Ede

Plaats
Stad en gemeente
Ede
Veluwe
Gelderland

gemeente_ede_kadastraal_anno_ca._1870_kaart_j._kuijper_kopie.jpg

Gemeente Ede anno ca. 1870, kaart J. Kuijper, exclusief de in 1818 opgeheven gemeenten Bennekom, Lunteren en Otterlo

Gemeente Ede anno ca. 1870, kaart J. Kuijper, exclusief de in 1818 opgeheven gemeenten Bennekom, Lunteren en Otterlo

gemeente_bennekom_kadastraal_anno_ca._1870_kaart_j._kuijper_kopie.jpg

Kaart van de in 1818 opgeheven gemeente Bennekom, situatie anno ca. 1870, kaart J. Kuijper (collectie atlasenkaart.nl)

Kaart van de in 1818 opgeheven gemeente Bennekom, situatie anno ca. 1870, kaart J. Kuijper (collectie atlasenkaart.nl)

gemeente_lunteren_kadastraal_anno_ca._1870_kaart_j._kuijper_kopie.jpg

Kaart van de in 1818 opgeheven gemeente Lunteren, situatie anno ca. 1870, kaart J. Kuijper (collectie www.atlasenkaart.nl)

Kaart van de in 1818 opgeheven gemeente Lunteren, situatie anno ca. 1870, kaart J. Kuijper (collectie www.atlasenkaart.nl)

gemeente_otterlo_kadastraal_anno_ca._1870_kaart_j._kuijper_kopie.jpg

Kaart van de in 1818 opgeheven gemeente Otterlo, situatie anno ca. 1870, kaart J. Kuijper

Kaart van de in 1818 opgeheven gemeente Otterlo, situatie anno ca. 1870, kaart J. Kuijper

ede_wijk_enka_1_kopie.jpg

In Ede is de nieuwbouwwijk Enka in ontwikkeling, inderdaad, genoemd naar de voormalige Enka-fabriek. Je kunt vanuit die wijk inderdaad zo de bossen van de Veluwe in.

In Ede is de nieuwbouwwijk Enka in ontwikkeling, inderdaad, genoemd naar de voormalige Enka-fabriek. Je kunt vanuit die wijk inderdaad zo de bossen van de Veluwe in.

ede_wijk_enka_2_kopie.jpg

In de nieuwe wijk Enka blijft gelukkig een deel van de oude gebouwen van het Enka-fabriekscomplex bewaard, zodat je deels nog kunt zien hoe het vroeger was.

In de nieuwe wijk Enka blijft gelukkig een deel van de oude gebouwen van het Enka-fabriekscomplex bewaard, zodat je deels nog kunt zien hoe het vroeger was.

Ede

Terug naar boven

Status

- Ede is een stad en gemeente in de provincie Gelderland, in de streken Veluwe en Gelderse Vallei.

- De gemeente maakte tot 2011 deel uit van het intergemeentelijke samenwerkingsverband WERV (Wageningen, Ede, Rhenen, Veenendaal). Dit regionale netwerk werkte samen op het gebied van ruimtelijke en landschapelijke ontwikkeling, sociale zaken, volkshuisvesting en economie. In 2011 is WERV opgevolgd door het regionale samenwerkingsverband Regio FoodValley, waarin 8 gemeenten samenwerken. Naast de reeds genoemde gemeenten zijn dat verder nog de Gelderse Vallei-gemeenten Barneveld, Nijkerk, Renswoude en Scherpenzeel.

- De gemeente Ede is in 1818 vergroot met de gemeenten Bennekom, Lunteren en Otterlo, nadat die in 1812 van deze gemeente waren afgesplitst tot zelfstandige gemeenten.

- De gemeente Ede omvat naast de gelijknamige stad verder nog de dorpen Bennekom, De Klomp, Ederveen, Harskamp, Hoenderloo (gedeeltelijk), Lunteren, Otterlo en Wekerom en de buurtschappen Benedeneind (voor een zeer klein deel)*, De Ginkel*, De Kade*, De Kraats, De Valk (mogelijk niet in zijn geheel, zie aldaar), Deelen (grotendeels), Doesburgerbuurt*, Driesprong*, Eschoten, Hoekelum, Hoog Baarlo, Manen*, Meulunteren, Mossel, Nederwoud, Nergena, Nieuw-Reemst en Oud-Reemst (tweelingbuurtschap), Overwoud, Roekel en Walderveen (grotendeels). In totaal zijn dit 1 stad, 8 dorpen en 21 buurtschappen.
* Deze buurtschappen vallen onder de stad. De overige buurtschappen vallen onder de diverse dorpen.

- Wapen van de voormalige gemeente Ede.

- Foto's van de plaatsnaamborden in de gemeente Ede.

Terug naar boven

Naam

Oudere vermeldingen
838 kopie eind 11e eeuw in uilla Heoa, 1216 Edhe, 1325 Ede, 1560 Ee, 1883 Eede.

Naamsverklaring
Moeilijk te verklaren. Men heeft de oudste vorm voor een verschrijving van Heda gehouden, maar ook heeft men als verbetering in uilla (T)heod(on) voorgesteld. In het laatste geval zou het gaan om een oude vorm van de naam Didam. Op grond van de twijfelachtige oudste vorm is als betekenis 'heide' gegeven, maar de latere vormen vertonen geen H-. Al evenmin bevredigend zijn de verklaringen die uitgaan van een oude waternaam Ee 'water', van een persoonsnaam Edo of van ede 'brandturf', vergelijk Een.(1)

Terug naar boven

Ligging

Ede ligt N van Wageningen, O van Veenendaal en grenst in het W aan de provincie Utrecht en de A30 en in het Z aan de A12.

Terug naar boven

Statistische gegevens

In 1840 heeft de gemeente Ede 1.306 huizen met 8.484 inwoners, verdeeld in het gelijknamige dorp 160/937 (= huizen/inwoners) met de buurtschappen Ginkel 11/74, Manen 47/304, Veldhuizen 45/266, Doesburg 40/234, Wekerom 43/274 en Ederveen 70/426, dorp Bennekom 180/1.453, dorp Lunteren 110/704 met de buurtschappen Meulunteren 38/321, De Valk 24/145, Overwoud 33/183, Nederwoud 48/397 en Flierd 18/153, dorp Otterlo 25/178 met de buurtschappen Eschoten 20/92, Laar 4/24, Westerhuis 8/28, Westeneng 12/88, Harskamp 50/268, Mossel 1/7, Nieuw Reemst 1/12, Planken Wambuis 1/8, Oud Reemst 3/25, Deelen 1/69, Hoog Barel 27/145 en Pampelt 1/6, en dorp Gelders Veenendaal 285/1.763. Tegenwoordig heeft de gemeente ca. 50.000 huizen met ca. 112.000 inwoners, waarvan ca. 30.000 huizen met ca. 71.000 inwoners in de gelijknamige stad.

Terug naar boven

Geschiedenis

De vroegste bewoning in deze omgeving vindt al plaats in de prehistorie. Een agrarische samenleving is hier al voor de jaartelling ontstaan. In 1845 wordt Ede ontsloten door de spoorlijn Amsterdam-Arnhem. Hierdoor wordt het dorp zeer aantrekkelijk voor kostschoolhouders, toeristen en forensen. Juffrouw Anna Maria Moens is de bekendste kostschoolhoudster die zich hier vestigt. Zij dient als voorbeeld voor de scholen die volgen. De groene omgeving is niet alleen voor de kostscholen een welkome aanwinst, maar ook voor het in de 19e eeuw opkomende toerisme. In 1906 draagt de komst van het Garnizoen bij in de welvaart. Tot 2012 vormden de militairen een opvallend element in het straatbeeld. En met de vestiging van de ENKA in 1922 (waarvoor zie verder de hoofdstukken Recente ontwikkelingen en Bezienswaardigheden) werd een begin gemaakt met de industrialisering van Ede.

Als je je nader wilt verdiepen in de geschiedenis van (de kernen van de gemeente) Ede, kun je terecht bij de volgende instanties en sites:

- In december 2018 is Cultura Erfgoed gereed gekomen: een samenwerkingsverband van Vereniging Oud Ede, het Historisch Museum, het Platform Militaire Historie, de gemeentelijke afdeling archeologie, het gemeentearchief en Cultura. In kenniscentrum Cultura Erfgoed wordt alle beschikbare informatie en bronnenmateriaal over de geschiedenis van de gemeente bij elkaar gebracht. Het centrum verwijst naar alle musea en historische plekken waar 'Het verhaal van Ede' wordt verteld. Het centrum is voor iedereen toegankelijk en wil ook ondersteuning geven aan de erfgoedverenigingen in de gemeente.

- Gemeentearchief Ede bewaart de archieven van de gemeente, met de kernen zoals hierboven vermeld in het hoofdstuk Status. Ook vind je er de archieven en de bibliotheek van de gemeente Scherpenzeel. Daarnaast vind je er archieven van scholen, verenigingen en bedrijven, documentatieverzamelingen, kranten, de bibliotheek van het gemeentearchief, kaarten, foto’s en films. Zoeken in de archieven doe je via het zoekportaal Archieval op de site van het gemeentearchief. Je kunt ook de studiezaal bezoeken.

- Vereniging Oud Ede is opgericht in 1924. De vereniging stelt zich ten doel: het onderzoek van archieven en gedrukte bescheiden naar alles wat betrekking heeft op het ontstaan en de geschiedenis van de dorpen en buurtschappen van het ambt en van de gemeente en het verzamelen en bewaren van alles wat van belang kan worden geacht voor en betrekking heeft op de geschiedenis van de gemeente. De vereniging tracht dit doel te bereiken door de resultaten van het onderzoek te publiceren en de voorwerpen te bewaren in het - hierna vermelde - Historisch Museum. De vereniging wordt gesteund door meer dan 800 leden, die met een kleine financiële bijdrage ervoor zorgen dat de doelstellingen kunnen worden gerealiseerd.

Vier maal per jaar verschijnt 'De Zandloper', het orgaan van de vereniging. Hierin worden door leden onderhoudende artikelen en onderzoeken gepubliceerd, die betrekking hebben op cultuurhistorische zaken over (het oude) Ede en omgeving. Regelmatig komt er een themanummer uit. Via 'De Zandloper' worden de leden ook op de hoogte gehouden over de activiteiten van het Historisch Museum. In de rubriek Museumnieuws wordt aandacht besteed aan de komende en lopende tentoonstellingen. Via de link zijn oudere jaargangen, vanaf 1972(!) tot ca. een jaar geleden, ook online te lezen. Via de site zijn ook diverse pubicaties te bestellen en online te downloaden. In 2009 zijn de museale taken afgesplitst en ondergebracht in Stichting Historisch Mueum Ede. Een aantal zeer actieve en betrokken leden is georganiseerd in diverse werkgroepen. Deze werkgroepen ondersteunen de werkzaamheden van de vereniging en het museum."

- Historisch Museum Ede is gehuisvest in het uit 1902 daterende voormalige stationsgebouw Ede-Centrum. De collectie is bijeen gebracht door Vereniging Oud Ede. Deze verzameling omvat voorwerpen (o.a. gereedschap, meubilair en koffers), textiel (o.a. de Edese klederdracht en borduurwerk), boeken en documenten, schilderijen en grafiek (prenten en tekeningen) en audiovisueel materiaal (o.a. foto's en video's).

- "Stichting Erfgoed Ede is opgericht in 2013 met als doel behoud en bescherming van bouwkundig en landschappelijk erfgoed in de gemeente, inclusief de historische (onder)grond, alsmede het behouden en beschermen van immateriële cultuurhistorische waarden. De stichting vindt haar oorsprong in de constatering dat in de gemeente, die groot in omvang is en zeven dorpen omvat, een veelheid aan culturhistorische activiteiten plaatvindt, die enerzijds echter veelal beperkt blijven tot een individueel dorp, anderzijds niet aan de orde komen omdat een de gehele gemeente bestrijkende cultuurhistorische organisatie ontbreekt. De stichting heeft hierin een faciliterende en bemiddelende rol.

Wat hebben we al bereikt?: deelname aan overleg met overheden en organisaties over cultuurhistorische onderwerpen; inrichten van de website Erfgoedede.nl, die ten doel heeft het ontsluiten van cultuurhistorische kennis m.b.t. het grondgebied van de gemeente; initiëren van cultuurhistorische projecten. Stichting Educatiecentrum (SEC) De Goudsberg is het resultaat van een dergelijk initiatief. Deze SEC is opgericht nadat, op initiatief van de SEE, de “Muur van Mussert” was aangewezen als rijsmonument.

De SEC heeft als doel het educatieve hergebruik van de Muur; de stichting heeft zorggedragen voor fondsenwerving teneinde het uitgeven van een boek over huis en landgoed Kernhem bij Ede mogelijk te maken; een ander initiatief heeft geresulteerd in een recent gestart onderzoek door de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed naar een vrijwel vergeten maar uniek loopgravenstelsel uit 1907 op de Eder Hei; ook heeft de stichting recent kunnen bereiken dat een tweetal barakken van de voormalige Militair Geneeskundige Dienst uit 1907 zijn aangewezen als gemeentelijk monument. Onderzocht wordt of deze barakken verplaatst kunnen worden. In samenwerking met de voormalige eigenaar, Iprox BV, wordt gewerkt aan een restauratieplan en herbestemming. De stichting en Iprox BV zijn overeengekomen dat de barakken in 2019 in eigendom en beheer van de stichting zijn gekomen."

- "Ede kent een rijke militaire historie, die mede bepalend is geweest voor de ontwikkeling van het Veluwse dorp. Zo speelde het dorp vanaf 1914 een belangrijke rol bij de mobilisatie van een veldleger voor de Eerste Wereldoorlog en was het meer dan 100 jaar een garnizoensplaats, waar duizenden militairen hun dienstplicht hebben vervuld op een van de zeven kazernes die het dorp rijk was. Ten tijde van de Tweede Wereldoorlog speelde het Edese verzet een belangrijke rol bij de Pegasus-ontsnappingsoperaties. In 2012 vertrok het Garnizoen en kwam er een einde aan de militaire aanwezigheid.

Het Platform Militaire Historie Ede stelt zich ten doel de lokale rijke militaire historie te documenteren en toegankelijk te houden. Je kunt bij ons terecht voor informatie, ondersteuning, gastlessen, excursies en tentoonstellingen. Het platform is binnen de gemeente het aanspreekpunt voor zaken die de militaire historie betreffen. Het Platform Militaire Historie is gehuisvest in gebouw 27 op de voormalige Arthur Koolkazerne. Het monumentale gebouw uit 1908 kent een fraaie, militaire geschiedenis en is gelegen naast de paardenstallen en bijhorende magazijnen. 'De Smederij' bevatte een werkplaats voor de zwaardveger en twee werkplaatsen voor de hoefsmeden (smidse), met een beslagloods voor de beide eskadrons Huzaren die in de cavaleriekazerne waren gehuisvest. Met een eigen militair-historisch informatiepunt willen we het battlefieldtoerisme in de gemeente ondersteunen, rondleidingen verzorgen, exposities organiseren, scholen ontvangen en wandel- en fietsroutes aanbieden. In het informatiepunt wordt aan de hand van twee hoofdthema's, 'het Garnizoen' en 'Ede tijdens WO2', de militaire geschiedenis van het dorp gepresenteerd." - Nieuws van het Platform Militaire Historie op Facebook.

Terug naar boven

Recente ontwikkelingen

- ENKA was een Nederlands, en later internationaal bedrijf dat kunstvezels vervaardigde. De naam staat voor: Nederlandse Kunstzijdefabriek. De uitspraak van de letters NK leverde de merknaam ENKA op. De eerste fabriek stond in Arnhem ging van start in 1913. Rond 1920 kwam de ENKA-fabriek in Ede erbij. De locatie werd gunstig bevonden vanwege de nabijgelegen spoorlijn, het zachte grondwater en de lage grondprijs. De fabriek was een belangrijke industriële impuls voor de gemeente, die in de loop der jaren het inwonersaantal zag groeien van 5.000 tot meer dan 100.000. Al snel na de opening breidde de fabriek uit. Rond 1928 was dit de grootste fabriek van Nederland. Er waren garages voor een eigen busdienst, een ENKA-zwembad, een koor en zelfs een ENKA-dorp. In de hoogtijdagen werkten er ruim 5.000 mensen (overwegend dames) en was de fabriek voornamelijk bekend door de productie van zemen en sponzen.

In de jaren ‘30 fuseerde het bedrijf met een Duits Kunstvezelbedrijf onder de nieuwe naam Algemene Kunstzijde Unie (AKU). De naam ENKA bleef wel de naam van de diverse producten. In de loop van de 20e eeuw groeide ENKA (later onder de hoede van AKZO) uit tot een grote internationale speler in de kunstvezelindustrie. In 2002 is deze vestiging gesloten. Sinds 2008 is een deel van ENKA-gebouwen gesloopt. De afgelopen en komende jaren wordt dit gebied getransformeerd tot de nieuwe woonwijk ENKA, met ca. 300 woningen, in het ZO van de stad, in het N grenzend aan de spoorlijn, in het W aan de Bennekomseweg en in het Z aan landgoed Hoekelum. Een deel van de oude fabrieksgebouwen is bewaard gebleven. Ook de twee schoorstenen worden gehandhaafd. Zie voor beide verder het hoofdstuk Bezienswaardigheden. - Bewonerscommissie ENKA.

- "De gemeente heeft in december 2018 met Stichting Milieuwerkgroepen Ede (SME), de Gelderse Natuur en Milieufederatie (GNMF) en omwonenden afspraken gemaakt over het definitieve ontwerp van de Parklaan. De nieuwe woonwijken in Oost krijgen hiermee een goede infrastructuur, terwijl op het zuidelijk deel van de Parklaan meer ruimte komt voor bomen, een groene tussenberm en behoud van het open, cultuurhistorisch landschap. Bernhard Oosting (GNMF): “We hebben meegedacht over de realisatie van een andere Parklaan, met gedegen aandacht voor milieu, natuur en landschap. Dat is gelukt. De afspraken die we hebben gemaakt zijn een oplossing voor zowel de verkeersopgaven van de gemeente als voor het leefmilieu van aanwonenden van de Zandlaan en voor het unieke historische landschap met natuurwaarden.” Pieter Slim (SME): “Er is door partijen veel moeite gedaan om zoveel mogelijk bomen en daarmee groene infrastructuur te sparen; meer dan de helft van de bomen blijft behouden. De gemeente gaat serieus werken aan groencompensatie en dat is een langgekoesterde wens van ons.”

Wethouder De Pater is blij met de overeenkomst: “Deze doorbraak is goed nieuws. De bereikbaarheid van de stad brengen we op orde, we vergroten de verkeersveiligheid en tegelijkertijd is er ruimte voor meer groen en behoud van bomen. Deze overeenkomst kent winstpunten op alle fronten.” Het zuidelijk deel van de Parklaan (tussen de Enkalaan en de A12) krijgt geen 2×2 rijstroken, maar 2×1 strook. De maximumsnelheid op dat deel wordt verlaagd van 80 naar 50 kilometer per uur. In plaats van kruispunten met verkeerslichten, komen er rotondes bij de Enkalaan en de Zandlaan. Er zijn afspraken gemaakt over de groencompensatie en een goede landschappelijke inpassing van de Parklaan. Ook zijn we overeengekomen om duurzame mobiliteit in Ede actief te bevorderen, zodat de luchtkwaliteit, leefomgeving, natuur en landschap gespaard blijven en de verkeersdoorstroming voldoende blijft. Met het nieuwe ontwerp kan de ontsluiting van Oost tot 2030 goed worden opgevangen. Mochten er in de toekomst toch verkeersproblemen ontstaan, dan maken gemeente en betrokken partijen gezamenlijk nieuwe afspraken." (bron: GNMF, 20-12-2018)

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

Rijksmonumenten
- Ede heeft 77 rijksmonumenten.

Gemeentelijke monumenten
- Ede heeft 237 gemeentelijke monumenten.

Oude Kerk
De Hervormde (PKN) Oude Kerk in Ede (Grotestraat 58) vindt haar oorsprong omstreeks 1200 in een kleine stenen hallenkerk. Vermoedelijk heeft daarvoor op dezelfde plek een houten kerkje gestaan. De toren dateert uit de 14e eeuw en een deel van het huidige gebouw van omstreeks 1470. In de 14e eeuw is het 'schip’ verlengd en is de huidige toren gebouwd. Als gevolg van oorlogshandelingen is de kerk in 1421 verwoest. Bij de herbouw verrees het koor zoals dat er nu nog is. In 1643 begon men met het aanbrengen van de huidige gewelven in het schip en zuidelijke zijbeuk. Een oude romaanse zijmuur aan de noordzijde is nog in zijn oorspronkelijke staat bewaard gebleven. Bijzonder is de grote omvang van de kerk. Ede was in die tijd namelijk nog maar een klein dorpje. De grotendeels in tufsteen opgetrokken onderbouw van de kerktoren dateert waarschijnlijk uit de 15e eeuw; in de 17e eeuw is hij verhoogd met baksteen. Aan de twee voorgevelhoeken van de toren herinneren bewerkte consoles en kroontjes aan de tijd van voor de Reformatie. Vóór de beeldenstorm droegen zij de beelden van Johannes de Doper en Sint Barbara. In 1946 is een plaquette op de toren aangebracht ter nagedachtenis aan de Tweede Wereldoorlog.

Van 1963 tot 1967 onderging de kerk een grote restauratie en heeft toen door het bouwen van een noorder zijbeukeen symmetrische vorm (terug)gekregen. Bovendien is het kleine torentje op de kruising van het middenschip en het dwarsschip weer in ere hersteld. In 1994 vond er weer een restauratie plaats. Onder andere de gewelven en wanden zijn hersteld. Tot in de 19e eeuw was het gebruikelijk dat vooraanstaande inwoners van de gemeente in de kerk werden begraven. Hiervan getuigen nog de 37 grafstenen die in de kerk te vinden zijn. De oudste steen dateert uit de 15e eeuw. De laatste persoon die in de Oude Kerk in Ede werd begraven was Schout van Meurs in 1822. De graven zijn bij de restauratie in de jaren '60 geruimd, waarbij ook de stenen, die zich her en der in de kerk bevonden, bij elkaar zijn gelegd. In de kerk bevindt zich ook een uit eikenhout gesneden preekstoel uit 1674.

Het orgel is in 1877 gebouwd door de firma Van Dam uit Leeuwarden voor de Hervormde Kerk in Nieuwe Niedorp en in 1967 verplaatst naar Ede. Hier is het door de firma Pels gerestaureerd en uitgebreid. Sinds 1987 is in de toren ook een carillon aanwezig, dat in eerste instantie bestond uit 47 klokken, waaronder de drie reeds aanwezige luidklokken. Aangezien niet alle beschikbare muziek op het instrument kon worden gespeeld werd in 1998 besloten nog twee grote en twee kleine klokken, gestemd in bes en es, toe te voegen. In 2000 was de completering een feit en sindsdien bestaat het instrument uit 51 klokken. De beiaardier is Boudewijn Zwart. - Site van de Oude Kerk.

Molens
- De Keetmolen staat aan de Stationsweg vlak bij Station Ede-Wageningen en dateert ut 1857. De naam heeft de molen te danken aan het feit dat van 1845 tot 1878 nabij de molen een werkkeet heeft gestaan, die in gebruik was voor de huisvesting van de grondwerkers die werden ingezet bij de aanleg van de spoorlijn Arnhem-Utrecht, die in 1845 in gebruik werd genomen. Deze keet zou het eerste stationsgebouw van genoemde station worden, en de naamgever van de molen. De Keetmolen is sinds 1971 eigendom van de gemeente en is in principe elke donderdag van 10:00-17:00 uur te bezichtigen.

"De gemeente Ede wil volop bouwen en ziet de molenbiotoop van rijksmonument de Keetmolen als mogelijke locatie. Echter, elke molen heeft van rijkswege recht op een gebied in een straal van 400 meter rond de molen waar beperkt gebouwd mag worden, de molenbiotoop. Die ruimte is nodig om de molen te kunnen laten draaien, een molen die stilstaat raakt in verval. Dit recht is in deze gemeente al aangetast en nu werd er in de raad zelfs geopperd om de molen maar helemaal te verplaatsen, ergens buiten de bebouwde kom, dan komt deze bouwlocatie vrij. Hoewel de gemeente eigenaar is van de molen, zal dat niet aan de orde zijn maar het geeft wel aan hoe groot het belang is om in de molenbiotoop te bouwen. Heemschut is ingeschakeld om voor het monument op te komen. Samen met Oudheidkundige Vereniging Ede en de molenaars trekken zij op om de gemeente en ook de inwoners van de stad uit te leggen dat erfgoed een belangrijk onderdeel is van haar identiteit en die van Nederland. De meeste molens zijn rijksmonument, en daar zijn goede redenen voor. Dankzij molens kon Nederland worden droog gemaakt, kon graan worden gemalen, kon hout worden gezaagd en meer. En molens vormen een grote aantrekkingskracht op bezoekers, maken de leefomgeving vriendelijk, een draaiende molen heeft iets vertrouwds en oer Hollands. Een eerste stap is de gemeente schriftelijk te wijzen op haar plicht om de molenbiotoop in stand te houden en het rijksmonument te beschermen. Ook biedt Heemschut de gemeente een gratis lidmaatschap aan om samen te werken aan het behoud van erfgoed." (bron: Erfgoedvereniging Heemschut, maart 2022)

- Molen Concordia.

ENKA-complex
Sinds 2003 wordt het ENKA-complex in Ede herontwikkeld tot een gebied voor wonen, leven en werken (waarvoor zie verder het hoofdstuk Recente ontwikkelingen). De diverse rijksmonumenten worden in het gebied ingepast. De (non-profit) firma BOEi, gespecialiseerd in aankoop, restauratie en vervolgens herbestemming van cultureel erfgoed, is eigenaar geworden van de rijksmonumenten in het gebied en heeft de Westhal herbestemd tot Fietsexperience-center en het 4.000 m2 grote Kantinegebouw uit 1951 getransformeerd tot basisschool De Ontdekking. Ook vindt er onderzoek plaats naar de herbestemming van het Poortgebouw tot kantoorgebouw. - Fotoreportage van de renovatie van de Bitterzoutloods. BOEi gaat de beide schoorstenen - die bij het personeel gezien het verschil in grootte en omvang bekend stonden als 'De Dikke' (video) en 'De Dunne' - restaureren en gaat op zoek naar een toepasselijke herbestemming. De restauratie van de grootste van de twee, met zijn 85 meter de hoogste schoorsteen van Nederland, is in juli 2020 van start gegaan.

"De kleinste rijksmonumenten op het voormalige ENKA-terrein in Ede, te weten een herinneringsbank uit 1938 en een fontein uit 1947, waren anno 2020 dringend aan restauratie toe. Stichting Vrienden van BOEi, gericht op bescherming en instandhouding van monumenten in Nederland, wil de monumenten restaureren en herplaatsen in het centrum de nieuwe stadswijk op het ENKA-terrein. Voor de operatie is in totaal € 100.000,- nodig. Middels een crowdfundingsactie hoopt de Stichting € 5.000,- bij het publiek op te halen. Non-profitorganisatie BOEi nam op het ENKA-terrein al eerder de Westhal, het Kantinegebouw en twee schoorstenen onder handen en werkt anno 2020 aan de herbestemming van het Poortgebouw. Voor de restauratie en herplaatsing van de fontein en de herinneringsbank hebben Rabobank Vallei en Rijn, Hendrik Muller’s Vaderlandsch Fonds en de Rijksoverheid al steun toegezegd. Nu wordt het publiek gevraagd een steentje bij te dragen.

Han Wartna, ontwikkelingsmanager bij BOEi: “De fontein - in 1947 door de burgerij aangeboden ter gelegenheid van het 25-jarig bestaan van de Algemene Kunstzijde Unie (AKU) in Ede - en de herinneringsbank - in 1938 geplaatst vanwege het feit dat de kunstvezel 25 jaar in Nederland werd geproduceerd - krijgen een nieuwe plek op het centrale plein tegenover het voormalige EHBO gebouw. Daar worden ze straks weer goed zichtbaar en toegankelijk voor de bewoners. De restauratie en herplaatsing van deze prachtige monumenten is voor ons echt de kers op de taart van de herbestemmingen op het ENKA-terrein.” De herinneringsbank, gefabriceerd door aardewerkfabriek Brouwer uit Leiderdorp en de fontein met invloeden uit de Amsterdamse School en barok, staan beide symbool voor het belang van de ENKA voor Ede en haar omgeving. Destijds zijn ze geschonken door de lokale burgers en het Edese bedrijfsleven." (bron: BOEi) De restauratie van de fontein en herinneringsbank is in juni 2021 gereedgekomen.

Kazernes
Gedurende de hele 20e eeuw heeft Defensie een grote rol gespeeld in Ede. Daartoe zijn in de loop van de 20e eeuw maar liefst 7 kazernecomplexen gebouwd, bij elkaar gelegen rond de Nieuwe Kazernelaan in Ede-Oost. Het betreft de Elias Beeckmankazerne, de Mauritskazerne, de Johan Willem Friso Kazerne, de Van Essenkazerne, de Arthur Koolkazerne, de P.L. Bergansiuskazerne, en de Simon Stevinkazerne. Alleen de laatstgenoemde kazerne is geen rijksmonument, de overige allemaal wel. In de loop der jaren is de militaire aanwezigheid afgebouwd. Defensie heeft de kazernes per 1-1-2011 overgedragen aan de gemeente (video). Het terrein is opgenomen in het woningbouwproject Veluwse Poort. De kazernes hebben een prominente plaats gekregen in de nieuwe wijk, waarbij ze een herinnering vormen aan het militaire verleden van de stad. De Mauritskazerne is verbouwd en herbestemd tot evenementenlocatie.

Boerderij Pothoven
"Erfgoedvereniging Heemschut en Vereniging Oud Ede hebben geconstateerd dat het Rijksmonument boerderij Pothoven uit 1625 op Lunterseweg 40 aan de buitenzijde ernstig aan het vervallen is. Hoewel het terrein niet mag worden betreden, is van afstand te zien dat vrijwel alle ruiten kapot zijn, loodstroken niet goed aansluiten, (nok)vorsten kapot dan wel weggezakt zijn en het dak op verschillende plekken aanmerkelijke slijtage vertoont. Wij denken dat er sprake is van achterstallig onderhoud. Wanneer nu geen maatregelen worden genomen zal dit leiden tot ernstige schade aan het monument. De boerderij staat al langere leeg. Wij zijn van mening dat een langer uitstel van het noodzakelijk onderhoud niet meer verantwoord is. De gemeente is daarom eind 2020 aangeschreven om op te treden tegen het verval. Het verval van een rijksmonument is bij wet strafbaar. De gemeente heeft hierop gereageerd dat zij de eigenaar heeft laten weten voornemens te zijn om een dwangsom op te leggen als het verval niet wordt opgelost. Daarvoor is een termijn gesteld." (bron: Heemschut, maart 2021) Zie ook de reportage over boerderij Pothoven in de Gelderlander, maart 2021.

Gevelstenen
- Gevelstenen in Ede.

Terug naar boven

Jaarlijkse evenementen

- De Heideweek (in de laatste volledige week van augustus) is in 1935 van start gegaan, ter promotie van de toeristische aantrekkelijkheid van de kernen in de gemeente Ede. Inmiddels worden er in een week tijd meer dan 100 evenementen georganiseerd, variërend van optredens van bekende artiesten tot braderieën, folklorefeesten, sportwedstrijden, fiets- en wandeltochten. Ca. 15.000 mensen bezoeken de grote muziekevenementen op het plein in de stad, en de hele Heideweek in alle kernen van de gemeente trekt ca. 175.000 bezoekers. Hiermee is dit een van de grootste evenementen van Gelderland.

Terug naar boven

Landschap, natuur en recreatie

- Vrienden van de Edese Schaapskudden.

- In het O van de gemeente ligt het ca.5.400 ha grote natuurgebied Het Nationale Park De Hoge Veluwe.

- "Stichting Milieuwerkgroepen Ede (SME) is een onafhankelijke milieugroepering die zich inzet voor bescherming en ontwikkeling van natuur, landschap en milieu in de gemeente (zie verder de Missie). De stichting is aangesloten bij de Gelderse Milieufederatie, die zelf weer is aangesloten bij de landelijke Stichting Natuur en Milieu. De meest recente informatie over de activiteiten van de SME vind je op de pagina Actueel. Een belangrijk onderdeel van het werk van de SME bestaat uit het schrijven van 'Zienswijzen'. In deze stukken geeft de SME commentaar op voorstellen van gemeente en Provincie. Oudere verslagen, zienswijzen e.d. vind je in het Archief. Gaan het milieu, de ruimtelijke ontwikkeling, de natuur, het cultureel erfgoed en de resterende landschappen in de gemeente je ter harte? Dan ben je van harte welkom, als donateur of als bestuurslid. Laat je stem horen en kom over de bescherming van het buitengebied van gedachten wisselen."

- Leerlingen van Basisschool Panta Rhei in Ede hebben in november 2018 op hun schoolplein het eerste Tiny Food Forest van Nederland aangeplant, in samenwerking met IVN Natuureducatie en de gemeente. Een Tiny Food Forest is een voedselbos ter grootte van een tennisbaan. Het concept voor het Tiny Food Forest komt voort uit de groeiende vraag naar voedselbossen. Dit Tiny Food Forest is een pilot. Van 2019 tot 2021 wil IVN 10 minivoedselbossen aanplanten samen met gemeenten en provincies, om te onderzoeken wat een Tiny Food Forest succesvol maakt. Het Tiny Food Forest bevat 47 verschillende soorten bomen, struiken, kruiden en klimmers. Van kersenboom tot bramenstruik en van citroenmelisse tot colakruid. Kinderen krijgen straks kooklessen in de buitenkeuken midden in het voedselbosje.

Het Tiny Food Forest is gebaseerd op het concept van de succesvolle Tiny Forests. Er zijn echter een paar belangrijke verschillen: in een Tiny Forest worden bomen en struiken op een oppervlakte van 200 m2 heel dicht op elkaar geplant. Door de concurrentie om zonlicht groeien de kleine boompjes extra snel. In een Tiny Food Forest staan de bomen en struiken minder dicht op elkaar zodat ze goed vrucht kunnen dragen. Ook blijft het voedselbosje zo toegankelijk om te plukken. Daarnaast bevat een Tiny Forest uitsluitend inheemse bomen en struiken. In de eetbare variant staan veel soorten die van oorsprong niet in Nederland voorkomen. Wat dit betekent voor bijvoorbeeld de biodiversiteit wordt komende jaren onderzocht door Wageningen Environmental Research. (bron: IVN Natuureducatie, 20-11-2018)

- In de zomer van 2018 zijn met camera’s de eerste eekhoorns vastgelegd die de A12 tussen Arnhem en Ede overstaken via de twee daarvoor aangelegde faunaportalen. De faunaportalen zijn in 2016 gerealiseerd tijdens de verbreding van de A12. De faunaportalen zijn primair bedoeld om de barrièrewerking die een snelweg met zich meebrengt voor boommarters te reduceren, evenals het verminderen van verkeersslachtoffers onder boommarters. De eekhoorn is een soort die hier als goede klimmer van meeprofiteert. Op deze manier kan genetische uitwisseling plaatsvinden tussen de populaties aan beide zijden van de weg. Via touwen kunnen eekhoorns en boommarters vanaf de grond of vanuit bomen de wegportalen bereiken en via een goot in het portaal de A12 veilig oversteken. Wegportalen bestaan vaak al of worden aangelegd voor matrix- of verkeersborden. Deze portalen kunnen zo worden ingericht dat ze ook geschikt zijn voor het oversteken van dieren. Ter hoogte van de twee faunaportalen over de A12 is een speciaal raster aangebracht (met gladde schermen waar niet tegenop geklommen kan worden). Het raster moet ervoor zorgen dat boommarters en eekhoorns niet zomaar de snelweg kunnen oversteken, maar naar de faunaportalen, een ecoduct, of enkele onderdoorgangen worden geleid.

Terug naar boven

Overnachten

- Boek hier je B&B e.d. in omgeving Ede, met laagsteprijsgarantie!

Terug naar boven

Agrarisch

- "Aan de westelijke rand van Ede, in het Veldhuizerbos, lopen vier varkens rond. Varkens lenen zich bij uitstek voor het doel van Stichting Stadsvarkens om aandacht te vragen voor voedsel. De dieren zijn aanhankelijk, je maakt er makkelijk contact mee, ze zijn intelligent. Daarbij zijn deze varkens, Wolvarkens, ook nog aantrekkelijk om te zien. De confrontatie met de slacht zal daardoor niet voor iedereen gemakkelijk zijn. Nadat deze varkens geslacht zijn zal het bos bewoond worden door vier nieuwe biggen totdat zij slachtrijp zijn.

De betekenis van de slogan van Stadsvarkens Ede. Natuurlijk: Ja, natuurlijk willen we dat de varkens kunnen genieten van de vrijheid en ruimte in een natuurlijke omgeving, op een zo’n natuurlijk mogelijke manier. Waarbij het vanzelfsprekend is dat het vrij toegankelijk blijft voor wandelaars. Gezond: Het bosperceel waar de varkens verblijven, is een gezonde plek waar je als bezoeker tot rust kunt komen en waar de varkens op een gezonde manier en langzaam groeien naar het moment dat ze rijp zijn voor de slacht. Het knuffelen met de varkens maakt bij zowel mens als varken een gezond goedje los. Bewust eten: Door het vlees uit de anonimiteit te halen, zullen we bewuster zijn van ons eten. Het vlees wordt heel waardevol en je gooit niet zomaar meer iets weg. Ook door het voeren van varkens met reststromen willen we zo veel mogelijk voedselverspilling tegen gaan. Uit de buurt: Om dit alles meer zichtbaar en makkelijk bereikbaar te maken, is gekozen voor het bos dat tegen de woonwijk Veldhuizen ligt. Vrijwilligers, veelal uit de buurt, verzorgen de varkens. En tijdens je dagelijkse wandeling, met of zonder hond, kun je de varkens gewoon tegenkomen.

Ons doel met Stadsvarkens in Ede. Stadsvarkens vraagt dus aandacht voor gezond en duurzaam voedsel. En het wil mensen stil laten staan bij de waarde van voedsel. Dit doen we door onze varkens dicht bij de mensen in een natuurlijke omgeving te laten opgroeien en vleesproductie zichtbaar te maken. Want uiteindelijk worden de varkens geslacht en het vlees gegeten. Activiteiten. We krijgen aandacht voor onze doelstelling door de ontmoeting met de varkens. Naast de spontane ontmoetingen van het publiek met de varkens, organiseert Stadsvarkens ook graag met een of meerdere partners activiteiten die ontmoetingen stimuleren of die gericht zijn op voedseleducatie. Heb jij een idee voor een recreatieve, educatieve of kunstzinnige activiteit die een relatie kan hebben met de Stadsvarkens, laat het ons dan weten via info@stadsvarkens.nl. We staan overal voor open." Zie ook het interview met Stadsvarkens-boer René van Geneijgen.

Terug naar boven

Literatuur

- Nieuwe en/of tweedehands boeken over Ede (online te bestellen).

Terug naar boven

Links

- Gemeente: - Officiële site van de gemeente Ede.

- Nieuws: - De Edese Post.

- Belangenverenigingen / buurtverenigingen: - Wijkplatform / Bewoners Voor Bewoners Maandereng.

- Muziek: - Showband Irene.

- "De Verbindingsdienst van de Koninklijke Landmacht is een zelfstandig Wapen, maar maakte tot 1 mei 1949 deel uit van het Wapen der Genie. Een belangrijke periode van de geschiedenis van de Verbindingsdienst, die begint in 1874, is dus gemeenschappelijk met die van de Genie. De mineurshelm in het embleem van de Verbindingsdienst herinnert daaraan. Maar ook het opschrift op het vaandel van de Verbindingstroepen ‘Rotterdam 1940’ is een eerbetoon aan het Verbindingspersoneel dat zo moedig heeft bijgedragen aan de strijd om de Maasbruggen, met name de Vier Leeuwenbrug. Eén van die vier leeuwen siert de appèlplaats van de Elias Beeckmankazerne, waar jaarlijks belangrijke gebeurtenissen plaats vinden van het Regiment Verbindingstroepen. Ook de marketentster, die daar en elders haar leeuwenbitter presenteert, is een levendig symbool van de traditie samen met de Genie. Ten laatste is daar het Vrijwillig Muziek- en Tamboerkorps van de Verbindingsdienst (VMTKV), dat niet alleen de traditie van de drumband van de Verbindingsdienst voortzet, maar ook de historie van de ‘Geniemuziek’ van weleer doet herleven. Sinds 2010 is het VMTKV gehuisvest op de Mauritskazerne te Ede, het enige actieve deel van Defensie dat nog in deze stad aanwezig is." - Hier vind je nadere informatie over de geschiedenis van het VMTKV.

- Motoren: - MC De Kraats is een actieve en gezellige motorclub met ca. 200 leden, voor alle soorten motorrijders, van sportief tot toer, en voor alle leeftijden.

- Veiligheid: - Politie Ede.

- Duurzaamheid: - Waterschap Vallei en Veluwe wint samen met de bedrijven CIRTEC uit Purmerend en Pulsed Heat/Setiva uit Maastricht sinds najaar 2018 actieve koolstof uit cellulose op de rioolwaterzuivering in Ede. Met het actief kool zuivert het waterschap sinds eind 2019 medicijnresten uit het rioolwater, en wordt er tegelijkertijd ook een waardevolle grondstof geproduceerd. Hiermee draagt het waterschap bij aan de doelstelling om in 2050 volledig circulair te zijn in Nederland. De rioolwaterzuivering is sinds september 2018 met de winning van actief kool en het zuiveren van medicijnresten in feite een energie-, grondstof- en waterfabriek geworden.

Cellulose wordt vooral gewonnen uit resten van toiletpapier dat dagelijks op de rioolwaterzuivering in Ede binnenkomt. Door met een fijne zeef afvalwater te zeven wordt de aanwezige cellulose gewonnen. De cellulose wordt ontwaterd en daarna gedroogd. Na drogen wordt de cellulose gepelletiseerd, waarna brokvormige stukken ontstaan. Hierna worden de brokken door middel van pyrolyse ontleed in vier producten: Pyrolysegas, dit gas wordt gebruikt om de installatie van energie te voorzien, alle warmtebehoefte voor de pilot komt uit dit gas; Zuren, er wordt een mix geproduceerd grotendeels bestaande uit mierenzuur en azijnzuur, deze zal als koolstofbron weer op de rioolwaterzuivering worden ingezet om de stikstofverwijdering die nodig is voor het proces te ondersteunen; Bio-Olie, er wordt pyrolyse-olie geproduceerd. Dit wordt vermarkt als stookolie van biologische oorsprong; Bio-Char/ash. De minerale fractie uit het proces is een mengsel van kool en as. Het geproduceerde bio-char wordt met behulp van stoom geactiveerd. Daarmee neemt de bindende eigenschap toe. De bindende eigenschap van actief kool zorgt voor het ‘vasthouden’ van medicijnresten tijdens het zuiveringsproces van rioolwater. Het toepassen van actief kool is een de technieken om medicijnresten zoals Diclofenac en Oxazepam uit het rioolwater te zuiveren.

Het winnen van actief kool op de rioolwaterzuivering in Ede is onderdeel van het Interreg-project 'Wider business Opportunities for raw materials from Wastewater'. Dit project gaat over het tot waarde brengen van producten die als basis het element koolstof hebben. Er worden niet alleen grondstoffen geproduceerd, maar samen met kennisinstellingen en marktpartijen worden waardeketens opgezet, met als doel te komen tot een duurzame circulaire kringloop van die producten. Het project is een samenwerking tussen 2 mkb-bedrijven en Waterschap Vallei en Veluwe. CIRTEC uit Purmerend levert de fijnzeeftechniek om de cellulose uit het afvalwater te winnen. Pulsed Heat/Setiva uit Maastricht levert de techniek om het zeefgoed om te zetten in de eindproducten. Waterschap Vallei en Veluwe zorgt voor de projectleiding, voor de noodzakelijke aansluitingen en een proefhal. (bron: Waterschap Vallei en Veluwe)

- Genealogie: - Overzicht van begravenen op de begraafplaats van Ede alg. nieuw, - idem alg. oud en - idem RK.

Reactie toevoegen