Egmond aan Zee

Plaats
Dorp
Bergen NH
Kennemerland
Noord-Holland

egmond_aan_zee_het_derper_vraauwtje.jpg

Egmond aan Zee, standbeeld van het Derper Vraauwtje (© Jan Oosterboer)

Egmond aan Zee, standbeeld van het Derper Vraauwtje (© Jan Oosterboer)

egmond_aan_zee_het_derper_vraauwtje_toelichting.jpg

Egmond aan Zee, toelichting bij het standbeeld van het Derper Vraauwtje (© Jan Oosterboer)

Egmond aan Zee, toelichting bij het standbeeld van het Derper Vraauwtje (© Jan Oosterboer)

egmond_aan_zee_kunstwerk_roeireddingsboot.jpg

Egmond aan Zee, kunstwerk van de roeireddingsboot waar men vroeger mensen mee uit zee redde (© Jan Oosterboer)

Egmond aan Zee, kunstwerk van de roeireddingsboot waar men vroeger mensen mee uit zee redde (© Jan Oosterboer)

egmond_aan_zee_museum_van_egmond_uurwerk_van_de_in_zee_verdwenen_kerk.jpg

Egmond aan Zee, Museum van Egmond, uurwerk van de in zee verdwenen eerste Hervormde kerk (© Jan Oosterboer)

Egmond aan Zee, Museum van Egmond, uurwerk van de in zee verdwenen eerste Hervormde kerk (© Jan Oosterboer)

egmond_aan_zee_prins_hendrik_stichting.jpg

Egmond aan Zee, de Prins Hendrik Stichting is een verzorgingstehuis, én een dependance van Museum van Egmond (© Jan Oosterboer)

Egmond aan Zee, de Prins Hendrik Stichting is een verzorgingstehuis, én een dependance van Museum van Egmond (© Jan Oosterboer)

egmond_aan_zee_prins_hendrik_stichting_de_vier_gebroeders_rotterdam.jpg

Egmond aan Zee, in het museum van de Prins Hendrik Stichting kun je o.a. ca. 80 door de bewoners zelf gebouwde scheepsmodellen bewonderen. Dit is het schip De Vier Gebroeders. (© Jan Oosterboer)

Egmond aan Zee, in het museum van de Prins Hendrik Stichting kun je o.a. ca. 80 door de bewoners zelf gebouwde scheepsmodellen bewonderen. Dit is het schip De Vier Gebroeders. (© Jan Oosterboer)

egmond_aan_zee_vissersmonument_1914-1918.jpg

Egmond aan Zee, Vissersmonument voor de meer dan 100 in 1914-1918 door mijnen op zee omgekomen Egmonder vissers (© Jan Oosterboer)

Egmond aan Zee, Vissersmonument voor de meer dan 100 in 1914-1918 door mijnen op zee omgekomen Egmonder vissers (© Jan Oosterboer)

egmond_aan_zee_vuurtoren.jpg

Egmond aan Zee, de Derpers zijn trots op hun fraaie vuurtoren J.C.J. van Speijk, genoemd naar de beroemde scheepscommandant die liever zijn schip (en daarmee zichzelf) opblies, dan zich over te geven aan de vijand. (© Jan Oosterboer)

Egmond aan Zee, de Derpers zijn trots op hun fraaie vuurtoren J.C.J. van Speijk, genoemd naar de beroemde scheepscommandant die liever zijn schip (en daarmee zichzelf) opblies, dan zich over te geven aan de vijand. (© Jan Oosterboer)

egmond_aan_zee_de_geveerde_kikker_kopie.jpg

Houten villa De Geveerde Kikker is in 1922 in chaletstijl gebouwd als zomerhuis langs de boulevard van Egmond aan Zee. Helaas is het rijksmonumentale pand op 26 februari 2014 afgebrand. Restauratie was niet meer mogelijk.

Houten villa De Geveerde Kikker is in 1922 in chaletstijl gebouwd als zomerhuis langs de boulevard van Egmond aan Zee. Helaas is het rijksmonumentale pand op 26 februari 2014 afgebrand. Restauratie was niet meer mogelijk.

NH gemeente Egmond aan Zee in ca. 1870 kaart J. Kuijper [1024x768].gif

Gemeente Egmond aan Zee in ca. 1870, kaart J. Kuijper

Gemeente Egmond aan Zee in ca. 1870, kaart J. Kuijper

Egmond aan Zee

Terug naar boven

Status

- Egmond aan Zee is een dorp in de provincie Noord-Holland, in de streek Kennemerland, gemeente Bergen NH. Het was een zelfstandige gemeente t/m 30-6-1978. Per 1-7-1978 over naar gemeente Egmond, in 2001 over naar gemeente Bergen NH.

- Wapen van de voormalige gemeente Egmond aan Zee.

Terug naar boven

Naam

In de volksmond
Derp. Sporadisch wordt deze naam ook wel gebruikt voor De Egmonden (= de verzamelnaam voor Egmond aan den Hoef, Egmond-Binnen en Egmond aan Zee). Aldus een inwoner. Het dialect dat hier wordt gesproken wordt ook het Derpers genoemd, wat tot het dialect West-Fries wordt gerekend, en tot de meest afwijkende van de subdialecten behoort.

Oudere vermeldingen
1514 Egmondt up tzee, 1639 Egmont op Zee.

Naamsverklaring
Betekent 'het aan zee gelegen Egmond' (zie daarvoor verder bij Egmond-Binnen).(1)

Terug naar boven

Ligging

Egmond aan Zee ligt NW van Egmond-Binnen, W van Egmond aan den Hoef, en grenst in het W aan de Noordzee, in het N aan Bergen aan Zee, en in het Z aan het duinengebied van Egmond-Binnen.

Terug naar boven

Statistische gegevens

- In 1840 heeft de gemeente Egmond aan Zee, die slechts het dorp omvat, 204 huizen met 1.434 inwoners. Tegenwoordig heeft het dorp ca. 2.000 huizen met ca. 4.700 inwoners en is daarmee de grootste kern van de drie Egmonden.

Terug naar boven

Geschiedenis

Ontstaan en ontwikkeling van het vissersdorp
Volgens de overlevering laat Walgerus, rentmeester van de abdij te Egmond-Binnen, omstreeks het jaar 977 een 10-tal huisjes bouwen bij de zee voor arme gezinnen, die er gratis mogen wonen en het recht krijgen om op zee te vissen. Als tegenprestatie moeten de vissers 10 procent van de opbrengsten aan de monniken afstaan. De nederzetting krijgt al snel de naam Egmont op Zee.

Omdat het dorp evenals diverse andere vissersdorpen aan de Noordzee geen haven heeft waar schepen kunnen aanmeren, raakt rond 1400 de pinck in gebruik, een platbodem scheepje van ca. 5,5 bij 2,5 meter, dat op rollen vanaf de schuitenschuur naar het strand kan worden vervoerd. Later wordt dit type opgevolgd door de bomschuit. Rond 1900 raken grotere typen schepen in gebruik, die niet meer geschikt zijn voor het Egmonder strand. Veel Egmonders trekken dan naar IJmuiden om op stoomtrawlers en loggers te werken. Tijdens en na de Eerste Wereldoorlog worden veel schepen getroffen door drijvende mijnen en overlijden daardoor meer dan 100 Egmonders op zee.

De zee neemt niet alleen inwoners, ook huizen...
Door stormen en erosie van de kust zijn in de loop der eeuwen diverse westelijke delen van het dorp in de zee verdwenen. Bij de Allerheiligenvloed van 1 november 1570 gaat het om 50 huizen. En bij de Kerststorm van november 1741 worden 36 huizen en de Hervormde kerk de zee ingesleurd. De huidige Hervormde kerk wordt in 1746 dan ook hoog en droog aan de oostkant gebouwd. Ook in 1905, in 1976 en in 1990 is er nog veel kustafslag door stormen. Vanaf laatstgenoemd jaar worden het strand en de Boulevard beschermd met zandsuppleties. Begin 2016 ging dat niet helemaal zoals de bedoeling was: Rijkswaterstaat heeft zand opgespoten uit een wingebied waarvan ze dachten dat het 'schoon' was (d.w.z. zonder keien), maar er bleken toch veel grote stenen tussen te zitten. Inwoners spraken van een 'maanlandschap' en 'Puinhoop aan Zee' en vreesden een verloren jaar voor het strandtoerisme. Rijkswaterstaat heeft de keien echter voor de start van het toeristenseizoen door een aanemer laten opruimen en gebruikt een volgende keer weer zand uit een geschikter wingebied.

Ontwikkeling als badplaats
Rond 1900 raakt Egmond aan Zee in trek als badplaats. Er verrijzen talloze hotels en luxe eetsalons. Én er komen 'koloniehuizen' waar 'bleekneusjes' uit de grote steden een vakantie kunnen doorbrengen in de gezonde zeelucht. Tijdens de Tweede Wereldoorlog moet een groot deel van de inwoners het dorp verlaten, omdat de Duitsers de Atlantikwall aanleggen langs de hele westkust van Nederland en de andere door hen bezette Noordzeekust-landen, als verdediging tegen de geallieerden. Een deel van het dorp wordt afgebroken voor de aanleg van bunkers, loopgraven en versperringen. Na de oorlog wordt letterlijk en figuurlijk puin geruimd, wordt het dorp weer herbouwd en groeit het weer uit tot de populaire badplaats die het voorheen was en nu nog altijd is.

Als je je nader wilt verdiepen in de geschiedenis van Egmond aan Zee, kun je terecht bij de volgende instanties:

- Stichting Historisch Egmond, waar je op de speciale pagina over Egmond aan Zee uitvoerige beschrijvingen vindt van de geschiedenis en bezienswaardigheden van het dorp.

- Het Museum van Egmond is gehuisvest in de voormalige Gereformeerde kerk. De collectie bestaat uit voorwerpen die betrekking hebben op de geschiedenis van Egmond aan Zee, Egmond aan den Hoef en Egmond-Binnen.

- Museum Prins Hendrik de Zeevaarder is een dependance van het Museum van Egmond en is gevestigd in het pand van de Prins Hendrik Stichting, een verzorgingstehuis, lange tijd specifiek bestemd geweest voor bejaarde zeelieden. Het zijn deze zeelieden die in de loop der jaren tal van voorwerpen aan de Stichting hebben nagelaten. Het zijn voorwerpen die betrekking hebben op de zeevaart in het algemeen en hun eigen zeemansbestaan in het bijzonder. In het museum kun je kennis maken met deze unieke verzameling authentieke zeemanscuriosa, die een intrigerende getuigenis vormt van het leven en de belangstellingsgebieden van verschillende generaties zeelieden.

De kern van de museumcollectie wordt gevormd door ca. 80 modellen van fregatten, barken, klippers en andere scheepstypen. Het betreft zogeheten 'zeemansmodellen', dat wil zeggen modellen die volledig uit het hoofd en met behulp van eenvoudige gereedschappen door de bewoners van de Stichting zelf zijn vervaardigd. Daarnaast bezit het museum aquarellen (waaronder een prachtige verzameling 19e-eeuwse scheepsportretten van J. Spin en D.A. Teubken), schilderijen, oude zeekaarten en prenten. De collectie geeft niet alleen een goed beeld van de zeevaart, visserij en binnenvaart, maar ook van het leven in de Prins Hendrik Stichting en de Egmonden sinds het einde van de 19e eeuw. Het museum is dagelijks gratis te bezoeken van 10-17 uur.

Terug naar boven

Recente ontwikkelingen

- Sinds 2014 is het dorp een rijksmonument armer. De markante en unieke houten villa De Geveerde Kikker (ir. De Vassy Boulevard 23) uit 1922 - ontworpen door de Duitse architect F. Abel - was het oudste nog bestaande huis aan de Boulevard, was geliefd bij de inwoners, en monumentaal van belang als relict van het opkomend zeetoerisme aan het begin van de 20e eeuw in vissersdorp Egmond aan Zee. Helaas is het pand op 26 februari van genoemd jaar afgebrand. Gemeente en Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed stellen vast dat de restanten te zeer zijn aangetast om het pand nog te kunnen restaureren. Bovendien zijn alle monumentale elementen verloren gegaan. Daarom is het gesloopt. Men is nog aan het bekijken of herbouw van een replica op een andere plek in het dorp mogelijk is.

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

- Egmond aan Zee heeft 9 rijksmonumenten, zijnde de Oud-katholieke kerk, de Hervormde kerk, de vuurtoren, voormalig koloniehuis Zwartendijk uit 1910 met ziekenpaviljoen (Zwartendijk 1), voormalig koloniehuis St. Joseph uit 1925/1930 (dr. Wiardi Bekmanlaan 4), en het gebouw van de Prins Hendrikstichting uit 1937 met erfscheiding en tuin (Voorstraat 41).

- Oud-Katholieke kerk St. Agnes (Voorstraat 110) is gebouwd in 1885 naar ontwerp van de Amsterdamse architect Willem Raman.

- De Gereformeerde Kerk aan de Prins Hendrikstraat dateert uit 1958 en is herbestemd tot uitvaartcentrum.

- Gevelstenen in Egmond aan Zee.

- In 2016 is in Egmond aan Zee Bunkermuseum Jansje Schong gerealiseerd.

Terug naar boven

Jaarlijkse evenementen

- Door de jaren heen is de Saucony Egmond Halve Marathon uitgegroeid tot een van de populairste en meest massale lopen van Nederland. De grootste aantrekkingskracht van deze halve marathon is ongetwijfeld de variatie in het parcours, met het mooie traject door het Noordhollands Duinreservaat en de route door Egmond aan Zee op weg naar een sfeervolle finish temidden van duizenden toeschouwers. De aanwezigheid van nationale en internationale toplopers heeft in belangrijke mate bijgedragen aan de internationale bekendheid die deze jaarlijkse loop op de 2e zondag in januari verworven heeft.

- Beachvolleybal (weekend in mei).

Terug naar boven

Landschap, natuur en recreatie

- "De landjes in de Wimmenummerduinen. Op je wandeling door de noorderduinen van Egmond aan Zee zul je je verbazen over de aanwezigheid van het grote aantal kleine akkertjes, landjes, in de duinvalleien. Dit zeedorpenlandschap kwam vroeger ook voor bij vissersdorpen als Scheveningen, Zandvoort en Wijk aan Zee, maar is alleen bij Egmond in min of meer oorspronkelijke staat bewaard gebleven. Een korte beschrijving van het ontstaan en de belangrijkste onderdelen van deze 19e-eeuwse ontginningen geven je inzicht in de cultuurhistorische waarde van het gebied.

Een hemels geschenk. De ontginning van de duinlandjes van Egmond aan Zee is direct verbonden met de komst van de aardappel. Na de Gouden Eeuw was het gedaan met de welvaart en kwamen na misoogsten van het graan regelmatig hongersnoden voor. De zetmeelknol uit Zuid-Amerika bleek “een hemels geschenk dat de hongersnood kon oplossen”. Het gewas bleek zelfs op schraal duinzand goed te groeien en als zomervrucht had zij minder last van slecht weer en hoog grondwater. Eindelijk kon de wildernis die het duingebied vormde en tot dan toe het verarmde vissersdorp slechts instuivend zand, konijnen, bramen en wat stookhout had opgeleverd, benut worden.

“Helm en stront” is het wapen van Egmond. De duinvalleien rondom Egmond aan Zee hebben zo omstreeks 1850 een ware gedaanteverwisseling ondergaan. Er werden honderden aardappellandjes ontgonnen. Door het terzijde spitten van de uitgeputte bovenlaag kwamen de landjes steeds dieper te liggen, tot aan één steek boven het gemiddelde winterpeil. Als mest diende visgroom (visafval) en de inhoud van het poeptonnetje die, vermengd met ruigte uit de duinen in het achtertuintje werd opgespaard. Na het uitbreken van de aardappelziekte in 1847 bleken de “duinpiepers” minder vatbaar voor Phytophtora. Ook werd de smaak en de kruimigheid zeer gewaardeerd, zodat het dorp nu, naast vis en schelpenkalk, ook duinaardappelen aan het achterland kon leveren.

Ontwatering. In natte jaren was het nodig de duinvalleien van Egmond aan Zee te ontwateren. Opvallend is dat de ontwateringsgreppels richting de zeereep zijn gegraven. Dat heeft te maken met de bolle grondwaterspiegel die naar zee afloopt. De veldnamen. Veel dallen zijn vernoemd naar hun ontginner of gebruiker: Jan Dirk zijn Dal, Jan Rijnes Dal. Andere verwijzen naar de vochtige omstandigheden ter plaatse: het Zwanenvlak, het Starrevlak (sternenvlak). Een derde groep omvat namen van verre streken zoals Transvaal, Amerika, Kroonstad of de Krim. Opvallend is hierbij dat het namen zijn die juist in de ontginningsperiode een belangrijke plaats in het wereldnieuws innamen. De valleien die deze namen dragen liggen ook ver van het dorp af.

Natuurlijke en sociale waarden. De genoemde landschapselementen, het landgebruik en de veldnamen vormen een waardevol cultuurhistorisch geheel. Maar ook de natuur heeft zich hier op een eigen manier ontwikkeld. De ontginningen, de betreding en de begrazing van geiten, paarden en koeien zorgden voor specifieke groeiplaatsen van de zogenaamde zeedorpenflora. De bijna 340 pachters van de landjes, verenigd in Duinlandjesvereniging De Noord, vinden op hun landje een heerlijke vrijetijdsbesteding. Maar het is ook de plek waar zij de sfeer van het oude vissersdorp Egmond aan Zee nog levend houden. “De Noord” stelt zich ten doel om, in samenwerking met PWN, door middel van een gericht beheer het voortbestaan van het zeedorpenlandschap te verzekeren. Zij heeft hiervoor in 2007 de cultuurprijs van Egmond mogen ontvangen. Een plezierige wandeling gewenst in ons mooie duingebied!" (bron: Duinlandjesvereniging De Noord)

- De Bleek is een duin van wel 35 meter hoog ten zuidoosten van Egmond aan Zee, dat zo'n 1000 jaar geleden is ontstaan. Dit duin is uitgeroepen tot aardkundig monument omdat hij goed laat zien hoe de kustduinen in Noord-Kennemerland niet alleen zijn ontstaan door natuurlijke processen, maar ook door de invloeden van de mens. Vanaf de top van het duin heb je naar alle kanten fraai uitzicht. Naar het westen kijk je uit over een breed duingebied dat bestaat uit hoge, U-vormige duinen (paraboolduinen) en daartussen rijkbegroeide duinvlakten, met aan de horizon de Noordzee. In het noordwesten is de zee verborgen achter het dorp Egmond aan Zee. Naar het oosten kijk je uit over de strandwallen met de tussenliggende strandvlakten. Veel van dit gebied wordt gebruikt voor bloembollenteelt. In het noordoosten zie je de kerktoren van Egmond aan den Hoef en in het oosten de silhouetten van Alkmaar en Heiloo. Direct ten zuidoosten, aan de voet van het duin, ligt het gebied De Bleek, een vlakte met lage duinen en struikgewas. Dit gebied laat goed zien hoe een groot deel van de oude duinen er vroeger uitzag.

Terug naar boven

Overnachten

- Boek hier je B&B e.d. in omgeving Egmond aan Zee, met laagsteprijsgarantie!

Terug naar boven

Beeld

- Panoramaview van Egmond aan Zee vanuit de lucht, gemaakt met een drone.

Terug naar boven

Literatuur

- Nieuwe en/of tweedehands boeken over Egmond aan Zee (online te bestellen).

Terug naar boven

Links

- Belangenorganisatie: - Vereniging Dorpsbelangen Egmond 'Parel' aan Zee is opgericht in 2004.

- Onderwijs en kinderopvang: - Basisschool De Driemaster. - Peuterspeelzaal De Zeesterretjes.

- Sport: - Botenvereniging De Werf in Egmond aan Zee is er voor vissers en zeilers, voor wie de zee en het strand trekt als plaats om hun sport te beoefenen: vissen of catamaranzeilen. Daarnaast of soms wel bovenal, is de ontmoeting met leden motiverend en inspirerend. De Botenvereniging zorgt voor gezelligheid, veiligheid en dynamiek en organiseert sportgerichte activiteiten en wedstrijden.

- Zorg: - "Het begin 2021 gereedgekomen Hospice Egmond in Egmond aan Zee is een kleinschalig bijna-thuis-huis voor mensen in hun laatste levensfase. In een huiselijke sfeer bieden wij onze gasten palliatieve zorg, gericht op het verlichten van ongemak en pijn. Het welzijn en de persoonlijke wensen van onze gasten staan voorop. Onze begeleiding sluit aan bij alle wensen op lichamelijk, spiritueel en psychosociaal gebied. Ook ondersteunen we waar dat nodig of gewenst is de naasten in dit zware proces van de laatste levensfase. We bieden hen in een rustige omgeving een luisterend oor en herkenning en erkenning van hun positie. Hospice Egmond biedt steun en begeleiding voor iedereen, ongeacht levensovertuiging of achtergrond."

- Duurzaamheid: - "Het in 2006 gereed gekomen Offshore Windpark Egmond aan Zee is het eerste grote windpark dat in de Noordzee voor de Nederlandse kust is gebouwd. Het park bestaat uit 36 windmolens met ieder een vermogen van 3 MW. Samen leveren zij duurzame elektriciteit voor meer dan 100.000 huishoudens. Dat is vergelijkbaar met een gemeente als Eindhoven. Het park ligt 10 tot 18 kilometer uit de kust. Het totale gebied van het park beslaat zo'n 27 km2. Bij helder weer is het park zichtbaar vanaf het strand. Door dit windpark op zee wordt bijgedragen aan de verduurzaming van de energievoorziening. Daarbij wordt de kennis en ervaring die met dit project wordt opgedaan, ingezet bij de toekomstige ontwikkeling van windenergie als duurzame energiebron. Het ministerie van Economische Zaken heeft het park dan ook benoemd als een demonstratieproject.

Dit onderstreept het maatschappelijke belang van de verduurzaming van de energievoorziening. Immers de vraag naar energie neemt nog steeds toe en het wordt steeds duidelijker dat het noodzakelijk is om nieuwe bronnen in te schakelen. Alleen kunnen we nu nog niet met zekerheid vaststellen welke bronnen dat in de toekomst zullen zijn. Windenergie is aantrekkelijk omdat het in ruime mate voorhanden is en offshore in principe op grote schaal ontwikkeld kan worden. Belangrijke succesfactoren hierbij zijn in hoeverre het windpark veilig gebouwd en onderhouden kan worden en hoe de kosten van nieuwe projecten omlaag kunnen."

- Veiligheid: - KNRM reddingstation Egmond aan Zee.

- De Egmondse Reddingsbrigade (ERB) is in 1928 opgericht ten dienste van drenkelingen en slachtoffers van ongevallen op het Egmondse strand en in of op de aangrenzende Noordzee. In de zomermaanden is de ERB actief op het Egmondse strand voor de bewakingstaak, maar ook door het hele jaar heen is de ERB inzetbaar voor calamiteiten op het strand, in de Noordzee en in het duingebied.

- Genealogie: - Overzicht van begravenen op de begraafplaats van Egmond aan Zee.

Reacties

(2)

Rijksmonument de Geveerde Kikker is helaas afgebrand!

Hartelijk dank Gerard voor deze aanvulling/correctie. Ik heb het aangepast en een alinea over het afgebrande markante pand opgenomen. Heel jammer dat het niet gerestaureerd is kunnen worden. Weet je toevallig ook of de plannen voor herbouw van een replica er nog altijd zijn of dat dat wellicht inmiddels is afgeblazen?

Reactie toevoegen