Grafhorst

Plaats
Dorp
Kampen
Salland
Overijssel

gemeente_grafhorst_anno_ca._1870_kaart_j._kuijper_kopie.jpg

Gemeente Grafhorst anno ca. 1870, kaart J. Kuijper (collectie www.atlasenkaart.nl)

Gemeente Grafhorst anno ca. 1870, kaart J. Kuijper (collectie www.atlasenkaart.nl)

Grafhorst

Terug naar boven

Status

- Grafhorst is een dorp in de provincie Overijssel, in de streek Salland, gemeente Kampen. Het was een zelfstandige gemeente t/m 1936. In 1937 over naar gemeente IJsselmuiden, in 2001 over naar gemeente Kampen.

- Wapen van de voormalige gemeente Grafhorst.

Terug naar boven

Naam

In het Nedersaksisch
Graffes(t).

Oudere vermeldingen
1277 / 1333 / 1381-1383 / 1665 Grafhorst, 1670 Graefhorst.

Naamsverklaring
Samenstelling van graf 'plaats waar iemand begraven ligt' en horst 'met bomen begroeide hoogte'.(1) "Het is niet ondenkbaar dat de eerste bewoners van deze streek, de Bruckters en later de Saksische stammen, de rivierduinen gedeeltelijk hebben afgegraven. Hieruit zou ook de plaatsnaam ontstaan kunnen zijn. De naam is immers een samenstelling van 'graf' en 'horst'. Het eerste woord is waarschijnlijk afgeleid van het woord 'graven' en het tweede woord betekent 'een met bomen begroeide hoogte'." (bron: Bestemmingsplan)

Terug naar boven

Ligging

Grafhorst ligt NO van Kampen, N van IJsselmuiden. De compacte dorpskern grenst in het O aan de provincialeweg N760 (IJsselmuiden - Genemuiden). Het dorpsgebied grenst in het W en N aan het Ganzendiep, die de verbinding vormt tussen de IJssel en het Zwarte Meer, in het O aan het dorpje Kamperzeedijk, en aan het kassengebied van de IJsselmuidense Koekoekspolder.

Terug naar boven

Statistische gegevens

In 1840 heeft de gemeente Grafhorst, die slechts het gelijknamige dorp omvat, 74 huizen met 388 inwoners. Tegenwoordig heeft het dorp ca. 400 huizen met ca. 1.000 inwoners.

Terug naar boven

Geschiedenis

Grafhorst is gesticht op een zandrug aan het Ganzendiep, een voormalige arm van de IJsseldelta. Vroeger heette deze het Graffersche Dyp. Op 12 november 1277 wordt de plaatsnaam voor het eerst in een officiële akte vermeld.

Jan van Diest, de toenmalige Bisschop van Utrecht, heeft Grafhorst in 1333 stadsrechten verstrekt, maar gezien het feit dat het altijd een kleine kern is gebleven wordt de nederzetting tegenwoordig als dorp betiteld. Ommuring is ook nimmer aan de orde geweest; het kostte de inwoners al moeite genoeg om financieel het hoofd boven water te houden. De plaats bezit ook tot 1962 geen eigen kerk, maar behoort kerkelijk tot IJsselmuiden. Het dorp onderscheidt zich wel van het platteland door zijn bestuursinrichting en door zijn eigen rechtspraak.

In Grafhorst was verder sprake van een burgerrecht dat al in de 18e eeuw wordt vermeld. Het omvat het recht tot gemeenschappelijke beweiding van een gebied dat de Halingen wordt genoemd. Dit gemeenschappelijke weidegebied was ca. 56 ha groot. Het is gelegen ten noordoosten van het dorp, tussen de weg naar Genemuiden (Kamperzeedijk) en de rivierarmen het Ganzendiep en de Goot.

Ter gelegenheid van de stadsrechtverlening krijgt de plaats ook een wapen, met daarin een zalm, als symbool voor de zalmvisserij die destijds voor de plaats nog van belang is. Later is men hier op de palingvisserij overgegaan. In de 20e eeuw verdwijnt de visserij. Hiervoor in de plaats komen meer veehouders, terwijl het andere gedeelte van de bevolking elders werk vindt.

Het dorp heeft in het verleden nogal geleden onder rampen: eerst een overstroming in 1775 en de Watersnood van 1825, waar als restant nog wielen of kolken van over zijn, en vervolgens een felle brand op 5 mei 1849, die alle 56 huizen in de kom van het dorp en 1 boerderij buiten de kom in de as heeft gelegd. Slechts 3 huizen bleven gespaard. Onder de link vind je deze ramp uitvoerig beschreven door een auteur uit die tijd. - Nog een beschrijving van de brand van 1849, in de Canon van Kampen.

Na de stadsbrand van 1849 is bijna heel Grafhorst herbouwd. Men bouwde voornamelijk éénlaagse woningen voorzien van een kap. De kap bestond uit een zadeldak met wolfseinden of een schilddak. De voorgevel was gericht op de openbare weg. De oude school met raadkamer werden, gezien de overeenkomsten van de huidige vorm en die op de kadastrale kaart van 1818, waarschijnlijk op zijn oorspronkelijke grondslag herbouwd.

Vanaf de jaren dertig van de 20e eeuw is het lint aan de Grafhorsterweg aan de zuidkant van het dorp verder bebouwd. Ook de Voorstraat, de Achterstraat en de Kerkstraat worden vanaf die tijd verder verdicht. Hierdoor ontstaat een sterk gedifferentieerd gevelbeeld. In de jaren zeventig volgt ook bebouwing aan de straten haaks en parallel aan de Grafhorsterweg. Deze bebouwing heeft een sterke architectonische overeenkomst die nieuwbouwwijken eigen is, maar die minder past bij het dorpse karakter van de lintbebouwing.

Als je je nader wilt verdiepen in de geschiedenis van Grafhorst, kun je terecht bij Historische vereniging voor de IJsseldelta 'Jan van Arkel'.

Terug naar boven

Recente ontwikkelingen

- Bestemmingsplan Grafhorst (2012).

Terug naar boven

Bedrijfsleven

- Een bijzonder bedrijf in Grafhorst is Sigarenfabriek Van 't Veen, waar ze met 5 mensen ca. 100.000 sigaren per week produceren. De sigaren worden volgens traditioneel recept gefabriceerd uit 100 procent zuivere tabak.

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

- Grafhorst heeft 3 gemeentelijke monumenten, zijnde de boerderij op Kamperzeedijk 43, de voormalige school op Kerkstraat 1 en het voormalige Raadhuis op Voorstraat 27.

- De Hervormde kerk is gebouwd in 1962. Voor die tijd gingen de hervormden uit het dorp te voet naar de kerk te IJsselmuiden. Met de ingebruikname van de eigen kerk ging een jarenlange wens van de inwoners in vervulling. Helaas hebben de inwoners maar ruim 50 jaar van hun kerk kunnen genieten. In mei 2016 is namelijk besloten om de kerk aan de eredienst te onttrekken. De kosten van 3 parallelle zondagse kerkdiensten waren voor de Hervormde Gemeente IJsselmuiden / Grafhorst, die in totaal ruim 2.000 leden telt, niet meer op te brengen. Verder zijn er namelijk ook nog diensten in de Dorpskerk en in sporthal De Oosterholthoeve te IJsselmuiden.

"De Oosterholthoeve trekt veel meer kerkgangers dan de kerk te Grafhorst, dus er was geen andere keus. Er is wel onderzoek gedaan naar alternatieven: de eventuele bouw van een nieuwe kerk was financieel niet verantwoord en ook voor het verplaatsen van de dienst in De Oosterholthoeve naar de kerk in Grafhorst of de Dorpskerk, waar in beide gevallen een verbouwing voor nodig zou zijn, was geen financieel draagvlak", aldus Harry van der Kamp, voorzitter van de algemene kerkenraad. Een nieuwe bestemming van het kerkgebouw is nog niet bekend.

- Kerk van de Oud Gereformeerde Gemeente in Nederland te Grafhorst.

- De Vrije Hervormde Gemeente in Grafhorst (Grafhorsterweg 44) is ontstaan in 1931, na de afzetting van ds. Johannes Keller als predikant van de Nederlandse Hervormde Kerk. Ze is zelfstandig gebleven en hoopt op herstel van en terugkeer naar de kerk waar ze zich van losmaakte. Om die reden is ook de in 2010 vernieuwde kerk eenvoudig: als teken van een tijdelijk onderkomen. Het kerkgebouw was namelijk te klein geworden. Op een doorsnee zondag bevat de kerk, een voormalig schoolgebouw dat in de jaren tachtig van de vorige eeuw is aangekocht, ongeveer 250 kerkgangers. De gemeente telt circa 300 leden en doopleden. De kerkzaal is gesloopt om plaats te maken voor een (50 procent) grotere. In de breedte groeide de kerk van 10 naar 15 meter. De consistorieruimte en de hal zijn ook vernieuwd. Bouwbedrijf Van de Bruinhorst en Van den End was de hoofdaannemer. Ook is veel gedaan door vrijwilligers. Een van de gemeenteleden schonk een nieuw orgel. Het oude instrument was niet meer toereikend.

- Op 13 juni 1943 is in Grafhorst een Lancaster bommenwerper neergestort, die op weg was naar het Duitse Bochum. 6 bemanningsleden komen om het leven, slechts 1 bemanningslid overleeft het. Ter herdenking hieraan is op 13 juni 1996 het Lancaster-monument geplaatst aan het Ganzendiep. Het is een zwart granieten vierkante gedenksteen met het embleem van de Royal Australian Air Force. Bovenop de gedenksteen is een miniatuurversie van een neerstortende bommenwerper aangebracht.

- Aan de Kamperzeedijk bij de Halingen bouwt de burgerij van Grafhorst in 1929 een bolleschuur voor het stallen van de gemeenschappelijke stier. Deze bolleschuur met zijn pannengedekte mansardekap is nog aanwezig.

Terug naar boven

Jaarlijkse evenementen

- Al sinds Grafhorst in 1333 stadsrechten kreeg, is er op de 2e dinsdag van oktober de Biestemarkt (= Beestenmarkt); een dorpsfeest annex veemarkt. Het vee is inmiddels al jaren niet meer te bekennen, maar het traditionele feest wordt nog steeds gevierd. Voor de inwoners is het een echte familiedag. De kinderen sparen door het jaar heen voor deze markt. Op de dag zelf mogen ze met dat geld de markt op om er wat voor te kopen.

Terug naar boven

Literatuur

- Nieuwe en/of tweedehands boeken over Grafhorst (online te bestellen).

- Overzicht van in de loop der jaren verschenen literatuur over Grafhorst.

Terug naar boven

Links

- Onderwijs: - "Basisschool Het Visnet in Grafhorst is gestart in 1952. Door de jaren heen groeide de school dusdanig dat uitbreiding keer op keer noodzakelijk was. De school telt nu ruim 200 leerlingen, die verdeeld zijn over acht groepen. Wij werken volgens het Zwols Model. Dit is een lesmodel waarmee een vaste structuur in lessen wordt aangebracht en waarbij wordt uitgegaan van verschillende niveaus van de leerlingen. We geven dus klassikaal onderwijs, voorzien van waar mogelijk een optimale differentiatie. De aandacht voor en ondersteuning van het individuele kind staat centraal. Dit begint in de groep, maar krijgt vorm in alle geledingen van de school. In 2001 kreeg de school een toevoeging in de naam: School met de Bijbel ‘het Visnet’. Wij verwijzen hiermee naar de woorden uit Mattheus 13 vers 47: 'Wederom is het Koninkrijk der hemelen gelijk aan een net, geworpen in de zee, en dat allerlei soorten van vissen samenbrengt'. Ook op school mag het net van het Evangelie worden uitgeworpen om zielen te winnen voor Koning Jezus. Uitgangspunten: Opvoeden en onderwijzen: Leerlingen opvoeden en onderwijzen tot christelijke burgers in de maatschappij is onze missie; Samenwerking: Wij vinden een goede samenwerking op alle vlakken met ouders heel belangrijk; Veilig schoolklimaat: We zijn gericht op het creëren van een omgeving die het leren bevordert en gedragsproblemen voorkomt."

Reactie toevoegen