Elburg

Plaats
Stad en gemeente
Elburg
Veluwe
Gelderland

Elburg-MSD-20110321-229357.jpg

Elburg, met de gezichtsbepalende Vischpoort

Elburg, met de gezichtsbepalende Vischpoort

elburg_museum.jpg

Elburg, Museum Elburg

Elburg, Museum Elburg

elburg_sjoel_museum.jpg

Elburg, Sjoel Museum

Elburg, Sjoel Museum

elburg_visafslag.jpg

Elburg, Museum Visafslag

Elburg, Museum Visafslag

gemeente_elburg_anno_ca._1870_kaart_j._kuijper_kopie.jpg

Gemeente Elburg anno ca. 1870, kaart J. Kuijper

Gemeente Elburg anno ca. 1870, kaart J. Kuijper

Elburg

Terug naar boven

Status

- Elburg is een stad en gemeente in de provincie Gelderland, in de streek Veluwe.

- De gemeente is in 1974 vergroot met een groot deel van de gemeente Doornspijk.

- De gemeente Elburg omvat naast de gelijknamige stad verder nog de dorpen Doornspijk, 't Harde, Hoge Enk en Oostendorp, en de buurtschappen Aperloo, Lage Bijssel, Nieuwstad, Oudekerk en Wessinge. Dit zijn in totaal 1 stad, 4 dorpen en 5 buurtschappen.

- Wapen van de gemeente Elburg.

- Foto's van de plaatsnaamborden in de gemeente.

- Onder de stad Elburg vallen ook de buurtschap Nieuwstad, een deel van de buurtschap Oudekerk en, voor de postadressen, het dorp Oostendorp.

Terug naar boven

Naam

Oudere vermeldingen
1255 en 1294-1295 Elburg, 1292 en 1378 Elborch, 1313 Helborgh, 1665 Elburgh.

Naamsverklaring
In El- heeft men de naam van een hoger gelegen stuk grond willen zien, dat in namen als Soerel en Norel te vinden zou zijn, doch dit zijn samenstellingen van zuider en noorder met lo 'licht, open bos' (14e eeuw Soerel, 1418 dat Zuerlo en 14e eeuw Noertlo, 1449 v. Noerle). Een persoonsnaam Elliberga of Elburch is evenmin waarschijnlijk. Uitgaande van 1025 kopie 18e eeuw Helberga en latere spellingsvarianten als Helborgh concludeert men - niet overtuigend - een ontwikkeling uit helberg* 'berg in laaggelegen land'. De vorm Helberga wordt tegenwoordig echter geïdentificeerd met Helbergen, ten noordoosten van Brummen, maar in de oorkonde worden ook Soeren en Doornspijk genoemd. Verder is el- verbonden met elleboog, hetgeen zou wijzen op een kromming in de kust. Het ontbreken van een -n- in de oude vormen - elle is immers ontstaan uit het Middelnederlandse elne, vergelijk het Oudsaksische en Oudhoogduitse elina - staat deze etymologie in de weg. Tenslotte heeft men ook aan een niet nader verklaarde prehistorische naam gedacht. Het gebruik van het lidwoord in ter Elborch wijst erop dat men in de naam borch 'burcht' herkende.(1)
* Gereconstrueerde vorm.

Terug naar boven

Ligging

De gemeente Elburg ligt aan het Veluwemeer en aan het Drontermeer, N en NO van het dorp Nunspeet, N van het dorp Vierhouten, NW van het dorp Epe, WNW van het dorp Heerde, ZW van de dorpen Wezep en de steden Hattem en Zwolle, W en ZW van de dorpen Oldebroek en Oosterwolde, Z van het dorp Noordeinde en de stad Kampen, ZO van het dorp Dronten en NO van de stad Harderwijk.

Terug naar boven

Statistische gegevens

In 1840 omvat de gemeente Elburg 364 huizen met 2.421 inwoners, verdeeld in de gelijknamige stad 341/2.234 (= huizen/inwoners) en de buurtschappen Vrijheid 11/78 en Nieuwstad 12/109. Tegenwoordig heeft de gemeente ca. 9.000 huizen met ca. 22.800 inwoners; de gelijknamige stad heeft ca. 4.000 huizen met ca. 10.000 inwoners (dit is exclusief de aantallen voor het dorp Oostendorp).

- Statistieken m.b.t. de kernen van de germeente Elburg.

Terug naar boven

Geschiedenis

"Welvarende handelsstad
Elburg heeft door de eeuwen heen veel ups en downs gekend. Tussen de 14e en 16e eeuw maakte de stad deel uit van het Hanzeverbond. Een welvarende periode, waarbij veel rijkdom werd verworven door de handel met andere Hanzesteden. In de 17e eeuw kwam de Oost-en West-Indische compagnie opzetten en verschoof het accent meer naar het Westen van het land.

Beurtschippers
De beurtschippers die o.a. landbouwproducten vervoerden naar het Westen werden voor de stad van groot belang; er is een periode geweest dat er wel dertig beurtschippers in de Elburger haven lagen.

Visserij
De visserij nam in Elburg, evenals in de andere plaatsen rondom de Zuiderzee, misschien wel de belangrijkste plaats in. Oorspronkelijk viste men zowel op de Noordzee als op de voormalige Zuiderzee. Met de komst van de Afsluitdijk (1932) en later de IJsselmeerpolders moest men hier noodgedwongen mee stoppen. De visserij kende in de geschiedenis wel enkele betere perioden, maar vaker was het bittere armoede. Veel vissers hadden soms een hele zomer nodig om de schulden van de voorgaande winter af te betalen. Kinderen werden vaak vroegtijdig van de lagere school gehaald omdat daardoor een knecht werd uitgespaard.

Verwaarlozing
Omdat er verder weinig activiteiten waren, bleef alles bij het oude en verkeerden de vele historische gebouwen in verwaarloosde staat. Rondom de jaren vijftig van de vorige eeuw waren zelfs veel woningen voorzien van het bordje 'onbewoonbaar'. Hoewel er altijd veel nostalgie is blijven bestaan over de vroegere 'visserij-tijden', is dat al met al niet altijd even terecht.

Toerisme
Daarbij is er weinig aandacht voor wat de veranderingen de stad allemaal voor positiefs heeft gebracht. Tijdens het verdwijnen van de visserij gaf de toenmalige burgemeester al aan dat het toerisme toekomst heeft in Elburg. In de loop der jaren zijn bijna alle oude panden gerestaureerd en vormen zij tezamen de grootste monumentendichtheid van Nederland.

Museumstad
Elburg is een museumstad geworden met vele musea, zoals het Nationaal Orgelmuseum en het joodse museum Sjoel. En dankzij de nostalgische gevoelens van een deel van de Elburgers ligt de haven weer vol met gerestaureerde vissersboten uit die tijd. Het historische centrum is een van de grootste publiektrekkers in Nederland geworden, met jaarlijks meer dan een miljoen bezoekers.

Welvaartsstijging
Voor het eerst had men niet alleen de Veluwe maar ook Flevoland als achterland. Vooral de laatste vormde voor de stad een groot achterland met veel extra werkgelegenheid. Zoals met de bouw van de steden Dronten, Lelystad en Almere. Mede daardoor heeft de lokale LTS bijvoorbeeld al jaren de grootste bouwafdeling van Nederland - en de Elburger jongeren met een opleiding hoeven hun heil niet meer elders te zoeken. Kortom: het verdwijnen van de Zuiderzee en de komst van de polders heeft Elburg niet veel afgenomen, maar al met al juist veel gebracht." (bron: Anton van Wezep op MijnGelderland.nl) Zie ook het artikel 'Kansen voor toerisme op de Noord-Veluwe', in de Bottercourant, juni 2019.

Als je je nader wilt verdiepen in de geschiedenis van Elburg, kun je terecht bij de volgende instanties en sites:

- Museum Elburg heeft een uitgebreide collectie voorwerpen over de geschiedenis van de stad en haar omgeving. Je kunt de voormalige kloosterpanden en kloostertuin bezoeken, inclusief de bijzondere, middeleeuwse dubbelkapel. Er zijn tevens wisselende exposities te zien. Ook de Vischpoort - hét beeldmerk van de stad - hoort bij het museum. Deze voormalige dichte verdedigingstoren is aan het eind van de 16e eeuw in een poort veranderd. In de Vischpoort kun je voorbeelden zien van de verdediging van de middeleeuwse stad. Ook worden er soms andere exposities gehouden.

- "Oudheidkundige Vereniging Arent Thoe Boecop is een vereniging die zich richt op het vergroten van de kennis van de geschiedenis van de gemeente Elburg, dat wil zeggen de gelijknamige stad plus de dorpen Doornspijk, Hoge Enk, ‘t Harde en Oostendorp. De vereniging dankt haar naam aan rentmeester Arent thoe Boecop, die aan het eind van de 14e eeuw de stad liet verplaatsen en ommuren. Hij voerde dit gigantische karwei uit in opdracht van Willem van Gulik, hertog van Gelre en graaf van Zutphen. De unieke, rechthoekige plattegrond van de stad, die nu al meer dan zes eeuwen ongewijzigd is gebleven, is door deze rentmeester ontworpen. Vandaar!

In de loop der jaren heeft de vereniging tal van activiteiten ontplooid. Om een paar voorbeelden te noemen: opgraving van de Sint Ludgeruskerk in Doornspijk; restauratie en beheer van de voormalige gemeentelijke visafslag aan de Elburger haven; aanleg en beheer van een kruidentuin in de Ellestraat in Elburg; plaatsing van nieuwe deuren in de Vischpoort in de oude vesting; opzetten en uitvoeren van een erfbeplantingsproject in het buitengebied. Daarnaast heeft de vereniging in al die jaren ruim 90 tijdschriften en een aantal boeken uitgegeven. Ook zijn er ruim 20 Doop-, Trouw- en Begrafenisboekjes gepubliceerd. De leden ontvangen periodiek de Kroniek, waarin alle activiteiten van de vereniging worden aangekondigd. De leden ontvangen daarnaast drie tot vier maal per jaar gratis de publicaties die de vereniging uitgeeft.

De vereniging organiseert ook geregld lezingen over uiteenlopende onderwerpen. Omdat alleen luisteren vaak wat saai is, worden tijdens de lezingen doorgaans dia’s of films vertoond. Vaste onderdelen in het jaarprogramma zijn de visserij-avonden waarop oud filmmateriaal afgewisseld met nieuwe films worden vertoond. Ook de dialectavond trekt jaarlijks zeer veel belangstellenden. Bewegen kun je ook bij onze vereniging. Bijvoorbeeld tijdens de stadswandeling die minstens eens per jaar plaatsvindt of tijdens de jaarlijkse fietstocht, die Arent thoe Boecop ieder jaar samen met Stichting Landschapselementen Elburg organiseert. En er is ook genoeg te doen: veel leden zijn actief in een van de werkgroepen, zoals de werkgroep Publicaties, de werkgroep Kruidentuin, de werkgroep Visserij, de werkgroep Bewoningsgeschiedenis etc. Ons verenigingsgebouw is het Gruithuis (Krommesteeg 11). Je kunt daar onder meer terecht om boeken van onze Bibliotheek in te zien."

- Vele eeuwen lang vormt de visserij, naast handel en scheepvaart, een belangrijk middel van bestaan in Elburg. Er zijn aanwijzingen dat de Elburgers al omstreeks 1300 Zuiderzeeharing, bot, schol, spiering en aal vangen én verhandelen. Omstreeks 1840 komt aan de Noordzeevisserij voorgoed een einde. In de tweede helft van de 19e eeuw neemt de betekenis van de Zuiderzeevisserij toe. De Elburgers vissen hoofdzakelijk op aal, bot, haring, spiering en garnalen. Enkelen vissen daarnaast op anjovis. In 1930 bereikt de vloot met 72 vaartuigen haar grootste omvang. Na de afsluiting van de Zuiderzee, in 1932, verzoet het water en blijft slechts de visserij op aal en snoekbaars over. Toch komt in 1951 nog altijd 37 procent van het netto-inkomen van de stad uit de visserij. Na de inpoldering van Oostelijk Flevoland (1956), waarmee de stad wordt afgesloten van open water, neemt de betekenis van de visserij snel af. Veel vissers beëindigen daarom hun bedrijf en op 1 mei 1958 sluit de visafslag voorgoed haar deuren.

De visafslag vormt in de periode 1916-1957 een ontmoetingsplek tussen de Elburger vissers en de kooplui. Na het droogvallen van de polder Oostelijk Flevoland wordt het gebouw van de visafslag in 1958 verkocht aan de familie Spijkerboer in Oosterwolde. Het gebouw wordt daar gebruikt als veeschuur en opslagruimte. In 1985 wordt het gebouw opgespoord door Willem van Norel. Korte tijd later worden initiatieven ontwikkeld om de voormalige visafslag terug te halen naar de stad. Dat lukt uiteindelijk. Na een grondige restauratie - vele avonden is er door vrijwilligers getimmerd, gezaagd, geschuurd en geschilderd - wordt het karakteristieke gebouwtje in 1987 opnieuw aan de haven geplaatst. De Visafslag Elburg is ingericht als (bescheiden) visserijmuseum. Het museum wil een herinnering zijn aan het visserijverleden van de stad.

Terug naar boven

Recente ontwikkelingen

- "Het college van burgemeester en wethouders heeft in september 2019 de Economische Uitvoeringsagenda Elburg 2019-2023 vastgesteld. Volgens wethouder Henk Wessel ligt er nu een uitvoeringsagenda die goed is voor zowel de bedrijven als de gehele gemeente: “Onze bedrijven zijn zich zeer bewust van hun maatschappelijke taak en hun economische positie. Werk is en blijft een ongelooflijk belangrijke factor in ons leven. We trekken in de economische agenda samen op en daarmee maken we samen werk van het ondernemen en de leefbaarheid in de gemeente.” Volgens Wessel gaat het goed met de meeste bedrijven in de gemeente. De behoefte aan kwalitatief goede producten groeit en de maakindustrie in de gemeente floreert. In bepaalde sectoren gaat het zo goed dat er een tekort aan personeel dreigt: “Economische groei is niet vanzelfsprekend. Laten we samen goed kijken naar de toekomst en naar de ontwikkelingsmogelijkheden die deze ons biedt. Dat doen we op verschillende manieren, bijvoorbeeld door het opstarten van de tweede fase van bedrijventerrein Broeklanden. Duidelijk is dat de economische regio Zwolle ons de nodige kansen biedt, alleen al op het vlak van kennisuitwisseling. Voor bedrijven met opleidingswensen liggen er kansen via de Human Capital Agenda.”

In de dienstverlening richting bedrijven zijn door ondernemers eerder verbeterpunten aangereikt. Wethouder Henk Wessel heeft de handschoen opgepakt: “We gaan de informatievoorziening voor bedrijven verbeteren. Onlangs hebben we een nieuwe accountmanager voor bedrijven benoemd. En er is speciaal voor bedrijven een spelverdeler vergunningen aangesteld. Op onze website hebben we onder de knop Ondernemers alle relevante informatie voor bedrijven gegroepeerd. We werken aan een glossy voor bedrijven met daarin vooral praktische informatie over bijvoorbeeld ontwikkelingsvraagstukken. In mei hebben we een ondernemersontbijt georganiseerd waar zo’n 50 ondernemers met veel enthousiasme aan hebben deelgenomen. Hun inbreng hebben we verwerkt in deze economische agenda. Daaruit blijkt ook dat zij nog wel eens onbekend zijn met hun mogelijkheden in gemeente Elburg en de regio. Daar ligt voor ons een duidelijk aandachtspunt: dat we deze onderwerpen beter over het voetlicht brengen. Hier ligt voor ons een duidelijke opgave en daar zetten we onze schouders onder.” (bron: Regio Zwolle)

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

- Elburg heeft 289 rijksmonumenten, op slechts één vierkante kilometer, en kan daarmee bogen op de grootste 'monumentendichtheid' van Nederland.

- Elburg heeft 169 gemeentelijke monumenten plus nog 30 varende gemeentelijke monumenten.

- De Grote Kerk of Sint-Nicolaaskerk (Zuiderkerkstraat 1) is in 1396 gesticht, toen het stadje landinwaarts werd verplaatst, en is omstreeks 1450 voltooid. Schutspatroon is Sint-Nicolaas, de beschermheilige van de zeelieden en de vissers. Het is een driebeukige pseudobasiliek met gemetselde kruisribgewelven. Sinds ca. 1580 is de kerk in protestantse handen. Van voor de Reformatie dateren het eikenhouten koorhek en twee koorbanken. In 1693 is de torenspits door bliksem getroffen, waarna deze tot aan het metselwerk is afgebrand. De spits is daarna niet hersteld, maar de toren is met een plat dak bedekt, wat nog altijd het geval is. In 1797 besluit men de fresco's in de kerk met witte kalk te bedekken. Deze fresco's zijn tijdens de restauratie van 1971-1975 weer tevoorschijn gekomen. Het kerkorgel is in 1825 gebouwd door Heinrich Quellhorst. Sinds 1974 is er bovendien een koororgel. De kerk valt onder de Hervormde Gemeente Elburg.

- Sjoel Elburg is een museum over de geschiedenis van joden in de mediene (de provincie). Centraal staan de verhalen over het (on)gewone dagelijks leven van 12 joodse families. De Sjoel biedt een historisch perspectief voor een actueel thema: integratie en verdraagzaamheid. Hoe werd er in het verleden aangekeken tegen minderheidsgroepen? Hoe leefden de joodse en niet-joodse Elburgers naast en met elkaar? De Sjoel presenteert de joodse geschiedenis op een boeiende en eigenzinnige wijze. Respectvol gebruik van de monumentale synagoge dient daarbij als uitgangspunt.

- Korenmolen De Tijd staat in Oostendorp en wordt daarom aldaar beschreven.

- De Kazematten van Elburg behoren tot de oudste nog bestaande kanonkelders in Nederland.

- Sinds 2010 is er in Elburg Bottermuseumwerf De Hellege, gebouwd in de stijl van rond 1900, waar botters en andere historische vaartuigen worden gerestaureerd.

- "Het Nationaal Orgelmuseum in Elburg is ondergebracht in een middeleeuws stadskasteel, dat ooit gebouwd werd voor de hertog van Gelre. Aan de hand van een unieke collectie (bespeelbare) orgels en orgelonderdelen, orgelmaquettes en prachtige orgelfoto’s wordt de ontwikkeling getoond van het Nederlandse pijporgel vanaf de middeleeuwen tot heden. Verder is er een museumwinkel met een uitgebreide collectie orgelprentbriefkaarten, cd’s, langspeelplaten en bladmuziek voor orgel. De collectie omvat orgelmakersgereedschap, orgelmaquettes, kabinetorgels, huisorgels, harmoniums, koraalboeken en orgelpostzegels. Aan de hand van reeksen orgelafbeeldingen wordt de ontwikkeling van het Nederlandse orgel zichtbaar gemaakt. Op dit punt is ook een uitgebreide orgelbibliotheek en orgeldocumentatie te raadplegen. Verder kan een aantal orgels door (kundige) museumbezoekers worden bespeeld.

De rondgang begint in de kelders, waar onder de gewelven diverse demonstratiemodellen staan opgesteld en een orgelwerkplaats is nagebouwd. Boven zijn vier zalen gewijd aan de ontwikkeling van het Nederlandse orgel, achtereenvolgens in de 15e en 16e eeuw, de 17e en 18e eeuw, de 19e eeuw, en de 20e eeuw tot heden. Ook wordt er aandacht besteed aan Nederlandse orgelbouwers en organisten. Een apart vertrek is gewijd aan Jan Pieterszoon Sweelinck (1562-1621), organist van de Oude Kerk te Amsterdam en een van de beroemdste Nederlandse componisten. Daar is ook een kastenwand ingericht met een unieke collectie historische koraalboeken. Achter de cortenstalen gevel van de Gert Boonzaal op de binnenplaats - ooit stadsboerderij, stadsgevangenis, brandweerkazerne en pakhuis - bevindt zich het grote Leeflangorgel in de kleurige structuralistische kas van Gert Boon (1921-2009). Behalve als concertzaal functioneert de Gert Boonzaal ook als tentoonstellingsruimte."

- Gevelstenen in Elburg.

Terug naar boven

Jaarlijkse evenementen

- Cultuurfestival Vestingval (gedurende 10 dagen in mei en/of juni) is er sinds 2012.

- Sinterklaasintocht.

- Tijdens Kerst in de Vesting (weekend in december) wordt Elburg omgetoverd in de sfeer van rond 1900. Tienduizenden bezoekers weten het evenement te vinden. Niet alleen uit eigen land, maar ook velen uit Duitsland en omliggende landen. Vanuit België worden er zelfs busreizen georganiseerd. "Je hoeft voor de Kerstmarkt niet meer naar Duitsland te gaan", hoor je bezoekers al zeggen. Voor de organisatie (bestuur, productiebureau Niek van der Sprong en vele vrijwilligers) is dit natuurlijk een prachtige opsteker.

Een in een blokkenschema gegoten programma geeft iedere 30 minuten een nieuwe impuls op een van de podia. Iets wat de bezoekers erg waarderen. Ook het verplaatsen van de Kerstmarkt naar de ring in de binnenstad is een succes gebleken. Hierdoor verspreiden bezoekers zich beter door de stad en zijn de pleinen ook beter bereikbaar. De omgeving van de Vischmarkt is een goede plaats om even tot rust te komen of om even te luisteren naar een van de koren of bands op een van de podia. De berichtgeving op de sociale media was in 2016 overweldigend. Door op de actualiteit in te springen kan de organisatie direct de laatste wijzigingen aan de bezoekers doorgeven. Zo hangen er op diverse plaatsen in de vesting van Elburg QR codes die direct toegang geven tot het programma op internet. Foto’s en filmpjes worden massaal gedeeld. Het nut van op deze manier informatie delen heeft zich wel bewezen.

Terug naar boven

Natuur en recreatie

- Kruidentuin De Groene Kruidhof bestaat uit een apothekerstuin en een kloostertuin, met zo'n 80 verschillende kruiden.

Terug naar boven

Overnachten

- Boek hier je B&B e.d. in omgeving Elburg, met laagsteprijsgarantie!

Terug naar boven

Beeld

- Elburg in oude ansichten.

Terug naar boven

Literatuur

- Nieuwe en/of tweedehands boeken over Elburg (online te bestellen).

Terug naar boven

Links

- Gemeente: - Officiële site van de gemeente Elburg. - Nieuws van de gemeente op Facebook. - Nieuws van de gemeente op Twitter.

- Media / nieuws: - Lokale Omroep Elburg (LOE).

- Dans: - Twirlvereniging Infinity.

- Welzijn: - Welzijn in Elburg omvat de onderdelen Jongerenwerk, Straathoekwerk, Ouderenwerk, Mantelzorg, Vrijwilligerswerk, Breedtesport, Buurtopbouwwerk, en Gewoon Meedoen.

- Veiligheid: - Nieuws van Politie Elburg - Oldebroek op Facebook.

Reactie toevoegen