Status

- Grotel is een buurtschap in de provincie Noord-Brabant, in de regio Zuidoost-Brabant, en daarbinnen in de streek Peelland, gemeente Gemert-Bakel. T/m 1996 gemeente Bakel en Milheeze.

- De buurtschap Grotel valt, ook voor de postadressen, onder het dorp Bakel.

- De buurtschap Grotel heeft geen plaatsnaamborden, zodat je slechts aan de gelijknamige straatnaambordjes kunt zien dat je er bent aangekomen.

Naam

Oudere vermeldingen
1288 Grotel, 1840(1) Grootel.

Naamsverklaring
Betekent waarschijnlijk het grote lo 'bos' (waarvoor zie verder 't Loo bij Bergeijk).(2)

Ligging

De buurtschap Grotel ligt rond de gelijknamige weg, ZW van het dorp De Mortel, NW van het dorp Bakel, Z van het dorp Gemert, NNO van de stad Helmond, ONO van het dorp Aarle-Rixtel en ZO van het dorp Beek en Donk.

Statistische gegevens

In 1840 omvat buurtschap Grotel 14 huizen met 92 inwoners. Tegenwoordig omvat de buurtschap ca. 15 huizen met ca. 40 inwoners.

Bezienswaardigheden

- In het uiterste N van buurtschap Grotel, aan de Snelleloop, in het N grenzend aan buur-buurtschap Tereyken, staat een eenvoudig Electriciteitshuisje. Voor een 'gewone' burger zal dit huisje niet bezienswaardig zijn, maar ook voor dit type 'cultureel erfgoed' zijn liefhebbers (zoals de beheerder van de site onder de link), die ze wél per definitie bezienswaardig vinden, omdat ze toch bijna allemaal nét weer even anders zijn.

Landschap, natuur en recreatie

- De rondwandeling Ommetje Esperloop (12 km) voert je door de buurtschappen Grotel, Geneneind en Nuijeneind, en loopt deels door een agrarisch landschap. Verder gaat de tocht door de Grotelse Heide, een gebied dat bestaat uit afwisseling van bos, heide en grasland. Je volgt er het beekje de Esperloop, een min of meer gave 'heidebeek'. In Bakel kun je de standerdmolen Sint Willibrordus uit 1752 bekijken. 82% van deze wandeltocht is onverhard.

- Rondwandeling Grotelse Heide (8 km) van beheerder Staatsbosbeheer.

- GPS-rondwandeling Grotelse Heide (7 km).

- Rondwandeling Ommetje Hoogen Aarle (14 km) start in De Mortel en komt door de bosgebieden Nederheide en Grotelse Heide, en door de buurtschappen Ren, Tereyken, Grotel, Nuijeneind en Kivitsbraak.

- Fietsroute Stippelberg en Grotelse Bos (46 km) voert je o.a. door de omgeving van buurtschap Grotel en het O aangrenzende natuurgebied Stippelberg. De Stippelberg is een gebied van 1000 ha (= ruim 2000 voetvalvelden), dat bestaat uit bossen, heide, statige lanen en zandverstuivingen. De oude stuifduinen in het westen van het gebied, liggen als stippels in het landschap, waaraan de Stippelberg zijn naam dankt. Voor 1893 bestaat het gebied voornamelijk uit heide, maar tussen 1893 en 1935 worden Douglasspar en Japanse lariks aangeplant. Inmiddels krijgen ook lijsterbes, beuk en eik de ruimte om te ontkiemen. Dode bomen blijven liggen om de groei van het aantal insecten, paddenstoelen en mossen te stimuleren. Schotse Hooglanders begrazen de Stippelberg, om te voorkomen dat de heide weer aan terrein wint. Ongeveer 80 vogelsoorten, waaronder de nachtzwaluw, de ijsvogel en diverse roofvogels, broeden en jagen in de bossen en op de heide. In het gebied liggen 30 poelen, die de zeldzame heikikker, de poelkikker en de vinpootsalamander huisvesten. Tussen de bomen zoeken ook vele zoogdieren bescherming: vleermuizen, eekhoorns, bunzingen, reeën, hazen, vossen en zelfs dassen voelen zich hier prima thuis.

- De ca. 8 km lange Esperloop is een riviertje dat uit de Snelle Loop ontstaat en er later weer in terugvloeit. De Esperloop splitst zich ter hoogte van Milheeze af en is, in tegenstelling tot de Snelle Loop, over een groot gedeelte niet gekanaliseerd. Als zodanig is het een van de zeldzame voorbeelden van een min of meer gave 'heidebeek'. Het smalle beekje meandert door het Grotelse Bos om bij de buurtschap Grotel, ten zuiden van De Mortel, weer in de Snelle Loop uit te komen. Om het open landschap met een vrij meanderende beek terug te krijgen is de oude beekloop van de Esperloop eind jaren negentig weer uitgegraven en zijn stuwen uit de beek verwijderd.

In 2005 is ook de Snelle Loop heringericht zodat ook deze nu een natuurlijke uitstraling heeft gekregen. Het water stroomt nu op tal van plaatsen over 'keientrapjes' heen. Bij deze watervalletjes hebben vele soorten waterplanten zich gevestigd. - Uitvoerige beschrijving van de Snelle Loop in relatie tot natuurontwikkeling en het cultuurhistorisch landschap.

- In de herfst kun je in het bosgebied Grotelse Heide - dat vroeger de logischer naam Grotelse Bos heeft gehad - O en Z van buurtschap Grotel vele soorten paddestoelen aantreffen, en diverse soorten trekvogels. De vele verschillende soorten bomen hebben elk een eigen silhouet. Met behulp van dit ezelsbruggetje kun je mooi de verschillen tussen de 3 soorten naaldbomen bekijken. Die zijn allemaal in dit bos te zien. Veel soorten landschappen zijn hier te zien. Er is heide, naaldbos, droog loofbos met berken en zomereiken, nat loofbos met zwarte els en es en hier en daar ’n schietwilg, cultuurgrasland, soortenrijk grasland, halfnat heide-grasland, bouwland, kapvlakten, andere landschapselementen, en een schitterend riviertje; de Esperloop.

In het zuiden van ls de Grotelse Heide ligt de visvijver Aarlese Vijver. De eigenaar van 121 ha grond in deze omgeving heeft nabij de visvijver recreatiegebied Natuurpoort Grotelse Heide ontwikkeld. Er is een nieuwe vijver aangelegd als forellenvijver en om pootje te baden. Er komt een paviljoen en de recreatieve infrastructuur wordt versterkt met onder andere een klootschietbaan en een ATB- parcours. Naast de recreatieve ontwikkeling wordt ook de natuur versterkt. De oevers van de visvijver worden opgewaardeerd en in het bos komen op laaggelegen plaatsen enkele poelen. Versterking van natuurwaarden en beleving gaan hier hand in hand. Het gebied is gevarieerd en aantrekkelijk. En voor de eigenaar blijven er volop mogelijkheden om hout te oogsten. De komende jaren zal het accent mogelijk meer op verjonging dan op kaalkap komen te liggen. De bestrijding van prunus verdient blijvende aandacht.

- "Onderzoek in 2007 heeft uitgewezen dat zich op de grens van de voormalige gemeenten Bakel en Aarle-Rixtel nog een middeleeuwse landweer bevindt, tussen het Aarlese gebied De Heikant en de Bakelse buurtschap Grotel. Een landweer bestaat uit een verhoogd wallichaam met aan weerszijden een greppel of sloot. Meestal is de greppel aan de ene kant breder en forser dan aan de andere kant. De landweer loopt hoofdzakelijk door natuurgebied De Biezen en is nagenoeg volledig eigendom van Staatsbosbeheer. De landweer volgt de gemeentegrens tussen de huidige gemeenten Gemert-Bakel en Laarbeek ter hoogte van Grotel. De landweer begint op het punt waar de voormalige gemeenten Gemert, Bakel en Aarle Rixtel bij elkaar kwamen aan de Snelle Loop bij Tereyken. Ter hoogte van de verharde weg De Biezen is een stuk van de landweer verdwenen, maar zuidelijker volgt hij de gemeentegrens weer. In het meest zuidelijke gedeelte is weer een kleine onderbreking in de landweer aanwezig.

De gemeentegrens en de landweer volgden naar alle waarschijnlijkheid de voormalige Diemelsbeek, die inmiddels als zodanig niet meer bestaat en ook op oude kaarten moeilijk traceerbaar is. In een oorkonde van mei 1288 wordt De Ymelbeke al genoemd als grens, terwijl tegelijkertijd melding wordt gemaakt van de aanwezigheid van een wal. De bochten en kronkels in het noordelijk gedeelte van de grens (en de landweer) kunnen worden verklaard vanuit een oorspronkelijk tracé van een natuurlijke beek (De Ymelbeek). Niet op het hele tracé is de landweer nog even duidelijk aanwezig. Dit wordt veroorzaakt door de ligging in het gebied De Biezen aangrenzend op een terrein dat in de 19e of 20e eeuw is ingericht als rabattenbos. De greppels en rabatten zien er deels hetzelfde uit als de landweer. Daarnaast is het zo dat in de loop van de tijd de landweer geërodeerd en afgevlakt is.

Omdat de landweer grotendeels in natuurgebied ligt is de bedreiging ervan relatief klein. Toch is het noodzakelijk om de landweer als zodanig duidelijk te karteren en te ontzien bij onderhoud van het natuurgebied. Daarnaast verdient dit cultuurhistorisch monument dat delen die in de loop van de tijd zijn afgevlakt, weer worden hersteld. Een grondige inventarisatie zou moeten uitmonden in herstel en onderhoudswerkzaamheden. Bijkomend is nog van belang dat in het tracé van de Snelle Loop in Gemert ook nog een fors stuk landweer aanwezig is, grenzend aan het stuk waarover we het nu hebben. Voorstel van de heemkundekring aan gemeente en waterschap is om een gedeelte tussen Tereyken en Grotel dat verdwenen is, weer opnieuw aan te leggen als ecologische verbindingszone." (bron: Jan Timmers, 'De landweer tussen Bakel en Aarle-Rixtel. Een historisch landschapselement uit de middeleeuwen', 2007/2008)

Het heeft even geduurd, maar in 2020 wordt men dan toch op de wenken bediend in dit opzicht, want in dat jaar lezen wij op de site van Waterschap Aa en Maas: "Waterschap Aa en Maas heeft in 2020 de Snelleloop heringericht. In het projectgebied, globaal gelegen tussen de Kivitsbraak in het O en de Gemertseweg in het W, is samen met belanghebbenden uit de streek tot een inrichtingsplan gekomen. Maatregelen. Aan de Snelleloop zijn maatregelen uitgevoerd om vispasseerbaarheid te verbeteren. Daarnaast is ook een ecologische verbindingszone gerealiseerd ter hoogte van Tereijken. Dit is een strook natuur langs de beek die de natuurgebieden weer verbindt, in dit geval De Biezen bij de gelijknamige buurtschap en de Grotelse Heide bij buurtschap Grotel. Planten en dieren hebben zo meer leefruimte om zich veilig te verplaatsen.

De natuurstrook is gecombineerd met de heraanleg van een deels lang verdwenen dubbele landweer. Dit is een stelsel van greppels en aarden wallen met beplanting die op meerdere locaties langs de Snelleloop nog voorkomen. Karakteristieke cultuurhistorische waarden zijn op deze manier in het gebied weer hersteld. De herinrichting draagt ook bij aan een veerkrachtiger watersysteem dat de klimaatextremen beter aan kan. Een doorgaans droogstaande geul naast de natuurlijk ingerichte Snelleloop kan bij hevige neerslag meestromen en het water afvoeren om overlast te voorkomen. Water vasthouden in tijden van droogte had ook aandacht in de plannen. Een voormalige stuw is hersteld en bestaande stuwen zijn aangepast, zodat deze gemakkelijker kunnen worden ingezet om water vast te houden.

Samen met de streek. De ligging van de Snelleloop en de verschillende belangen maakt het gebied uniek, maar ook complex. Met hulp van een klankbordgroep zijn de belangen goed afgewogen. De klankbordgroep bestond uit Staatsbosbeheer, gemeente Gemert-Bakel, gemeente Laarbeek, ZLTO, IVN, en diverse heemkundekringen. Zo is bij het opstellen van het plan rekening gehouden met de bestaande natuur, recreatieve activiteiten, agrarische belangen en het waardevolle landschap. Dagelijks Bestuurslid van Waterschap Aa en Maas Peter van Dijk: “In samenspraak met de klankbordgroep hebben we de belangen in het gebied meegenomen om keuzes voor de herinrichting te maken. We hebben bijvoorbeeld een afweging gemaakt tussen de kans om de waterdoelstellingen voor de Snelleloop te realiseren en de bestaande cultuurhistorische en landschappelijke waarden in het plan een centrale plek te geven.

Een stromend beekje door de bossen van De Biezen en buurtschap Grotel, door de bestaande greppel van de landweer, heeft een enorme potentie om deze doelstellingen waar te maken. Voor de instandhouding van de cultuurhistorische waarden is een zorgvuldige omgang met de beek en de landweer van belang. De nodige maatregelen en uitgangspunten hiervoor zijn vastgelegd in het beheer- en onderhoudsplan voor de Snelleloop.” Dit onderhoudsplan, evenals het inrichtingsplan, is opgesteld in samenwerking met Staatsbosbeheer, eigenaar van de landweer." (bron: Waterschap Aa en Maas, september 2020) Ook de Provincie Noord-Brabant heeft een uitvoerig verslag gemaakt van de bijzonderheden van dit project, dat je kunt lezen in het artikel 'Behoud landweren belangrijk bij aanleg Ecologische Verbindingszone' (december 2020).

Overnachten

- T.b.v. uitbreidingsplannen van de camping* in buurtschap Grotel is in 2007 een inventariserend archeologisch veldonderzoek middels proefsleuven gedaan (door Bureau Archeologie van de gemeente Eindhoven, in opdracht van de gemeente Gemert-Bakel), om te beoordelen of in het gebied waardevolle archeologische elementen aanwezig zijn, waar bij de uitbreiding van de camping rekening mee gehouden zou moeten worden. Welnu, dit bleek niet het geval. Voordeel van het verplicht zijn van een dergelijk onderzoek in bepaalde gevallen is, dat zo'n rapport, als voorbereiding op het archeologisch veldonderzoek, opdat men later gericht kan zoeken, en als context voor de lezer, ook altijd een goed verhaal oplevert over de historische geografie van het gebied. Zo ook hier. Ondanks dat het onderzoek in archeologisch opzicht niets bijzonders heeft opgeleverd, is het vanwege de beschrijving van de historische geografie van het gebied toch een lezenswaardig verhaal voor wie in de geschiedenis van dit gebied geïnteresseerd is. Het rapport heeft op de site van de gemeente Eindhoven gestaan, maar is daar helaas nu niet meer te vinden.
* Nieuwe eigenaar R. Jongen van Recreatiemakelaardij Nederland heeft de mooi gelegen, maar verouderde Camping Grotelse Heide de afgelopen jaren omgevormd tot 'wellness-camping' met ca. 100 nieuwe koop- en huurchalets met eigen sauna en jacuzzi. Zie ook het artikel hierna.

- "Camping Grotelse Heide mist op verschillende punten de kwaliteit die door de hedendaagse recreant gevraagd wordt. De voorzieningen zijn minimaal, en de entree heeft een zeer beperkte uitstraling. Ook de stacaravans op het terrein zijn grotendeels niet meer in goede staat, en een kwaliteitsimpuls is dringend nodig. Door de onzekerheid ten aanzien van de planologische mogelijkheden en andere omstandigheden is die impuls in de afgelopen jaren uitgebleven. Dit heeft ook zijn weerslag op het aantal gasten, dat behoorlijk is afgenomen, ook met inachtneming van de economische crisis. De eigenaar-exploitant wil de camping nu op korte termijn upgraden, zodat het recreatieterrein weer een waardevolle bijdrage kan leveren aan het toeristisch-recreatief product van de gemeente Gemert-Bakel en van de regio. De boerderij op het perceel Grotel 7 is vervallen. Het terrein is enkele jaren geleden door de initiatiefnemer aangekocht in verband met de omgevingseffecten van de camping op deze locatie, en met het doel hier een nieuwe centrale voorziening voor het recreatieterrein te realiseren.

Onder invloed van de Reconstructie van het Landelijk Gebied en de plattelandsvernieuwing heeft het gebied rondom camping Grotelse Heide in de afgelopen jaren een impuls gekregen. Zo hebben Ecofarm De Biezen en Herberg De Brabantse Kluis aan de overzijde van de gemeentegrens zich kunnen ontwikkelen tot toeristisch-recreatieve trekkers in de directe omgeving. Er is geïnvesteerd in natuur en landschap door de natuurvriendelijke herinrichting van de Esperloop en dubbele Snelle Loop. Dit heeft geleid tot de terugkeer van bijzondere diersoorten, zoals de bronlibel. Voor buurtschap Tereyken is een gebiedsvisie opgesteld, die het mogelijk maakte een aantal intensieve veehouderijen te verplaatsen naar elders gelegen Landbouwontwikkelingsgebieden, zodat de bedrijven daar een nieuwe toekomst konden beginnen. Investeringen in het landschap en het realiseren van een aantal ruime woningbouwkavels maken onderdeel uit van de visie.

Met de uitvoering van de visie is inmiddels gestart. Ook gestart is de realisatie van de Recreatieve Poort Aerlesche Visvijver. Dit wordt een van de startpunten voor recreatief bezoek door dagjesmensen aan natuurgebied Grotelse Heide. Met het plan voor Resort Grotels Goed wordt een vernieuwde sterke pijler, gericht op verblijfsrecreatie, toegevoegd aan het toeristisch-recreatief aanbod in deze omgeving. Het plan heeft direct een positief effect op de lokale werkgelegenheid in de toeristische sector. Ook gaat er een spin off-effect uit van de herontwikkeling naar de omgeving: de gasten die verblijven op Resort Grotels Goed zullen geld besteden in de omliggende winkels en horecagelegenheden." (bron en voor nadere informatie zie het Bestemmingsplan Resort Grotels Goed, 2014)

• 1. Alphabetisch register van alle bewoonde oorden des rijks (gebaseerd op de Volkstelling 1840, red.),
  Doorman, De erven
  , p.448, (1850)
  
• 2. Nederlandse plaatsnamen verklaard,
  van Berkel, Gerald, and Samplonius Kees
  , (2018)