- De Schans is een buurtschap in de provincie Fryslân, gemeente Noardeast-Fryslân. T/m 2018 gemeente Kollumerland en Nieuwkruisland.
- Buurtschap De Schans valt, ook voor de postadressen, onder het dorp Munnekezijl.
- In het plaatsnaambordenproject van de gemeente Kollumerland c.a., waarmee alle buurtschappen in die gemeente de afgelopen jaren plaatsnaamborden hebben gekregen, is De Schans, vermoedelijk vanwege de huidige geringe omvang, niet als buurtschap gekwalificeerd. Daarom heeft het ook geen plaatsnaamborden gekregen en is het ter plekke alleen herkenbaar aan de gelijknamige straatnaamborden. Geografisch gezien hoort een buurtschap ook eigenlijk buiten de bebouwde kom (van een stad of dorp) te liggen, en ook in die zin kwalificeert De Schans zich niet, omdat het formeel binnen de bebouwde kom van Munnekezijl ligt. Toch valt er iets voor te zeggen om De Schans nog wel als buurtschap te beschouwen, hoe klein ook, gezien haar cultuurhistorisch belang, omdat het tot betrekkelijk kort geleden nog een veel drukbevolkter gebied was, en omdat het gezien de ligging - zie verder bij Ligging - toch nog altijd buiten de dorpskern van Munnekezijl ligt en zal blijven liggen. De recente Topografische atlas Friesland(1) vermeldt De Schans nog wel als buurtschap.
Terug naar bovenIn het Fries
De Skâns.
Alternatieve benamingen
Het gebiedje De Schans wordt ook wel De Wal of Het Eiland genoemd.
Naamsverklaring
De buurtschap is genoemd naar de schans die hier in 1580 is aangelegd.
Buurtschap De Schans ligt direct O van de dorpskern van Munnekezijl, op een langwerpig verticaal eiland, omgeven door de waterlopen Munnekezijlsterried in het O en Binnenslús in het W. Middels sluizen is De Schans in het W verbonden met de vaste wal van Fryslân en in het O met de vaste wal van Groningen. De provinciegens loopt ter plekke langs de Munnekezijlsterried.
Terug naar boven- In de Volkstelling van 1840 wordt De Schans niet apart vermeld. Het was toen nog geen eiland en zal in die tijd nog als integraal onderdeel van het dorp Munnekezijl zijn beschouwd.
- Tegenwoordig omvat De Schans nog slechts 2 woonhuizen: 1 aan de weg De Schans (welke straatnaam overigens pas in 1965 is toegekend) (het huis blijkt tegenwoordig een industriefunctie te hebben, dus eigenlijk valt dit pand af als woonhuis, red.) en 1 aan het doodlopende zijweggetje Lauwerswal (voorheen Bokkestreek genoemd vanwege de vroegere houtzaagmolen van de heer Bok). Wellicht vallen de 2 panden direct O van De Schans (Wester Waarddijk 20 en 22) ook nog tot het gebied te rekenen, hoewel deze op Gronings grondgebied liggen en daarmee formeel onder het dorp Pieterzijl vallen. Tot voor kort was De Schans nog aanzienlijk drukbevolkter. Zie verder bij Geschiedenis. De buurtschap zal ca. 5 inwoners hebben.
Terug naar bovenSchans
Gedurende de laatste decennia van de 16e eeuw, toen de opstand tegen het Spaanse gezag in Fryslân een sterk militair karakter had, zijn tal van vitale punten op last van stadhouder Caspar de Robles versterkt. De schans bij Munnekezijl zou volgens overlevering in 1580 zijn opgebouwd uit materiaal dat vrijkwam bij het kort daarvoor afgebroken Gerkesklooster. De schans speelde een belangrijke rol in de Tachtigjarige Oorlog (1568-1648). Op 1 september 1580 werd deze versterking door de Spanjaarden veroverd op Willem Lodewijk. Op 18 juli 1581 werd deze weer veroverd door hopman Schuil uit Kollum. In 1585 werd aan substituut grietman Tjarck Sappes opdracht gegeven de schans te repareren. Onder leiding van Jan Pietersz uit Burum werd deze weer in goede staat gebracht met stenen van het afgebroken vrouwenklooster Galilea bij Burum. In 1590 speelde de schans weer een rol in de strijd tussen Spanjaarden en Staatsgezinden. In 1672 komt de schans in de analen voor wegens een oorlog met Engeland, Frankrijk, Munster en Keulen. Er zijn geen fysieke resten van de schans bewaard gebleven. Alleen de straatnaam en de naam van het dorpshuis in Munnekezijl herinneren er nog aan. En de schans is opgenomen in het dorpswapen van Munnekezijl.
Sluis W van De Schans
In 1476 is door de cisterciënzer monniken van Gerkesklooster een sluis in de Lauwers geslagen om het door hen ingedijkte land te beschermen. De sluis is een paar keer verlegd en vernieuwd.
De bouw van de huidige W van de Schans gelegen sluis in 1741 vormde een onderdeel in de verbetering van het Zijldiep en de Munnekezijlsterried. In de jaren 1874-1877 is de dijk van Nitterhoek en Zoutkamp aangelegd, zo werden de dijken bij Munnekezijl slaperdijken en had de sluis geen zeekerende functie meer.
Sluis O van De Schans
In 1882 is het grote sluizencomplex O van De Schans gebouwd, aan een gelijktijdig gegraven stroomkanaal - waardoor De Schans een eiland werd en dit deel van Munnekezijl tussen de beide sluizen kwam te liggen - als onderdeel van een in 1881 opgesteld provinciaal plan om de waterafvoer in Noordoost Fryslân te verbeteren. De belangrijkste taak van deze sluis was het spuien van water uit de Friese boezem op de voormalige Lauwerszee. De sluis diende ook als keersluis. Dat wil zeggen dat de sluis onderdeel was van de waterkering langs de Lauwerszee. Daarnaast hadden afwateringssluizen van enig belang tevens een militaire waarde, wegens de mogelijkheid van inundatie van het achterliggende gebied. In 1969 is de Lauwerszee met een dam afgesloten, waardoor de open verbinding met de Waddenzee en Noordzee verdween. En waardoor de Lauwerszee het Lauwersmeer werd.
Nadere informatie:
- Pagina over de geschiedenis van Munnekezijl (door Herma van den Berg, Rijksdienst voor de Monumentenzorg, 1989), waar ook veel over de ontwikkeling van De Schans (met name m.b.t. de sluizen en molens) is te vinden.
- Geschiedenis van De Schans op Wikipedia.
Terug naar bovenNertsenfokkerij
Rond 1957 is op De Schans een pelsdierhouderij (nertsenfokkerij) opgericht, die in 1965 uitgroeit tot een omvang van ca. 2.000 dieren en daarmee een van de grootste nertsenfokkers van West-Europa wordt. Door toegenomen milieuwetgeving komt de fokkerij te dicht bij de bebouwde kom te liggen, waardoor zij in 2002 de deuren moet sluiten.
Van buurtschap tot recreatiegebied
Tot in de jaren zeventig van de 20e eeuw was De Schans een dicht bebouwd gebied met onder andere een hotel, maar in 1976 zijn bijna alle ca. 50 huizen gesloopt. De gemeente beloofde dat er nieuwbouw voor in de plaats zou komen, wat echter niet is gebeurd. In plaats daarvan is het westelijk deel van De Schans ingericht als park met hertenkamp en is er een binnenhaventje aangelegd. In 1985 is definitief besloten om het gebied een recreatieve functie te geven en zijn de genoemde voorzienngen uitgebreid. Sindsdien is er ook een plek waar boten te water kunnen worden gelaten en staat er een hokje waarin de buurt bijeen komt.
- De rijksmonumentale sluis uit 1882 O van De Schans is een uniek bouwwerk. De sluis is gebouwd volgens de principes van de oude Romeinen. Dat is te zien aan de klassieke vormgeving, en vooral aan de gemetselde bogen. Onderin de imposante 44 meter lange en ruim 4,5 meter hoge sluis bevinden zich 22 stroomgaten, die met houten luiken kunnen worden afgesloten. Bovenin zitten ook 22 openingen, die met plaatstaal kunnen worden afgesloten en die de bedieningsmechanismen voor de schuiven bedekken. De sluis is aan de buitenzijde voorzien van een hoge keermuur met steunberen, en aan de binnenzijde is een brug over de stroomgaten aangelegd, de Nieuwe Friese Brug. De ontwerper van de sluis is ir. Methardus, naar wie de hoofdstraat in Munnekezijl is vernoemd. De sluis is eigendom van Stichting Waterschapserfgoed. - Filmpje over de spui- en keersluis te De Schans.
- Sluis uit 1741 W van De Schans. Zie verder bij Geschiedenis.
- In 1982 is bij werkzaamheden aan de sluis (welke van de 2 sluizen bedoelt men hier?, red.) een complete 17e-eeuwse stoepsteen opgebaggerd. De steen is opgesteld bij de sluis terzijde van de weg. Deze stenen dienden als voorste afwerking en als aanduiding van eigendom van een stoep voor de toegang van een huis. Waarschijnlijk is de steen wel uit Munnekezijl afkomstig. Mogelijk heeft hij later als grafsteen gediend.
Terug naar boven- Passantenhaven 't Eiland.
Reactie toevoegen