Status

- Dwingeloo is een dorp in de provincie Drenthe, gemeente Westerveld. Het was een zelfstandige gemeente t/m 1997.

- Onder het dorp Dwingeloo vallen ook de buurtschappen Boterveen, Eemster, Holtien, Holtland, Leggeloo, Lhee, Lheebroek, Molenstad en Westeinde. In totaal zijn dit 9 buurtschappen. Verder viel onder de gemeente nog de dorpskern van Geeuwenbrug en het O deel van het dorp Dieverbrug.

- Wapen van de voormalige gemeente Dwingeloo.

Naam

In het Drents
Dwingel. Een inwoner van dit dorp is een Dwingeler.

Oudere vermeldingen
1181 kopie 15e eeuw Twingelo, 1206 Duingelo, 1207 kopie 15e eeuw Thuingelo, 1217 kopie Thuingelo, 1236 in Twinglo, ca. 1335 Dwingele, 1370 Dwinglo, 1381-1383 Dwinghelo, 1395-1396 Twingloe, 1634 en ca. 1660 Dwingelo.

Naamsverklaring
Misschien een samenstelling van het Germaanse thwangi* 'riem', in plaatsnamen met de betekenis 'smalle strook land' en lo 'licht, open bos'. De ontwikkeling van angi tot ing is echter twijfelachtig. Een andere verklaring voor Dwingeloo gaat uit van dwing 'rechtsdistrict' of 'dwangbos', onder verwijzing naar Balloo.(1)
* Gereconstrueerde vorm.

Ligging

Dwingeloo ligt ZO van Diever, ZW van Beilen.

Statistische gegevens

Tegenwoordig heeft Dwingeloo, dat wil zeggen het postcodegebied met deze plaatsnaam, dus inclusief de bijbehorende buurtschappen en de delen van de dorpen Dieverbrug en Geeuwenbrug die voor de postadressen 'in' het dorp liggen, ca. 1.600 huizen met ruim 4.000 inwoners. De desbetreffende dorpsdelen omvatten het volgende aantal huizen en inwoners: Dieverbrug ca. 50 huizen met ca. 130 inwoners en Geeuwenbrug ca. 120 huizen met ca. 300 inwoners. Beide dorpsdelen tezamen dus ca. 170 huizen met ca. 430 inwoners.

Geschiedenis

Als je je nader wilt verdiepen in de geschiedenis van het grondgebied van de voormalige gemeente Dwingeloo, kun je terecht bij Stichting Dwingels Eigen. Dwingels Eigen is ontstaan uit een contactgroep, die in 1985 in het leven is geroepen door Stichting Het Drentse Boek. Deze contactgroep zou als ‘doorgeefluik’ moeten functioneren naar het gemeentebestuur en de inwoners van de gemeente, betreffende allerlei cultuurhistorische zaken. Zes enthousiaste Dwingelers hebben toen de schouders eronder gezet, wat zijn vervolg kreeg in de opheffing van de voorbereidende contactgroep en de oprichting van Stichting Dwingels Eigen in maart 1986. "Alle medewerkers van Stichting Dwingels Eigen zijn vrijwilligers. Zij werken met veel enthousiasme aan de volgende doelstellingen: het behartigen van de historische en culturele belangen in de voormalige gemeente en de kennis daarvan bevorderen; het behouden en/of weer oprichten van historische monumenten in de voormalige gemeente; het bewaren van het culturele erfgoed van de voormalige gemeente en de belangstelling daarvoor stimuleren; het gebruik van de streektaal bevorderen in de ruimste zin van het woord.

Wij beogen die doelstellingen te bereiken door: het verzamelen en bewaren van oudheidkundige voorwerpen die betrekking hebben op de voormalige gemeente Dwingeloo; het uitgeven van publicaties over de voormalige gemeente op het gebied van historie. cultuur en streektaal; het vastleggen op schrift, op band en op beeld van plaatselijke gebruiken, het plaatselijke spraakgebruik, enzovoort; het verzamelen en bewaren van foto’s, ansichtkaarten en andere documentatie van boerderijen, landschappen en bijzondere gebeurtenissen in de voormalige gemeente; het organiseren van tentoonstellingen, voorstellingen, excursies, lezingen, etc. Stichting Dwingels Eigen kan deze doelstellingen alleen verwezenlijken wanneer zij beschikt over voldoende geldmiddelen. Deze worden verkregen uit onder andere: de bijdragen van donateurs; kalenderverkoop; sponsoring; schenkingen; legaten en erfstellingen." Het doet ons deugd dat de stichting ook de buurtschappen in haar werkgebied beschrijft. Niet alleen bij gemeenten en VVV's maar ook bij de meeste heemkundekringen zijn de buurtschappen namelijk, althans op hun sites, doorgaans een 'ondergeschoven kindje', d.w.z dat ze vaak niet of maar zeer marginaal worden beschreven. - Nieuws van Dwingels Eigen op Facebook.

Recente ontwikkelingen

- "In mei 2018 heeft Dorpsbelangen Dwingeloo een leefbaarheidsonderzoek gehouden onder de inwoners van de voormalige gemeente. Online kon een enquête worden ingevuld met vragen over wonen, werken, recreatie, voorzieningen, enz. De uitkomsten zijn in september 2018 gepresenteerd. Het onderzoek laat zien dat wij over het algemeen tevreden zijn met onze woononmgeving, maar dat er natuurlijk ook verbeterpunten en wensen zijn. Hier gaat Dorpsbelangen mee aan de slag. Ook enkele kritiekpunten kwamen tijdens de presentatie naar voren; met name de representativiteit was een vraagteken, omdat de enquête online moest worden ingevuld en daarmee (wellicht) veel ouderen zijn gepasseerd. Ook dit punt trekken wij ons aan en wij zullen bekijken hoe wij in de toekomst zo goed als mogelijk iedereen kunnen bereiken, jong en oud! De uitkomsten zijn vastgelegd in de Rapportage Leefbaarheidsonderzoek 2018."

Bezienswaardigheden

- Dwingeloo heeft 47 rijksmonumenten.

- Dwingeloo heeft 11 gemeentelijke monumenten.

- De Hervormde (PKN) Sint-Nicolaaskerk in Dwingeloo (Brink 29) dateert uit de 15e eeuw. Het kerkgebouw en het koor bestaat uit traveeën, elk met een spitsboogvenster en geflankeerd door een relatief slanke steunbeer. De kerk is opgetrokken uit baksteen in verschillende kleuren. De kerktoren is mogelijk de oudste gotische toren in Drenthe en zou misschien gemaakt kunnen zijn door Johan die Werckmeister te Ruinen, aan wie ook de torens van de Stefanuskerk (Beilen), de Jacobuskerk (Rolde) en de Mariakerk (Ruinen) worden toegeschreven zonder dat daarover zekerheid bestaat. De huidige torenspits in de vorm van een ui ('siepel') is, na het instorten van de vorige spits, in 1631 geplaatst op initiatief van Rutger van den Boetzelaer, bewoner van havezate Batinge en drost van Drenthe. De kapel bij de kerk behoorde vroeger aan de bewoners van deze in 1832 afgebroken havezate en is in particuliere handen.

Het orgel van de Leidse orgelbouwer Jan van Gelder dateert uit 1886 en is afkomstig uit de doopsgezinde Paleiskerk in Den Haag. De orgelkas is door architect Klaas Stoffels bijpassend ontworpen voor deze door hem gebouwde kerk. Toen die in 1965 werd gemoderniseerd werd het orgel door J. Sloof naar Dwingeloo overgeplaatst ter vervanging van het in 1923 verbrande Van Oeckelenorgel uit 1888. Het instrument heeft 17 registers, twee manualen en een aangehangen pedaal. Na een ruim tien jaar durende, gefaseerde restauratie door Mense Ruiter is het in 2010 weer in gebruik genomen. Aan de bouw van de Sint-Nicolaaskerk is de sage verbonden van de juffer van Batinghe, waarvoor zie de volgende alinea.

- Het Planetron in Dwingeloo (Drift 11b) was er sinds 1989. Het herbergt een van de twee Zeissplanetariums van Nederland. Het planetarium is destijds geïnstalleerd in de al van verre zichtbare blauwe koepel. Publiek kon, als het donker werd in de zaal, genieten van een realistische sterrenhemel. Het Planetron huisvestte ook een sterrenwacht, met de grootste, voor publiek beschikbare optische telescoop van Nederland. Doordat de eigenaren niet over de middelen beschikten om het Planetron up to date te houden, namen de bezoekersaantallen door de jaren heen steeds verder af. In 2014 zagen ze geen andere oplossing meer dan de deur te sluiten. Die ging tot en met 2019 alleen nog af en toe even open voor de populaire sterrenkijkavonden, lezingen en presentaties.

Na een verbouwing wordt het vroegere Planetron in januari 20212 herbestemd tot kantoor van Recreatieschap Drenthe (nu nog gevestigd in het oude raadhuis in Diever) en Marketing Drenthe (nu nog gevestigd aan de Brink in Assen). De Dwingeler architect Bas van Ruth is de initiatiefnemer, die deze partijen bij elkaar heeft gebracht in het belang van een tweede leven voor dit markante complex. Mogelijk komt er ook nog een dependance van Astron, het aan de rand van het Dwingelderveld gehuisveste instituut voor radioastronomie. In 2019 opende Astron aan de Brink in Dwingeloo al de eerste van een reeks Drentse 'open science hubs', die het grote publiek op laagdrempelige wijze in contact beogen te brengen met wetenschap en techniek. Ook kan het Toeristisch Huis, zoals het waarschijnlijk gaat heten, gaan dienen als trefpunt voor andere organisaties, personen en bedrijven die gerelateerd zijn aan de sector recreatie en toerisme. De gebouwen ondergaan een complete ‘revitalisering en verduurzaming’. De schimmelwitte buitenkant wordt met hout bekleed. Die betimmering zorgt er voor dat de gebouwen voor het oog beter bij de landelijke omgeving passen. Op het dak komen zonnepanelen en een sedumlaag. De kenmerkende blauwe koepel wordt gehandhaafd.

Wethouder Jelle de Haas van de gemeente Westerveld is ‘buitengewoon trots’ dat Recreatieschap Drenthe en Marketing Drenthe samen verder gaan in zijn gemeente: "Dit is een enorme opsteker. Westerveld wordt nu het oog van de recreatieve orkaan.” Samen zijn de twee organisaties goed voor zo’n dertig arbeidsplaatsen. De organisaties werken al op veel gebieden samen. "Als ze binnenkort directe buren zijn, komt dat de onderlinge communicatie en uitwisseling van data alleen maar verder ten goede", aldus De Haas. Ook Robert Kleine, voorzitter van Recreatieschap Drenthe, vindt het een perfecte locatie: “Na een zoektocht van een klein jaar zijn we uiteindelijk bij het voormalig Planetron in Dwingeloo uitgekomen. Alles in deze omgeving ademt toerisme en recreatie en dat zal inspirerend werken.” Gedeputeerde Henk Brink beaamt dit: “Al langere tijd leeft bij ons de wens voor het realiseren van een plek, waar partijen die werken voor deze sector een gezamenlijk onderkomen hebben. Wij zijn blij dat dit nu gelukt is.”

- "ASTRON, het Nederlands instituut voor radioastronomie, heeft samen met Rabobank Het Drentse Land en de gemeente Westerveld in mei 2019 de eerste Open Science Hub in Drenthe geopend. Deze is gevestigd in de vroegere bibliotheek van Dwingeloo, aan de Brink. Het thema van deze hub is: de Melkweg. De feetselijke opening is verricht door voormalig astronaut André Kuipers en de Westerveldse burgemeester Jager. Daniëla Mikkers, projectleider van de Open Science Hub: “Bezoekers kunnen proefjes doen om zelf vast te stellen hoe de Melkweg in elkaar zit. Het is tenslotte dankzij de Dwingeloose telescoop dat we onze plaats binnen ons sterrenstelsel kennen. Ook krijgen bezoekers een idee wat radiogolven nou eigenlijk zijn.” De Open Science Hub zal veel aandacht besteden aan wat radioastronomie is en waarom Nederland er een rijke geschiedenis in heeft. ASTRON en andere kennispartners willen de wereld van wetenschap en techniek zo dichter bij schoolkinderen en toeristen brengen.

De gemeente Westerveld heeft geïnvesteerd in de verbouwing van het pand en is blij met de ontwikkeling naar aanleiding van het initiatief van ASTRON om een Open Science Hub te openen in het centrum van Dwingeloo. Verwacht wordt dat deze educatieve binnenactiviteit naast de lokale en regionale schoolgaande jeugd ook uitermate interessant is voor de vele toeristen die de regio aandoen. Rabobank Het Drentse Land steunt het initiatief van harte en heeft voor een financiële ondersteuning gezorgd. Vooral het feit dat het naast de publieke, educatieve functie ook bijdraagt aan de ontwikkeling van lokale ondernemers is een bepalende factor geweest in de toekenning. Ook Ondernemersfonds Westerveld heeft dit initiatief van harte met een financiële bijdrage gesteund. ASTRON is initiatiefnemer van Stichting Open Science Hubs Drenthe. Deze stichting heeft tot doel om verspreid over Drenthe meerdere van deze hubs op te zetten. Naast Dwingeloo zijn er plannen voor hubs in Exloo, Hoogeveen en Westerbork. In Exloo zal het thema de Oerknal zijn, vanwege het onderzoek met de LOFAR (Low Frequency Array) antennes." (bron: ASTRON)

- Standbeeld van de Juffer van Batinghe.

- Gevelstenen in Dwingeloo.

Evenementen

- Stichting Dorpsactiviteiten Dwingeloo coördineert alle evenementen in de kernen van deze voormalige gemeente. Op de site vind je o.a. de gegevens van alle buurtverenigingen.

- 2x per jaar is er de Dwingeler Markt op de Brink. Er is een voorjaarseditie op de 2e maandag in mei, en een najaarseditie op de 2e maandag in oktober. De Dwingeler Markt is van oorsprong een paarden- en schapenmarkt. Paarden worden er nog altijd verhandeld en die bepalen nog voor een groot deel de gemoedelijke sfeer op de markt. Tegenwoordig is er ook een uitgebreide goederenmarkt bij met ruim 100 kramen, een Kermis, en livemuziek in de café's.

- Elk jaar wordt vanuit Camping Torentjeshoek een Wampex georganiseerd (eind juli / begin augustus). Ploegen van de camping, uit Dwingeloo en andere plaatsen strijden om de eeuwige roem. Een Wampex is een soort survival. Een tocht van ongeveer 40 km die je wandelend aflegt. Onderweg zul je een aantal opdrachten tegenkomen die volbracht moeten worden. Een Wampex-ploeg bestaat uit 5 of 6 personen. De kracht van een goed Wampex-team is samenwerking: alleen op die manier kan een ploeg het parcours snel afleggen. De routebeschrijvingen vergen heel wat denkwerk. Naarmate de tocht vordert en de ploeg vermoeider wordt, blijkt het in de praktijk een grote opgave te zijn om de hersens bij elkaar te houden. Juist de combinatie van nachtelijk duister, denkopdrachten en lichamelijke inspanning maakt het volbrengen van deze tocht een hele prestatie. In de loop der jaren bleek er bij de jeugd ook behoefte om mee te doen. Daar de Wampex ietsje te zwaar is voor de jeugd, hebben ze daar twee extra tochten voor gemaakt: De Junior Wampex en de Berenjacht.

- De Oogstdag Dwingeloo (2e zaterdag van augustus) is in buurtschap Lhee en wordt daarom aldaar beschreven.

- De gezellige Kerstmarkt van Dwingeloo vindt plaats op een zondag in de 1e helft van december, van 13.00-19.00 uur, op een prachtige plek; rond de verlichte Siepelkerk op de Brink. Het aanbod van de kramen bevat een zeer grote variatie van mooie producten. Je kunt genieten van allerlei etenswaren, en daarbij een lekker glas warme chocolademelk of glühwijn drinken.

Landschap, natuur en recreatie

- Bosbad De Paasbergen wordt sinds de verzelfstandiging in 2013 gerund door de gelijknamige stichting.

- Het Dwingelderveld is een 3.700 hectare groot bos- en heidegebied Z en O van Dwingeloo. Gezien het grote belang van dit gebied heeft het de status van Nationaal Park. Het is het belangrijkste natte heidegebied in West-Europa. De afgelopen jaren is het gebied heringericht. Door de voormalige landbouwenclave Noordenveld in het centrum van het Dwingelderveld natuurlijk in te richten, is een robuuster gebied met verbindingen naar andere natuurgebieden ontstaan. Een ecoduct verbindt de natuur van het Dwingelderveld met die van het Ter Horsterzand. Daardoor ontstaat een gezondere populatie planten en dieren.

De omvorming van de weg Lhee-Kraloo vermindert het gemotoriseerd verkeer in het gebied en versterkt de natuurbeleving. Door de aanleg van extra wandel- en fietspaden is het gebied beter ontsloten voor de recreatie. De jarenlang door bemesting verrijkte bovenlaag is afgegraven. Door de waterhuishouding duurzaam aan te pakken kan in periodes van extreme neerslag het water langer worden vastgehouden en wordt wateroverlast bij Meppel voorkomen. Slenken zijn hersteld en diepe landbouwsloten gedicht en daarmee krijgt het gebied weer zijn natuurlijke afwatering, wat eveneens een duurzame waterhuishouding ten goede komt. De natuur kan nu weer haar werk doen in een uitgestrekt en stil heidelandschap waar bezoekers volop van kunnen genieten. Voor nadere informatie zie ook het Inrichtingsplan Dwingelderveld.

"Staatsbosbeheer voert herstelmaatregelen uit in het bos- en heidegebied van Nationaal Park Dwingelderveld. Dat gebeurt door te maaien en te plaggen, via het strooien van kalk en het dempen van sloten. De werkzaamheden worden uitgevoerd in het kader van het Plan Aanpak Stikstof. De neerslag van stikstof zorgt voor verzuring van de bodem. Door met steenmeel te bekalken wordt dat bestreden. Op delen van de heide waar veel pijpenstro staat, zoals de Kraloërheide, het Nuilerbos en het Westerveen, is Staatsbosbeheer begonnen met het maaien en afvoeren van de bovenlaag. Bij het chopperen worden het pijpenstro en de humuslaag verwijderd. Het materiaal gaat naar Overijssel, waar het kan worden gebruikt voor natuurherstel door het over bepaalde percelen uit te strooien.

Op zes andere plekken in het gebied wordt de heide geplagd. Dan wordt de rijke bovenlaag tot het zand verwijderd. De grond die aan de oppervlakte komt, wordt bekalkt. In andere delen wordt niet geplagd, maar alleen kalk gestrooid. Van een voormalige akker binnen de grenzen van het Nationaal Park wordt een grondlaag van 20 centimeter afgegraven. In het noordelijk deel van het bos in het Dwingelderveld worden in 2021 sloten gedempt. Die zijn ooit gegraven om bos aan te leggen in laag gelegen nat heide- en veengebied. Op deze manier wordt de natuurlijke grondwaterstand hersteld. Sinds 2003 werkt Staatsbosbeheer aan het verhogen van de grondwaterstand in het gebied." (bron: Staatsbosbeheer, november 2020)

- Landgoed Oldengaerde ligt in buurtschap Westeinde en wordt daarom aldaar beschreven.

Overnachten

- Boek hier je B&B e.d. in omgeving Dwingeloo, met laagsteprijsgarantie!

Literatuur

- Nieuwe en/of tweedehands boeken over Dwingeloo (online te bestellen).

Links

- Belangenorganisatie: - "Na de gemeentelijke herindeling van 1998 kwamen de burgers en de gemeente (inclusief de politieke partijen) verder van elkaar af te staan. Om dit hiaat op te vullen is in 2003 Dorpsbelangen Dwingeloo opgericht. De vereniging heeft ten doel de behartiging van de belangen van de dorpen/buurtschappen, voor zover gelegen binnen de grenzen van de voormalige gemeente, en van de inwoners van deze dorpen/buurtschappen. Zij beoogt dit doel o.a. te bereiken door het bepleiten en verdedigen van de belangen bij de daarvoor in aanmerking komende instanties. De belangrijkste instantie daarbij is de gemeente Westerveld, maar er zijn ook contacten met o.a. woningstichting Actium, de Provincie Drenthe en de politie. In het convenant dat de gemeente met onze vereniging heeft afgesloten, staat o.a.: het voeren van gestructureerd overleg tussen het college van B&W en de vereniging; ontwikkelingen met directe invloed op woon- en leefomgeving worden in een vroegtijdig stadium met de vereniging besproken, door oriënterende gesprekken voordat er plannen gemaakt worden. De contributie van de vereniging is slechts € 2,50 per persoon per jaar."

- Dorpshuis: - "Dorpshuis Over Entinghe in Dwingeloo is in 1954 gebouwd als landbouwhuishoudschool. In 1987 is de school gesloten. Sindsdien is Over Entinghe een multifunctioneel gebouw met mogelijkheden voor verenigingsactiviteiten, voorstellingen, vergaderingen, cursussen, filmvoorstellingen, oefenruimtes en tal van andere activiteiten. Bezoekers kunnen gebruik maken van internet (draadloos of bedraad) en op aanvraag desgewenst van moderne audiovisuele middelen. De Brink. Net als de echte brink in het dorp is deze Brink het centrum van Over Entinghe. Afhankelijk van de opstelling is er ruimte voor maximaal 120 personen. De Brink is sfeervol aangekleed en heeft een eigen bar. Hij is van alle gemakken voorzien zoals een groot scherm en een geluidsinstallatie met microfoons. Batinghe. Naast de Brink ligt Batinghe. De naam is ontleend aan een van de vier havezates die het dorp ooit rijk was. De zaal biedt ruimte voor maximaal 60 personen en is daarmee bij uitstek geschikt voor wat kleinere gezelschappen.

De Bamme is in het Dwingels een knikkerkuil, waar alle knikkers uit het spel bijeen komen. Hier was eerder de peuterclub gevestigd, vandaar de naam. Nu is het een vrolijke lichte ruimte met plek voor ongeveer 30 personen. De bovenverdieping van Over Entinghe is gereserveerd voor twee vaste groeperingen: Dwingels Eigen en de biljartclub van de SOD, Stichting Ouderen Beleid Dwingeloo. Ze hebben elk hun eigen ruimtes en er is een eigen koffiehoek. Oldengaerde is ook vernoemd naar een van de Dwingeler havezates. De zaal biedt net als de naast gelegen ruimte onderdak aan Historische Vereniging Dwingels Eigen. Het herbergt het archief met een prachtige collectie foto's, knipsels, boeken, oude voorwerpen en kleding. En zelfs dan is er ook nog plek om te vergaderen en te werken. De biljartzaal. Er gaat geen dag voorbij, waarop niet een van de groepjes biljarters hier een keutje legt. Er staan twee biljarttafels en er is een zitje, waar de biljarters even kunnen bijkomen van de vermoeienissen.

De Bork. En tenslotte is er nog een aparte vleugel met een klein pleintje aan de zijkant van Over Entinghe. Was ooit de jeugdsoos voor de jongeren van Dwingeloo. Nu is het het domein van Tweede Kans Kleding Westerveld. Er is een ruime keus aan dames- en herenkleding. In de naastgelegen ruimte is een aparte afdeling voor kinderkleding en speelgoed ingericht. Een kassa is er niet. Wie wil kan er ook terecht voor een kop koffie of thee, voor een vriendelijk woord of ondersteuning en een goed advies op allerlei terreinen."

- Sport: - Voetbalvereniging v.v. Dwingeloo.

- "Rugbyclub RC Dwingeloo is een gezellige club, waar respect, discipline en kameraadschap hoog in het vaandel staan. De club is opgericht in 1974 en bestaat inmiddels uit senioren (heren en dames), zogeheten colts, junioren en cubs (13 t/m 18 jaar) en guppen, turven, benjamins en mini's (4 t/m 12 jaar). Iedereen is welkom, dus kom een keertje kijken!"

- Badmintonclub.

- Genealogie: - Overzicht van begravenen op de begraafplaats van Dwingeloo.

• 1. Nederlandse plaatsnamen verklaard,
  van Berkel, Gerald, and Samplonius Kees
  , (2018)