De Noord (Wijk bij Duurstede)

Plaats
Buurtschap
Wijk bij Duurstede
Kromme Rijnstreek
Utrecht

de_noord_wijk_bij_duurstede_kaart.jpg

Het is puur toeval dat er op de O 'slurf' van het Eiland van Schalkwijk twee bijna gelijknamige buurtschappen liggen: in het W buurtschap Den Oord (deels gem. Wijk bij Duurstede, deels gem. Houten), in het O buurtschap De Noord (gem. Wijk bij Duurstede).

Het is puur toeval dat er op de O 'slurf' van het Eiland van Schalkwijk twee bijna gelijknamige buurtschappen liggen: in het W buurtschap Den Oord (deels gem. Wijk bij Duurstede, deels gem. Houten), in het O buurtschap De Noord (gem. Wijk bij Duurstede).

de_noord_3.jpg

Buurtschap De Noord, aan de Lekdijk West. Rechts zie je het wiel De Noord, overblijfsel van een grote overstroming in 1747, waarover je alles kunt lezen onder het kopje Geschiedenis. (© Jan Dijkstra, Houten)

Buurtschap De Noord, aan de Lekdijk West. Rechts zie je het wiel De Noord, overblijfsel van een grote overstroming in 1747, waarover je alles kunt lezen onder het kopje Geschiedenis. (© Jan Dijkstra, Houten)

de_noord1.jpg

Buurtschap De Noord, gezien vanaf de Lekdijk West. (© Jan Dijkstra, Houten)

Buurtschap De Noord, gezien vanaf de Lekdijk West. (© Jan Dijkstra, Houten)

de_noord_2.jpg

De Lekdijk West, ter hoogte van buurtschap De Noord, na de recente dijkverzwaring. Op de achtergrond de Prinses Irenesluizen in het Amsterdam-Rijnkanaal. (© Jan Dijkstra, Houten)

De Lekdijk West, ter hoogte van buurtschap De Noord, na de recente dijkverzwaring. Op de achtergrond de Prinses Irenesluizen in het Amsterdam-Rijnkanaal. (© Jan Dijkstra, Houten)

de_noord.jpg

Buurtschap De Noord, het gelijknamige wiel is een overblijfsel van een grote dijkdoorbraak in 1747. Daarover kun je alles lezen onder het kopje Geschiedenis. (© Jan Dijkstra, Houten)

Buurtschap De Noord, het gelijknamige wiel is een overblijfsel van een grote dijkdoorbraak in 1747. Daarover kun je alles lezen onder het kopje Geschiedenis. (© Jan Dijkstra, Houten)

de_noord_4.jpg

De voormalige steenfabriek De Bosscherwaarden, gelegen in de gelijknamige uiterwaard ter hoogte van buurtschap De Noord, is een rijksmonument. De restauratie ervan is in 2009 gereedgekomen. (© Jan Dijkstra, Houten)

De voormalige steenfabriek De Bosscherwaarden, gelegen in de gelijknamige uiterwaard ter hoogte van buurtschap De Noord, is een rijksmonument. De restauratie ervan is in 2009 gereedgekomen. (© Jan Dijkstra, Houten)

de_noord_5.jpg

Buurtschap De Noord, plas in de uiterwaarden bij voormalige steenfabriek De Bosscherwaarden, ontstaan door kleiwinning voor de steenfabricage. Het is tegenwoordig het domein van de otter. (© Jan Dijkstra, Houten)

Buurtschap De Noord, plas in de uiterwaarden bij voormalige steenfabriek De Bosscherwaarden, ontstaan door kleiwinning voor de steenfabricage. Het is tegenwoordig het domein van de otter. (© Jan Dijkstra, Houten)

bosschewaarden.jpg

Ringovens van vroegere steenfabrieken zijn niet veel bewaard gebleven in ons land. De ringoven van steenfabriek De Bosscherwaarden in buurtschap De Noord is gerestaureerd en te bezichtigen. (© Jan Dijkstra, Houten)

Ringovens van vroegere steenfabrieken zijn niet veel bewaard gebleven in ons land. De ringoven van steenfabriek De Bosscherwaarden in buurtschap De Noord is gerestaureerd en te bezichtigen. (© Jan Dijkstra, Houten)

bosscherwaarden.jpg

De firma Bosscherwaarden BV wil 12 miljoen m3 zand afgraven in de uiterwaarden rond de voormalige steenfabriek De Bosscherwaarden in buurtschap De Noord. Niet iedereen vindt dat een goed plan. De gemeenteraad neemt er vóór zomer 2018 een besluit over.

De firma Bosscherwaarden BV wil 12 miljoen m3 zand afgraven in de uiterwaarden rond de voormalige steenfabriek De Bosscherwaarden in buurtschap De Noord. Niet iedereen vindt dat een goed plan. De gemeenteraad neemt er vóór zomer 2018 een besluit over.

De Noord (Wijk bij Duurstede)

Terug naar boven

Status

- De Noord is een buurtschap in de provincie Utrecht, in de regio Kromme Rijnstreek, gemeente Wijk bij Duurstede.

- Buurtschap De Noord valt, ook voor de postadressen, onder de stad Wijk bij Duurstede.

- Buurtschap De Noord heeft geen plaatsnaamborden, en ook geen gelijkluidende straatnaam - wat bij veel andere buurtschappen wél het geval is - zodat je ter plekke nergens aan kunt zien dat en wanneer je de buurtschap binnenkomt en weer verlaat.

Terug naar boven

Naam

Oudere vermeldingen
De Noort.

Naamgeving
Buurtschap De Noord is genoemd naar het gelijknamige huis ter plekke.

Terug naar boven

Ligging

Buurtschap De Noord ligt Z van de stad Wijk bij Duurstede, in het uiterste O puntje van het Eiland van Schalkwijk, rond de wegen Lekdijk West en Sluis Zuid. De buurtschap grenst in het NW aan de Romeinenbaan, in het NO aan het Amsterdam-Rijnkanaal (met ter plekke de Prinses Irenesluizen), en in het Z en O aan de Lek, die hier N van het Amsterdam-Rijnkanaal richting O verder gaat als Nederrijn. Iets naar het W ligt een bijna gelijknamige buurtschap: Den Oord, die deels onder de gemeente Wijk bij Duurstede valt, deels onder de gemeente Houten. De buurtschap ligt verder W van de dorpen Rijswijk en Maurik, N van de dorpen Ravenswaaij en Zoelmond, NO van het dorp Beusichem, ONO van de stad Culemborg en ZZO van het dorp Cothen.

Buurtschap De Noord is nooit als plaatsnaam in de atlassen terecht gekomen. Wat ons betreft ten onrechte; het is immers een gelijksoortige entiteit als de in de vorige alinea reeds vermelde W buur-buurtschap Den Oord; een huizengroepje bij en genoemd naar een gelijknamig huis. En Den Oord staat wél als plaatsnaam in de atlassen.

Terug naar boven

Statistische gegevens

Buurtschap De Noord omvat ca. 25 huizen met ca. 60 inwoners.

Terug naar boven

Geschiedenis

Buurtschap De Noord heeft in de geschiedenisboeken bekendheid verworven door een grote dijkdoorbraak op 28 februari 1747. Deze doorbraak komt volkomen onverwacht. De dijkwacht constateert die ochtend namelijk nog tevreden "dat de Lekdijk van Wijk bij Duurstede stroomafwaarts tot aan het waakhuis op De Noord in orde is." Het hoge water van de Lek zakt alweer en de snerpende noordwestenwind neemt af. Maar de dijkwacht is nog maar net van zijn inspectieronde teruggekeerd in het waakhuis, of er komt een jongen in grote haast te paard aangereden die roept: "De dijk zakt weg!"

"Er is geen houden aan. Over een afstand van ca. 55 meter is de hier wat 'gekromde' dijk weggezakt. Bulderend baant het water zich een weg naar het nietsvermoedende, laaggelegen land. Geholpen door de inmiddels gedraaide, nu oostelijke wind loopt het water via Cothen in de Kromme Rijn en via Schalkwijk in de Schalkwijksewetering. Na 5 dagen staan al onder water: Cothen, Werkhoven, Odijk, Bunnik, Zeist gedeeltelijk, Wulven, Vechten, Amelisweerd en het gebied van de stad Utrecht Z van de singel. Veel dorpelingen vluchten met hun paarden, koeien en meubilair naar de 'bergkant', dus naar de Heuvelrug. Vanuit het Kromme-Rijngebied wijken veel mensen uit naar de stad. Overal komen hazen, mollen, ratten en muizen in groten getale tevoorschijn, die worden doodgeslagen.

Gelukkig zakt het water na enkele dagen, ook al omdat de Vecht water kan blijven afvoeren door de Muidersluis (die sluis aan de toenmalige Zuiderzee moest in geval van noordwesterstorm immers dicht). Al een paar dagen na het afzakken van de dijk wordt door het dijkleger van opgeroepen boeren een noodkade om het ontstane gat gelegd. Dat 'wiel' op De Noord is gemiddeld ca. 11 meter diep en heeft een diameter van ca. 100 meter. Eind maart is de toestand bijna weer normaal. De noodkade is klaar en het gat gedicht. Gelukkig stond er toen al enige tijd geen water meer op de uiterwaard." De oorzaak was overigens kwel. Hoe dat zit, en nog veel meer details over deze dijkdoorbraak (en andere doorbraken) kun je lezen in het boek 'De Lekdijk van Amerongen naar Vreeswijk. Negen eeuwen bescherming van Utrecht en Holland' van Ad van Bemmel (2009), pag. 68 e.v., waaraan wij ook de hiervoor vermelde informatie hebben ontleend.

- Nog een verslag van de dijkdoorbraak bij De Noord in 1747. - Zie ook het uivoerige verslag van de dijkdoorbraak en zijn gevolgen voor de regio in de 'Notitie van 't voorgevallene bij den doorbraek van den Leckendijck Bovendams in de Wijckerweert bij Wijck, op den 28 Febr. 1747. Genoteert in de stad Utrecht' (eigenhandige aanteekeningen van Mr. Dirk Woertman, destijds lid van de Vroedschap). - Zie tot slot ook het verslag van de dijkdoorbraak 1747 door Frank Magdelyns op de site Oud Houten, met o.a. een mooie animatie; een kaartje waarop Frank visualiseert hoe de dijkdoorbraak zich vanaf De Noord als een olievlek uitbreidt tot achter Utrecht.

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

- Langs de Nederrijn en Lek tussen Rhenen en Vianen ligt een groot aantal steenfabrieken. De meeste produceren al lang geen stenen meer (in de provincie Utrecht is slecht één fabriek in bedrijf gebleven, en wel dakpannenfabriek Monier aan de Oude Rijn in Woerden), maar rond 1900 waren aan weerszijden van de rivier zo’n 15 fabrieken in volle productie. Uiterwaarden van riviereren waren ideale vestigingsplaatsen voor steenfabrieken (en ook voor tegel- en pannenbakkerijen, gezamenlijk als sector 'grofkeramiek' genoemd), vanwege de aanwezigheid van klei als grondstof ter plekke, en vanwege het water voor het vervoer naar de afnemers. De Bosscherwaarden in Wijk bij Duurstede, in het O van buurtschap De Noord, in een uiterwaard van de Lek, is een van die vroegere steenfabrieken. De in 1923 gestichte fabriek met ringoven en karakteristieke schoorsteen is tot 1991 in functie geweest. Het is een rijksmonument, en is eigendom van Utrechts Landschap.

Steenfabriek De Bosscherwaarden ligt volledig geïsoleerd in de brede uiterwaarden van de Lek. Storende bebouwing ontbreekt aan beide zijden van de rivier; het landschap lijkt hier geconserveerd te zijn. Het vroegere kleigat ligt er als een binnenmeer. Naast de massieve steenoven met de hoge schoorsteen - een belangrijk ‘landmark’ in Rivierenland - geeft de fabriekshal sfeer aan het complex. Andere elementen versterken dit beeld, zoals de kleibult en een primitieve locomotievenloods. Een bewaard gebleven stukje smalspoor herinnert aan het vervoer van de klei. Ook de oude kraan is behouden gebleven. Aan dezelfde Lekdijk staan nog 5 bij de fabriek horende woningen.

Sinds 2009 is de voormalige steenfabriek, na 1,5 jaar uitgebreide restauratie en renovatie, voor het publiek geopend. Je kunt nu dagelijks genieten van dit voormalige fabrieksterrein en het omringende rivierenlandschap. Het terrein en de zolder van de ringoven zijn tussen zonsopgang en zonsondergang opengesteld. Regelmatig worden excursies gegeven door deskundige gidsen. Je kunt ook voor een eigen groep van je vereniging, collega's e.d. een groepsexcursie aanvragen.

De monumentale ringoven, de 40 meter hoge schoorsteen en een fabriekshal zijn gerenoveerd. Na 1860 zijn de kleine veldovens vervangen door grootschalige, gemechaniseerde fabrieken. De grote gemetselde steenoven bestaat uit diverse kamers waarin de stenen werden gebakken. De kamer waar op dat moment gestookt werd, verwarmde met haar verbrandingslucht de andere kamers voor. Zo ontstond een soort continuproces in de steenfabricage. Het verbeterde stookproces leverde minder misbaksels. De ringoven is ontstaan door de verbouwing van een vlamoven. Deze ringoven met een oppervlakte van 70x20 meter was een continue gestookte oven, waarbij het vuur rondtrok en altijd in een deel van de oven bleef branden. De kolengestookte oven werd door een op de oven rondrijdend kolentreintje voorzien van brandstof, die door stalen buizen in de oven op de bakstenen werd gestort. Door het draaien aan de boven op de oven geplaatste ventielen werd de trek beheerst. In ongeveer 9 dagen trok het vuur in de oven rond.

Tevens is er als onderdeel van de restauratie een nieuwe ontvangstruimte gebouwd, waarvan het ontwerp refereert aan de droogloodsen die hier in het verleden hebben gestaan. Vanwege zijn ligging aan de Lek en de ontvangstruimte voor groepen is het bij uitstek de plek om mensen te informeren over Nationaal Landschap Rivierenland. In de hal en de droogloods is een nieuwe dimensie toegevoegd: beleven van cultuur, zoals locatietheater, muziek, film en exposities.

De hal en droogloods zijn ook te huur voor vergaderingen, bijeenkomsten, evenementen en exposities. Uitgangspunt voor de programmering van evenementen is dat de activiteiten een wisselwerking hebben met de locatie en een raakvlak hebben met industrieel erfgoed, natuur of landschap. Incidenteel wordt in samenwerking met een productiebureau een groter cultureel evenement georganiseerd. (bronnen: o.a. Utrechts Landschap en Utrechtse Stichting voor het INdustrieel Erfgoed USINE)

Terug naar boven

Landschap, natuur en recreatie

- De firma Bosscherwaarden BV wil in de uiterwaarden rond de voormalige steenfabriek De Bosscherwaarden in buurtschap De Noord, tussen de Prinses Irenesluizen en het Beusichemse Veer, in een gebied van 130 hectare 12 miljoen m3 zand afgraven. Sinds 2002 zijn hier al plannen voor, die door de jaren heen een aantal keren zijn gewijzigd. Het actuele plan - anno 2019 - is om het gebied na zandwinning aan te vullen met grond en baggerspecie conform de geldende bodemkwaliteitseisen. Het gaat daarbij volgens de gemeente niet om een stortlocatie, maar om een zogeheten verondieping. Van de uiterwaarden wordt na die slibstort een natuurgebied gemaakt, waar dan geen landbouw meer kan worden bedreven. "Bosscherwaarden BV wil de gelijknamige uiterwaarden bij Wijk bij Duurstede herontwikkelen tot toegankelijke en aantrekkelijke riviernatuur, door een combinatie van zandwinning en opslag van baggerspecie. Om van die wens realiteit te maken, is er een Inrichtingsplan opgesteld. Dat is gemaakt in nauwe samenspraak met burgers en ondernemers uit de omgeving en samen met de gemeente Wijk bij Duurstede." Aldus de firma op haar site. Voor nadere informatie over het project zie de link.

Aan het al of niet verlenen van de benodigde vergunningen heeft de gemeente de voorwaarde gekoppeld dat de firma tevens een recreatiestrand met een zwemplas naast de stadshaven van Wijk bij Duurstede aanlegt. De gemeenteraad is er nog niet uit; partijen zijn verdeeld. Er zijn zowel voor- als tegenstanders. Nadelen die worden genoemd, en die sommige partijen in de raad ervan weerhouden om voor dit project te stemmen, zijn het verlies van landbouwgrond en daarmee bestaansmogelijkheden voor de (bedrijven van de) boeren in kwestie, de risico's van vervuild slib, en boeren en andere omwonenden zijn bang dat ze 20 tot 30 jaar in een 'bouwput' moeten leven.

LTO Noord afdeling West-Nederland plaatst vraagtekens bij de maatschappelijke meerwaarde van het plan: "Hiermee wordt een landschappelijk en historisch waardevol gebied straks meer dan tien jaar op z'n kop gezet om een bedrijf van ver vervuild slib te laten aanvoeren en opslaan. Waar is de overheid dan mee bezig?" LTO is ook bezorgd over de afname van het areaal landbouwgrond door de compensatie in de vorm van natuurontwikkeling, en dat een van de uitkomsten van de milieueffectrapportage (MER) is dat extra drainage en onderbemalingen in de fruitteeltpercelen in de omgeving van het plangebied nodig zijn om schade als gevolg van de voorgestane ontwikkelingen te voorkomen. De gemeente hecht er aan daarbij op te merken dat de milieueffectrapportage (MER) een belangrijke bouwsteen is van het totale plan voor zandwinning, baggerspecieberging en natuurontwikkeling in de Bosscherwaarden. "Op basis daarvan zal uiteindelijk een besluit worden genomen." Bovendien stelt de gemeente dat er afspraken tussen gemeente en initiatiefnemer worden gemaakt om zeker te stellen dat de initiatiefnemer maatregelen neemt om ongewenste effecten in de fruitteeltpercelen tegen te gaan. Gemeentebestuur en gemeenteraad beogen medio 2019 een besluit over het plan te nemen. (bron en voor nadere informatie zie: Groene Oogst, 4-4-2019)

- In buurtschap De Noord ligt een 3-tal meertjes. De 2 grotere meertjes O van de vroegere steenfabriek zijn 'kleigaten', waaruit dus klei is gewonnen voor de steenfabricage. NW daarvan ligt het kleinere 'wiel' De Noord. Een 'wiel' is een restant van een dijkdoorbraak, in dit geval uit 1747, waarvoor zie verder bij Geschiedenis. Achter het wiel is een overslagwaaier ontstaan die bestaat uit uitgekolkt materiaal, afkomstig uit het wiel. Deze overslagwaaier heeft de klei van een kleiige kom afgedekt. Het wiel is zeer kenmerkend, omdat het een beeld geeft van de ontwikkelingsgeschiedenis van het gebied. Een wiel wordt gekenmerkt door een diep gat gevuld met water. Een overslagwaaier vertoont vaak een helling van het wiel af. Bij het herstel van de dijk werd die om het wiel heen geleid. Dit verklaart de bochtige dijkloop ter plaatse van wielen. Wiel De Noord laat deze kenmerken goed zien.

Reactie toevoegen