Status

- Feanwâldsterwâl is een dorp in de provincie Fryslân, in deels gemeente Dantumadiel, deels gemeente Tytsjerksteradiel.

- Feanwâldsterwâl heeft bij de invoering van de huidige postcodesystematiek (1978) geen eigen postcode en plaatsnaam gekregen in het postcodeboek, voor de postadressen ligt het N deel van het dorp daarom sindsdien 'in' Feanwâlden (gem. Dantumadiel) en het Z deel grotendeels 'in' Hurdegaryp en deels 'in' Noardburgum (gem. Tytsjerksteradiel). Het Noardburgumse deel betreft het deel O van de Woudweg (N356) rond De Zwette, waar o.a. de voormalige School met den Bijbel en de Gereformeerde kerk van het dorp staan (zie verder bij Bezienswaardigheden).

- Omdat Feanwâldsterwâl geen 'erkende woonplaats' is in het postcodeboek, is het dat ook niet (geworden) in de in 2009 in werking getreden gemeentelijke Basisregistratie Adressen en Gebouwen (BAG). Waardoor deze kwestie opnieuw actueel is geworden (d.w.z. men is zich er, na de - bewuste of onbewuste - 'vergissing' van 1978, opnieuw expliciet bewust van geworden dat het eigenlijk vreemd is dat dit dorp geen plaats is in het postcodeboek en - daardoor - in de BAG.

- De inwoners vreesden dat hun plaatsnaam bij de aanstaande gemeentelijke herindelingen helemaal van de kaart geveegd zou worden, en voerden daarom actie om de dorpsstatus terug te krijgen (plus erkenning als woonplaats middels eigen postcode en plaatsnaam). Zie Actiecomité tot behoud van Feanwâldsterwal. In Fryslân ligt dit nog iets ingewikkelder dan elders in het land. In Fryslân hebben plaatsen namelijk formeel wel of geen dorpsstatus (wat elders in het land niet speelt), wat kennelijk - soms - los staat van wel of geen kom of kerk of kern. Volgens de gemeente Dantumadiel zou deze plaats rond 1923 de formele dorpsstatus zijn kwijtgeraakt. In 2011 heeft het dorp dan eindelijk na jarenlang actievoeren de lang gewenste formele dorpsstatus (terug)gekregen. Ter gelegenheid daarvan is een dorpsvlag ontworpen en in gebruik genomen.

- Gezien de formulering hierboven bestaat het dorp dan ook nog gewoon in de praktijk als woonplaats (los van postcode en BAG) en was het dan ook geen slimme zet van de gemeente om de Feanwâldsterwâlsters destijds een nieuwjaarskaart 2009 te sturen met het plaatsnaambord van buurdorp Feanwâlden erop... Zie ook het item hierover "Feanwâldsterwâl van de kaart geveegd" d.d. 3-12-2009 in Netwerk. In een krantenartikel in het FD d.d. 25-11-2009 over deze materie - waarin de gemeente erkent dat het dorp niet bewust op de plattegrond was uitgegumd* - wordt gesteld dat een plaats** (in het artikel staat dorp maar wij zeggen bewust plaats, zie de toelichting bij het sterretje hieronder) een minimaal aantal inwoners zou moeten hebben om een eigen postcode mogelijk te maken. Dat is inderdaad de huidige visie van PostNL in het kader van de 'postale woonplaatsen'. Weliswaar kennen wij tientallen plaatsen met slechts een handvol inwoners en toch een eigen postcode en plaatsnaam, maar die dateren van voor die visie. Daarbij vergeleken is Feanwâldsterwâl een wereldstad. Neem bijv. de eveneens Friese plaats Kaard op Terschelling met 8 huizen, en nog extremer: het Friese Breezanddijk, dat aanvankelijk slechts 1 huisnummer kende. Maar om het een beetje werkbaar te houden en qua kosten/baten verhoudingen, heeft TNT Post tegenwoordig een eis van minimaal 100 woningen om een eigen postcode te kunnen krijgen. Nog los van de overige complicaties.

De losse "helften" van Feanwâldsterwâl voldoen hier niet aan (het Tytsjerksteradielse deel heeft 77 huizen en het Dantumadielse deel 55), als het gemeentelijk tot 1 dorp zou worden samengevoegd, voldoet het daar wél aan. Het dorp heeft daarom om een grenscorrectie verzocht, vooruitlopend op gemeentelijke herindelingen die nog jaren kunnen duren. Vooralsnog voelen de betrokken gemeenten hier niet voor (reactie van de burgemeesters d.d. april 2010) omdat dat heel veel geld kost (al snel enkele tonnen). Het dorp is dus toch aangewezen op gemeentelijke herindelingen om in dat proces ervoor te pleiten om het hele dorp in 1 gemeente te krijgen. Tot die tijd blijft het deel ten zuiden van de Wâldster Feart voor de postadressen dus 'in' Hurdegaryp en Noardburgum liggen en ten noorden daarvan 'in' Feanwâlden.

* In een artikel op RTVkanaal30 d.d. 18-2-2009 wordt gesteld dat de gemeenteraad d.d. december 2007 wel formeel besloten zou hebben om de plaatsnaam Feanwâldsterwâl te doen verdwijnen. Maar - ter nuancering - vermoedelijk doelt men hier op het feit dat gemeenteraden in het hele land al hun 'woonplaatsen' zo nodig opnieuw formeel moesten vaststellen t.b.v. de in 2009 in werking getreden gemeentelijke Basisregistratie Adressen en Gebouwen (BAG). En plaatsen die geen eigen postcode hebben, hebben dus doorgaans (uit kostenoverwegingen) ook geen plaatsnaam gekregen in de BAG. Dat neemt niet weg dat je dan in de praktijk nog steeds best een dorp en dus woonplaats kunt zijn.
** Voor een eigen postcode hoef je - om het nog ingewikkelder te maken - namelijk niet per se een dorp te zijn, dus dat is op zich geen argument in de discussie, of zou het althans niet moeten zijn. Bepalend is dat TNT Post als richtlijn heeft dat een mogelijk "postaal nieuwe plaats" minimaal 100 woningen moet hebben. Dorp of geen dorp(sstatus) doet er dan niet toe. De afzonderlijke delen van het dorp voldoen daar niet aan, als samengevoegd dorp zou het daar wel aan voldoen.

- Overigens lijkt het ons - los van eventuele herindelingen - sowieso voor de hand liggen om een dorp niet onder 2 gemeenten en 3 dorpen te moeten willen laten vallen en zo'n onhandige Baarle-Nassau-achtige situatie middels een grenscorrectie een keer recht te trekken (en dan ligt Dantumadiel voor de hand zou je denken, want 1) daar ligt het moederdorp van Feanwâldsterwâl; Feanwâlden en 2) gezien het kerkelijke fusieproces in en dus de religieuze verbondenheid van de beide dorpen, ook CDA Dantumadiel vindt dat een logische optie), opdat vervolgens makkelijker voor het hele dorp 1 postcode en plaatsnaam kan worden toegekend. Noodzakelijk is dat echter niet. In dit artikel in Nijsnet d.d. 25-11-2009 haalt dorpeling Otto Geveke het voorbeeld aan van het dorp Klarenbeek dat half in de gemeente Apeldoorn ligt en half in de gemeente Voorst (in het artikel staat Deventer maar dat moet zijn Voorst). Dat heeft inderdaad 2 postcodes; 7381 voor het gemeente Apeldoorn-se deel en 7382 voor het gemeente Voorst-se deel.

- Onder het dorp Feanwâldsterwâl valt in de praktijk ook de buurtschap Quatrebras (voor de postadressen valt deze buurtschap echter grotendeels onder het dorp Noardburgum en deels onder het dorp Hurdegaryp).

Naam

In het Nederlands
Veenwoudsterwal. Overigens zijn sinds 2009, naast de gemeentenaam, ook alle plaatsnamen in de gemeente Dantumadiel officieel Friestalig.

In de volksmond
Het dorp wordt ook wel kortweg De Wâl genoemd.

Ligging

Het dorp ligt ZW van Feanwâlden, NO van Hurdegaryp. De gemeentegrens loopt midden door de 'dorpsstraat' De Wâl (de Z kant daarvan en verder zuidelijk valt postaal onder Hurdegaryp) en de in het O in het verlengde daarvan gelegen straat De Zwette (de Z kant daarvan en verder zuidelijk valt postaal onder Noardburgum). Het N deel van deze wegen en verder noordelijk valt postaal onder Feanwâlden. De N kant van de straat O van de N356 heet De Swette en ligt in Feanwâlden, de Z kant (waar de Gereformeerde Kerk staat) heet De Zwette en valt onder Feanwâldsterwâl, postaal Noardburgum.

Statistische gegevens

In 1840 heeft het dorp 28 huizen met 180 inwoners. Tegenwoordig heeft het dorp ca. 170 huizen met ca. 420 inwoners. Maar in statistieken is het dorp dus, zoals uitgelegd bij Status en Ligging, over de drie omliggende dorpen verdeeld, waardoor het lastig is om voor het dorp als geheel betrouwbare statistische cijfers te krijgen. In de hiervoor genoemde aantallen zijn echter wel de aantallen voor de buurtschap Quatrebras verwerkt, die in de praktijk onder het dorp Feanwâldsterwâl valt en ca. 35 huizen met ca. 90 inwoners heeft, maar postaal verdeeld is over Noardburgum en Hurdegaryp.

Geschiedenis

Feanwâldsterwâl is een oude veenkolonie, in de 17e en 18e eeuw gesticht door veenbazen en arbeiders uit Giethoorn en andere dorpen uit de kop van Overijssel. Zij hebben de laagvenen tussen Veenwouden en Rinsumageest ontgonnen. De Gietersen wisten hier aan turf te komen, maar ze bekommerden zich niet al te veel om het landschap. Het was een wereld van diepe poelen en petgaten die zij achter Iieten. Toen de natuur zich opnieuw van dit land en water meester maakte, werd het een wild en wijd natuurgebied, een eldorado voor vissers en jagers, stropers en eierzoekers. Geen wonder dat de mensen die hier rond 1900 woonden, hun beroep en hun inkomsten in dit gebied zochten. Er woonden in die tijd heel wat kleine boertjes, vissers en rietsnijders aan de Wâl.

Om al die stukjes land in het Buitenveld boden de "Wâlsters" hard tegen elkaar op bij de “meidforhier”. De notaris en zijn oproeper verhuurden het land bij opbod. “Lân by it boek hiere” noemde men dat “op é Wâl”. “Hiel hwat manlju sieten dér yn de herberge “ ’s Lands Welvaren” mei it swit yn é hannen tsjin elkoar op te bieden”, zegt Anne Bos. “Jouns kamen se forslein by de frou thûs omt it to djûr woarn wie. Mar hja moasten lân hâlde omt oars de kij fourt moasten, mar der moast it hiele jier foar bealge wurde”. Overigens kwam er niet alleen gras van het land. Het bracht vaak ook riet op en iedereen had thuis op het erf wel riet voor eigen gebruik of voor de verkoop opgetast. En iedereen had eigelijk ook wel fuiken voor paling en schubvis.

Een bloeiend verenigingsleven was er niet in het Feanwâldsterwâl van vroeger. Men kon redelijk goed in Veenwouden komen, maar de weg naar Hardegarijp was slecht. "De Foksegatten nei Hurdegaryp wienen, as it reind hie, een greate moderboel”, zegt Anne Bos. "Us heit woe my einliks nei de iepenbiere skoalle yn Hurdeparyp hawwe, mar der wie meastentiids net to kommen. Nei Feanwâlden mochten wy net, hwant dat wie in oare gemeente. Dêrom gie ik net de kristlike skoalle oan de Swette.” Anne is wel lid geweest van het zangkoor in Veenwouden, maar vooral in de winter met hoog water dat soms bijna op de weg stond was de thuisreis te gevaarlijk.

Feanwâldsterwâl heeft nog altijd oude huisjes, die nauwelijks zijn veranderd. Weliswaar helemaal vertimmerd staat er zelfs nog de oude vermaning, waar de doopsgezinde gemeente zijn eerste diensten hield, te dromen over haar verleden. En daar is dan natuurlijk nog de Wâlsterfeart zelf als een oeroude verbinding met het "Bûtenfjild”. (© www.veenwoudsterwal.nl)

Fierljeppen
In Feanwâldsterwâl is jarenlang gefierljept. Men ljepte hier sinds de jaren zestig over de vaart Dûke-Lûk vanaf het vroegere skûtsje- en preamhellingterrein, naast café Keie Aukes (thans café Dûke-Lûk). Op een gegeven moment kon de organisatie in Feanwâldsterwâl niet aan de steeds strengere accommodatie-eisen van de Bond voldoen; er waren steeds problemen met de niet al te diepe vaart. Ook de plaats waar men destijds sprong was niet ideaal; het landingsgebied was een particuliere tuin. Medewerking van de gemeente om op deze plek nieuwe permanente schansen te bouwen kwam er niet en in 1979 viel definitief het doek. De toen actieve ljeppers vonden onderdak bij de afdeling Burgum.

Bezienswaardigheden

- Feanwâldsterwâl is geografisch gezien een dorp sinds de stichting van de Gereformeerde Swettetsjerke (De Zwette 22) in 1872. Geschiedenis van ontstaan en ontwikkeling van de Swettetsjerke. De Gereformeerde gemeente van het dorp is inmiddels gefuseerd met de hervormde gemeente van Feanwâlden tot de Protestantse Gemeente Feanwâlden / Feanwâldsterwâl.

- De voormalige School met den Bijbel van Feanwâldsterwâl (De Zwette 20, postaal 'in' Noardburgum) is in 1909 gebouwd als een vierklassige midddengangschool en uitgevoerd in kalkzandsteen.

- De voormalige doopsgezinde kerk (Zuiderweg West 8) is een driezijdig gesloten zaalkerk met kleine geveltoren, gebouwd in 1865 in eclectische vormen, evenals de naastgelegen pastorie. De voormalige kerk is verbouwd en heeft dus een deel van zijn oorspronkelijke uiterlijk verloren.

- M. Bokma de Boer liet in 1874 het forse gepleisterde herenhuis El Dorado (Zuiderweg West 2) bouwen. Achter dit huis stichtte hij in 1878 de eerste particuliere zuivelfabriek van Friesland (Freia). De fabriek is na de sluiting in 1969 afgebroken en in het Openluchtmuseum in Arnhem herbouwd. Geschiedenis zuivelfabriek Freia te Feanwâldsterwâl.

Evenementen en activiteiten

- "Stichting Mei Elkoar Ien is opgericht in 1979. Het doel van de stichting is het organiseren van activiteiten ter vergroting van de leefbaarheid van Feanwâlden, Feanwâldsterwâl e.o. Jaarlijks terugkerende activiteiten zijn o.a. de KuierKlaverTocht, Viswedstrijd, de Rommelmarkt, Spokentocht, intocht Sinterklaas. En eens in de 2 jaar organiseren we de Feestwike. Dit alles wordt mogelijk gemaakt door donateurs en bedrijfsdonateurs. En natuurlijk niet te vergeten de vele vrijwilligers."

- Koningsdag met Vrijmarkt.

- De Lodenhelrun (weekend eind juni / begin juli) vanuit Feanwâldsterwâl is een recreatieve survivalrun door o.a. natuurgebied de Lodenhel. Er zijn aparte tochten voor jeugd 8-15 jaar (ca. 5 km) en voor volwassenen (ca. 7,5 km). Het is een wedstrijd met spectaculaire hindernissen, waaronder een tokkelbaan, klimopdrachten en opdrachten door het water. Natuurlijk zijn er prijzen voor de winnaars, maar er is ook een prijs voor het origineelst geklede team, om teams te stimuleren een feestelijk tintje aan het geheel te geven. In 2015 waren dat bijvoorbeeld de Daltons. Voor het inschrijven hebben ze een originele en stimulerende 'aftrap' bedacht; op een zondag begin april wordt in ’t Dûke Lûk een filmmiddag georganiseerd waar de vorige editie van de Lodenhelrun te zien is. Deze middag heeft iedereen de mogelijkheid om zich in te schrijven. Vanaf de maandag erna gaat de online inschrijving van start.

- Als Feanwâldsterwâl in 2011 na jaren actievoeren eindelijk formeel de dorpsstatus krijgt, wordt dat o.a. gevierd middels een Dorpsfeest. Besloten is om dat sindsdien om het jaar te doen, in de oneven jaren, in een weekend in september. Het eerstvolgende Doarpsfeest is dus in 2021.

Landschap, natuur en recreatie

- Natuur- en recreatiegebied It Bûtenfjild ligt N van Feanwâldsterwâl. Voor een beschrijving hiervan zie verder bij Feanwâlden.

Overnachten

- Boek hier je B&B e.d. in omgeving Feanwâldsterwâl, met laagsteprijsgarantie!

Beeld

- Filmpje uit 1991 met interview met inwoner boer Foppe van der Veen, die nog op ambachtelijke wijze melkt en maait.

- Fotoserie van Feanwâldsterwâl van fotograaf Martin Stevens.

- Serie foto's van Feanwâldsterwâl en van het nabijgelegen natuurgebied It Bûtenfjild.

- Iepen Doar(p) is een dorpsportret van Feanwâldsterwâl. Het is een project dat als doel had om in 2018, het jaar dat Leeuwarden en eigenlijk heel Fryslân "Culturele Hoofdstad van Europa" was, alle 128 huishoudens van het dorp in geluid (audio) en in beeld (fotografie) te portretteren. Met dit dorpsportret willen de initiatiefnemers de betekenis van het woord mienskip onderzoeken. Wat is dat eigenlijk, mienskip? Wat betekent het om in Fryslân, de provincie van zo veel kleine dorpen, verbonden te zijn met de plek waar je woont en met de mensen die om je heen wonen? Ook willen ze met Iepen Doar(p) laten zien en horen dat als je de tijd neemt voor een gesprek iedereen wel een bijzonder, ontroerend of waardevol verhaal te vertellen heeft. Die verhalen zoeken en delen ze ook omdat ze geloven dat de betrokkenheid in het dorp erdoor zal versterken. Zodoende leggen ze de hedendaagse geschiedenis van dit dorp vast voor toekomstige generaties. Zodat ook over 50 of 100 jaar nog terug te horen en zien is hoe er nu in dit dorp wordt geleefd.

In 2018 openden ze op 128 achtereenvolgende dagen online, op de website Iepen Doar(p) en de bijbehorende sociale media, spreekwoordelijk een deur en publiceerden zo een portret. Gelijktijdig heeft Omrop Fryslân de audiovisuele portretten gepubliceerd. Nadat alle 128 deuren van het dorp waren geopend, en alle 128 huishoudens in beeld en geluid een verhaal uit en over de eigen mienskip hebben verteld, was het dorpsportret compleet. Het Fries historisch en letterkundig centrum Tresoar zal al deze portretten voor altijd online toegankelijk houden. Ook wilden ze de portretten van Iepen Doar(p) in het culturele jaar 2018, maar ook daarna, exposeren. Daarbij hopen ze van harte dat het project inwoners of andere betrokkenen aanleiding geeft om initiatieven te ontwikkelen die aanhaken bij het project. Iepen doar[p] is een initiatief van journalist en documentairemaker Sjoerd Litjens uit Zwolle, die in Feanwâldsterwâl is opgegroeid.

Links

- Algemeen: - Site over Feanwâldsterwâl met o.a. geschiedenis, actualiteiten, oude en recente foto's en lokale links.

- Belangenvereniging: - Dorpsbelang Feanwâlden / Feanwâldsterwâl e.o. behartigt de belangen van de beide dorpen en hun inwoners. Dorpsbelangen is de schakel tussen de inwoners en de overheid zoals gemeente, provincie en waterschap. "Waarover praten wij met de overheid?: voorzieningen en dienstverlening; bestemmingsplannen; infrastructuur; verkeersbeleid en veiligheid; sport en recreatie; landschap en beheer; water en milieubeheer; historische en culturele zaken; onderwijs en opvang. Verder werken wij samen met de gemeente en diverse Feanwâldster verenigingen hard aan het project 'Feanwâlden Foarút'. Onder dit project vielen en vallen: reconstructie Haadstrjitte / Koemarkt; revitalisering industrieterrein De Swette; Bestemmingsplan De Bosk (Plan Oost); het Doarpshûs; Transferium; Kansen in Kernen: herinrichting Suderwei en stationsgebied; privatisering van de sportvoorzieningen."

- Muziek: - De in 1924 opgerichte Muziekvereniging Excelsior Feanwâldsterwâl is begonnen als fanfare, en is als een van de eerste in Nederland in 1950 omgeschakeld naar de brassband-bezetting. Iedere woensdagavond komen ze bijeen om samen mooie muziek te maken. Het repertoire is gevarieerd: van marsen en koralen tot moderne en feestelijke muziek. "Er is ruimte voor meer leden die zin hebben om samen deze leuke hobby vorm te geven. Heb je vroeger een instrument bespeeld of lijkt het jou of je kinderen leuk om dit te leren, dan ben je zeer welkom bij onze band. Wist je dat onderzoek heeft bewezen dat muziek maken sociaal gedrag verbetert, intelligentie stimuleert en concentratieproblemen vermindert? Momenteel hebben wij 4 jeugdleden waarbij je kinderen zich aan kunnen sluiten. Voor ‘herintreders’ is het mogelijk om eerst een aantal lessen te volgen van onze dirigent, zodat je met hernieuwde kennis mee kunt doen."

"Ben je op zoek naar een originele aanvulling op je feest? Muziekvereniging Excelsior kan dat verzorgen. Wij beschikken met de Wâldbruzers over een groep enthousiaste ‘dweilers’ die jouw feest compleet kunnen maken met leuke muziek. Bedrijfsfeestjes, dorpsfeesten, op straat of in een tent, wij zijn overal inzetbaar!"