Den Hulst

Plaats
Buurtschap
Dalfsen
Salland
Overijssel

Den Hulst stempel TRKB (Kopie).jpg

Den Hulst was een dorpje N van Nieuwleusen en had tot 1974 een postkantoor met die naam. Daarna is de plaatsnaam helaas formeel verdwenen omdat de gemeente Nieuwleusen in 1970 had besloten om het dorp te laten 'fuseren' met het dorp Nieuwleusen.

Den Hulst was een dorpje N van Nieuwleusen en had tot 1974 een postkantoor met die naam. Daarna is de plaatsnaam helaas formeel verdwenen omdat de gemeente Nieuwleusen in 1970 had besloten om het dorp te laten 'fuseren' met het dorp Nieuwleusen.

Den Hulst straatnaambordje.jpg

Het dorpje Den Hulst is in 1974 van zijn plaatsnaam beroofd, gaat sindsdien door het leven als Nieuwleusen-Noord en is ter plekke nog slechts te herkennen aan de straatnaambordjes Den Hulst...

Het dorpje Den Hulst is in 1974 van zijn plaatsnaam beroofd, gaat sindsdien door het leven als Nieuwleusen-Noord en is ter plekke nog slechts te herkennen aan de straatnaambordjes Den Hulst...

Den Hulst

Terug naar boven

Status

- Den Hulst is een voormalig dorp, thans buurtschap* in de provincie Overijssel, in de streek Salland, gemeente Dalfsen. T/m 2000 gemeente Nieuwleusen.

* Dit betreft de karakteristieke lintbebouwing van het vroegere dorp aan de N377, die ter plekke Den Hulst en Oosterhulst heet. Deze ligt tegenwoordig weliswaar deels binnen de bebouwde kom van het dorp Nieuwleusen, maar wij vinden het vroegere dorp daar nog zodanig goed herkenbaar, dat ons voor de hele lintbebouwing aldaar de kwalificatie buurtschap nog wel gerechtvaardigd lijkt.

Terug naar boven

Naam

In de volksmond
De Hulst. Den Hulst lag oorspronkelijk aan de Dedemsvaart (die in de jaren tachtig ter plekke gedempt is voor de aanleg van de N377). Daarom woonde je hier in de volksmond 'an de vaort'. Verwarrend is dat het verderop gelegen dorp Dedemsvaart in de volksmond ook De Voart heet, zodat men daar ook 'an De Vaort' woont...

In het dialect
Nulst of 'n Ulst. Nulst is een samentrekking van de n van het lidwoord en Ulst, waar in het dialect de H wegvalt (h-deletie), zoals dat in Noordwest-Overijssel gebruikelijk is. Nulst gebruikt men vooral waar het voorzetsel van toepassing is, zoals in "Wi'j gaot naor 'n Ulst", "Zi'j woont op 'n Ulst".

Oudere vermeldingen
Op de kaart van J. van Alberdingh uit 1688 van de moerassen en dijken tussen Hasselt en Coevorden vinden we de tot heden oudst bekende vermelding van deze plaats, met de spelling De Hulst. Begin 18e eeuw treffen we de volgende vermeldingen aan: 'in Den Hulst ofte op de Gracht' en 'aan de Grachte in de Oosterhulst'*. 1840 De Hulst (in de Volkstelling m.b.t. gemeente Nieuwleusen) en Den Huls (in de Volkstelling m.b.t. gemeente Staphorst), 1867 De Hulst, 1844 De Roveensche-Hulst, 1847 Rouveensche-Hulst. De laatstgenoemde 2 vermeldingen hebben alleen betrekkking op het Rouveense deel van de buurtschap, waarvoor zie het hoofdstuk Geschiedenis.
* De 'grachte' is het in de Plompenkolk uitmondende afwateringskanaaltje de Beentjesgraven. De Oosterhulst is het buurtje aan de gelijknamige N377 en parallelwegen O van de oude dorpskern.

Naamsverklaring
Samengesteld uit het lidwoord Den, wat wijst op datief enkelvoud (met locatieve functie), en hulst 'hulst, altijdgroene heester'.(1)

Naamsverdwijning en -verandering
De plaatsnaam is dus - zoals toegelicht onder Status - formeel verdwenen. De oude kern met de nieuwbouwwijken Z daarvan heet tegenwoordig Nieuwleusen-Noord. De naam leeft nog voort in benamingen ter plekke zoals de N377 die ter plekke Den Hulst heet en O daarvan Oosterhulst, de Hulsterplas (waaruit zand is gebruikt voor het dempen van de Dedemsvaart en de aanleg van de N377), de Hulstkampenweg, 't Hulsterpad en verzorgingshuis De Hulstkampen.

Terug naar boven

Ligging

Wat vandaag de dag redelijkerwijs nog als buurtschap Den Hulst te beschouwen valt, betreft de bebouwing aan de gelijknamige weg en de weg Oosterhulst O daarvan. Beide maken onderdeel uit van de N377 (Hasselt-Coevorden).

Terug naar boven

Statistische gegevens

In 1840 omvat Den Hulst 62 huizen met 340 inwoners onder de gemeente Nieuwleusen en 16 huizen met 86 inwoners onder de gemeente Staphorst. Tegenwoordig heeft wat we onder Ligging gedefinieerd hebben als de huidige buurtschap ca. 200 huizen met ca. 500 inwoners.

Terug naar boven

Geschiedenis

In den beginne
Vaak ontstaan nederzettingen aan kanalen pas na het graven van het kanaal in kwestie, zodat men in de verleiding komt om te denken dat dat hier dan ook wel zo zal zijn gegaan. Maar de buurtschap Den Hulst bestond al lang voor het uitgraven van de Dedemsvaart. De ligging van deze buurtschap hangt samen met de loop van het middeleeuwse kanaal de Beentjesgraven, vroeger ook de Oude Gracht genoemd. Dit kanaal, in 1413 vermeld als de Berendesgraven, vormde aanvankelijk de grens tussen de marken van Rouveen in het noorden en Dalfsen in het zuiden en vormde later de grens tussen de gemeenten Staphorst en Nieuwleusen. De Beentjesgraven zorgde voor afwatering; ook kwamen ze in vroeger eeuwen vanuit Zwolle en Hasselt in kleine bootjes turf halen uit het grote veen dat zich aan beide kanten van de Reest uitstrekte. (bron: Canon van Nieuwleusen)

Opheffing plaatsnaam
Het dorpje Den Hulst was oorspronkelijk alleen een lintbebouwing langs de N377 (Hasselt - Coevorden) met een stuk buitengebied N daarvan. Dat buitengebied ligt in de gemeente Staphorst, werd oorspronkelijk als behorend tot het Staphorster dorp Rouveen beschouwd en daarom ook wel Rouveense Hulst genoemd. Bij de instelling van het huidige postcodesysteem in 1978, heeft de gemeente Staphorst het gebied O van de Leidijk aanvankelijk laten benoemen als Den Hulst, met een eigen postcode en postale plaatsnaam. In de jaren negentig is de naam van dat gebied formeel gewijzigd in de plaatsnaam Punthorst (met nieuwe postcode).

De gemeente Nieuwleusen daarentegen heeft op 24 augustus 1970 besloten om het 'tweelingdorp' Nieuwleusen en Den Hulst samen te voegen tot één dorp, onder de naam Nieuwleusen. Ten gevolge daarvan is de naam Den Hulst in 1974 ook uit de poststempels verdwenen, want de plaatsnaam bestond formeel vanaf die tijd niet meer. Samen met de daarna gerealiseerde nieuwbouw Z van de oude kern wordt dat deel sindsdien Nieuwleusen-Noord genoemd.

Vanouds viel ook de buurtschap Rollecate (N van de buurtschap De Meele, rond de weg Rollecate en de Rollecaterweg) onder Den Hulst. Rollecate valt nu voor het grootste deel onder het deel in de gemeente Staphorst dat tegenwoordig Punthorst heet (een klein deel van Rollecate valt tegenwoordig onder het dorp Nieuwleusen).

Molen De Vlijt
- Molen De Vlijt is oorspronkelijk in 1639 gebouwd in Koog aan de Zaan, als olie- en pelmolen. Later gaat de molen als De Vlijt naar het Friese Balk. In 1898 wordt de molen daarvandaan per platbodem over de Zuiderzee naar Den Hulst vervoerd, en daar weer opgebouwd als korenmolen. In 1924 is de molen onttakeld na te zijn beschadigd door een hevige storm. In 1933 is het restant en het woonhuis ernaast afgebrand door een blikseminslag. Ter plaatse wordt een mechanische maalderij gebouwd van de Gebr. Muller, die in 1980 door veevoederconcern UTD is overgenomen.

Union
"Als hun neef Wilhelmus, molenaarsknecht in Noord-Holland, niet door zijn vader teruggeroepen op een fiets naar Nieuwleusen was teruggekomen, waren de broers Berend Jan, Jan en Evert van den Berg vast ook molenaar geworden. Maar toen Berend Jan die fiets zag wilde hij er meteen ook een hebben. Hij zag wel handel in dat nieuwe vervoermiddel. Samen met zijn neef organiseerde hij fietstochtjes in de omgeving om ook anderen "de kop gek te maken" en klanten te werven. Vader Berend Jan zag er wel iets in en bouwde aan de Dedemsvaart in de buurtschap Den Hulst een winkel en woonhuis om een tweewieler- en bouwmaterialenhandel te beginnen. De locatie was bewust gekozen met het oog op de aanvoer van goederen per schip, het goedkoopste transportmiddel in die dagen. De jongens begonnen ook fietsen te repareren; later zetten ze de fietsen zelf in elkaar.

Sociale werkgever. Op 27 juli 1904 werd de "Firma B.J. van den Berg" opgericht. In 1906 kwam de eerste monteur in dienst en al vlug waren er zeventien personeelsleden. In 1908 verkocht neef Wilhelmus, vanwege zijn drukke molenaarsbedrijf, zijn aandeel in de "fietsen-affaire" aan Berend Jan. Jan richtte zich op de verkoop van fietsen. Evert nam in datzelfde jaar de molen van hun vader over, maar bleef financieel bij de fietsenhandel betrokken en deed later de bouwmaterialenhandel. In 1913 startte de productie van fietsenframes, wat leidde tot de bouw van een eigen fabrieksgebouw. De architect heeft het ontwerp enigszins afgekeken bij Gazelle. Tijdens een vakantie zagen de broers op de Rijn een schip met de naam 'Union fait force' ('Eendracht maakt macht'). Bij de opening van de fabriek in 1914 stond op de gevel: UNION RIJWIEL FABRIEK DEDEMSVAART. De plaatsnaam Den Hulst werd vermeden, omdat (de) Dedemsvaart veel meer bekendheid genoot.

In 1920 waren er 100 man personeel in dienst, die dat jaar 3.300 fietsen produceerden. De naam veranderde in "NV Union Rijwielfabriek", met de broers als grootste aandeelhouders. Ze waren sociale werkgevers. Zo schonken ze grond aan de woningbouwvereniging om acht arbeiderswoningen aan de Burgemeester Backxlaan in Den Hulst te kunnen bouwen. Toen het bedrijf 25 jaar bestond stichtte Berend Jan een pensioenfonds en stortte daarin als beginkapitaal f 2.500,--. Tijdens de crisisjaren ging het moeizaam met de Union, maar spoedig klom het bedrijf weer uit het dal. In 1939 was de fabriek al te klein en kwam er een vleugel bij waarin een lakkerij werd ondergebracht.

Modern bedrijf. Na de oorlog nam een nieuwe generatie de directieteugels in handen: "mijnheer Bernard", "mijnheer Henk" en "mijnheer Jan". In 1955 volgde de splitsing van de Union. De "NV Union bouwmaterialenhandel" kwam onder leiding te staan van mijnheer Jan en de "NV Union rijwielfabriek" werd een beursgenoteerd bedrijf. De fabriek in Den Hulst was uitgegroeid tot een groot complex van gebouwen. Vanaf 1958 produceerde men ook bromfietsen. In 1966 ging de Union een fusie aan met Motorenfabriek Kaptein NV in Utrecht onder de naam Unikap. Maar de productie van bromfietsen was geen succes en werd in 1973 weer afgestoten.

In 1964 rolde de miljoenste fiets van de band. Jhr. Van Nispen tot Pannerden, commissaris van de Koningin in Overijssel, kreeg de 1.000.001ste fiets aangeboden. De fabriek had op dat moment 260 man in dienst en produceerde 75.000 fietsen per jaar. In 1973 nam "mijnheer Henk" als laatste van de oprichtersfamilie afscheid. Op 10 juni 1976 voltrok zich een ramp. Een grote uitslaande brand legde het hoofdgebouw in de as. Er kwam een nieuw onderkomen. De firma ontpopte zich als een modern bedrijf met veel nieuwe modellen, reclame en sponsoractiviteiten. Maar diverse wisselingen van directie en koers kwamen de herkenbaarheid en het marktaandeel van Union niet ten goede. De dreiging van faillissement hing regelmatig in de lucht. Niettemin rolde in januari 1984 de 4 miljoenste fiets van de band. Uiteindelijk werd op 20 november 2001 de fabriek failliet verklaard. De productie werd nog een tijdlang voortgezet door het Sociale Werkvoorzieningschap Larcom. Op 29 mei 2009 verwoestte een enorme brand het grootste deel van de voormalige bedrijfspanden van Union, waarin diverse bedrijven waren ondergebracht." (bron: Canon van Nieuwleusen)

Voor nadere informatie over de geschiedenis van deze plaats zie Geschiedenis van Den Hulst op Wikipedia. Het is wel in het dialect, maar met een beetje moeite is dat voor iemand 'van buiten' wel te begrijpen.

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

- Voormalige fietsenfabriek van Union.

Terug naar boven

Beeld

- Oude foto's en ansichtkaarten van Nieuwleusen en Den Hulst op Facebook.

Reacties

(4)

Ik ben op zoek naar de plek waar het oude brugwachtershuis in Den Hulst staat. Ik zoek me een ongeluk op Google Maps maar ik kan niets vinden dat lijkt op de foto die ik van het brugwachtershuis heb uit het boek "oude ansichten".

Ik zocht die locatie ook, omdat ik kennelijk ergens gelezen had dat dat brugwachtershuis er nog zou moeten zijn, waarom ik het hierboven had vermeld onder Bezienswaardigheden, met ook de vraag erbij of iemand de locatie ervan weet. Naar aanleiding van jouw reactie, lees ik in het vermoedelijk door jou bedoelde boek 'Nieuwleusen in oude ansichten deel 1', bij nr. 19: "Brug V, oftewel de Koeriersbrug, over de Dedemsvaart in de Oosterhulst. De mensen op de brug en nabij de tramrails van de D.S.M. namen rustig de tijd om naar de fotograaf te kijken en mee "op portret" te komen. Rechts zien we de typische brugwachterswoning, zoals men die vele langs de Dedemsvaart kon vinden en men elders thans nog weI kan aantreffen." ( http://www.europese-bibliotheek.nl/nl/boeken/Nieuwleusen_in_oude_ansicht... ) Die formulering stelt dat de brugwachterswoning kennelijk niet meer bestaat, omdat "men ze elders thans nog wel kan aantreffen". Daarom heb ik hem hierboven onder Bezienswaardigheden maar verwijderd. Want kennelijk is er tegenwoordig immers niets meer van te zien.

Qua locatie waar het pand gestaan moet hebben: op www.topotijdreis.nl kun je zien bijv. rond 1920 dat de Koeriersbrug, zoals volgens het hiervoor vermelde boek die brug V kennelijk ook heette, lag rond het punt waar tegenwoordig de weg Den Hulst overgaat in de weg Oosterhulst. De brugwachterswoning moet dus ongeveer hier gestaan hebben:
https://www.google.nl/maps/@52.5914052,6.2995575,3a,90y,345.56h,88.93t/data=!3m6!1e1!3m4!1sdeNVHcpRMaxzxKXCX3qAYw!2e0!7i13312!8i6656 (even het hele www-adres kopiëren en plakken in de browser)

Anvullende informatie:

- Op 24 augustus 1970 naamp de raod van de gemiente Ni'jlusen 't besluut um 't dubbeldörp Ni'jlusen mit Den Hulst verdan as ien dörp te prissenteren: Ni'jlusen. Bron: 'Nieuwleusen in beeld' (2020, uutgave van Albert Heijn De Groot)

- J. van Alberdingh zien kaorte uut 1688 van de moerassen en dieken tussen Asselt en Coevern vermeldt 'De Hulst'. Bron: Marian Pereboom en Freek Pereboom (1982), 'Nieuwleusen in de kaart gekeken', Kampen: Iesselakkedemie

- De ligging van Den Hulst, een buurtschop die al lange veur 't uutgraven van de Dedemsvaort bestund, hangt samen mit de loop van 't middelieuwse kenaal de Beentjesgraven, vrogger ok d'Olde Grachte enuumd. Dit kenaal, in 1413 enuumd as de Berendesgraven, vörmde eerst de grèenze tussen de marken van Roevène in 't noorden en Dalsen in 't zuden en was later de grèenze tussen de gemientes Stappest en Ni'jlusen. De Beentjesgraven zörgde veur ofwatering; ok kwamen ze in vrogger ieuwen vanuut Zwolle en Asselt in kleine booties törf halen uut 't grote vene det hum uutstrekte an weerskaanten van de Riest. (Bron: Canon van Nieuwleusen)

Dank voor uw aanvullingen! Ik heb ze toegevoegd.
Met vriendelijke groet, Frank van den Hoven, hoofdredacteur Plaatsengids.nl

Reactie toevoegen