Enzelens

Plaats
Buurtschap
Eemsdelta
Hoogeland
Groningen

enzelens_boerderij_wester_enzelens.jpg

De kleine buurtschap Enzelens heeft één rijksmonument: boerderij Wester Enzelens uit 1883, die boer Jan Kraak heeft laten bouwen ter vervanging van zijn boerderij die moest wijken voor het afgraven van de wierde Enzelens. (© Google)

De kleine buurtschap Enzelens heeft één rijksmonument: boerderij Wester Enzelens uit 1883, die boer Jan Kraak heeft laten bouwen ter vervanging van zijn boerderij die moest wijken voor het afgraven van de wierde Enzelens. (© Google)

enzelens_steenfabriek.jpg

De voormalige steenfabriek Enzelens, aan de Stadsweg 122 in de gelijknamige buurtschap, is rond 1868 gesticht door P.W. Tichelaar en is in 1969 gesloten. (© Google)

De voormalige steenfabriek Enzelens, aan de Stadsweg 122 in de gelijknamige buurtschap, is rond 1868 gesticht door P.W. Tichelaar en is in 1969 gesloten. (© Google)

enzelens_tjassensheerd.jpg

De imposante herenboerderij Tjassensheerd (de voormalige directeurswoning van steenfabriek Enzelens) heeft een al even imposante tuin van liefst 5.000 m2 die gedurende het jaar op diverse momenten te bezoeken is. (© Google)

De imposante herenboerderij Tjassensheerd (de voormalige directeurswoning van steenfabriek Enzelens) heeft een al even imposante tuin van liefst 5.000 m2 die gedurende het jaar op diverse momenten te bezoeken is. (© Google)

enzelens_omgeving_wilgen_en_drogende_bonen.jpg

Tuin met wilgen en drogende bonen in de omgeving van buurtschap Enzelens (© Harry Perton/https://groninganus.wordpress.com)

Tuin met wilgen en drogende bonen in de omgeving van buurtschap Enzelens (© Harry Perton/https://groninganus.wordpress.com)

Enzelens

Terug naar boven

Status

- Enzelens is een buurtschap in de provincie Groningen, in de streek Hoogeland, gemeente Eemsdelta. T/m 2020 gemeente Loppersum.

- De buurtschap Enzelens valt, ook voor de postadressen, onder het dorp Garrelsweer.

- De buurtschap Enzelens heeft geen plaatsnaamborden, en ook geen gelijkluidende straatnaam, zodat je nergens aan kunt zien wanneer je de buurtschap binnenkomt en weer verlaat.

Terug naar boven

Naam

Oudere vermeldingen
944 kopie 1150-1158 Angeslengi, 10e-11e eeuw an Engislingi, 11e eeuw in Engislingen, 1464 Eenselens, 1467 to anzelens.

Naamsverklaring
Dat de plaats genoemd zou zijn naar de engi slingi 'enge slingeringen' van een water, is zeer twijfelachtig. Ook stelde men voor dat het een samenstelling van eng 'weide' en slingi 'winding, slinger' zou kunnen zijn. De naam is echter waarschijnlijk een ing afleiding van een persoonsnaam Angisil, of, volgens anderen, Ansgisl. De ontwikkeling van ingi tot ens is Fries.(1)

Terug naar boven

Ligging

De buurtschap Enzelens ligt ZO van Loppersum, ZW van Wirdum, O en NO van Garrelsweer, deels direct N van het Damsterdiep en de N360, rond de Enzelenzerlaan, en deels direct Z van het Damsterdiep, aan de Stadsweg, met name de nrs. 120-124.

Terug naar boven

Statistische gegevens

In 1840 omvat de buurtschap Enzelens 5 huizen met 49 inwoners. Tegenwoordig heeft de buurtschap ca. 10 panden met ca. 25 inwoners.

Terug naar boven

Geschiedenis

Wierde
Buurtschap Enzelens ligt op en bij de gelijknamige voormalige wierde. De wierde was gelegen tussen het Damsterdiep en de Wijmers (het vaarwater naar het dorp Loppersum). De wierde is afgegraven in de periode 1881-1895. Bij het afgraven van de wierde moest de boerderij van Jan Kraak worden afgebroken omdat zij in de weg stond. Er werd een contract opgemaakt tussen de beklemde meijer Jan Kraak en de eigenaar Pieter Tichelaar, burgemeester en steenfabrikant te Loppersum. Hierbij was o.a. bepaald dat de "wierdegronden tezamen groot 5 ha 21 are 6 ca op de overvloedige hoogte mogen worden afgegraven en verkocht totdat deze percelen een hoogte behouden van tenminste 30 cm boven het thans wettelijk bestaande peil van het waterschap Fivelingo". De afgegraven grond van de wierde van Enzelens is met schepen door gegraven afvoerkanalen naar het Damsterdiep vervoerd. Eigenaar Tichelaar ontving een bepaald bedrag per ton scheepsgrond (bron: G.A. Brongers en dr. W. Koops: Bijdrage tot de kennis van de gemeente Loppersum, 1981).

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

- Buurtschap Enzelens heeft 1 rijksmonument, zijnde dwarshuisboerderij Wester Enzelens (Wijmersweg 2). Deze naam is pas in 1983 aan de boerderij gegeven. De boerderij is vernoemd naar de wierde aan de achterzijde van de boerderij die in 1880-1885 is afgegraven. De boerderij is in 1883 ontworpen door architect Oeds de Leeuw Wieland uit Loppersum, in opdracht van J. Kraak - die dit pand liet bouwen als vervanging van de boerderij op de wierde die hij i.v.m. het afgraven daarvan, moest afbreken - in een ambachtelijk-traditionele stijl met eclectische elementen. In de achtergevel (oostzijde) bevindt zich een opgeklampte houten schuurdeur onder strek waarboven een gevelsteen waarin gegraveerd 'J. Kraak M. Hofstede gebouwd 1883'. De schuur aan de noordzijde dateert uit 1949.

De boerderij is opvallend gelegen aan de linkerzijde van Rijksweg N360 van Groningen naar Delfzijl, W van de kern van buurtschap Enzelens, op een ruim stuk grond dat deels is omhaagd en omgracht. Als in 1957 de Rijksweg wordt aangelegd, wordt de Wijmers die dan nog voor de boerderij loopt, gedempt ten gunste van een afrit.

De boerderij met aangebouwde bijschuur is van algemeen belang vanwege architectuur- en cultuurhistorische waarde: als voorbeeld van een dwarshuisboerderij uit 1883 in de provincie Groningen; vanwege de sobere vormgeving en bijzondere detaillering; vanwege de redelijke mate van gaafheid van zowel exterieur als delen van het interieur; als vroeg voorbeeld van het oeuvre van architect Oeds de Leeuw Wieland; vanwege de zeer beeldbepalende en opvallende ligging langs de Rijksweg van Groningen naar Delfzijl.

- De voormalige steenfabriek Enzelens (Stadsweg 122) is rond 1868 gesticht door P.W. Tichelaar en is in 1969 gesloten. In 1874 is er een steenpers geplaatst. De oven is in opzet vroeg 20e-eeuws. De droogloodsen en de blokvormige directeurswoning Tjassensheerd (Stadsweg 120), met eclectische elementen, stammen uit 1889; de arbeiderswoning (Stadsweg 124) uit 1919. In deze steenfabriek werden de in de regio bekende Enzelenzer Tichels gemaakt; een volle ongeperforeerde onbezande kleurige handvorm baksteen van ca 22 × 10,5 × 4 cm.

"De voormalige en historisch interessante steenfabriek Enzelens aan het Damsterdiep en de Stadsweg in het Groningse Garrelsweer dreigt te worden gesloopt. De steenfabriek is rond 1868 gesticht door de toenmalig burgemeester P.W. Tichelaar en is in 1969 gesloten. De steenfabriek is historisch interessant vanwege de aanwezigheid van een aantal uit 1889 daterende gave droogloodsen bij de fabriek. Door het hoge ijzergehalte en fijnkorrelige structuur van de vette knipklei moesten de geproduceerde drainneerbuizen langzaam drogen, voordat ze gebakken konden worden. Om dit langzame drogen te kunnen regelen werd de luchtstoom gereguleerd door middel van draaibare luiken. Deze manier van drogen is een zeer karakteristiek element van de Groninger baksteenindustrie. De Groninger baksteen- en grof-keramiekindustrie was ooit een zeer florerende bedrijfstak in de provincie.

Ook de ligging aan het Damsterdiep is zeer kenmerkend voor deze fabriek. Deze waterweg diende als transportverbinding voor de aanvoer van turf uit de veenkoloniën. In hoogtijdagen stonden aan het Damsterdiep 13 steenfabrieken. De resterende droogloods is de enige uiterlijk nog gave Groningse droogloods in de hele provincie, van de in totaal 59 steenfabrieken die ooit in de provincie stonden. Het verdwijnen ervan zou een groot verlies zijn voor het cultureel erfgoed in de provincie, en zou daarom voor het nageslacht bewaard moeten blijven. Heemschut en anderen betreuren het dat het complex, of delen ervan, niet terecht is gekomen op de lijst met karakteristieke panden, ondanks dat ten tijde van het opstellen van de lijst onderkend werd dat het “complex van steenfabriek Enzelens van hoge cultuurhistorische waarde” was. Wij roepen de gemeente Loppersum op om de sloopmelding niet direct te accepteren en te bezien of delen van de fabriek niet behouden kunnen blijven." (bron: Heemschut, november 2020)

- "Een oude tuinmuur is de scheiding tussen de formele tuin en een slingertuin, die in ere is hersteld, met oude monumentale bomen. In de formele tuin is alles strak en recht, met veel symmetrie. Met als tegenstelling een buxusknoop, een golvende beukenhaag en een grote pergola. In de boomgaard (tevens ezelsweide) staan oude en nieuwe hoogstamfruitbomen van oude Groninger fruitrassen. De rode beuk is zeer waarschijnlijk gepoot in 1874 tegelijk met de verbouw van het woonhuis; er zijn lang geleden een paar jaartallen in gekerfd. De paden zijn afgezet met cortenstaal, hierdoor blijven de gebogen lijnen goed in vorm. Achter de boerderij doen we aan hergebruik, bijv. een rotstuin gemaakt van aanwezige materialen. Al met al heel divers en wat een geluk: altijd wat te doen", aldus Anneke en Arnold Duijnisveld van de Tjassensheerd (Stadsweg 120), de voormalige directeurswoning van de vroegere steenfabriek Enzelens, over hun 5.000 m2 grote tuin.

Achter de boerderij is de recycleplaats: grote drinkwaterbakken van het vee, ingericht als afzonderlijke tuintjes met ieder hun eigen biotoop. Er staat veel zinkwaar, een rotstuin is gerealiseerd van aanwezige materialen, de oude schoorsteen van de naastgelegen voormalige steenfabriek, met een doorsnede van 5,5 meter, is weer in een paar lagen opgebouwd enz. In de oude Groninger schuur is een kasje gerealiseerd voor stekken en zaaien. In de winter doet hij dienst als overwintering voor planten en dan blijft de kas vorstvrij. Tijdens de open tuinendagen van Groei & Bloei en de Tuinenmarathon is de tuin zonder afspraak te bezichtingen (vrij entree). Op andere dagen alleen op afspraak met vrije gift voor de Loppersumse Stichting Help Afrika.

Herenboerderij de Tjassensheerd uit 1874 (aldus de eigenaren) of 1889 (aldus de Rijksdienst voor Monumentenzorg) te Enzelens was in 1974 nog een 'bouwval' en is nadien geheel gerestaureerd. In 2017 is hij in de oude monumentale kleuren geschilderd. Van de schuren is in 2015 alle asbest verwijderd en voorzien van nieuwe dakbedekking met een rustieke uitstraling. De grote Groninger schuur is met hout beschoten en heeft een verbazingwekkende uitstraling. (bron: Tuinen in Groningen)

Reactie toevoegen