Galamadammen

Plaats
Buurtschap
Súdwest-Fryslân
Fryslân

Galamadammen

Terug naar boven

Status

- Galamadammen is een buurtschap in de provincie Fryslân, gemeente Súdwest-Fryslân. Oorspronkelijk gemeente Hemelumer Oldephaert en Noordwolde. In 1812 over naar gemeente Koudum (naamswijziging), per 1-10-1816 over naar gemeente Hemelumer Oldephaert en Noordwolde (naamswijziging), in 1956 over naar gemeente Hemelumer Oldeferd (naamswijziging), in 1984 over naar gemeente Nijefurd, in 2011 over naar gemeente Súdwest-Fryslân.

- De buurtschap Galamadammen valt, ook voor de postadressen, onder het dorp Koudum.

- De buurtschap heeft geen plaatsnaamborden, zodat je slechts aan de gelijknamige straatnaambordjes kunt zien dat je er bent aangekomen. Verder is er ook nog het bord van het gelijknamige hotel-restaurant en jachthaven, en het in 2007 gerealiseerde Galamadammen Akwadukt.

Terug naar boven

Naam

Oudere vermeldingen
1718 Galama Damme, 1840 Galama-dammen.

Naamsverklaring
Galamadammen is de naam van het buurtschapje bij de voorheen twee bruggen (sinds 1835) met afsluitbare opening, tussen de meren Morra en Fluessen (sinds 2007 vervangen door een aquaduct). Oorspronkelijk lagen hier dammen in de zeer oude binnendijk, vernoemd naar het geslacht Galama.(1)

Terug naar boven

Ligging

De buurtschap ligt ZO van Koudum, rond het aquaduct in het Johan Frisokanaal, aan de N359 (Koudum-Balk), die ter plekke (van de rotonde aan de Koudumer kant tot aan het kanaal) Galamadammen heet.

Terug naar boven

Statistische gegevens

In 1840 omvat de buurtschap Galamadammen 4 huizen met 15 inwoners. Tegenwoordig heeft de buurtschap nog altijd slechts enkele huizen, met daarnaast een hotel en een jachthaven, met een handvol inwoners.

Terug naar boven

Geschiedenis

De familie Galama
Omstreeks het jaar 1100 wordt de naam Galama al genoemd. In de Spaanse tijd gaf de familie Galama zich met hart en ziel aan het "Verbond der Edellieden", waardoor zij grote tegenstanders werden van Alva. In 1517 was Hartman Galesz Galama hier grietman. Sixtus Antonius Galama was de laatste uit de familie, hij stierf in 1757.

GalamaDammen
In het begin van de 17e eeuw hadden de Galama`s hier rechten. Wanneer beteugeling van het waterpeil of vissers en passanten hen daartoe reden gaven, grendelden zij de nauwe verbinding tussen de Morra en de Fluessen (twee grote poelen die elkaar ontmoeten op de weg van Stavoren naar Koudum) af met dammen. Zo kreeg het punt bekendheid als GalamaDammen. De Galama`s kregen recht van water- en wegtol (overzet). Aanvankelijk was hier een overzetveer. Later is er de brug gekomen.

Tolheffing
De huidige eigenaren zijn nakomelingen van het uit Koudum afkomstige edele geslacht Galama en hebben hun bezit door vererving in handen gekregen. De Galama`s hebben in 1628 niet zomaar de rechten van dit rustieke kruispunt van wegen en water gekregen. De Staten van Friesland gaven de Galama`s en hun nakomelingen het recht op tolheffing als beloning voor de ontginning van de laaggelegen gronden. De tolheffing was een centenkwestie. Op een bord in de gelagkamer stond vermeld wat de overtocht voor voetgangers, vee, pramen, schepen en wagens moest kosten.

Afkoop van tolrecht
De toenmalige gemeente Hemeler Oldephaert en Noordwolde was niet zo blij met dit recht van tolheffing. De GalamaDammen lag midden in het gemeentelijke gebied, waardoor de gemeente zelf ook steeds tol moest betalen. Na een strijd van acht jaar met de grootvader van de huidige eigenaar werd het tolrecht in 1942 afgekocht. Daarmee kwam ook een eind aan de vier functies die de toemalige exploitant had. Hij was boer, tolgaarder, restaurant-hotelhouder en bediende als ambtenaar de brug.

De boerderij Galama Dammenstate
Er werd een boerderij Galama Dammenstate bijgebouwd, waar de vermoeide, verkilde reiziger kon rekenen op een goed vuur en waar steeds een vaartuig gereed lag voor het oversteken. Befaamd was het hotel-café bij GalamaDammen. Het was een van die herbergen die vrij geïsoleerd in het Friese landschap lagen. Deze pleisterplaats lag op een kruising van land- en waterwegen. Reeds in de zomer van 1785 hield de kastelein hier een ringrijderij voor fammen en feinten (meiden en knechten) op paarden, met als hoofdprijs een gouden ring en een zilveren mes, om volk te trekken. In latere tijden werd de uitspanning door sportvissers en badgasten en uiteraard door schippers van of naar Stavoren bezocht die een verfrissing of iets hartigers gebruikten. Tijdens ijswinters was deze herberg als "in plak op `e romte" een geliefd doel van schaatsers.

Wandelaars
De GalamaDammen vormden ook een geliefd rustpunt voor wandelaars. Vroeger zeiden de Koudumers "Wij gaan de Dammen even om". De uitspraak van de naam van de toeristische plek heeft altijd al voor verwarring gezorgd. Mr. Jacob van Lennep schreef er in 1836 al over in zijn boek "De Roos van Dekama". In dit boek wordt het relaas beschreven van twee studenten van de Leidsche Hoogeschool die in die tijd met eigen ogen van nabij de gewesten van Noord Nederland wilden leren kennen.

Uitbreiding van de herberg
Toen de herberg plaats maakte voor een paviljoentje, kocht de toenmalige exploitant de boerderij er tegenover erbij om paarden te kunnen houden. In die tijd was lang niet iedereen welkom. De cliëntèle werd erg afgeschermd waardoor het betere publiek uit heel Nederland naar Galamadammen kwam. Bekende strafpleiters, schrijvers en doktoren brachten graag een paar dagen in de herberg door. Het zwemmen in de Morra achtten zij gezond, evenals de melk die natuurlijk vers van de koe uit de boerderij kwam. Het was toen al dat men zich meer op de watersport ging richten. Er werden zeilwedstrijden met aken georganiseerd, waarbij de prijsuitreiking steevast in het badpaviljoen werd gehouden. Ook het badpaviljoen is mettertijd verdwenen, waarbij ook de steigers, badhokjes en de zwemplaats aan de Morra zijn verwijderd. (© Galamadammen Hotel-Restaurant- Jachthavens)

Actuele situatie
Hotel Galamadammen, met 44 kamers, een sauna en een binnenzwembad, was in het voorjaar van 2020 net een grote verbouwing aan het afronden, waarmee men weer helemaal op de toekomst was voorbereid, en ook grotere groepen beoogde te kunnen gaan ontvangen, toen de coronacrisis die in maart 2020 uitbrak 'roet in het eten gooide'. Het bedrijf moest wegens de coronamaatregelen voorlopig sluiten en kon daardoor geen omzet meer maken. Het was de 'druppel die de emmer deed overlopen', omdat men reeds langere tijd in de rode cijfers zat en dankzij de verbouwing juist de weg omhoog weer beoogde te gaan betreden. De eigenaar heeft in mei 2020 het faillissement aangevraagd, wat in de media in brede kring werd betreurd.

Zo schreef Albert Hendriks - directeur van Friesland Holland Tourist Information - op Facebook o.a.: "Dit is erg: het bekendste, mooist gelegen en meest veelzijdige hotel-restaurant van Friesland, Galamadammen, aan het meer de Morre (Morra) in Koudum, in de zuidwesthoek van Friesland, is 19 mei 2020 failliet verklaard. Een uniek gelegen multi-activity-horecabedrijf met het mooiste uitzicht op het Friese merenland." Hij plaatste bij zijn Facebookpost bijna tachtig foto’s van het hotel-restaurant en van het uitzicht over en vanaf het terras (zie zijn bericht onder de link). Omrop Fryslân meldde onder meer dat het terras van het hotel in 2014 als zesde was geëindigd in de top 100 van beste Nederlandse terrassen en daarmee was verkozen tot het beste Friese terras. Een nieuwe vennootschap van dezelfde eigenaar maakt een min of meer doorstart, beoogd vanaf april 2021. Eerder opengaan heeft geen zin, zolang de beperkende coronamaatregelen nog van kracht zijn. De 'nieuwe' eigenaar neemt ook de exploitatie van de ligplaatsen over.

Terug naar boven

Natuur en recreatie

- Nabij Galamadammen vind je aan het Morrapad (= het fietspad langs de Morra richting Hemelum) een oeverzwaluwenwand.

- Het Koudumerbosje (Fries: Koudumerboskje) ligt in de Polder Galamadammen en grenst in het N aan het Johan Frisokanaal. In dit bosje in het open gebied langs Fluessen en kanaal, komen heel wat broedvogels voor. Houtduif, grasmus, tuinfluiter, fitis en winterkoninkje horen hier tot de bewoners. In het bosje groeien nogal wat verschillende soorten varens, waarvan de geschubde mannetjesvaren heel bijzonder is. In de rietzoom langs de grondberging groeien diverse moerasplanten. Ook de gewone dotterbloem, die in deze hoek van Fryslân verder bijna nergens te vinden is, heeft zich hier gevestigd. (© It Fryske Gea)

- Vanaf Kijkheuvel De Samenvoeging kijk je uit over de gelijknamige polder. Je kunt er vele vogelsoorten zien, die je onder er link vermeld vindt.

- In 2007 is het Galamadammen-aquaduct gerealiseerd. Het project heeft 30 miljoen euro gekost. Het aquaduct is onderdeel van het Friese Merenproject. Dit project moet de concurrentiepositie van Fryslân op het gebied van toerisme versterken. Door de aanleg van in totaal 5 aquaducten wordt Fryslân als watersportprovincie nog aantrekkelijker voor toeristen. Tussen 2000 en 2013 is in totaal een half miljard euro geïnvesteerd. Fryslân, Groningen en Drenthe zijn anno 2007 samen goed voor 11 procent van de toeristische bedrijfvestigingen en 21 miljoen overnachtingen. Het toerisme zorgt voor 70.000 banen. Dit is 10 procent van de noordelijke werkgelegenheid. - Video en toespraak minister bij het afzinken van het tunneldeel van het aquaduct op 11 april 2007.

- "Van najaar 2020 tot en met voorjaar 2021 is in totaal 58 hectare natuur in het Natura 2000-gebied bij de Galamadammen heringericht. Maatregelen om het gebied natter te maken moeten de natuur daar helpen zich verder te ontwikkelen. Daar profiteren vogels en vissen van, maar ook zeldzame soorten als de Noordse woelmuis. De regionale kering langs de Alde Karre is verder naar achter komen te liggen. Een nieuw inlaatpunt zorgt ervoor dat ’s winters het water uit de Friese boezem het land op kan lopen. In het voorjaar blijft het dan langer nat, wat goed is voor grutto’s, eenden en kwetsbare soorten als de roerdomp en Noordse woelmuis. ’s Zomers is het land droger en groeien er kruiden. Ook is er een nieuwe slenk aangelegd, wat weer goed is voor water- en oeverplanten en paaiende vissen. Aan de westkant van het aquaduct is de bovenlaag van de grond gehaald, zodat waterriet beter kan groeien. Dat zorgt voor meer leefgebied voor bijvoorbeeld rietvogels.

Natuurherstel. De maatregelen zijn onderdeel van een groter natuurherstelprogramma om de randen van de Fluessen en Morra beter in te richten voor de kwetsbare soorten die daar leven. Er wordt 1,6 miljoen euro geïnvesteerd in het gebied, waarvan de provincie Fryslân en de Europese Unie (ELFPO) elk de helft bijdragen. In 2019/2020 is het meer It Sân al aangepakt. Een lagere waterstand, gedurende vijf jaar, moet de groei van waterriet stimuleren. De oevers van It Sân, de bûtlannen en de waterhuishouding in polder de Samenvoeging zijn verbeterd. Ook is de uitkijktoren van Staatsbosbeheer bij De Kuilart vernieuwd en staat er nu een informatiepaneel. Vanaf dat punt is It Sân en polder de Samenvoeging goed te zien. Samenwerking. De natuurmaatregelen bij de Galamadammen zijn onderdeel van het Natura 2000-beheerplan voor het Friese Merengebied. Samen met It Fryske Gea - ook eigenaar van het gebied -, Staatsbosbeheer, Wetterskip Fryslân en Agrarisch Collectief Súdwestkust werkt de provincie Fryslân aan deze natuurmaatregelen." (bron: Provincie Fryslân)

Terug naar boven

Beeld

- Live webcam Galamadammen.

Terug naar boven

Links

- Het mooi gelijnde skûtsje Emanuël is in 1912 in Drachten 'van stapel gelopen' voor de zeilende vrachtvaart. Met de opkomst van bruikbare motoren werd het tuig verwijderd en is het skûtsje als motorvrachtschip gaan varen. Na jaren als woonschip te hebben gediend is het schip in 2000 volledig gerestaureerd voor de zeilende chartervaart. Na de restauratie is de naam veranderd in Skûtsje Galamadammen, omdat die locatie de huidige thuishaven is. Naast de zeilende chartervaart is het schip sinds 2000 geschikt gemaakt voor het zeilen van wedstrijden. Het schip neemt deel aan verschillende skûtsjewedstrijden met als jaarlijks hoogtepunt de IFKS.

Reacties

(2)

L.S. ik ben in het bezit van een afbeelding met daarop een oud type zeilboot met bemanning en nog andere mensen in de buurt van Galamadammen.
Misschien heeft een historische vereniging wel interesse. Graag uw reactie.
met vriendelijke groet J. v.d. Vis

De buurtschap Galamadammen valt onder het dorp Koudum, en die hebben een historische club, die wellicht interesse heeft. Het lijkt me het efficiëntst als u hen daar rechtstreeks even over mailt. "Stichting Histoarysk Koudum verzamelt foto's, documenten en materialen over de Koudumer geschiedenis", zo staat op hun site, die u hier kunt vinden: https://historisch.koudum.nl/index.php/stichting-histoarysk-koudum.
Met vriendelijke groet, Frank van den Hoven, hoofdredacteur Plaatsengids.nl

Reactie toevoegen