Edam

Plaats
Stad
Edam-Volendam
Waterland
Noord-Holland

Edam

Terug naar boven

Status

Edam is een stad in de provincie Noord-Holland, in de streek Waterland, gemeente Edam-Volendam (die t/m 1974 Edam heette. In 1975 was er dus geen sprake van een herindeling, maar alleen van een naamswijziging van de gemeente).

Terug naar boven

Ligging

De stad Edam ligt aan het Markermeer en ligt N van de dorpen Volendam en Marken en de stad Monnickendam, NO van het dorp Purmerbuurt, O van de stad Purmerend, ZO van het dorp Middelie en Z van het dorp Warder.

Terug naar boven

Statistische gegevens

In 1840 omvat de gemeente Edam 884 huizen met 4.024 inwoners, verdeeld in de gelijknamige stad 641/2.827 (= huizen/inwoners), dorp Volendam 196/959, buurtschap Katham of Katwoude 4/20 en polder De Purmer (deels) 43/218. Tegenwoordig heeft de stad ca. 2.800 huizen met ca. 7.000 inwoners.

Terug naar boven

Geschiedenis

Als je je nader wilt verdiepen in de geschiedenis van Edam, kun je terecht bij de volgende instanties:

- "Vereniging Oud Edam stelt zich ten doel het stedenschoon van de stad en omgeving te bewaren, te beschermen en waar mogelijk te vermeerderen, het gevoel voor het eigen karakter van de gemeente bij haar ingezetenen te ontwik­kelen en de plaatselijke geschiedenis te bestuderen en vast te leggen. Dit alles in de meest ruime zin. Wij maken ons sterk voor een mooie, levendige en historische vestingstad. We houden de gemeente bij de les en geven input aan het monumentenbeleid. Geniet op onze site van alles wat wij in bijna 75 jaar hebben gepubliceerd en aan beeldmateriaal hebben verzameld. Dit alles dankzij de steun van onze bijna 900 leden."

- "Het Edams Museum is het oudste museum in Noord Holland boven het IJ en daarmee een van de oudste musea in Nederland. Het vertelt, op twee karakteristieke locaties in de oude stadskern, het verhaal over de rijke historie van Edam. Niet alleen van de buitenkant een bezienswaardigheid: binnen vind je een gevarieerde collectie met verrassende details. Het museum neemt je mee langs de rijke historie van de stad: scheepsbouw, keramische industrie, architectuur, notabele families en het gewone dagelijkse leven. De collectie bestaat onder andere uit schilderijen, gravures en objecten uit familiebezit. Het Steenen Coopmanshuys (Damplein 8) is tussen 1540-1550 gebouwd. In 1893 is het pand door de gemeente aangekocht en in 1895 als stadsmuseum ingericht. Het pand is gerestaureerd door architect dr. Pierre J.H. Cuypers, onder meer bekend van het Rijksmuseum en Centraal Station van Amsterdam. De tweede locatie is het Stadhuis (Damplein 1), vlak bij het koopmanshuis, aan de overkant van de hoge Damsluis. Hoewel Edam al in 1357 stadsrechten kreeg, dateert het stadhuis uit 1737. Het is gebouwd in wat wel Lodewijk XIV-stijl wordt genoemd; zwaar, pompeus en symmetrisch. Op de eerste verdieping is de dependance van het museum. In twee monumentale stijlkamers met prachtig uitzicht over de stad is ieder jaar een wisselexpositie te zien. In de rijk gedecoreerde hal boven is ook de museumwinkel gevestigd."

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

- Edam heeft 176 rijksmonumenten.

- De Hervormde (PKN) Grote Kerk (Grote Kerkstraat 59) is de oude stadskerk van Edam. De kerk is met een lengte van 88 meter en een breedte van 35,5 meter de grootste hallenkerk in West-Europa. De Grote Kerk is tweemaal zwaar getroffen door een stadsbrand. Dit was in 1602 en 1699. Tijdens de laatste brand werd de toren zwaar beschadigd en daarna niet meer opgebouwd. De huidige toren is 42 meter hoog. De fraai gebrandschilderde glazen dateren op een na van 1606 tot 1635. Zij zijn na de brand van 1602 geschonken door de Edamse gilden, notabelen, bestuurders en Hollandse steden. Bij verschillende restauraties is er in verhouding weinig oorspronkelijk glas vervangen. Tijdens de laatste restauratie, die duurde van 1984 tot 1990, is een beschermende beglazing voor de gebrandschilderde ramen aangebracht om verdere aantasting door verwering te voorkomen.

- De Speeltoren (Lingerzijde 1) is de toren van de voormalige Onze-Lieve-Vrouwekerk, ook wel de Kleine Kerk genoemd, onderdeel van een eertijds begijnhof in Edam. De Onze-Lieve-Vrouwekerk is in 1310 gesticht en in 1883 grotendeels gesloopt. Twee traveeën van het schip bleven gespaard evenals de speeltoren. De toren telt vijf geledingen en heeft een slanke vorm. De octagonale (achtkantige) lantaarn van de toren is gemaakt van zandsteen en dateert uit de 16e eeuw. Bij de restauratie van 1972 is nog weer een deel van de oude kerk afgebroken. Vanwege de sloopwerkzaamheden in april/mei van dat jaar dreigde de toren om te vallen. Door het treffen van noodmaatregelen kon een instorting worden voorkomen. Daarna is gezorgd voor de noodzakelijke ondersteuning, maar de toren staat niet (meer) loodrecht. Het carillon heeft 37 klokken.

- De Zuidpoldermolen of Molen van de Zuidpolder in Edam (Burgemeester Versteeghsingel 2) is een rietgedekte achtkante binnenkruier. De molen is waarschijnlijk in 1670 gebouwd om de Zuidpolder te bemalen op de Schermerboezem. Tussen 1864 en 1894 is de molen vervijzeld. De polder heeft in 1875 versterking gekregen van een stoomvijzelgemaal. Nadat die in 1949 in capaciteit werd opgevoerd, is de molen buiten gebruik gesteld. De molen is nog wel maalvaardig. Hij is bewoond, en niet te bezoeken. De molen is eigendom van Vereniging De Hollandsche Molen.

- Het voormalige Raadhuis van Edam (Damplein 1) in 1737 gebouwd door Meester-Huystimmerman Jacob Jongh. De ingangspartij wordt omgeven door een gebeeldhouwde zandstenen omlijsting, met geheel bovenaan een weergave van het stadswapen. De hal op de begane grond, het trappenhuis en de hal op de verdieping bevatten stucwerk uit de tijd dat het pand gebouwd werd. De raadzaal is gedecoreerd met beschilderd behang van Willem Rave. Het behang stamt uit 1738 en stelt de kroning van Saul en het Salomonsoordeel voor. Het zijn schilderingen die het recht uitbeelden en ze herinneren aan de rechtspraak van de schout van de stad in vroeger tijden. Ook de meubels en de twee schoorsteenmantels (in de raadzaal en burgemeesterskamer) zijn origineel. Het pand wordt voor verschillende doeleinden gebruikt: de oude raadzaal is in gebruik als trouwlocatie, de VVV is gehuisvest op de begane grond, en op de eerste verdieping heeft het Edams Museum een dependance voor exposities. De hoofdvestiging van het museum bevindt zich aan de andere kant van de Dam in het oudste (circa 1540) stenen huis van de stad.

- "De Markermeerdijk, iets ten noorden van de buitenhaven van Edam, biedt een prachtig uitzicht over de oude Zuiderzee. ’s Zomers vaart er een bonte verzameling van oude platbodems en moderne zeiljachten. Naar het westen toe strekt zich een weids landschap van weidegronden uit, met hier en daar een boerderij. Daarachter prikken de kerktorens van het oude stadje de lucht in. Een tafereel dat daar al eeuwenlang vrijwel ongewijzigd te zien is en dat van daar uit ontelbare malen is geschilderd en gefotografeerd. Heuvel. De blik iets naar links wendend is een kleine verhoging van het landschap te zien. Onopvallend, want dat is precies wat de ontwerpers van het Fort bij Edam honderd jaar geleden wilden. Het fort moest vooral niet opvallen als je het vanuit het noorden benaderde. Onder dit kleine heuveltje bevindt zich een compleet militair fort. Middenin een kleine maar zeer bijzondere wereld met een opmerkelijke flora en fauna. Dat laatste was natuurlijk niet de opzet van de ontwerpers, maar als je een terrein compleet verandert qua bodemstructuur en er vervolgens honderd jaar vrijwel geen mens op toelaat dan krijg je die vegetatie vanzelf.

Fort. Het Fort bij Edam, zoals het officieel heet, is in het begin van de 20e eeuw gebouwd als het meest noordoostelijk gelegen onderdeel van de Stelling van Amsterdam. Hoofdtaak van het fort was de bescherming van de regio Amsterdam tegen vijandelijke aanvallen vanuit het noorden. Essentieel onderdeel van die verdediging was tevens het onderwater zetten (inunderen) van het poldergebied ten noorden van het stadje. Op de website van het fort is een uitgebreide beschrijving van het fort en het fortterrein te vinden. Datzelfde geldt voor de historie van het fort.

Monument. Alhoewel de officieren en manschappen na de mobilisatie van 1914-1918 uit het fort zijn vertrokken, met medeneming van de bewapening, is het Fort bij Edam nu een van de best geconserveerde onderdelen van de Stelling van Amsterdam, die sinds 1996 op de Lijst van het Werelderfgoed van de Unesco prijkt. Ook het fortterrein met zijn originele bergloods en fortwachterswoning, de verdere omgeving (het schootsveld van het fort) en de omliggende polders (het inundatiegebied) zijn vrijwel onaangetast gebleven. Als defensieobject (tot 1986) en beschermd natuurgebied (sindsdien) is het fortterrein altijd beperkt toegankelijk gebleven waardoor het zich heeft kunnen ontwikkelen tot een favoriet broed- en leefgebied voor vele soorten vogels en landdieren. De bijzondere bodemgesteldheid heeft gezorgd voor een zeer uiteenlopende bodemvegetatie. Bezoek. Het Fort bij Edam kan gedurende een groot deel van het jaar worden bezocht, zowel individueel als in groepsverband. Daarnaast vinden op het fortterrein soms evenementen plaats." Geschiedenis en natuur gaan bij dit fort hand in hand. Daarover kun je lezen in deze reportage over het fort met boswachter Jamie van beheerder Staatsbosbeheer.

- Gevelstenen in Edam.

Terug naar boven

Evenementen en activiteiten

- "Sinds 2001 organiseert Stichting Matthäus Passion Edam ieder jaar op Goede Vrijdag in de Grote Kerk de Matthäus Passion van Johann Sebastian Bach. We werken met professionele solisten en musici; het koor telt ongeveer zestig geschoolde zangers, die uit de regio en uit heel Nederland komen. De toegangsprijs houden wij laag om zoveel mogelijk mensen in staat te stellen het concert te bezoeken. De uitvoering is altijd uitverkocht. 950 bezoekers in een doodstille, monumentale kerk."

- "Nadat de commerciële kaasmarkt, waar de boeren uit de omtrek hun kaas kwamen verhandelen, in 1922 werd gesloten, is in 1989 de Kaasmarkt Edam weer nieuw leven ingeblazen. Door de bereidwillige medewerking van meer dan 90 vrijwilligers en financiële ondersteuning van BeemsterKaas is de kaasmarkt een belangrijke trekpleister geworden. De markt die tegenwoordig verlevendigd wordt door het spel van een Oudhollands draaiorgel en vooral door de tonen van de Kaaskapel, is al snel een enorme toeristische trekpleister geworden. Ze is dat niet alleen voor eigen land, maar ook voor ver daarbuiten.

Zoals dat vroeger gebeurde, wordt ook nu de kaas door de boeren met bootjes aangevoerd. Na het lossen op een speciale loswal wordt de kaas door kaasdragers naar de markt gebracht. Daar wordt de kaas aan handelaren te koop aangeboden. Na eerst te zijn gekeurd, wordt door middel van loven en bieden, het ‘handjeklap’, de kiloprijs van de kaas vastgesteld. Net als bij de grote handelsbeurzen wordt de handelsdagprijs bijgehouden. Vervolgens worden de kazen weer op een berrie geladen en naar de waag gebracht, waar het gewicht wordt vastgesteld. De kaas wordt tenslotte met paard en een originele kaasbrik naar het kaaspakhuis vervoerd om daar enige tijd te ‘rijpen’.

De opening en sluiting van de marktdag op Kaasmarkt Edam vindt plaats door het luiden van een bel. Dit luiden wordt in het algemeen gedaan door een prominente gast uit binnen- of buitenland, zoals leden van de Eerste of Tweede Kamer, ministers, Europese commissarissen, schrijvers, vertegenwoordigers uit sport- en amusementswereld en anderen die zich op een of andere wijze verdienstelijk hebben gemaakt. In drie moderne talen wordt door een speaker uitleg gegeven over wat zich op de kaasmarkt afspeelt. Daarnaast kan men een videovertoning over onder meer kaasbereiding bijwonen in een prachtig gerestaureerd kerkje, deelnemen aan het raden van het gewicht van een portie kaas die op de markt ligt uitgestald en waaraan mooie prijzen zijn verbonden, etc. Alles is vrij en kosteloos toegankelijk. Bij een speciaal stalletje kun je enkele “kaasmarkt verwante” souvenirs kopen en in de omgeving van de markt is natuurlijk de wereldberoemde Edammer kaas verkrijgbaar. Het geheel speelt zich af op het Jan van Nieuwenhuizenplein. Er zijn jaarlijks 8 markten (in juli en augustus) en daarnaast is er nog een prachtig verlichte avondmarkt met uitgebreide braderie. De data staan vemeld in de Agenda."

Terug naar boven

Eten en drinken

- Edam is o.a. bekend vanwege de Edammer kaas die, zoals de naam al suggereert, oorspronkelijk alleen in deze stad e.o. werd gemaakt. Tegenwoordig worden de Edammers alleen nog in Marum (Groningen) gemaakt, maar de kazen blijven Edammer heten. Deze merknaam is zelfs op Europees niveau beschermd.

Terug naar boven

Overnachten

- Boek hier je B&B e.d. in omgeving Edam, met laagsteprijsgarantie!

Terug naar boven

Literatuur

- Nieuwe en/of tweedehands boeken over Edam (online te bestellen).

Terug naar boven

Links

- Onderwijs: - Jenaplan Basisschool De Nieuwe School. - Oecumenische Basisschool De Trimaran. - Openbare Basisschool De Piramide.

- Muziek: - Seniorenorkest uitgaande van het Koninklijk Edams Fanfarecorps.

- De Kaaskapel treedt op in Edam tijdens de beroemde kaasmarkten in juli en augustus, maar ook in de rest van Nederland en zelfs in het buitenland zijn ze niet onbekend. Waar De Kaaskapel optreedt is het gezellig en waar het niet gezellig is, maken ze het gezellig! Onder leiding van Dim van den Berge brengen ze goed in het gehoor liggende nummers.

- Sport: - EVC (Edamse Voetbal Club).

Terug naar boven

Trivia

- De Edamse Trijntje Keever (1616-1633) was met haar 2,60 meter een van de langste vrouwen ooit, misschien zelfs wel de langste vrouw aller tijden. Haar ouders trokken met haar de wereld rond om haar op kermissen e.d. te showen. Haar lengte was het gevolg van een ziekte. Hoe dat zat, kun je lezen in het artikel van Enne Koops op Historiek.net onder de link. Haar schoenen (schoenmaat 55!) zijn bewaard gebleven en te bewonderen in het Edams Museum.

Reactie toevoegen