Status

- Elsloo is een dorp in de provincie Limburg, in de regio Westelijke Mijnstreek, gemeente Stein. Het was een zelfstandige gemeente t/m 1981.

- Onder het dorp Elsloo vallen ook de buurtschappen Catsop en Terhagen.

- Een bijzonder geval is Meers, dat postaal gezien "in" Elsloo ligt, omdat het geen eigen postcode en plaatsnaam heeft in het postcodeboek. Meers is echter geografisch gezien gewoon een apart dorp.

- Ook een klein deel van de buurtschap Veldschuur valt voor de postadressen onder Elsloo (deze buurtschap valt in de praktijk onder het dorp Meers).

- Wapen van de voormalige gemeente Elsloo.

Naam

Lokale schrijfwijze en uitspraak
Aelse.

Oudere vermeldingen
1002 kopie tweede helft 12e eeuw Elisla, 1111 de Eleslo, 1122 kopie 14e eeuw Elslo.

Naamsverklaring
Samenstelling van het Oudnederlandse elis ‘els’ en lo ‘bosje op hoge zandgrond’.(1)

Ligging

Het dorp Elsloo ligt aan de O oever van het Julianakanaal en O van de rivier de Maas en de Belgische plaats Boorsem, ZO van het dorp Meers, Z van het dorp Stein en de A76, ZW van het Knooppunt Kerensheide (A76/A2) en de stad Geleen, W van het dorp Neerbeek, NW van de dorpen Beek en Geverik, N van Maastricht-Aachen Airport en het dorp Moorveld, NNO van het dorp Geulle en NO van het dorp Geulle aan de Maas.

Statistische gegevens

- In 1840 heeft de gemeente Elsloo 252 huizen met 1.151 inwoners, verdeeld in het gelijknamige dorp 111/495 (= huizen/inwoners) en de buurtschappen Meers 75/354, Castrop of Catsop 50/235 en Terhagen 16/67.

- Per 1 januari 1982 is de gemeente opgeheven en als volgt verdeeld:
naar Stein: 780 hectare met 8.205 inwoners;
naar Beek: 40 hectare met 30 inwoners.

- Tegenwoordig heeft Elsloo ca. 3.500 huizen met ca. 8.700 inwoners.

Geschiedenis

Elsloo bestond al in de tijd van de Bandkeramiekers, de eerste boeren die zich rond 5000 v. Chr. in deze streek vestigden. Dit volk ontleent zijn naam aan hun fijne, komvormige aardewerk met bandvormige versieringen. De belangrijkste vondsten van de bandkeramische cultuur zijn gedaan bij dit dorp. Archeologen troffen palenpatronen van huizen aan en een begraafplaats met meer dan honderd graven, waarvan sommigen gecremeerd waren en anderen met opgetrokken knieën begraven. Een deel van de vondsten is te zien in Streekmuseum Schippersbeurs (zie bij Musea).

De eerste boeren waren afkomstig uit Bohemen en Moravië. Zij leefden op het vruchtbare plateau van Elsloo, omringd door bevolkingsgroepen die volledig gericht waren op jacht, visserij en op het verzamelen van plantaardig voedsel. De Romeinen op hun beurt lieten een centraal verwarmde villa en een kerkhof na. Ook de Franken en de Merovingers begroeven op het plateau in het Maasdal bij dit dorp hun doden. De periode 814-892 was voor deze streken door het optreden van de Noormannen desastreus. Vooral de jaren 881-882 zijn berucht, toen zij zich in Ascloa (Hasloa?) aan de Maas vestigden. Ascloa kán Elsloo zijn geweest, of Asselt (bij Roermond).(11)

Het huidige dorp heeft een middeleeuwse oorsprong. Rond 1150 bouwden de Heren van Elsloo er een burcht, waarvan de resten tegenwoordig op de bodem van de Maas liggen, te zien bij laag water. Rond 1200 namen de Heren van Stein de macht over. Later werd er het kasteel gebouwd, op de plaats van de burcht uit de 13e eeuw. Diverse inwoners verdienden hun bestaan met de handel en de scheepvaart op de Maas. Een beroemde Maasschipper uit het dorp was Jan Coninx, wiens huis nog boven op de Maasberg ligt. Hij vervoerde voornamelijk de bekende Naamse steen die in het hele stroomgebied van de Maas als bouwmateriaal werd gebruikt.

De rivier de Geul mondde oorspronkelijk bij Elsloo uit in de Maas. Door een grote overstroming, ergens tussen 1450 en 1600, brak de Maas door haar oostelijke oevers en verlegde zij haar loop in de bedding van de Geul, die daardoor fors werd ingekort. Het dorpje Geulle bijvoorbeeld, dankt zijn naam aan de rivier die er sinds de grote Maasoverstroming niet meer komt. (3020 21-8-1999)

Als je je nader wilt verdiepen in de geschiedenis van Elsloo, kun je terecht bij de volgende instanties en site:

- Heemkundevereniging De Maasstreek is gehuisvest in het pand van de Openbare Bibliotheek, Raadhuisstraat 47. Tel. 046-4373582.

- Streekmuseum Elsloo (voorheen streekmuseum Schippersbeurs) is gevestigd in een gedeelte van de voormalige Schippersbeurs. Het pand stamt uit het begin van de 17e eeuw en is gebouwd in Maaslandse stijl. Als bezoeker maak je een reis in de tijd en kun je je een goed beeld vormen van de leefwijze van de Maaslandse bevolking in de periode 1650 tot 1950. De collectie bestaat onder meer uit vondsten uit de tijd van de Bandkeramiekers en de Romeinse tijd, klederdrachten, huisraad, stijlkamers anno 1900, landbouwwerktuigen en twee compleet ingerichte arbeiderswoningen. Verder kun je er bekijken hoe de vlasbouw en zuivelbereiding vroeger in zijn werk gingen.

- Op de site Elsloo.info vind je ca. 200 artikelen over de geschiedenis van het dorp en omgeving, samengesteld door Guus Peters (zie de menu's aan de rechterkant).

- Beschouwing over verleden en heden van Elsoo (2018), door planoloog en oud-inwoner Jos Gadet.

Bezienswaardigheden

- Elsloo heeft 26 rijksmonumenten.

- Elsloo heeft een van de mooiste (beschermde) dorpsgezichten van Nederland. Monumentale panden vind je met name aan de Dorpsstraat, Maasberg en Op den Berg. Het oude dorp is overigens voor een deel gesloopt in verband met de aanleg van het Julianakanaal (1925-1935).

- Mariakapel.

- In 1848 was het architect Dumoulin - ook bekend van de kerk in Voerendaal - die hier de St. Augustinuskerk schiep. Het bakstenen bouwwerk heeft drie beuken en een halfronde koorsluiting. De classicistische mode deed zich tegen het midden van de 19e eeuw nog gelden. Hiervan getuigen de Ionische zuilen in het inwendige die de gestucte tongewelven dragen. Vooral de toren is opvallend en dan met name de bovenbouw. De neo-romaanse vormen met deelzuiltjes en hoektorens hiervan zijn evenwel niet aan Dumoulin, maar aan een jongere architect toe te schrijven. In kunsthistorisch opzicht het belangwekkendst aan deze kerk is een kleine reeks laatmiddeleeuwse sculpturen. Het zeer fraaie houten Anna-te-drieën beeld werd omstreeks 1525 vervaardigd door een Meester van Elsloo van wie meer werken bekend zijn. De werkelijke naam van de handwerksman is onbekend en daarom heeft men een ‘noodnaam’ gegeven die naar de verblijfplaats van één van zijn zekere werken verwijst. De moeite waard zijn ook de beelden van Ste. Catharina en Ste. Barbara en de 12e eeuwse doopvont. Deze laatste vooral vanwege zijn hoge ouderdom. (3324)

- De H. Mariakerk aan het Dorine Verschureplein is in 1959 in gebruik genomen. Deze nieuwe kerk was nodig omdat door de na-oorlogse sterke uitbreiding van Elsloo in oostelijke richting, de oude Augustinuskerk aan de rand van het dorp was komen te liggen, en door de bodemgesteldheid aldaar, uitbreiding van deze kerk niet mogelijk bleek.

Kasteel
De economiegebouwen van het in 1835 door brand verwoeste ‘Panhuis op de Slak’ vormen het huidige Hotel-restaurant Kasteel Elsloo. Het is een gerestaureerd gedeelte van het vroegere kasteel. Bij het kasteel is een prachtig wandelpark met heempark gelegen. Het huidige kasteel is van oorsprong een brouwerij die in de 17e eeuw tot kasteel werd verbouwd door de Heer van Elsloo, Nicolaas graaf d'Arberg Valengin. Om die reden omvat het complex een watermolen en een boerderij. In 1959 kwam het 168 hectare grote buitengoed, met zijn park en zwaar beboste plateauhelling, in handen van de gemeente. Het hellingbos van het kasteel is in de 19e eeuw door kasteelheer Charles de Geloes veranderd in een park. Selectief rooien en aanplanten van platanen en groene beuken, samen met het aanleggen van een grashelling en percelen nat kalkgrasland heeft geleid tot het huidige kasteelpark.

Het oorspronkelijke, in de 17e eeuw volledig door de Maas opgeslokte Kasteel Elsloo is sinds mei 2022 virtueel te bezoeken op de plek waar het ooit stond, met augmented reality op je telefoon. Dat kan tijdens de Archeo Route Limburg. In mei 2022 is op de plek van het kasteel een archeologisch speerpunt geopend. Dat is een ijzeren speer in het landschap die als toegangspoort naar het verleden dient. Met je mobiele telefoon duik je ter plekke in de geschiedenis. Heel af en toe, als het water van de Maas heel laag staat, kun je nog een aantal restanten van het kasteel zien. Maar als je goed onderzoek wilt doen, moet je natuurlijk ook onder water gaan kijken. Dat is in 2004 gebeurd. Al die resultaten hebben een mooi verhaal opgeleverd dat nu voor het brede publiek te bekijken is.

- De Kasteelmolen of Slakmolen is een water-aangedreven korenmolen met bovenslagrad. De watermolen is opgenomen in het gebouwencomplex van kasteel Elsloo.

Evenementen

- Carnaval. - CV De Sajelaire.

- Het idee om zomercarnaval Carnaval Mundial (1x in de 2 jaar, in de oneven jaren, op een zaterdag in juli, in 2021 voor de 10e keer) in het leven te roepen, is geboren tijdens een bestuursvergadering van Carnavalsvereniging de Sajelaire. Deze vereniging is in november 1952 opgericht. In het seizoen 2002-2003 bestond de vereniging 50 jaar. Omdat 50 geen carnavalesk getal is, is besloten om na het seizoen een zomerfestijn te organiseren. Geen gewone zomercarnaval. Maar Elsloo en omgeving laten zien hoe in de hele wereld (carnavals)feesten gevierd worden. En zo is het gekomen...

- Conincx Pop (juli) profileert zich als 'het gezelligste popfestival van Nederland'. Het heeft de sfeer van een intiem feestje. “Er zijn mensen die ik het hele jaar niet zie, maar op Conincx Pop weet ik zeker dat ze er zijn. Het festival heeft een hoog reüniegehalte. Het is een familiefeestje. Voor het hele gezin”, aldus organisator John Baggen. Daar is de programmering ook op afgestemd. Voor elk wat wils. De organisatie van het feestje vergt de inzet van dik honderd vrijwilligers. De toegang is gratis.

Natuur en recreatie

- De Botanische Tuin van het IVN afdeling Elsloo ligt naast het kasteel. In de tuin zijn circa 2.200 planten verzameld uit de hele wereld. Een gedeelte is thematuin met onder meer verfplanten, medicinale planten en winterharde varens.

Beeld

- Actuele foto's uit Elsloo en ook uit Meers, Catsop en Terhagen, op Facebook.

- L1 Óngerwaeg-reportage met Lucie Driessen (2017). Mevr. Driessen is een bekend persoon in Elsloo, want ze had met haar inmiddels overleden man een drankenhandel in het dorp. En heeel lang geleden kon je voor 10 cent een ijsje bij haar kopen...

Links

- Algemeen: - Site van en over Elsloo.

- Nieuws: - Nieuws uit Elsloo op Facebook.

- Belangenvereniging: - "Aelsenaere laten zich niet makkelijk besturen. Ze zorgen er samen zelf voor dat dingen voor elkaar komen en dat er mooie dingen groeien, los van overheden en politiek. Het heeft het dorp de eigen kracht en de sociale cohesie gegeven die het dorp zo sterk en aantrekkelijk maakt. Toch is het in deze tijd steeds moeilijker om die gezamenlijke eigen kracht vorm te blijven geven. Oude structuren veranderen met nieuwe inwoners. Drukte en individualisering zorgen ervoor dat mensen meer op zichzelf zijn. En internet is voor veel mensen het nieuwe dorp geworden. Dorpsplatform Elsloo wil aan het dna van het dorp "het samen zelf doen" nieuwe vormen toevoegen die mensen weer bij elkaar brengt, waardoor de mensen zich ook in de toekomst uit eigen wil en overtuiging actief onderdeel voelen van het dorp. Hóe ze dat willen doen, kun je lezen op hun site. - Nieuws van het Dorpsplatform op Facebook.

- Sport: - De leden van Tourclub Elsloo (wielrennen) rijden iedere zondag een rondje van ca. 60-100 km door de regio. Ook in de winter fietsen ze gewoon door. De routes zijn in het jaaroverzicht van tevoren te bekijken en te downloaden.

- Genealogie: - Overzicht van begravenen op de begraafplaats van Elsloo op de Berg en - idem Schutterdreef.

• 1. Nederlandse plaatsnamen verklaard,
  van Berkel, Gerald, and Samplonius Kees
  , (2018)