Etersheim, plaatsnaambord, met sinds 2013 een onderbord ter promotie van het Schooltje van Dik Trom, én vermoedelijk het eerste plaatsnaambord van ons land met een QR-code (die je met je smartphone kunt scannen voor nadere informatie).
- Etersheim is een buurtschap in de provincie Noord-Holland, in de streek Waterland, gemeente Edam-Volendam. Het was een zelfstandige gemeente t/m 1811. In 1812 over naar gemeente Oosthuizen, per 1-5-1817 weer een zelfstandige gemeente geworden, in 1848 wederom opgegaan in de gemeente Oosthuizen, per 1-8-1970 met Oosthuizen opgegaan in de nieuw ontstane gemeente Zeevang, in 2016 over naar gemeente Edam-Volendam.
- Wapen van de voormalige gemeente Etersheim.
- De buurtschap Etersheim valt, ook voor de postadressen, onder het dorp Oosthuizen.
- De buurtschap Etersheim ligt buiten de bebouwde kom en heeft daarom witte plaatsnaamborden.
- In 2013 zijn onder de plaatsnaamborden van Etersheim onderborden geplaatst (zie foto) ter promotie van het Schooltje van Dik Trom (zie verder bij Musea), én voorzien van QR-code, waarmee je met je smartphone ter plekke meer informatie kunt krijgen over het museum.
Terug naar bovenOudere vermeldingen
1277 Eitersem (= Ettersem), 1342 Ettersem, 1393 Etershem. De gemeente heette ook wel 'Etersheim en Zuidschardam'.
Naamsverklaring
De naam is waarschijnlijk een samenstelling van heem 'woonstede' en een Friese persoonsnaam Etter (die is ontstaan uit namen als Edaert en Edelhard). Gezien het naamgevingspatroon van met heem gevormde namen, die als eerste deel veelal een persoonsnaam hebben, is de verklaring als het Friese (gereconstrueerde vorm) eterst 'uiterst, meest afgelegen' minder waarschijnlijk.(1)
De buurtschap Etersheim ligt rond de gelijknamige weg en de t-splitsing met de IJsselmeerdijk, NO van Oosthuizen, aan het IJsselmeer.
Terug naar bovenIn 1840 heeft de gemeente Etersheim 21 huizen met 129 inwoners, verdeeld in het gelijknamige dorp (zoals de gemeente het toen nog noemde) 9/45 (= huizen/inwoners) en buurtschap Zuid-Schardam 12/84. Tegenwoordig heeft de buurtschap ca. 25 huizen met ca. 65 inwoners.
Terug naar bovenEtersheim, nu niet meer dan een buurtschap met een paar handenvol huizen, was vroeger een dorp. Het oorspronkelijke dorp Etersheim is eeuwen geleden verdronken in de Zuiderzee (tegenwoordig IJsselmeer). Een nieuw dorp, inclusief nieuwe kerk, is W van het oorspronkelijke dorp, binnen de bescherming van de zeedijk, opgebouwd. Die kerk dateerde uit 1730 en is in 1901 afgebroken. De stenen zijn hergebruikt t.b.v. de bouw van de huidige kerk.
In 2009 is op de bodem van het IJsselmeer, ter plekke van het verdronken dorp Etersheim, een sarcofaag (stenen grafkist) uit de 12e eeuw gevonden. Volgens de Noord-Hollandse provinciearcheoloog Rob van Eerden gaat het om een unieke vondst, omdat de sarcofaag met deksel en ornamenten vrijwel intact is. Er heeft een adellijke persoon of familie in gelegen.
Amateurduikers hebben de kist gevonden. De zandstenen sarcofaag lag dicht bij de dijk van het huidige Etersheim in een grafveld en stak door erosie af en toe boven de IJsselmeerbodem uit. Om vandalisme te voorkomen is besloten het gevaarte te bergen. Archeologen proberen aan de hand van eveneens gevonden beenderen het DNA van de overledene(n) te achterhalen en te bepalen hoe oud alles precies is.
Terug naar boven- De voormalige hervormde kerk van Etersheim uit 1905 was in functie tot 1971 en is sindsdien in gebruik als woning (sinds 1975 is er gedurende enkele jaren de Satanskerk in gevestigd geweest. Reportage over de geschiedenis van de Satanskerk in Nederland, inloggen bij Google verplicht). Bijzonder is dat de toren van de kerk in de jaren tachtig is afgebroken, omdat deze te zwaar was in verhouding tot het kleine kerkje, en daarom op instorten stond. Sinds 2012 kun je in het kerkje overnachten. De begraafplaats bij het kerkje is nog steeds in gebruik.
- Poldermolen de Etersheimer Braakmolen, in de volksmond de Brekermolen, bemaalt de Etersheimer Braakpolder, die is ontstaan door een dijkdoorbraak en in 1632 is bedijkt. De huidige molen dateert uit 1886. In 1920 komt er een elektrisch gemaal en wordt de molen van zijn wieken ontdaan. Na enkele jaren restauratiewerk is de molen in 2005 weer maalvaardig opgeleverd. De molen kan zowel uitmalen als in circuit malen. De molen is onderdeel van Bezoekerscentrum De Breek (zie daarvoor hieronder onder het kopje Landschap etc.).
- Dik Trom is een icoon van de jeugdliteratuur in de 20e eeuw. In Etersheim staat het schooltje waar Johan Kievit, de schrijver van de boeken van Dik Trom, rond 1900 woonde en lesgaf. In 1891 schreef hij er zijn eerste boek over Dik Trom. Stadsherstel Amsterdam heeft het vervallen gebouwtje in 2012 in ere hersteld en heeft er een kinderboekenmuseum van gemaakt. Zo wordt niet alleen een stukje levende Nederlandse historie bewaard, maar ook een bijdrage geleverd aan de jeugdliteratuur. De restauratie is gekoppeld aan andere interessante initiatieven. Zo is de restauratie van het schooltje, interieur en bijbehorende woning gebruikt als leerlingbouwplaats en restauratie-opleidingsproject. Met Dik Trom als boegbeeld heeft het project een grote uitstraling op de regio, waardoor de recreatie een behoorlijke impuls kan krijgen. Het pand is in maart 2012 benoemd tot gemeentelijk monument. Nadere informatie: site Schooltje van Dik Trom te Etersheim.
- De Amerikaanse windmotor uit 1929 stond tot 2001 in het Friese Spannenburg en moest daar wijken voor de verbreding van het Prinses Margrietkanaal. De molen is geschonken aan Molenstichting Zeevang, en wordt herbouwd (is dat inmiddels al gerealiseerd?, red.) op het land van Jan Vrolijk in Etersheim, langs het natuurpad nabij hoofdsloot de Wijzend.
- Bosmanmolen aan de IJsselmeerdijk.
Terug naar boven- Summer Breek (weekend in juli, sinds 2015) is een festival in Etersheim voor het hele gezin, waarbij de omgeving een bepalende rol heeft. Op deze prachtige plek ervaar je de natuur. De combinatie van natuur en cultuur is het uitgangspunt. De organisatie laat zich niet alleen inspireren door het landschap, maar door alles wat de Zeevang en omgeving te bieden heeft. Je kunt daarbij denken aan talentvolle regionale artiesten, maar bijvoorbeeld ook aan streekgebonden eten en drinken. Het motto van het festival is: "culturele hoogtepunten op Noord-Hollands laagste punt". Ze zien het als hun missie om een nieuw en regionaal aanbod op het gebied van muziek, theater en kunst te brengen. In een laagdrempelige, toegankelijke en prikkelende setting, en gericht op families. Voor de muzikale fijnproever, én voor de kunst- en theaterliefhebber. - Summer Breek op Facebook.
Terug naar boven- De Kijk over Kogenroute (11 km) is een gemarkeerde rondwandeling over de dijken rond de Kleine Koog, de Groote Koog en de Rietkoog in de omgeving van Etersheim. De gehele wandeling kan worden afgelegd over grasdijken. Tevens ligt er vaak een verharde weg of fietspad. In het broedseizoen dat loopt van 15 maart tot 15 juni zijn delen van de route afgesloten. Alternatieve gele routemarkeringen wijzen je dan de weg.
- Bij de watersnood van 1916 blijkt dat de Zeevangsdijk onvoldoende hoogte heeft; het water staat tot aan de kruin. Hoewel de dijk het gehouden heeft, wordt toch besloten deze op te hogen. Het ligt voor de hand om de klei te gebruiken uit de Etersheimerbraakpolder en dat gebeurt dan ook. Deze wordt met behulp van een stoomlocomotiefje voor eenderde afgegraven. Het gebied heet daarom ook de Kleiput. Het waterpeil in de Kleiput is -6,60 N.A.P. en daarmee het laagste punt in Noord-Holland, en het op een na laagste punt van Nederland. Als er een tweede watersnood was geweest als die in 1916 was het peilverschil voor en achter de zeedijk meer dan 9,50 meter geweest, op een dijkbreedte van 30 meter. In 1932 sluit men de Afsluitdijk, waardoor het water buiten de zeedijk een constant peil krijgt (-0,40 N.A.P.). Omdat hier het Markermeer als referentiepunt voor de diepte van de put is, is het een buitengewoon interessante plaats om te bezoeken.
Omdat het waterstaatkundig zo'n interessant gebied is, met 5 peilniveaus en bijna evenveel gemaaltjes, waarneembaar vanaf de zeedijk, temidden van vogelrichtlijngebied de Zeevang, wat op zijn beurt weer valt onder Nationaal Landschap Laag Holland, wordt besloten om bij de restauratie van de Brekermolen gelijk een bezoekerscentrum te realiseren; een kleinschalige horecagelegenheid met educatief karakter. Als beheerder wordt Anna Frederiks aangesteld. Zij huurt de locatie van de stichting. Van de huur wordt het onderhoud betaald. De naam Bezoekerscentrum De Breek ontstond doordat Anna in een krantenartikel uit 1886 las dat de Brekermolen was afgebrand. Hieruit viel af te leiden dat de Etersheimerbraak de Breek werd genoemd, wat anderen bevestigden. De molen draait weer naar hartelust, bezoekers vergapen zich aan het authentieke interieur, en in de weekenden is de vers gebakken appeltaart niet aan te slepen. Verder organiseren zij regelmatig allerlei activiteiten, waarover je onder de link nadere informatie kunt vinden, en op de Facebookpagina van Bezoekerscentrum De Breek te Etersheim.
Terug naar boven- Oude foto's en ansichtkaarten van Oosthuizen, Etersheim, Hobrede en Schardam. - 'Toen en nu': oude foto's van deze kernen met daarnaast een foto van de actuele situatie van de locaties in kwestie.
Terug naar boven- Genealogie: - Overzicht van begravenen op de begraafplaats van Etersheim. - Overzicht van huwelijken in deze toenmalige gemeente, van begin 19e eeuw tot haar opheffing in 1848.
Reactie toevoegen