- Fiemel is een voormalige* buurtschap, thans streekje in de provincie Groningen, gemeente Eemsdelta. T/m 1989 gemeente Termunten. In 1990 over naar gemeente Delfzijl, in 2021 over naar gemeente Eemsdelta.
* Wij hebben vernomen dat er in Fiemel tegenwoordig geen - permanent - bewoonde panden meer staan (er is nog wel sprake van een vakantiewoning). En om een entiteit als buurtschap te kunnen kwalificeren, moet er toch minimaal wel íemand wonen. Toch is en blijft de naam in de regio bekend, vanwege wat er in het verleden allemaal is gebeurd en wat er ook tegenwoordig allemaal nog te zien en te doen is. Vandaar dat wij er ook een pagina voor hebben aangemaakt.
- Het streekje Fiemel valt voor de postadressen onder het dorp Termunten.
Terug naar bovenOudere vermeldingen
Fimel, 10e eeuw in Fimilon, 1487 to Fymelen, 1547 Fi(j)mele.
Naamsverklaring
Fimilon is datief meervoud van Fimel, een variant van de riviernaam Fivel 'de geweldige stroom', verwant met het Oudnoorse fimbul 'groot, geweldig, machtig'. Betekent '(nederzetting) aan de Fimel'. De kwartiernaam Fivelgo alterneert in oude kronieken met Fimelgo.(1) Anderen stellen dat Fiemel vernoemd zou zijn naar het door de Dollard verzwolgen dorpje Finse.
Fiemel ligt O van Termunten, rond de noordelijke Dallingeweersterweg, aan de Eemsdijk.
Terug naar bovenIn 1840 omvat de buurtschap Fiemel 4 huizen met 20 inwoners. Tegenwoordig heeft het gebied geen bewoonde bebouwing meer.
Terug naar boven- Geschiedenis van Fiemel gedurende de Tweede Wereldoorlog.
Terug naar boven- Het grondgebied van Fiemel omvat tegenwoordig nog 6 rechthoekige baksteenrode gebouwtjes (opslag van de Duitsers in de oorlog), een boerderijtje met schuur, het huisje De Vluchtheuvel, vier grote massieve bunkers (waarvan er twee door een boer als opslagplaats in gebruik zijn genomen, op een andere staat een opvallend hoge zendmast, en de vierde heeft een dak van gras), een schilderachtig schuurtje midden in het weiland, een dicht, schier ondoordringbaar boscomplex en gemaal De Fiemel. In het oude dijkje, waarin het gemaal voor 90 procent is weggewerkt, is nog een stuk muur van de oude sluis uit 1862 te ontwaren.
- Bunkercomplex Fiemel is in 2016 door Stichting Museum 1939-1945 overgedragen aan Het Groninger Landschap, die het complex in 2016 en 2017 waar nodig heeft gerestaureerd. De restauratie heeft 900.000 euro gekost. Zij gaat het complex beheren en ontsluiten voor het publiek. Een van de bunkers wordt ook weer ingericht als in de oorlog. Het bunkercomplex omvat een geschutsopstelling en een munitiebunker uit de Tweede Wereldoorlog. De Duitsers bouwden de 'Batterij Termunten', waar het bunkercomplex onderdeel van is, voor de luchtverdediging van Emden. Het complex is pas op 1 mei 1945 door Poolse en Canadese militairen ingenomen als allerlaatste stukje bevrijd Nederland.
Als een van de laatste overblijfselen van de Tweede Wereldoorlog in Groningen, vertellen de bunkers een goed gedocumenteerd verhaal over leven en strijd langs de oevers van de Dollard. De aankoop is onderdeel van het project Atlantikwall in het Waddengebied. Met dit project worden diverse locaties langs de waddenkust, die onderdeel zijn van de Atlantikwall, hersteld en voor het publiek ontsloten. Marine Flak Batterie Termunten was de zwaarste Marine Flak Batterie op Nederlandse bodem. Onder de link (Facebook-pagina) vind je er heel veel informatie over. - Filmpje over de bunkers in Fiemel, door Alex Vissering.
De renovatie van de Fiemel Batterie is onderdeel van een breder project over de grote historische betekenis van de Punt van Reide. "Over de Punt zijn zó veel verhalen te vertellen. Niet alleen over WO2, maar door de eeuwen heen was het van groot strategisch belang. Al in de 16e eeuw hadden de Spaanse troepen er een schans om het achterland te verdedigen tegen Prins Willem van Oranje en zijn bondgenoten", aldus Hugo Dokter, hoofd Erfgoed bij het Groninger Landschap. Het thema 'Strijdtoneel Dollard' wordt uitgelicht in presentaties bij het bezoekerscentrum op de Punt van Reide en rondom de Batterie. "Niet alleen de militaire geschiedenis, maar ook over het eeuwige gevecht van de mens met het water en de overlevingsstrijd van de natuur met de elementen." (bron o.a. Dagblad van het Noorden, 8-4-2016)
- Het huidige Gemaal De Fiemel dateert uit 1997. De voorganger dateerde uit 1952.
Terug naar boven- Vanuit Termunten lopen twee wandelroutes: een naar Termunterzijl (3 km) en een naar Fiemel, Polder Breebaart en De Punt van Reide (8 km). De wandelroutes, met toelichtingen in tekst en beeld, vind je onder de link als pdf-bestand, dat je desgewenst kunt uitprinten. Een gedrukte versie van de folder is te verkrijgen in de kerk, waar de wandelroutes ook starten (sleuteladressen: Borgiusweg 7, tel. 0596-601801 / Johan Herwagiusstraat 8, tel. 0596-601159). Een groot deel van de route is verboden voor honden. Hou er qua schoeisel rekening mee dat sommige paden drassig kunnen zijn.
- De ruim 60 hectare grote Polder Breebaart* (ook wel Breebaartpolder genoemd) ligt 2 km O van Termunten, O en ZO van Fiemel, tussen het Afwateringskanaal en de Dollard. Deze kwelder is in 1979 ingepolderd - en is daarmee de jongste polder van Groningen - om de realisatie van het destijds veelbesproken buitendijkse Dollardkanaal mogelijk te maken. De politiek kwam echter - na protesten van boeren en milieuactivisten - op dit besluit terug en de voor vele miljoenen gebouwde sluis is weer gesloopt.
* Er blijken ook personen te zijn met de achternaam Breebaart. Je zou wellicht kunnen denken dat die achternaam is ontleend aan deze polder, omdat hun voorouders daar vandaan kwamen. Zoals familienamen vaker van plaatsnamen, polders en dergelijke stammen. Hier kan dat echter niet omdat het immers nog een zeer jonge, in 1979 ontstane polder is. Hier is het net andersom gegaan en is de polder naar een persoon genoemd. De polder is namelijk genoemd naar Klaas Breebaart, die in 1878 bestuurder werd van de kort daarvoor ingepolderde en nu naast Polder Breebaart gelegen Johannes Kerkhovenpolder.
Toen er steeds meer recreatie kwam in de Punt van Reide en de druk op het vogelgebied aldaar als gevolg daarvan steeds hoger werd, besloot natuurorganisatie het Groninger Landschap in 1991 tot de aankoop van de polder om er een natuurgebied van te maken, dat moest zorgen voor een 'verzachting' van de overgang tussen zoet en zout water (brakwater), met als doel de grotendeels verdwenen typische kwelderbegroeiing weer terug te brengen. Deze was door de inpoldering namelijk vervangen door een soortenarme begroeiing met grassen (Engels raaigras en ruw beemdgras met stukjes kamgras en stomp kweldergras).
Om het natuurgebied te realiseren werd in 2000 eerst een geul gegraven over de lengteas van de polder en vervolgens in 2001 een duiker (1 bij 2 meter) door de dijk heen gestoken om zeewater binnen te laten. Tevens is een vistrap met vijzel aangelegd om de vistrek te herstellen. Sindsdien heeft de kwelderbegroeiing zich snel hersteld. Ook zijn er sindsdien enkele tientallen soorten zout- en zoetwatervissen aangetroffen. Doordat het zoute water slik afzet en omdat natuurbeschermers schelpenbanken (om te broeden) hebben aangelegd is het gebied tevens uitgegroeid tot een groot vogelgebied, waar nu de grootste vogelkolonie kluten van West-Europa leeft. Verder komen er onder andere bontbekplevieren, goudplevieren, zilverplevieren en steenlopers voor. Aan de oostdijk komen zeehonden voor.
- Wie wil kennismaken met Polder Breebaart, de Dollard en omgeving, kan het beste beginnen bij Bezoekerscentrum Dollard (voorheen Buitenplaats Reidehoeve geheten) in Fiemel (Dallingeweersterweg 30). In dit bezoekerscentrum kun je zien wat de Dollard zo bijzonder maakt. Er draait een korte film over het gebied met schitterende natuuropnamen. Er zijn informatiepanelen met uitleg over het beheer van Het Groninger Landschap. In vitrinekasten kun je opgezette wadvogels van dichtbij bekijken. Bovenin het bezoekerscentrum is een prachtig uitkijkpunt gebouwd vanwaar je goed zicht hebt op Polder Breebaart en de vogels die er leven. Er staat een telescoop opgesteld. Vanaf het bezoekerscentrum kun je een wandeling maken langs Polder Breebaart waar een vogelkijkhut staat. De wandeling voert ook over de zeedijk vanwaar je uitkijkt over de Dollard.
De Eems-Dollard kent de afgelopen decennia een achteruitgang van natuurwaarden, vooral door de verhoogde slibconcentratie in het water. Dit werkt door in Polder Breebaart, een getijdenpolder die door middel van een duiker in de dijk in verbinding staat met de zee. 'In de loop der jaren is er meer slib aan- dan afgevoerd', zegt projectleider Herwin Prins van het Groninger Landschap, 'en daardoor is de slenk rond het eiland in de polder steeds ondieper geworden, waardoor de natuurwaarden werden aangetast. Het was voor de vogels moeilijker om voedsel te vinden en tegelijkertijd konden predatoren als de vos en de marter veel makkelijker bij de eieren in de nesten komen.' Daarom is brakwatergetijdengebied Polder Breebaart door Het Groninger Landschap in 2019 heringericht. Om de slenk weer op diepte te krijgen en te verbreden is er slib weggezogen en grond afgegraven. Het slib ging door een acht kilometer lange pijpleiding naar de zogeheten kleirijperij. Daar klinkt het slib in tot klei dat gebruikt kan worden voor dijkverbetering. In de polder zijn twee eilandjes aangelegd: een rieteiland en een schelpeneiland, die ieder verschillende soorten vogels trekken. Tegelijkertijd is de polder beter toegankelijk gemaakt voor het publiek, en is de vogelkijkhut gemoderniseerd.
De herinrichting is onderdeel van een samenwerkingsproject met onder andere Waterschap Hunze en Aa's en Kennisconsortium EcoShape, waarbij wordt onderzocht hoe het slib dat wordt onttrokken weer hergebruikt kan worden voor dijkversterking. Het slib dat tijdens het project is onttrokken, wordt omgezet naar klei. Dit gebeurt in een Kleirijperij die op de kwelder ligt, een aantal kilometers ten zuiden van Polder Breebaart. Kennisconsortium EcoShape onderzoekt in 10 verschillende proefvakken wat de beste manier is om slib te laten rijpen. Als het slib na 3 jaar rijpen geschikt is als dijkenklei, versterkt Waterschap Hunze en Aa's hiermee de Brede Groene dijk. (bron: Het Groninger Landschap, 27-1-2019)
Kennelijk is er naast de genoemde pijpleiding ook slib/bagger afgevoerd via vrachtwagens, want omwonenden hebben voorjaar 2019 bij de gemeente geklaagd over kapotgereden klinkerwegen, en schade aan woningen en aan de Brug van Ziel in Termunterzijl door de tientallen vrachtwagens die dagelijks door Termunten, Termunterzij, Borgsweer en omgeving kwamen. Zie onderaan het artikel onder de link ook de link naar nog een ander artikel hierover, en aldaar onderaan ook nog een aantal links naar artikelen over deze kwestie. Zie ook hier een artikel over de protesten van de inwoners.
- De kluut is met zijn fraaie zwart-witte tekening, zijn ranke poten en zijn omhoog gekromde snavel een van de sierlijkste vogels van onze Wadden. De grootste broedpopulatie van kluten in Noordwest-Europa bevindt zich in Polder Breebaart bij Fiemel en de Dollard. Deze polder is in 2001 aan de natuur teruggegeven, waarna een uniek zoutwatergetijdegebied is ontstaan. Grote aantallen kluten gebruiken het nu als broedgebied. In de winter trekken ze langs de Franse kust naar hun winterkwartier in Zuidwest-Europa.
Beeldend kunstenaar Erik van Ommen en schrijfster Wilma Brinkhof volgden de kluten gedurende een jaar. Ze reisden mee van de polder Breebaart via vijf belangrijke doortrekgebieden naar het overwinteringgebied van de kluut in Portugal. In het boek De Kluten van Breebaart vertaalt Erik van Ommen dit bijzondere project in talloze adembenemende tekeningen, schilderijen en aquarellen. Zijn kunstwerken brengen de vogels en de landschappen op papier tot leven. Wilma Brinkhof beschrijft in een heldere, pakkende stijl de vogels, de omgeving en de mensen in de verschillende gebieden. De tekst is levendig en rijk aan informatie. Gesprekken met kenners, zoals onderzoekers in de polder Breebaart, een natuurgids in Frankrijk en een landgoedeigenaar in Portugal, geven het boek een warme couleur locale.
- De Dollard bestaat uit slik, maar bij de Punt van Reide bij Fiemel liggen zandbanken dicht bij de kust. Dit is de plek waar zeehonden worden geboren: het is de kraamkamer van de zeehondenpopulatie in de Dollard. Dagelijks in mei en juni, bij hoog water, verzamelen de zeehondenmoeders met hun pups onder aan de dijk om uit te rusten en de pups te zogen. Juist in de zoogperiode is het belangrijk dat de jongen ongestoord kunnen drinken. Bij verstoring kunnen moeder en pup elkaar kwijtraken. In ongeveer vier weken tijd moeten de jongen voldoende gegroeid zijn om zich zelfstandig te kunnen redden. Vandaar dat er een speciale zeehondenkijkwand is geplaatst, die een prachtig uitzicht biedt op de kraamkamer en jaarlijks duizenden bezoekers trekt. Een groot deel van de dijk en het buitendijkse gebied ervoor is in de kraamperiode afgesloten voor publiek, alleen de kijkwand blijft toegankelijk. De zeehondenkijkwand is bereikbaar vanaf het hierboven beschreven Bezoekerscentrum Dollard. De beste tijd om de zeehonden te spotten is in de maand juni bij hoogwater. In dit filmpje laat Alex Vissering de zeehondenkijkwand zien.
- NO van Fiemel, NO van en aansluitend aan Polder Breebaart, ligt de Punt van Reide: een uitstekende landtong, die in de Volkstelling van 1840 als aparte buurtschap, los van Fiemel dus, wordt vermeld, met in dat jaar 2 huizen met 10 inwoners. "Het ligt op een vooruitstekende punt buitendijkschen grond, tusschen den Dollard en den mond van de Eems, en wordt met veel kosten onderhouden ten einde de aanslibbing van nieuwe gronden te bevorderen. Waarschijnlijk is het een overblijfsel van het voormalige dorp Westerreide." (Witkamp, 1877)
- In 2015 is een broedvogeleiland aangelegd op de Punt van Reide bij Fiemel. De omstandigheden zijn ideaal voor de noordse stern; een kaal schelpenstrandje in een zeer voedselrijk gebied, een elektrisch raster rondom als bescherming tegen de vos - onderzoek heeft namelijk aangetoond dat zonder hek 6 procent van de jongen van de noordse stern overleeft en mét hek 60 procent - en broedende kokmeeuwen als buren. Met hun felle verdedigingsvluchten bieden die bescherming tegen luchtpredatoren als kiekendief of zilvermeeuw. Polder Breebaart heeft een prachtige vogelkijkhut. Binnendijks is er een trap naar een uitkijkpunt op twee kilometer vanaf het broedeiland. Wie dicht bij het eiland wil komen moet wachten tot ná het broedseizoen; dan organiseert Het Groninger Landschap excursies naar het schelpeneiland.
Terug naar boven- Alex Vissering heeft voor RTV Noord en Het Groninger Landschap een serie mooie filmpjes gemaakt over bijzondere natuurlocaties in de provicie Groningen. Een aantal daarvan is via YouTube terug te zien. Het betreft onder meer een filmpje over de dotterbloem en het klein hoefblad in Polder Breebaart. - Idem over de kaardebol en klein hoefblad. - Over een dode reiger. - Over een dode sperwer. - Over de korstmossen op de bunkers in Fiemel. - Over een muis en zijn hol in de winter bij een vakantiewoning van Het Groninger Landschap in Fiemel. - Over de zeedijk in deze omgeving en het beheer daarvan.
Reactie toevoegen