Status

- Havenhoofd is een dorp in de provincie Zuid-Holland, op het schiereiland en in de gemeente Goeree-Overflakkee. T/m 2012 gemeente Goedereede.

- Het dorp Havenhoofd heeft in 1978 geen eigen postcode en plaatsnaam gekregen in het postcodeboek, voor de postadressen ligt het dorp daarom sindsdien 'in' Goedereede. Het dorp heeft wel blauwe plaatsnaamborden (komborden, met 30 km-zone) en heeft dus een eigen 'bebouwde kom'.

Naam

Alternatieve benaming
Goedereede-Havenhoofd. Bijv. de basisschool vermeldt het zo in haar postadres, om ermee aan te geven dat ze gevestigd zijn in het dorpje Havenhoofd onder de stad en postale plaatsnaam Goedereede. Wat ons betreft een prima oplossing.

In het Flakkees
't Hôôd.

Oudere vermeldingen
1753 't Goereese Hooft. Blijkens deze link (zie punt 27) werd/wordt het plaatsje ook Goereehaven genoemd.

Naamsverklaring
Een hoofd was een 'werk van rijshout en steen, dwars op de oever, om afslag te voorkomen'. Het eerste deel heeft betrekking op de Goedereese Haven, het water dat de stad Goeree met de zee verbond en aan de uitloop waarvan onze plaats is ontstaan.(1)

Ligging

Havenhoofd ligt NO van Goedereede, NW van Stellendam, en grenst in het NO aan de Noordzee. De kern strekt zich uit aan de noordwestzijde van het kanaal vanuit Goedereede, langs het Haveneind en de hier haaks op gelegen Breenstraat en Blauwe Distelstraat. Mede doordat het dorpje zich langgerekt uitstrekt langs natuurreservaat De Kwade Hoek, is er sprake van een bijzondere en geheel eigen ligging van het dorp op het eiland Goeree-Overflakkee.

Statistische gegevens

In de Volkstelling van 1840 wordt Havenhoofd niet vermeld. Tegenwoordig heeft het dorp ca. 120 huizen met ca. 360 inwoners. (bron: dorpssite)

Geschiedenis

De nederzetting Havenhoofd is eind 18e eeuw ontstaan aan de uitmonding van het kanaal vanuit de stad Goedereede op het Haringvliet (tegenwoordig - na de afsluiting van het Haringvliet - Zuiderdiep), als Goedereede door aanslibbing en inpoldering van gronden te ver van het Haringvliet komt te liggen. Dit maakt het noodzakelijk om het kanaal vanuit de stad verder door te trekken en een nieuwe nederzetting te stichten als toegang tot de havens van Goedereede.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog (in januari 1943) is de complete nederzetting gesloopt in verband met de aanleg van de Atlantikwall, een 2.685 km lange verdedigingslinie van de Duitsers langs de hele kustlijn van West-Europa. Dit heeft diep ingegrepen op de dorpsgemeenschap. Als onderdeel van de Atlantkwall zijn op Goeree-Overflakkee in totaal 42 bomvrije bunkers gebouwd, verspreid over het eiland. Na de oorlog zijn de meeste bunkers gesloopt. Enkele zijn er nog, verstopt onder het zand in de duinen. Na de oorlog is het dorp in 1947-1949 op de oude fundamenten herbouwd.

Na de Watersnoodramp van 1953 is ter beveiliging van Goedereede de haven van die stad afgedamd met een dam bij Havenhoofd, waardoor de schepen niet meer bij de stad konden komen maar bij het dorp moesten blijven liggen. In 1958 is ook de haven van Havenhoofd afgedamd, en zijn de kotters begin jaren zestig verhuisd naar de nieuwe Deltahaven van Stellendam, bij de Haringvlietdam.

Lazareth
Ter hoogte van het huidige Duinroosplein is in 1732 een lazareth gebouwd, aan de monding van de Goereese haven. Het lazareth was een quarantaineplaats voor drenkelingen en zeelieden van gestrande schepen die enige tijd in quarantaine moesten blijven vanwege mogelijke besmettelijke ziekten. Vanaf 1806 is het een kazerne, vanaf 1812 een pakhuis voor 'strandvonderijen', in 1846 is het pand overgedragen aan Domeinen.

Recente ontwikkelingen

- Havenhoofd kent een bouwstop. De laatste jaren is de discussie over wel of geen nieuwbouw weer opgelaaid.

- Havenhoofd gaat met zijn tijd mee: in 2015 is de straatverlichting uitgerust met LED-verlichtingsarmaturen, wat de mogelijkheid geeft om de verlichting individueel op afstand aan te sturen. Deze 'intelligente verlichting' maakt gebruik van GSM-technologie, op het moment van installatie een primeur voor Europa. Met dit systeem bespaart de gemeente tot 50 procent energie op de verlichting. Op een centraal CityTouch systeem komen alle data van de armaturen bij elkaar en is precies te zien of er storingen optreden. De gemeente krijgt automatisch een e-mail binnen als ergens een storing optreedt en kan er dan meteen actie op laten ondernemen. Bovendien kan met een paar muisklikken de verlichting worden aangepast en beheerd. Via dimprofielen, waarbij het niveau van de verlichting na het aanspringen in stappen verlaagt en tegen de ochtend weer omhoog gaat, wordt veel energie bespaard.

- Bestemmingsplan kernen Stellendam en Havenhoofd (2011).

- In 2010 heeft een projectontwikkelaar een plan ingediend voor een 'nieuw landgoed' W van Havenhoofd. Vermoedelijk is dit - dankzij beargumenteerd verzet van omwonenden - niet doorgegaan.

Bezienswaardigheden

Beeld
Bronzen beeld 'De Visserman' (2001) van de Helvoirtse kunstenaars Jean en Marianne Bremers. De visserman heeft een mand vol vis op zijn schouders. Bij het beeld staat het volgende gedichtje: "Op hoop van zegen uitgevaren / Gezwoegd gezweet op wilde baren / De vis wordt duur betaald / Door d'visserman aan wal gehaald." Tot ca. 1950 werd de vis hier op deze wijze aan wal gebracht.

Geleidelicht
In het gebied de Kwade Hoek staat nog een 'geleidelicht' dat heeft gefungeerd om de vissers met hun schepen veilig naar de haven van Havenhoofd te loodsen. Het is in 2001 buiten werking gesteld. "Ter hoogte van de Kwade Hoek kregen schippers opnieuw een signaal om van koers te veranderen, om te voorkomen dat ze in aanvaring zouden komen met het lichtschip en om de juiste koers te vinden door het Noorder Pampus richting Goedereede-Havenhoofd. In 1872 is in de duinen ten noorden van de Bokkepolder een geleidelicht geplaatst dat slechts zichtbaar was door een smalle spleet in een groot scherm. Ineen gehouden met het grote licht van de kerktoren gaf dit de richting aan om ‘veilig over de Hinder’ te varen. Overigens is er al eerder sprake van een geleidelicht op de Kwade Hoek. Op 15 mei 1852 is in de duinen een kleine lichtopstand geplaatst, waarin een Argandse lamp met reflector brandde. Op dat moment is tevens het verkenningslicht op de kerktoren gedeeltelijk voorzien van een rood glas. Ineen gehouden met het geleidelicht op de Kwade Hoek, gaf dit de koers ‘over het diepste vaarwater van het Noorder Pampus’.

Beide beschrijvingen van het geleidelicht op de Kwade Hoek zijn wat lastig te interpreteren, omdat er geen gedetailleerde kaart is met de ligging van de Hinder en het Noorder Pampus in die tijd. Bovendien is die rode sector wat verwarrend omdat dit type sector meestal gevaarlijk gebied aanduidt. Ik ga er vanuit dat de lichtenlijn wit licht toonde en dat de rode sector een waarschuwing was voor afdwalen richting zandbanken. De geleidelichten in beide genoemde perioden zullen behulpzaam zijn geweest bij het vinden van de ‘afslag’ richting Goedereede-Havenhoofd. Ergens tussen 1916 en 1949 is het geleidelicht Kwade Hoek meer richting westen verplaatst. Daar verrees een ijzeren lichtopstand op een stenen sokkel. Dit licht staat er nu nog, maar functioneert niet meer; in 2001 is het licht gedoofd, omdat het door de beroepsvissers van Stellendam als hinderlijk werd ervaren." Aldus Peter Kouwenhoven in De Vuurboet, lente 2014. De Vuurboet is het 4x per jaar verschijnende tijdschrift van de Nederlandse Vuurtoren Vereniging.

Stuw
In 2014 zijn de schuiven bij Havenhoofd vervangen door een stuw. De stuw (voorheen de schuiven) zorgt er voor dat het waterpeil van de haven van Goedereede constant blijft. Hollandse Delta gebruikt het water uit het Zuiderdiep voor het op peil houden van de waterstand in de polders. In de winter is het Zuiderdiep een goede bergplaats voor overtollig water. In de zomer wordt vanuit het Zuiderdiep water ingelaten. De kwaliteit van het water moet goed blijven. Daarom ververst Hollandse Delta het water ’s zomers elke week. In de nacht van maandag op dinsdag verlaagt Hollandse Delta het peil van Het Zuiderdiep. Dinsdag overdag wordt het bijgevuld.

Fossielen
Beroepsvisser Kommer Tanis uit Havenhoofd heeft in de loop der jaren als bijvangst heel wat fossiele beenderen en kiezen van o.a. mammoeten, neushoorns, wisenten, beren en wolven gevangen. Hij verkoopt ze in een stalletje bij zijn huis.

Jaarlijkse evenementen

- Hôôdse Duundag (Rommelmarkt met verder o.a. vers gebakken vis en gerookte paling) (op een zaterdag eind april).

Landschap, natuur en recreatie

- N van Havenhoofd ligt het door Natuurmonumenten beheerde natuurgebied De Kwade Hoek, onderdeel van de Duinen van Goeree. Het werd vroeger 'de kwaaien hoek' genoemd vanwege de verraderlijke stroming en zandbanken voor de kust. Vele schepen zijn hier op vast gelopen. Vroeger waren de schippers blij als ze 'de kwaaien hoek' voorbij waren. Verderop bevond zich dan de 'goede rede' waar ze veilig aan konden meren. Dat is de plaats Goedereede geworden. Gelukkig is natuurgebied de Kwade Hoek bij de Deltawerken buitendijks gebleven. Het zoute water stroomt daardoor nog altijd via geulen en kreken ver het gebied in en zorgt voor een bijzonder rijke en bijzondere flora en fauna. In de vogelkijkhut van Natuurmonumenten bij de Kwade Hoek kun je de vogels bekijken zonder ze te storen.

Natuurmonumenten heeft in 2009 een natuurherstelproject uitgevoerd in de Kwade Hoek. Het betrof vooral het verwijderen van struikgewas en het afschrapen van de voedselrijke bovenlaag. Een deel van de Kwade Hoek was namelijk overgroeid met braam en duindoorn. Dit kwam door het verminderde aantal konijnen, de kustversterking die hier heeft plaatsgevonden en de voedingsstoffen die uit de lucht neerdalen. Het doel is het herstellen van de rijke en gevarieerde flora en fauna en het maken van verbindingen voor planten en dieren. Drie valleien, die voorheen van elkaar gescheiden waren, zijn weer met elkaar verbonden. - Gedragen door de wind is een DVD over de Kwade Hoek door publicist en documentairemaker Rolf Roos.

- Wandelroute Kwade Hoek 'aangename eenzaamheid' (13,5 km, evt. in te korten tot ca. 9 km).

- Natuurmonumenten heeft vanaf 1975 steeds meer stukken natuur op Goeree in beheer gekregen. Nu is natuurgebied de Duinen van Goeree één van de grootst aaneengesloten duinlandschappen van Zuid-Holland. Deze natuur is zeer waardevol. De dynamiek en overgangen van zout naar zoet, nat naar droog, jong naar oud zorgen voor soortenrijke natuur.

- 3 wandelroutes door De Duinen van Goeree.

- Vogelkijkhut op de hoek Breenstraat - Galgeweg.

- Het fietspad Havenhoofd - Goedereede is kennelijk populair bij wielrenners. Onder de link vind je een klassement waar men de snelste wielrenners op dit traject een rijtje zet. De snelste renner haalt op deze 2 km een gemiddelde snelheid van bijna 47 km/uur.

- Direct W van het dorp ligt een 5 ha groot bos.

Beeld

- Filmpje met gezicht op Havenhoofd van boven, gemaakt door de paraglider van RTV Rijnmond.

Links

- Algemeen: - Site van en over Havenhoofd.

- Nieuws: - Dorpskrant Hôôdnieuws (1x per 2 maanden) is via de link ook online te lezen.

- Buurtvereniging: - Buurtvereniging 't Hôôd.

- Onderwijs en kinderopvang: - "De Eben-Haëzerschool is een Christelijke basisschool op het prachtige dorpje Havenhoofd op de kop van Goeree. Op de Eben-Haëzerschool zet een enthousiast en professioneel team zich elke dag in om: voor alle kinderen een veilig en optimaal leerklimaat te scheppen; betekenisvolle en boeiende lessen te geven om tegemoet te komen aan de verschillende leerstijlen van de kinderen; optimale zorg te geven aan kinderen die een speciale onderwijsbehoefte hebben; open en belangstellend contact te hebben met alle ouders en kinderen; kinderen te laten voelen dat zij uniek en geliefd zijn, ieder met zijn eigen talenten, omdat wij allemaal uniek voor God zijn. De Eben-Haëzerschool... waar talenten stralen!" De Eben-Haëzerschool trekt ook veel kinderen uit Goedereede. Sinds januari 2020 biedt de school ook onderdak aan een peuterspeelzaal van Stichting het Peutereiland. Stichting Peutereiland verzorgt peuteropvang voor kinderen van 2 tot 4 jaar, op ca. 15 locaties verspreid over Goeree-Overflakkee. "Wij willen het beste voor jouw peuter!: spelend leren; samen met peuters; samen met ouders; samen met deskundigen, zodat jouw kind zich evenwichtig en op eigen niveau ontwikkelt."

• 1. Nederlandse plaatsnamen verklaard,
  van Berkel, Gerald, and Samplonius Kees
  , (2018)