Pinksterkerk een rijksmonument. De Pinksterkerk vertegenwoordigt namelijk algemeen belang wegens: de cultuurhistorische waarde, want de Pinksterkerk geldt als gave en exemplarische contemporaine uitdrukking van een levensovertuiging die in de tweede helft van de 20e eeuw een belangrijke maatschappelijke rol in ons land heeft gespeeld; de architectuurhistorische waarde, want in typologisch opzicht, als verdiepingskerk, vormt de Pinksterkerk een goed voorbeeld uit het latere werk van architectenbureau Nielsen en Spruit; het architectuurhistorisch belang, want de Pinksterkerk geldt als een essentieel toonbeeld uit de periode van de Wederopbouw (1940-1965); de kunsthistorische waarde, want de Pinksterkerk bevat in de zuidgevel van de kerkzaal het opus magnum uit het oeuvre van ontwerper Berend Hendriks, zijnde de gaaf bewaarde en zeldzame glas-in-betonwand met een voorstelling van het Pinksterverhaal; de bouwhistorische waarde, want de glaswand is in ons land een zeer vroeg voorbeeld van een techniek die bekend staat als glas-in-beton, een techniek die in 1929 voor het eerst werd toegepast door Louis Mazetière; de gaafheid en zeldzaamheid van de Pinksterkerk wat betreft de behouden gebleven hoofdvorm en de constructie. De Pinksterkerk was tot september 2018 ook van de Protestantse Gemeente Heemstede. Zij heeft de kerk toen verkocht.

- De Onze Lieve Vrouw Hemelvaartkerk dateert uit 1927 en is ontworpen door de architecten Jos Cuypers en zijn zoon Pierre Cuypers.

- Gemeentelijke begraafplaats.

- Groenendaalse Molen.

- De watertoren van Heemstede aan de Nijverheidsweg dateert uit 1911 en is ontworpen door architect A. Holmberg de Beckfelt. De toren is 41,35 meter hoog en heeft een waterreservoir van 460 m3. De nog altijd in gebruik zijnde watertoren is in 2006 gerenoveerd.

- Site over verleden en heden van station Heemstede - Aerdenhout.

Postkantoor
Het voormalige postkantoor is een prachtig voorbeeld van de wederopbouw-architectuur van architect Dick Greiner. "De gemeente wil oude postkantoor aanwijzen als monument. Het verzoek tot aanwijzing was ingediend door Historische Vereniging Heemstede-Bennebroek (HVHB), het Cuypersgenootschap en Erfgoedvereniging Bond Heemschut. Het college van Burgemeester & Wethouders (B&W), het bevoegde gezag in deze, heeft nu het voornemen uitgesproken tot deze aanwijzing te willen overgaan voor het gehele complex. Dit zogeheten voorlopige besluit heeft B&W genomen mede op basis van het positieve advies van de Erfgoedcommissie van de gemeente, en de recente externe onderzoeken van deskundigenbureaus Bureau Wim de Wagt (in opdracht van de HVHB) en Mooi Noord-Holland (in opdracht van het college). Beide bureaus spreken van hoge monumentale waarden op de verschillende aspecten van monumentaliteit - ook al uit eerdere deskundigenrapporten blijkt dat - en zij adviseren daarom tot aanwijzing als gemeentelijk monument over te gaan. Ook de petities van omwonenden en van de HVHB - in totaal bijna 1.000 keer ondertekend - zijn in de overwegingen van het college meegenomen. In het collegebesluit wordt dit uiteengezet.

Voordat B&W een definitief besluit neemt, stelt het ‘belanghebbenden’ tot 23-2-2022 in de gelegenheid eventueel hun zienswijze te geven. Met dit inzicht en alle verschillende belangen die spelen, neemt het college een definitief besluit. Als dit definitieve besluit ook positief is, kan de eigenaar/ontwikkelaar van het pand zijn huidige nieuwbouwplannen niet realiseren. Zijn (bijgestelde) plannen gaan nog steeds uit van sloop/nieuwbouw, ondanks een moreel appel van de gemeenteraad tot behoud, en de (herhaalde) oproepen via de bewonerspetities en door onze erfgoedverenigingen tot behoud. Formeel zijn er geen belemmeringen voor de gemeente om over te gaan tot aanwijzing wanneer een eigenaar tegen is. Ook niet als de gemeente het algemeen belang laat prevaleren boven het individuele belang, en ook niet wanneer het ruimtelijk beleid sloop toestaat. B&W heeft ongetwijfeld alle tot heden beschikbare informatie en adviezen over en rond dit project meegewogen bij het nemen van zijn voorlopig besluit tot aanwijzing. Het laat in die afweging het algemeen belang prevaleren. Tenzij er relevante nieuwe informatie blijkt uit de komende zienswijzeprocedure - hetgeen wij niet verwachten - dan zal dat algemene belang ook moeten prevaleren bij het definitieve besluit. En daar kunnen onze erfgoedverenigingen zich goed in vinden." (bron: Erfgoedvereniging Heemschut, januari 2022)

- In november 2019 heeft de gemeenteraad van Heemstede de motie 'Plaats voor buitenplaatsen op de Werelderfgoedlijst' aangenomen, naar het voorstel van GroenLinks, luidend als volgt: "Constaterende dat: van de duizenden buitenplaatsen die in de 17e en 18e eeuw vanuit de Amsterdamse welvaart zijn aangelegd er nog een kleine honderd resteren; de ambitie is vastgelegd om buitenplaatsen in hun oorspronkelijke cultuurhistorische context te beschouwen; vanuit MRA*-perspectief er nieuwe kansen ontstaan voor recreatieve benutting, zoals eerder bij de stelling van Amsterdam is gebeurd; de buitenplaatsen binnen de MRA een unieke monumentale waarde hebben, net als de Beemster, de Amsterdamse grachtengordel, het Woudagemaal en de Stelling van Amsterdam; de bijzondere relatie tussen de historische buitenplaatsen en de Amsterdamse binnenstad uniek is in Europa, ook gezien het feit dat het hier kooplieden waren die ze aanlegden.
* = Metropoolregio Amsterdam, red.

Overwegende: dat: een plaats op de Unesco Werelderfgoedlijst buiten toeristische mogelijkheden vooral een bescherming biedt om de buitenplaatsen, inclusief de groene inrichting, te bewaren voor toekomstige generaties; er door een plaats op de Unesco Werelderfgoedlijst mogelijk fondsen beschikbaar komen voor reparatie en onderhoud. Verzoekt het college: actief te onderzoeken - binnen MRA-verband - of de buitenplaatsen binnen de MRA, waaronder die in Heemstede, kunnen worden voorgedragen voor een plaats op de Unesco Werelderfgoedlijst en wat hier de voor- en nadelen van zijn. En gaat over tot de orde van de dag."

In november 2020 meldt het college aan de gemeenteraad dat de kans niet groot is dat er nieuwe objecten op de Nederlandse voorlopige lijst zullen worden toegelaten na 2024/2025. De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, die het Nederlandse Werelderfgoedbeleid uitvoert, heeft laten weten dat tot 2024/2025 de huidige voorlopige lijst wordt afgewerkt. Rond 2024 wordt bekeken of de minister van OC&W de voorlopige lijst weer openstelt voor nieuwe voordrachten en zo ja, hoe de Nederlandse eisen worden opgesteld. Alle buitenplaatsen in Heemstede zijn momenteel aangemerkt als rijksmonument. Door deze erkenning is de bescherming van de buitenplaatsen reeds gewaarborgd, aldus B en W.

- Gedenknaald aan het Manpad.

Het Dubbeld Ancker
"De restauratie van ‘Het Dubbeld Ancker’ in Heemstede (Wilhelminaplein 12) is eind 2021 van start gegaan. Voorafgaand aan de restauratie heeft eigenaar Stadsherstel Amsterdam een onafhankelijk bouwhistorisch onderzoek laten uitvoeren. Zo'n onderzoek leidt tot interessante en soms ook verrassende bevindingen. Wat gebeurt er vervolgens met die bevindingen en voor welke afwegingen en beslissingen staan we gesteld? Lucas Hofhuizen, projectleider bij Stadsherstel Amsterdam, en ir. Jacqueline de Graauw van Bureau Bouwtijd nemen je in deze video mee en nemen enkele bijzondere details onder de loep, zoals de ontdekte ‘tiener graffiti’ in de slaapkamer."

- Gevelstenen in Heemstede.

Terug naar boven

Evenementen en activiteiten

- Theater De Luifel en Podium Oude Kerk presenteren zich gezamenlijk onder de noemer Podia Heemstede. "Toen duidelijk werd dat er een nieuw gebouw zou komen voor sociaal-cultureel centrum De Luifel, vond toenmalig directeur Gerard Rodenburg dat het tijd was om hier ook een theater te realiseren. Zo’n mooi gebouw met multifunctionele zalen was hiervoor uitermate geschikt. Om de zaal multifunctioneel te houden werd een uitschuifbare ‘tribune’ geïnstalleerd, die plaats geeft aan 200 bezoekers. Van 1997 t/m 2011 heeft Laura Marcus zeer succesvol bij het publiek in de smaak vallende programma’s neergezet, met vele grote namen. Maar ook debuterende artiesten krijgen steevast een kans in de intieme zaal van Theater De Luifel. Zij zijn de talenten van morgen! Vanaf seizoen 2011-2012 is Adriaan Bruin onze programmeur. Ook hij heeft inmiddels zijn sporen nagelaten en verdiend. Theater De Luifel heeft met 80 procent een van de hoogste bezettingsgraden van Nederland. Veel inwoners van Heemstede en wijde omgeving weten het theater te vinden.

De monumentale Oude Kerk is het oudste kerkgebouw van het dorp. Naast de reguliee kerkdiensten worden hier ook concerten georganiseerd. Dankzij de prachtige akoestiek vinden vooral klassieke muziek, maar ook jazz en singer songwriters hun weg naar dit podium. Maandelijks wordt onder auspiciën van Stichting Vrienden van De Oude Kerk op de 3e zondag in de periode september t/m april een Theeconcert georganiseerd in de Oude Kerk (al sinds 1979!). De Theeconcerten worden georganiseerd door de Muziekcommissie samen met een grote groep vrijwilligers voor de catering. Deze concerten worden als regel uitgevoerd door amateurmusici die een hoog niveau van musiceren hebben weten te bereiken. De Theeconcerten beginnen steeds om 15.00 uur, duren ongeveer een uur en zijn gratis toegankelijk. Het is de bedoeling om zoveel mogelijk mensen van de uitvoering te laten genieten en een plezierige, gastvrije ontvangst te bieden. Bij de uitgang wordt een schaalcollecte gehouden om je waardering voor het optreden tot uiting te brengen en om de kosten van de organisatie te dekken. Er is een richtbedrag van 5 à 10 euro per persoon. Giften zijn ook welkom op rekening NL81ABNA 05632 40563 t.n.v. Stichting Vrienden Oude Kerk. De concerten danken hun naam aan de koffie of thee met versgebakken taart na afloop. Er is dan gelegenheid om na te praten en in gesprek te komen met de musici.

- Heemstede Jazz (weekend in december).

Terug naar boven

Natuur en recreatie

- Wandelbos Groenendaal, een 'groen rijksmonument', bestaat historisch gezien uit twee delen: ‘Groenendaal’ en ‘Meer en Berg’. De belangrijkste historische elementen dateren bijna allemaal uit de 18e eeuw. In 1913 wordt Groenendaal een openbaar wandelpark. In het zuidelijk deel (Meerenberg) van het wandelbos is het oorspronkelijke ontwerp van Zocher met de tuin van Marot als basis nog grotendeels aanwezig.

- Park Meermond is een natuur- en recreatiegebied op een voormalige afvalstortplaats. Het ligt tussen de Cruquiusweg, het Spaarne en de weilanden van Hageveld. De vuilstort is gesaneerd en afgedekt met schone grond. Daardoor zijn behoorlijke hoogte- en laagteverschillen ontstaan. Het gebied moest zo natuurlijk mogelijk blijven. Daar zijn de inrichters uitstekend in geslaagd. Flora en fauna voeren de boventoon in dit gebied, waarin de mens wordt gedoogd. Er valt veel te zien, zoals een ijsvogelwand en kleine poelen. Vanaf de hoge heuvel zijn er fraaie vergezichten richting Cruquius en de Apenrots bij de brug naar Haarlem. Oevers zijn niet strak getrimd, maar vol ruig riet, om boten op afstand te houden.

Het gebied is niet bedoeld voor intensieve recreatie, maar voor wandelaars en fietsers, zonder honden. In zo'n 3 kwartier loop je het gebied rond, inclusief voetveer over de Cruquiushaven (trek voor de oversteek ruim de tijd uit, het veer is zwaar). Het gebied is toegankelijk vanaf de brug bij de gemeentewerf aan de Cruquiusweg of bij de brug over de Ringvaart. Via een tunneltje kunnen wandelaars en fietsers vanaf het Oude Slot via het natuurgebied naar Hageveld, dwars door de weilanden.

Terug naar boven

Overnachten

- Boek hier je B&B e.d. in omgeving Heemstede, met laagsteprijsgarantie!

Terug naar boven

Beeld

- Oude ansichtkaarten van Heemstede.

Terug naar boven

Literatuur

- Nieuwe en/of tweedehands boeken over Heemstede (online te bestellen).

Terug naar boven

Links

- Gemeente: - Officiële site van de gemeente Heemstede. - Nieuws van de gemeente op Facebook. - Nieuws van de gemeente op Twitter.

- Gemeentegids: - In de digitale gemeentegids van deze gemeente vind je lokale organisaties, verenigingen, instellingen en bedrijven, met links naar hun websites, voor zover ze die hebben.

- Media / nieuws: - Heemsteedse Courant. - Branding RTV is de lokale omroep voor de gemeente Heemstede.

- Educatie: - "In september 2018 is Plein1 aan het Julianaplein in Heemstede feestelijk geopend. Behalve de Bibliotheek vind je er diensten op het gebied van werk, zorg & welzijn, kinderopvang, veiligheid, educatie en cultuur. Een mooie kans voor de Bibliotheek om samen te werken, andere doelgroepen in contact te brengen met onze dienstverlening en bij te dragen aan aantrekkelijke voorzieningen in het dorp. Overal in het gebouw is er plek om te lezen, te studeren of te werken. De bovenste verdieping van de Bibliotheek is voor de jeugd en heeft een aparte voorleeshoek. Door de ruime openingstijden van Plein1 kunnen bezoekers ook buiten de reguliere openingstijden van de Bibliotheek boeken lenen, verlengen en inleveren."

- Genealogie: - Overzicht van begravenen op de begraafplaats van Heemstede algemeen en - idem RK Berkenrode.

Reactie toevoegen