Status

- Den Dungen is een dorp in de provincie Noord-Brabant, in de regio Noordoost-Brabant, gemeente Sint-Michielsgestel. Het was een zelfstandige gemeente t/m 1995.

- Wapen van de voormalige gemeente Den Dungen.

- In de praktijk worden het dorp en buurdorp Maaskantje als één tweelingdorp gezien, omdat ze aan elkaar zijn gegroeid, op veel gebieden samenwerken, en veel gemeenschappelijke voorzieningen en verenigingen hebben. Formeel is dat echter, ook na fusie in 1996 van de gemeenten Den Dungen en Sint-Michielsgestel, niet het geval, omdat Maaskantje namelijk voor de postadressen en de gemeentelijke basisregistratie BAG nog altijd 'in' (de postale woonplaats) Sint-Michielsgestel ligt.

- Onder het dorp Den Dungen vallen ook de buurtschappen Hoek, Poeldonk (grotendeels) en Woud (deels).

Naam

Oudere vermeldingen
1300 Super Donghen prope Buscum, 1308 kopie 1456 in loco dicto de Donc, 1312-1350 Dunghen prope Buscum Ducis, 1477 die Dungen, 1632 Opte Dungen.

Naamsverklaring
"Collectief meervoud van het Middelnederlandse donc = donk 'zandige opduiking in moerassig terrein' ter aanduiding van een plaats waar meerdere donken voorkomen."(1)

Ligging

Den Dungen ligt ZO van 's-Hertogenbosch, NO van Sint-Michielsgestel, ZW van Berlicum en grenst in het N aan de provincialeweg N279 ('s-Hertogenbosch - Helmond).

Statistische gegevens

In 1840 heeft de gemeente Den Dungen, die alleen het dorp omvat, 234 huizen met 1.399 inwoners. Tegenwoordig heeft het dorp ca. 1.800 huizen met ca. 4.500 inwoners. Met Maaskantje erbij komt het als tweelingdorp op ca. 6.000 inwoners.

Geschiedenis

- Verhalen over de geschiedenis van Den Dungen op de site van het Brabants Historisch Informatie Centrum (BHIC).

Heemkunde
"Heemkundevereniging Op die Dunghen is opgericht in 1967. De vereniging heeft tot doel: het gebied dat binnen de parochiegrenzen van St. Jacobus de Meerdere in Den Dungen ligt heemkundig te bestuderen en te onderzoeken vanaf de oudste tijden tot heden; de resultaten van heemkundig onderzoek te publiceren; in brede kring belangstelling te wekken voor eigen dorp en streek; opkomen voor het behoud van het cultuurhistorisch erfgoed in het dorp en buurdorp Maaskantje.

Deze doelstellingen beogen wij te bereiken door de volgende activiteiten: het uitgeven van een eigen tijdschrift “Het Griensvenneke”; het houden van lezingen; het opbouwen en beheren van een documentatiecentrum en het bevorderen van het gebruik daarvan; het beheren van heemkundig waardevolle voorwerpen in een heemruimte en deze voor het publiek open te stellen; adviseren van de overheid ter behoud van monumenten; het (mede) organiseren van tentoonstellingen; het organiseren van excursies; het uitgeven van boeken; het onderhouden van contacten met zusterverenigingen; het activeren van haar leden om deel te nemen aan cursussen of bijeenkomsten op heemkundig gebied." De heemkundevereniging heeft in 2017 het 50-jarig jubileum gevierd met de uitgave van een jubileumboek. Op hun site is veel informatie te vinden, waaronder bijna 5.000 bidprentjes.

Recente ontwikkelingen

Centrumontwikkelingen
Naast de onderzoeken naar de bouwhistorische waarde van de Blauwe Scholk (waarvoor zie het hoofdstuk Bezienswaardigheden), is er ook een nadere uitwerking gedaan van de centrumvisie. Niet alleen voor de locatie van de Blauwe Scholk, maar ook voor de locatie ‘Wonen op de Donk’ en de locatie van Slachthuis Cooymans. Voor het bouwplan ‘Wonen op de Donk’ is al een omgevingsdialoog gevoerd over de plannen. In de Blauwe Scholk is ruimte voor een combinatie van winkels en appartementen. En ook op de locatie van het slachthuis zijn er plannen voor woningbouw. De keuze voor behoud van de Blauwe Scholk is een belangrijke stap in de uitwerking van de centrumplannen voor het dorp. Wethouder Ed Mathijssen (ruimtelijke ontwikkeling): “Ontwikkelingen in een bestaand centrum hebben altijd invloed op elkaar. Ook in Den Dungen is het een puzzel die we samen moeten leggen. Je wilt het goede behouden en ook ruimte geven aan nieuwe ontwikkelingen.”

Nieuwe toegangsweg naar ‘Wonen op de Donk’. Een van de afhankelijkheden is de toegangsweg naar ‘Wonen op de Donk’. In de Visie Centrumgebied Den Dungen (door de gemeenteraad in oktober 2019 vastgesteld), loopt deze weg voor een deel over de Blauwe Scholk heen. Wethouder Mathijssen: “Dat was ruimtelijk de meest voor de hand liggende optie. Maar nu het gebouw blijft staan, moeten we opnieuw naar alternatieve mogelijkheden kijken. Uiteraard doen we dat in samenspraak met de ontwikkelaar en omwonenden.” (bron: gemeente)

Bezienswaardigheden

Rijksmonumenten
- Den Dungen heeft 27 rijksmonumenten.

RK kerk
Reeds in 1380 is er in Den Dungen een kapel. In 1452 is deze kapel verbouwd tot wat tegenwoordig het priesterkoor van de kerk is. Deze nieuwe kapel was aan Sint-Jacobus de Meerdere gewijd. Ze werd spoedig te klein en in 1533 is een schip aan het koor gebouwd, waartoe de voorgevel van de kapel gedeeltelijk moest worden afgebroken. In 1569 wordt het een zelfstandige parochie. Voorheen was de kerkelijke gemeenschap onderhorig aan het kapittel van de Sint-Janskathedraal te 's-Hertogenbosch. In 1629, bij de val van 's-Hertogenbosch, werd de katholieke eredienst verboden en van 1630-1798 was het een protestantse kerk. In 1752 is de toren afgebroken. De katholieken konden nog terecht bij de Norbertijnen van de Abdij van Berne, die in Berlicum actief waren. Van 1650-1711 moesten zij in het geheim bijeenkomen. In 1717 werd een schuurkerk gebouwd (huidig adres: Paterstraat 38-40). Deze werd op een gegeven ogenblik te klein en in 1791 begon men aan de bouw van een nieuwe schuurkerk. Deze is tot 1821 in gebruik geweest en in 1823 afgebroken.

In 1807 werd de oude kerk aan de katholieken teruggegeven, maar pas vanaf 1821 was ze weer in gebruik. Nu moest het interieur nog worden verrijkt en aangepast aan de katholieke liturgie. In 1855 wordt de congregatiekapel gebouwd en in 1899 wordt een nieuwe neogotische toren gebouwd, ontworpen door Caspar Franssen, waartoe de voorgevel van de kerk moest worden gesloopt. Aan de noordkant van de kerk is toen een doopkapel gebouwd, die in 1965 tot Mariakapel is omgebouwd. In 1917 werd parochie Den Dungen uitgebreid met buurdorp Maaskantje. De kerk was nu te klein geworden en men wilde hem slopen. Hiertegen rijst protest en men besluit de RK kerk Sint Jacobus de Meerdere (Heilig Hartplein 1) kerk uit te breiden met twee zijkapellen, die in 1927 zijn gebouwd. Van de laatgotische middeleeuwse kerk zijn nog een aantal delen over, namelijk het koor, het middenschip en de zijbeuken. Het koor heeft mooie stergewelven terwijl de zijbeuken kruisribgewelven hebben. De kerk heeft een beeld van de Heilige Barbara uit het begin van de 16e eeuw; een eikenhouten preekstoel met een beeld van Sint Jan, uit ongeveer 1800, biechtstoelen en diverse houten beelden en schilderijen uit het begin van de 20e eeuw. Voorts bezit de kerk een aantal glas-in-loodramen. De kerk behoort tegenwoordig tot de Parochie H. Michael.

Kapel
- Mariakapel.

De Blauwe Scholk
Het Cuypersgenootschap, een landelijke organisatie die zich inzet voor behoud en herbestemming van bouwkundig erfgoed uit de periode 1850-1970, maakte zich ernstig zorgen over de voorgenomen sloop van de Blauwe Scholk, de vroegere Mariaschool in Den Dungen. Met de sloop van dit gebouw dreigde in de ogen van het genootschap belangrijk en voor het dorp beeldbepalend erfgoed verloren te gaan. Dat vond het Genootschap zeer ongewenst en ook onnodig en daarom sprak zij nadrukkelijk steun uit voor het verzet tegen sloop vanuit het dorp, zo liet het Genootschap in een persbericht d.d. september 2020 weten. "Wij hebben het gemeentebestuur van Sint-Michielsgestel schriftelijk verzocht om het gebouw te behouden en te herbestemmen. Tevens hebben wij de gemeente verzocht om het gebouw conform de gemeentelijke erfgoedverordening aan te wijzen tot gemeentelijk monument."

Het Cuypersgenootschap constateerde dat het schoolgebouw - rond 1900 in een aantal fasen gegroeid tot het huidige pand - vanwege haar historie en karakteristieke en vrij gaaf behouden architectuur een duidelijke architectuur- en cultuurhistorische waarde bezit. Tevens is het gebouw een beeldbepalend element in de dorpskern. Het Cuypersgenootschap memoreert dat Den Dungen een unieke dorpskern heeft: "Kerk, kroeg, boerderij en school." Het is van groot belang om dit erfgoed te behouden voor de toekomst, stelt het Cuypersgenootschap: "Overal in Nederland zijn vergelijkbare (school)gebouwen met succes herbestemd tot bijvoorbeeld woningen, een maatschappelijke voorziening of bedrijfshuisvesting. Wij zien niet in waarom dit hier niet mogelijk zou zijn. Het gebouw kent weliswaar achterstallig onderhoud, maar over het algemeen is de conditie nog goed.

Een creatief architect moet dit gebouw weer een nieuw leven kunnen geven. Behoud en hergebruik van het gebouw past bij de verduurzaming van onze samenleving. De onnodige sloop van historische gebouwen is niet meer van deze tijd." (bron: Cuypersgenootschap) Ook de landelijke erfgoedvereniging Heemschut heeft zich ingezet voor behoud van dit pand. - In deze video legt directeur Karel Loeff uit waarom behoud van de Blauwe Scholk van belang is. Anno maart 2021 gaf de gemeente aan dat er op dat moment in dit kader drie onderzoeken liepen: historisch, bouwkundig en verkeerskundig, en dat de uitkomsten daarvan zouden worden meegewogen in het besluit om de Blauwe Scholk al dan niet te behouden.

Op 15 april 2021 verschijnt het volgende goede nieuws op de site van de gemeente: "De Blauwe Scholk blijft staan. Dat heeft het college onlangs besloten. De onderzoeken die de gemeente heeft laten uitvoeren naar de bouwtechnische en bouwhistorische waarde van het pand, geven voldoende aanleiding om het grotendeels te behouden. Bureau Rothhuizen en de gemeentelijke monumentencommissie geven aan dat het gebouw voldoende monumentale waarde heeft om het te behouden. Beide organisaties adviseren om de eerste drie bouwfases van het pand als gemeentelijk monument aan te wijzen. De aanwijzing tot gemeentelijk monument kent een eigen procedure. Hierover hoopt het college voor de zomer van 2021 een besluit te nemen." Een citaat uit het rapport: "De school is een van de weinig resterende en gaaf bewaarde overblijfselen van vergelijkbare schoolgebouwen uit de regio, uiterst zeldzaam en daarmee hoog monumentaal." - Nieuws m.b.t. de Blauwe Scholk op Facebook.

Informatiepanelen
Bij 9 bezienswaardige objecten in Den Dungen zijn informatiepaneeltjes geplaatst. Anno 2017 bleken die nogal door de tand des tijds aangetast. Een poetsbeurt bleek niet voldoende soelaas te bieden. Daarom zijn ze vervangen door nieuwe paneeltjes, en gelijk voorzien van een QR-code, zodat je middels je smartphone aanvullende informatie over de objecten kunt krijgen. Een in 2017 gerealiseerde fietsroute van 10 km komt langs al deze objecten.

Jaarlijkse evenementen

- Carnaval.

- In Maaskantje / Den Dungen hebben ze aan het gebruikelijke carnaval in de winter niet genoeg, en doen ze het op een zaterdag in juni nog eens over met het Zomercarnaval, met voorafgaand fietstocht en Zomerparade op platte kar. D.w.z. in 2017 was dit voor het eerst, maar de intentie is wel om er een jaarlijks gebeuren van te maken.

Landschap, natuur en recreatie

Bomentuin
De oprichters van Bomentuin D'n Hooidonk in Den Dungen zijn Frens van den Biggelaar en zijn vrouw Mia van de Wiel. Na 18 jaar in de zorg gooide Frens rond zijn 35e het roer om en ging voor hovenier leren. Zijn vrouw Mia stond er volledig achter en zo zijn ze samen een hoveniersbedrijf begonnen. Het was hard werken maar bleek succesvol, en zo konden ze hun eerste stukje grond kopen. Dit aankopen van stukken grond herhaalde zich in de loop der jaren 17 keer. Als ze bij particulieren werkten, moesten er soms bomen gerooid worden en die gingen dan mee naar d'n Hooidonk waar ze met liefde geplant werden. Dat was het begin van het huidige arboretum. Later bezochten ze gespecialiseerde hoveniers om tot het huidige assortiment te komen van ruim 1800 verschillende bomen en struiken.

Wat als hobby begon op 864 m2 is na bijna 40 jaar uitgegroeid naar 7,5 ha met bomen, struiken en waterpartij met brug. Het is hun levenswerk geworden en ze willen hun passie graag met belangstellenden delen. "Wat ook als zeer waardevol kan dienen is dat niet alleen particulieren maar zeker ook gemeenten, provincie en rijksoverheid hier een keuze kunnen maken voor hun aanplantingen in het kader van de biodiversiteit. Als goede voorbeelden noem ik de zogeheten dakbomen, zuilbomen, bolbomen enz. Vaak worden hier gewone bomen voor geplant die na elk jaar geknipt of gesnoeid móeten worden om de vorm te behouden. In mijn optiek is het veel beter, maar zeker ook veel natuurlijker, om bomen te planten die dit zelf doen, van nature!", aldus Frens.

Bomentuin D'n Dooidonk is op 11 juni 2010 feestelijk geopend. "De bomentuin is voor iedereen toegankelijk. Omdat de bodem bestaat uit gras en zand is het helaas voor rolstoelgebruikers niet altijd mogelijk om dicht bij de bomen en struiken te komen. De bomentuin is het hele jaar door 7 dagen per week geopend. De openingstijden zijn: 1 april tot en met 31 oktober: 09.00-19.00 uur. 1 november tot en met 31 maart: 10.00-17.00 uur. Wilt u een bezoek komen brengen aan het arboretum, dan bent u altijd welkom. Een vrijblijvend bezoek is gratis. Op deze manier kan iedereen genieten van dit mooie en unieke stukje Den Dungen. Wilt u liever een rondleiding met uitleg, dit kan vanaf 10 personen. U kunt dit, liefst ruim van te voren i.v.m. het beschikbaar zijn van rondleiders, aanvragen via het Contactformulier. De kosten hiervoor zijn € 4,= per persoon."

Meerse Plas
De Meerse Plas, ook bekend als het Dungens Gat, NW van Den Dungen, is ontstaan als gevolg van zandafgraving t.b.v. de aanleg van de nabijgelegen A2. In 2021 is een Trimbaan bij de plas gerealiseerd. Wanneer je het pad rond de plas met de klok mee volgt zie je op een gegeven moment het 1e toestel 'Slingeren' aan de rechterkant. De trimbaan biedt 16 sportieve oefeningen.

Overnachten

- Boek hier je B&B e.d. in omgeving Den Dungen, met laagsteprijsgarantie!

Beeld

- Fotoreportage van Den Dungen en Maaskantje door Kees Wittenbols uit Breda. Zie onderaan de pagina ook deel 2 en 3.

Literatuur

- Nieuwe en/of tweedehands boeken over Den Dungen (online te bestellen).

Links

- Nieuws: - 'Moeke' houdt je er op Facebook van op de hoogte van wat er in Den Dungen te doen is.

- Onderwijs en kinderopvang: - Basisschool Fonkel maakt deel uit van het in 2014 tot stand gekomen Kindcentrum De Immenkorf, waar verder ook nog BSO Bolderburen en KDV De Teigetjes onder vallen.

- Muziek: - Harmonie Wilhelmina.

- Slagwerkgroep Den Dungen.

- Sport: - De voetbalclub en de korfbalclub zijn bij de ingebruikname van het nieuwe sportpark Jacobskamp opgegaan in één vereniging, met de statutaire naam Sportclub Den Dungen. Voor de herkenbaarheid en het behoud van de eigen identiteit blijven de namen en logo’s van RKVV Den Dungen en DKV Flash in de dagelijkse praktijk wel gebruikt worden.

- Tennisvereniging DTV De Donkelaar.

- De naam van motorcrossvereniging MC LIDU staat voor Liempde en Den Dungen. Dat komt omdat de club in 1967 in eerstgenoemd dorp is begonnen, maar zich daar door de jaren heen altijd heeft moeten behelpen met weilanden die ze bij een boer moesten 'regelen'. Er was geen uitzicht op een echt circuit. Daarom gingen ze om zich heen kijken en kwamen in laatstgenoemd dorp terecht. Bij de Meerse Plas (zie hierboven onder Landschap etc.) waren wat zandhopen overgebleven die niet meer nodig bleken voor de aanleg van de A2. Dat heeft de club kunnen verbouwen tot een professioneel circuit met alles erop en eraan. Topografisch is het een bijzonder grensgeval; de (onder Landschap etc. beschreven) Meerse Plas valt nog net onder Den Dungen, gemeente Sint-Michielsgestel. Het naastgelegen cicruit ligt op grondgebied van de gemeente 's-Hertogenbosch.

In 2001 dreigt er een kink in de kabel te komen; een milieubeweging ontdekt dat de beschermde kamsalamander op het terrein voorkomt en meldt dit aan de gemeente en het ministerie, dat vindt dat het circuit daarom maar gesloten moet worden. Maar de club laat zich niet zomaar figuurlijk en letterlijk uit het veld slaan; ze doen zelf uitvoerig onderoek, met hulp van gespecialiseerde bureaus, natuurorganisaties en een motorclub in een soortgelijke situatie, en komen samen met ecologen van de gemeente tot de conclusie dat motorcross en de kamsalamander best samen kunnen gaan op het circuit. Mits er goede leefomstandigheden voor de dieren zouden worden gecreëerd. Ook het ministerie gaat daarmee akkoord. En zo geschiedt; er zijn 2 nieuwe poelen aangelegd, de reeds aanwezige poel is opgeknapt, en het terrein is zodanig heringericht dat het leefgebied van de kamsalamander is gewaarborgd. Verder is er een beheerplan opgesteld, waarin ook de vereniging participeert.

- Fotoclub: - Fotoclub Den Dungen bestaat uit enthousiaste amateurfotografen die elke 2e donderdag van de maand samenkomen. Tijdens deze bijeenkomst wordt er met elkaar op een ontspannen manier gekeken naar de gemaakte foto's en worden er 'tips en tops' aan elkaar uitgewisseld. Samen kiest de groep tijdens elke bijeenkomst de foto van de maand. Elk lid heeft daarvoor dan twee foto's ingebracht, die met elkaar besproken worden. De foto's zijn gemaakt aan de hand van een maandelijks wisselend thema, zoals schaduw, rook en vuur of beweging. Daarnaast biedt de groep 10x keer per jaar de mogelijkheid om foto's te maken op verschillende locaties. Dat kan bijvoorbeeld zijn tijdens een stadswandeling onder leiding van een gids, een rondvaart in de Biesbosch, of bij de Keukenhof. Naast de foto van de maand exposeert elke fotograaf ook zelf aanvullend materiaal. Jaarlijks in oktober houden ze een expositie in buurdorp Maaskantje. Zie verder aldaar onder het kopje Jaarlijkse evenementen. De club heeft ca. 10 leden. Hoewel men het niet te groot wil maken, kunnen er nog wel enkele leden bij. Indien je belangstelling hebt, laat het dan gerust weten.

• 1. Nederlandse plaatsnamen verklaard,
  van Berkel, Gerald, and Samplonius Kees
  , (2018)