Status

- Grootegast is een dorp in de provincie Groningen, in de streek en gemeente Westerkwartier. Het was een zelfstandige gemeente t/m 2018.

- De in 2019 opgeheven gemeente Grootegast omvatte naast de gelijknamige hoofdplaats verder nog de dorpen Doezum, Kornhorn, Lutjegast, Niekerk, Oldekerk, Opende en Sebaldeburen en de buurtschappen Bokkebuurt, Bombay, Buikstede, De Eest, De Jouwer, De Snipperij, De Tenten, De Wieren, Dorp (grotendeels), Eibersburen, Faan, Hilmahuis, Kroonsfeld, Kuzemer, Kuzemerbalk, Oosterzand, Peebos, Topweer en Westerzand. Dat waren in totaal 8 dorpen en 19 buurtschappen.

- Wapen van de gemeente Grootegast.

- Foto's van de plaatsnaamborden in de gemeente Grootegast.

- Onder het dorp Grootegast valt ook buurtschap De Tenten.

Naam

In het Gronings
Grodegast.

Oudere vermeldingen
1502 up de grote gast, 1551 grote gast, 1565 kopie op Grotegarst, 1579 Grootegast.

Naamsverklaring
Genoemd naar de ligging op hoge zandige grond. Het Oudfriese gast = geest betekent '(ontginning op) hoger gelegen zandgrond', met de toevoeging groot ter onderscheiding van het nabijgelegen dorp Lutjegast.(1)

Ligging

Het dorp Grootegast grenst in het W aan het dorp Doezum, in het ZW aan het dorp Kornhorn, in het ZO aan het dorp Boerakker, in het O aan het dorp Sebaldeburen en in het N aan het dorp Lutjegast en ligt verder NO van het dorp Noordwijk, NNO van het dorp Marum, NNW van het dorp Nuis, NW van het dorp Leek, WZW van de dorpen Oldekerk, Niekerk en Zuidhorn, ZW van het dorp Grijpskerk en ZO van het tweelingdorp Gerkesklooster-Stroobos.

De voormalige gemeente Grootegast lag in het ZW van de provincie Groningen, grensde in het W aan de provincie Fryslân en lag NO van de stad Drachten, N van de dorpen Marum en Leek en van de A7, W van de stad Groningen, ZW van het dorp Zuidhorn, Z van het dorp Grijpskerk en ZO van de dorpen Buitenpost en Kollum. De gelijknamige hoofdplaats lag centraal in de gemeente.

Statistische gegevens

In 1840 omvat de gemeente Grootegast 530 huizen met 3.001 inwoners, verdeeld in het gelijknamige dorp 156/785 (= huizen/inwoners), de dorpen Lutjegast 81/294, Doezum 80/593, Sebaldeburen 37/278 en Opende 58/369 en de buurtschappen Eibersburen 7/30, Westerhorne 9/153, Hilmahuis 3/(geen opgave), Stroobos (deels) 29/189, Kornhorne 16/61, Opdorp 13/50, De Ees 4/29, Jouwer of Cusemerbalk 20/80, Westerzand 15/90 en Topweer 2/(geen opgave). Eind 2018, vlak voor de opheffing, heeft de gemeente ca. 5.000 huizen met ca. 12.000 inwoners; het gelijknamige dorp heeft ca. 1.400 huizen met ca. 3.400 inwoners.

Bezienswaardigheden

- Grootegast heeft 3 rijksmonumenten, zijnde de stolpboerderij uit 1934 met stookhok (dat zijn samen 2 rijksmonumenten) op Hoofdstraat 13, en de Hervormde (PKN) kerk.

- Van najaar 2004 tot voorjaar 2005 is de Hervormde (PKN) kerk (Bovenweg hoek Hoflaan), gezien zijn kleur ook bekend als het Witte Kerkje, gerestaureerd. Er zijn nieuwe kerkbanken gekomen en ef is een preekstoel geplaatst (vanuit Appelscha). De kerk wordt sindsdien gebruikt voor kleine bijeenkomsten, zoals vespers, rouw- en trouwdiensten. Voor reguliere vieringen van de lokale Protestantse Gemeente is sindsdien alleen nog de Gereformeerde Goede Herderkerk in gebruik.

- De voorheen Gereformeerde, tegenwoordig Protestantse (PKN) Goede Herder-kerk (De Gast 2) dateert uit 1958 en is de opvolger van de vorige Gereformeerde kerk (Hoofdstraat 104) die dateerde uit ca. 1890 en die in 1958 is gesloopt t.b.v. de bouw van een bankfiliaal. De kerk is een belangrijk laat werk in het oeuvre van architect Egbert Reitsma (1892-1976), ontworpen i.s.m. zijn zoon L.H. Reitsma. Grote, achthoekige zaalkerk met tentdak in de vorm van een centraalbouw. Links voor de kerk bevindt zich een vrijstaande, opengewerkte klokkentoren. Typologisch gezien zeldzaam in de Gereformeerde kerkbouw door de toepassing van de zuivere centraalbouwvorm. Bij de vorming van de lokale Protestantse (PKN) Gemeente is besloten de Goede Herder-kerk tot PKN-kerk te bestemmen, omdat dat gebouw meer mogelijkheden en meer ruimte heeft dan het Hervormde Witte Kerkje. Het orgel is in 1965 gebouwd door de firma. W. Kamp. Het orgel in bijgebouw De Schaapskooi is in 1976 gebouwd door de firma Flentrop voor een particulier in Grootegast. Tussen 1988 en 2008 heeft het orgel dienst gedaan in het Hervormde Witte Kerkje.

- De voormalige Huishoudschool op Bovenweg 58 heeft in 1949 tijdelijk onderdak geboden aan de lokale Gereformeerde Kerk vrijgemaakt (tegenwoordig is er een kinderopvang gevestigd), tot deze in 1950 een eigen kerk kreeg op Langeweg 26. Deze kerk is op zijn beurt in 1977 vervangen door nieuwbouw. Sinds 2000 is dat pand onderdeel van een tuincentrum. In 2000 is ter vervanging de Morgensterkerk gebouwd (Weegbree 9), een modern vormgegeven zeshoekig gebouw naar een ontwerp van de architecten J. en A. Mars. De kerkzaal wordt omringd door diverse bijgebouwen.

Op 18 februari 1985 is GKV-predikant ds. J. Hoorn afgezet. Daarmee ontstond de 'GKV buiten verband'. Aanvankelijk hield men kerkdiensten in herberg De Groote Gast (Hoofdstraat 59). Tegenwoordig kerken zij in hervormd verenigingsgebouw Irene in Sebaldeburen.

- Het LEGiO-museum is een museum over alles wat te maken heeft met LEGO. Het museum is gevestigd in een gedeelte (900 m2) van het voormalige LEGO Nederland pand aan de Legolaan te Grootegast. Een historische plek, aangezien het bedrijf hier van 1963 tot 1998 gevestigd is geweest. De slogan van het museum is "Kijken, bouwen, spelen". Er is namelijk ook heel veel LEGO in het museum aanwezig om zelf mee aan de slag te kunnen. Het museum is na korte tijd al een groot succes; sinds de opening in maart 2016 heeft LEGiO in 2 jaar tijd al 20.000 bezoekers getrokken; twee keer zo veel als verwacht. Het College van B&W heeft in 2018 100.000 euro uitgetrokken voor het museum, om verdere groei mogelijk te maken. Hiermee kan meer ruimte worden gecreëerd voor exposities. Ook kan de bouw- en speelgelegenheid ermee worden uitgebreid.

Vrijwilligers van het LEGiO-museum beschouwen het als een uitdaging om met LEGO grote en complexe bouwwerken na te bouwen. Zo hebben ze het Eise Eisinga Planetarium uit Franeker al nagebouwd, de Martinitoren, en de Brandaris (de vuurtoren van Terschelling). Een recente megaklus voor vrijwilliger Andre Scholte was het - in opdracht van Wetterskip Fryslân - nabouwen van het imposante Woudagemaal (in het Friese Tacozijl bij Lemmer), dat op de Werelderfgoedlijst van Unesco staat. Medewerkers van het museum zijn daartoe gewapend met fototoestel naar het stoomgemaal geweest om alle details van dit enorme gemaal goed te kunnen vastleggen. Ze hebben ook de bouwtekeningen van het gemaal gekregen, waarvan eentje precies op de schaal die Scholte voor het LEGO-bouwwerk (1:50) voor ogen had.

Ruim 18.500 LEGO-steentjes en 16 lampjes vormen de basis voor het schaalmodel van het gemaal, de grootste LEGO-bouwklus voor Scholte tot nu toe. Ook het binnenwerk is daarbij niet vergeten en is door het deels open dak goed zichtbaar. Daarnaast plaatste André Scholte 2 motoren en een mini-rookmachine om het gemaal ook daadwerkelijk met een druk op de knop ‘aan’ te kunnen zetten. Het Woudagemaal in LEGO stond tot december 2018 in de machinehal van het echte Woudagemaal. Daarna is het naar het LEGiO-museum in Grootegast verhuisd. Het heeft daar een plek in de vaste collectie gekregen, naast de hiervoor reeds genoemde andere LEGO-bouwwerken.

Verder is in 2018 een samenwerking gestart met het voorheen in de stad Groningen gevestigde Museum Canadian Allied Forces 1940-1945 en de destijds in oprichting zijnde Museumdrukkerij. Deze musea zijn inmiddels ook in het LEGiO-pand ondergebracht. Het college verwacht dat de bezoekersaantallen van al deze musea daardoor nog verder zullen toenemen. Je hebt met één toegangskaartje toegang tot alledrie de musea. In de loop van 2018 heeft Museum Canadian Allied Forces zijn omvangrijke collectie van Groningen naar Grootegast verhuisd. In 2019 heeft het museum daar de deuren geopend, onder de nieuwe naam Victorymuseum.

"Sindsdien zitten hier dus drie musea onder één dak: het LEGiO-museum, het Victory Museum en de Museumdrukkerij. Als overkoepeling is er voor gekozen Stichting Museumplein Grootegast op te richten. De stichting stelt zich de volgende doelen: het faciliteren van het LEGiO museum en bezoekers spelenderwijs kennis te laten maken met Lego en haar geschiedenis; door middel van het tentoonstellen van modellen van lokale oriëntatiepunten het stimuleren van bekendheid van de regio; het faciliteren van het Victory Museum en in die vorm beeldend te vertellen over de Tweede Wereldoorlog in het algemeen, en de bevrijding van Groningen als provincie in het bijzonder, alsook conserveren en documenteren van de collectie; het betrekken van scholen in het thema Tweede Wereldoorlog, door in-huis ontwikkeld op maat gemaakt lesmateriaal; het faciliteren van de Museumdrukkerij, een waardevolle industriële collectie machines en materiaal van de eeuwenoude druktechniek te bewaren, huisvesten, tentoonstellen; organiseren van, of samenwerken met, evenementen die verbandhouden met de thema’s uit de musea, en daarmee naast promotie van de musea zelf, als verbindende factor de regio Westerkwartier op de kaart te zetten; huisvesting van bovengenoemde musea, promotie en financiële ondersteuning."

- Verbaas je in De MuseumDrukkerij over het vele werk dat verzet moest worden om een boek, krant of folder te drukken in de tijd dat er nog geen computers en printers waren. Een heuse drukkerij uit het verleden, waar het ambacht gedemonstreerd wordt. Elke zaterdag en zondag is er iemand van 13.00 tot 15.00 uur aanwezig voor demonstraties. Verder wordt er een grote keur aan typemachines tentoongesteld, van de vroegste exemplaren tot de meest recente. In de typemachinehoek mag je ook zelf aan de slag om je eigen brief te typen!

- De herbestemming van het sinds 2019 voormalige, karakteristieke gemeentehuis is (ons) nog niet bekend. De fusiepartners hebben destijds besloten dat er niet één nieuw groot gemeentehuis voor de gemeente komt. Daarom bijven de bestaande gemeentehuizen in principe in gebruik voor de gemeentelijke diensten. De nieuwe raad krijgt als grotere gemeente meer leden. Het gemeentehuis van Grootegast is daar te klein voor en zou dan verbouwd moeten worden. Raadsleden hebben in juli 2017 geopperd om áls (een deel van) het gemeentehuis vrijkomt, dat als dorpshuis te herbestemmen. Burgemeester Ard van der Tuuk vond dat raadsleden die dit opperden, "op de troepen vooruitliepen". Het was destijds namelijk nog geen uitgemaakte zaak dat de raad van de nieuwe gemeente een, wat hij noemt, ‘rondtrekkend karakter’ zou krijgen. Pas als zeker is dat de gemeenteraad wisselend domicilie houdt in de 4 gemeentehuizen, moet worden nagedacht over eventuele verbouw. Van der Tuuk kon zich ook voorstellen dat de toekomstige raad zijn vergaderingen straks houdt in horecagelegenheden en/of dorpshuizen door de hele gemeente heen. (bron: Het Westerkwartier, 12-7-2017)

- Het herdenkingsmonument aan de G.P. Beukemalaan in Grootegast is - op 4 mei 1995, t.g.v. 50 jaar bevrijding - opgericht ter nagedachtenis aan alle Nederlanders en in het bijzonder de Grootegasters die tijdens de bezettingsjaren en in het voormalig Nederlands-Indië door oorlogshandelingen zijn omgekomen. Het gedenkteken is door de lokale ondernemers aan de inwoners aangeboden.

- Gevelstenen in Grootegast.

Jaarlijkse evenementen

- Sinds 2016 is er jaarlijks op de 1e zaterdag in april de LEGiO-run, hét hardloopevent van Grootegast en omstreken, dat ca. 800 lopers trekt. Het is een wedstrijd, een recreatieve loop, maar ook een evenement dat mensen wil verbinden, zowel de hardlopers als de niet-hardlopers. De LEGIO-run wil meer zijn dan alleen een hardloopevenement. De organisatie houdt zich niet alleen bezig met het opzetten van de run, ook worden daarnaast nog andere activiteiten op touw gezet die de leefbaarheid in het dorp en omstreken bevorderen. Denk daarbij bijvoorbeeld aan de Handwerkcafés in de Bundelshop en in de Grootegaster bibliotheek. Ook gaat al sinds de 1e editie van de LEGIO-run 10 procent van het inschrijfgeld naar een jaarlijks wisselend lokaal goed doel. De LEGIO-run is een groot succes dankzij de fantastische inzet van de meer dan 100 vrijwilligers, alle sponsoren en natuurlijk het enthousiasme van alle deelnemers.

- Elke 1e zaterdag van juni is er van van 9.00-16.00 uur de Garageverkoop Grootegast.

- Open Air Festival Grootegast (op een zaterdag eind september, 11.00-24.00 uur, in 2018 voor de 4e keer) is een gratis openluchtfestival voor alle leeftijden. Goed bereikbaar via streekvervoerbedrijf Qbuss en er is genoeg parkeergelegenheid in de directe omgeving.

- Oktoberfest Grootegast (op een zaterdag eind oktober).

- Sinds 1895 is er al een cultureel leven in Grootegast met de in dat jaar opgerichte Rederijkerskamer Woudbloem, later Langewold, en sinds 1972 Toneelvereniging Gastvrij geheten. Deze bruisende toneelvereniging met een rijk verleden en een huidig ledenaantal van 33 (tussen de 9 en 60 jaar) heeft het boek nog lang niet gesloten. Alle leden voegen op hun eigen manier actief iets aan de vereniging toe en naast de leden zijn er nog de vaste vrijwilligers die betrokken zijn bij grime, organisatie, decor en kostuums. Een bedrijvigheid waar je u tegen zegt. Naast de 'gewone' toneeluitvoeringen die plaatsvinden in november/december, is de vereniging actief op het gebied van jeugdtoneel en organiseert zij 1x in de 5 jaar een openluchtspel in de Notoaristuun in het dorp of zoals in december 2015 op diverse locaties. Dit alles met als doel om een breed publiek kennis te laten maken en boven alles te laten genieten van hun prachtige hobby; theater. Dit onder hun motto: "Wat kan het schelen! Lekker tonelen!" De jeugdgroepen van Gastvrij, Jonge Gasten (9-12 jaar) en Hyperactief (12-18 jaar) hebben ook elk jaar een uitvoering.

Landschap, natuur en recreatie

- In de Grootegaster Polder is in 2014 een natuurgebied van bijna 140 hectare ingericht. Tegelijkertijd is de waterbeheersing voor de landbouw verbeterd. De ‘sponswerking’ van het gebied is hersteld. Hierdoor is er in de zomer meer water beschikbaar voor de natuur. En in de winter is er minder overtollig water, dat moet worden afgevoerd door het omringende landbouwgebied. In het gebied zijn waterlopen verbeterd en stuwen en dammen aangelegd. In de polder zijn nieuwe petgaten, poelen en een natuurvriendelijke oever gecreëerd. Hierdoor is het gebied nog aantrekkelijker voor weide- en watervogels, kikkers, salamanders, libellen en diverse plantensoorten. Het gebied is toegankelijk via een wandelpad. Het Informatiepaneel over de Grootegaster Polder is via de link ook online te lezen.

Literatuur

- Nieuwe en/of tweedehands boeken over Grootegast (online te bestellen).

Links

- Nieuws: - Nieuws uit Grootegast van Dorpsbelangen op Facebook.

- Belangenvereniging: - Dorpsbelangen Grootegast is in 1949 opgericht met als doel de leefbaarheid van het dorp te behouden en waar mogelijk te verbeteren in de breedste zin van het woord. Dorpsbelangen organiseert verschillende activiteiten zoals de Avondwandel4daagse, de Sinterklaasintocht, de Dropping, en tijdens de Feestweek zijn ze verantwoordelijk voor de kindermiddag en de ouderenavond. Dorpsbelangen heeft ook een afgevaardigde in de lokale 4mei stichting. Daarnaast zijn ze een contactpunt van dorpsbewoners naar de gemeente met vragen en/of klachten via het ‘breed’ overleg. Deze vragen/klachten komen vaak naar voren op de jaarvergadering voor de leden van Dorpsbelangen, maar kunnen natuurlijk ook door het jaar heen aan hen worden doorgegeven.

- Onderwijs en kinderopvang: - Jan Kuipersschool. - Basisschool De Molenberg. - Basisschool Johannes Bogerman. - Kinderen krijgen bij SKSG de kans om in een veilige omgeving grote uitdagingen aan te gaan. Ze hebben veel aandacht voor het individuele kind, zodat ze precies de uitdagingen kunnen bieden waar hij of zij aan toe is. Op hun prachtige nieuwe locatie in een mooie groene omgeving, waar van alles te ontdekken valt, bieden ze zowel kinderdagopvang, peuterspeelzaal als buitenschoolse opvang. Jouw kind kan dus in zijn of haar vertrouwde omgeving blijven. Dankzij het uitgebreide activiteitenaanbod leren kinderen na schooltijd ook door. Het kindercentrum is centraal gelegen in Grootegast en beschikt over een grote buitenruimte.

- Lezen: - Bibliotheek Grootegast.

- Muziek: - Muziekvereniging Oranje heeft een A-orkest dat onder leiding van Anne van den Berg sinds november 2013 uitkomt in de 1e divisie. Daarnaast zijn er twee opleidingsorkesten.

- Sport: - FC Grootegast is in 1997 ontstaan uit een fusie van de twee lokale voetbalverenigingen, te weten GVB en Oranje‘58. In 1987 is de jeugd van GVB en Oranje’58 reeds samengegaan onder de naam G.O.C., wat stond voor GVB Oranje’58 Combinatie. In die periode gold deze fusie als voorbeeld voor diverse andere voetbalverenigingen in de omgeving. Met regelmaat werd het jeugdbestuur van G.O.C. dan ook uitgenodigd om het een en ander te komen uitleggen bij voetbalclubs met fusieplannen.

Vanwege het succes van de fusie, met name bij de jeugd, groeide het aantal jeugdleden snel en zo had de club in 2008 al meer dan 400 leden. Met ingang van seizoen 2009/2010 koos de zondagafdeling er voor om weer als zondagclub verder te gaan. Zij koos toen opnieuw voor de naam GVB. FC Grootegast had in juli 2009 daarom nog een ledenaantal van 373. Tegenwoordig heeft de vereniging ruim 500 leden. Sinds seizoen 2013/2014 heeft de club de beschikking over een prachtig kunstgrasveld. De FC is een ambitieuze vereniging. In seizoen 2017/2018 zijn er 5 seniorenelftallen die op zaterdag voetballen, een damesteam, een beloftenteam en een zaalvoetbalteam. Alle teams hebben een betaalde trainer. Het streven van het eerste en tweede elftal is om stabiel in de tweede klasse te spelen.

- Judovereniging Grootegast heeft haar trainingslocatie in een gymzaal in Het Spectrum te Sebaldeburen. Zij hebben het geluk om te kunnen zeggen dat ze een aantal zeer goede trainers hebben, met veel ervaring in het judo. Ook is er een activiteitencommissie die allerlei leuke activiteiten organiseert om de vereniging actief te houden. Er wordt wedstrijdtraining gegeven, ze hebben dan ook een groep goede wedstrijdjudoka’s. Iedereen van rond de 6 jaar tot en met de senioren kan bij deze gezellige club terecht om te (leren) judoën.

- Gym- en Sportvereniging Let's Move is er voor de dorpen Lutjegast en Grootegast. Je kunt er terecht voor o.a. turnen, gymnastiek, peuter- en kleutergym, Gym4Fun, Dancemix en 45/55+ Sportfit.

- Zorg: - Woonvorm Parklaan aan de Middellaan, van zorginstelling De Zijlen, is er sinds 2012. Het complex omvat 24 appartementen voor mensen met een verstandelijke beperking. Er is vierentwintig uur per dag begeleiding aanwezig. Iedere bewoner heeft een eigen appartement. Verder is er een gezamenlijke huiskamer / ontmoetingsruimte. Overdag gaan de bewoners naar hun werk of dagbesteding. Ze proberen zoveel mogelijk actief mee te doen met het sociale leven in Grootegast.

- Welzijn: - SPiNN is een dynamische welzijnsorganisatie die er op gericht is om mensen op laagdrempelige en professionele wijze te stimuleren, om zo optimaal mogelijk te participeren in de samenleving en waar nodig te ondersteunen bij het herstellen of versterken van de sociale zelfredzaamheid. SPiNN levert professionele diensten waarbij samenwerking leidend is. Het belangrijkste product voor SPiNN is hierbij de professionaliteit en kwaliteit van haar medewerkers die flexibel in kunnen spelen op de vraag van de inwoner(s). SPiNN wil op doortastende wijze op blijven komen voor de kwetsbare burgers, jong en ouder, overtuigd als ze zijn van het feit dat ook in kwetsbare tijden elk individu mee wil en kan doen. Samen met hen zoeken ze naar het vergroten van hun mogelijkheden tot participatie door het zo optimaal mogelijk benutten van hun talenten en kwaliteiten.

Door dichtbij de inwoners in de dorpen en buurten te werken in integrale (gebiedsgebonden) sociale wijk- en buurtteams, wil SPiNN initiatieven van inwoners stimuleren die bijdragen aan het verder ontwikkelen van vitale buurten en wijken, om zo de dynamiek van een dorp, buurt of wijk te stimuleren, waarbij rekening wordt gehouden met zowel individuele als collectieve belangen. SPiNN maakt waar nodig gebruik van nieuwe (digitale) technologie om de hulp en ondersteuning zo laagdrempelig mogelijk en dicht bij de burger te brengen. SPiNN is werkzaam in Drenthe en het Groningse Westerkwartier, waaronder de gemeente Grootegast.

- Veiligheid: - Brandweerpost Grootegast is een van de 39 brandweerkazernes in de provincie Groningen. 18 vrijwilligers staan hier 24/7 paraat om de brandveiligheid van de inwoners te vergroten.

- Ondernemen / bedrijfsleven: - Ondernemend Grootegast heeft ruim 80 leden en stelt zich ten doel het bevorderen van de (detail)handel, industrie en commerciële dienstverlening in het dorp en het behartigen van de belangen van degenen die als ondernemer werkzaam zijn in deze sectoren. In het verleden draaide het voornamelijk om leden met een (detailhandels)winkel en de daarvoor georganiseerde (winkel-)acties. Sinds 2017 gaat de aandacht ook naar netwerken, belangbehartiging en presentatie van het dorp als geheel, detailhandel én ook andersgerichte activiteiten.

- Weer: - Weerstation Grootegast is de lokale Weerinfo- en Meteosite. Met Boltek bliksemdetectie voor Noord-Nederland. Tevens dataleverancier van KNMI-WOW.

- Genealogie: - Overzicht van begravenen op de begraafplaats van Grootegast en - idem kerk.

• 1. Nederlandse plaatsnamen verklaard,
  van Berkel, Gerald, and Samplonius Kees
  , (2018)