Status

- De Birkt is een buurtschap in de provincie Utrecht, in de streken Eemland en Utrechtse Heuvelrug, gemeente Soest.

- Buurtschap De Birkt valt, ook voor de postadressen, onder het dorp Soest.

- Vroeger viel de N ca. helft van het huidige Amersfoortse bedrijventerrein de Isselt onder buurtschap De Birkt, gemeente Soest. Dit deel heette Lage Birkt. In 1940 is dit gebied middels grenscorrectie naar de gemeente Amersfoort gegaan. Later is het geheel opgegaan in bedrijventerrein de Isselt en daarom niet meer tot de buurtschap te rekenen.

- Buurtschap De Birkt heeft geen plaatsnaamborden, zodat je slechts aan de straatnaambordjes Birktstraat - en het opschrift op het pand op nr. 134, zie foto - kunt zien dat je er bent aangekomen.

Naam

Oudere vermeldingen
Eind 14e eeuw dat goed in der Birket, 1405 dat guet in die Birct, 1529 Birrick.

Naamsverklaring
- Waarschijnlijk samengesteld uit birk, boomsoort, en het suffix -t, dat productief is bij het vormen van plaatsnamen uit namen van bomen of planten. Vergelijk Berkt, Stokt, Most, Bokt.(1)
- "De naam is mogelijk verwant met het woord berk; dit is de eerste opslag in een niet meer voor schapenteelt in cultuur zijnd en daardoor verwaarloosd heidegebied, het kon daarom voor andere, niet-agrarische doelen gebruikt worden." (bron: A.J. Brongers, Historische Encyclopedie van Amersfoort, 1998)

Ligging

Buurtschap De Birkt ligt direct O van Soest-Zuid, rond de Birkstraat, voor zover gelegen buiten de dorpskern van Soest (= vanaf huisnrs. 106/107), en de Peter van den Breemerweg, en grenst in het O aan de gemeente Amersfoort.

Statistische gegevens

In 1840 omvat het deel Hoge Birkt (dan: Hooge Birkt) 18 huizen met 140 inwoners, en het deel Lage Birkt 3 huizen met 10 inwoners. Tegenwoordig heeft buurtschap De Birkt ca. 100 huizen (waarvan ca. 80 aan de Birkstraat en ca. 20 aan de Peter van den Breemerweg) met ca. 250 inwoners.

Geschiedenis

Buurtschap De Birkt ligt op de flank van de Utrechtse Heuvelrug, tussen Amersfoort en Soest, en grenst aan de zuidzijde aan de Korte Duinen en aan de noordzijde aan de Eem. Het lagere deel aan de noordzijde werd de Lage Birkt genoemd, het hogere deel heette de Hooge Birkt. In het oosten grensde het aan De Isselt en aan de westzijde werd de grens met Soest gevormd door de Neulsloot. De boerderijen stonden op de hogere delen met weidegronden die doorliepen tot de Eem en akkerstroken die doorliepen tot de Korte Duinen. De oude hoofdroute van Soest naar Amersfoort heette vroeger de Benedenweg of Zwarteweg. In 1935 werd de naam gewijzigd in Peter van den Breemenweg. In 1817 is de Birkstraat opgenomen in de rijksweg Naarden-Amersfoort. Nieuwe boerderijen werden sindsdien gericht op de Birkstraat.

Van 1420 tot 1543 bevond zich in De Birkt een klooster van de Reguliere Kanunniken van Sint-Augustinus, aangesloten bij de congregatie van Windesheim. Dit klooster bevond zich op de plaats waar later de boerderij Het Lange Huis werd gebouwd, even ten oosten van Het Gagelgat aan de Birkstraat. Het klooster bezat veel grond in deze omgeving en was bekend onder de naam Mariënhof of Mariënhove.

Tot begin 20e eeuw was er aan de W grens van De Birkt een tol, ter hoogte van het Gagelgat (huisnr. 107). In de directe omgeving bevonden zich in de 19e eeuw twee buitenplaatsen: het al in het midden van de 17e eeuw aangelegde Heuvel en Dael, dat later Vosseveld zou gaan heten (tegenwoordig Birkstraat 84: Herenhuis Vosseveld, en Birkstraat 96: Boerderij Vosseveld), en het buiten Hofslot.

Bezienswaardigheden

- Buurtschap De Birkt heeft 1 rijksmonument, zijnde boerderij het Gagelgat uit 1712 op Birktstraat 107. De laatste boer van het Gagelgat, Wim Hartman, is zijn hele leven alleen gebleven. En omdat het meestal de boerenvrouwen waren die het initiatief tot verbouwen namen, is er in de afgelopen eeuw nauwelijks tot niet verbouwd. Hartman was een zonderlinge man die niet zo snel mensen in zijn omgeving toeliet. Bij zijn overlijden kwam de boerderij in handen van Stichting De Paardenkamp, die elders in Soest al een rusthuis voor oude paarden heeft. Veel van het antieke interieur is te bezichtigen bij Museum Oud Soest. Toen de boerderij in bezit kwam van De Paardenkamp, was het weliswaar in vervallen staat, maar wel in een hele authentieke staat.

Na een grondig cultuur- en bouwhistorisch onderzoek vond van 2009-2012 de restauratie plaats waarmee met Het Gagelgat een beeld wordt geschetst van het boerenleven zoals zich dat in De Birkt en elders in Soest eind 19e en begin 20e eeuw afspeelde. Het pand is zo veel mogelijk gerestaureerd volgens het oorspronkelijke ontwerp. Tijdens het herstel is zoveel mogelijk gebruik gemaakt van de bestaande elementen. Zoals bijvoorbeeld de gebinten in de deel waar nu de oude paarden zijn gehuisvest. De gebinten die nog dienst konden doen zijn er nog steeds. Veel oorspronkelijke elementen zijn wel van functie veranderd. Al was het alleen maar dat Het Gagelgat vroeger een koeienboerderij was en tegenwoordig paarden huisvest. Zo doen de oude “melkdeuren” nu dienst als toegangsdeur tot de paardenboxen. En is de oude woonkamer nu het Winkeltje. Op het erf en buitenterrein zijn onder meer de oude poel weer hersteld, de hooibergen weer herrezen en zijn de moestuin en fruitboomgaard weer aangelegd.

- De Kapel van Isselt (Isseltseweg 155, Amersfoort) is een 14e-eeuwse grafkapel van de voormalige heerlijkheid Isselt. We vermelden dit object hier omdat het vanouds onder De Birkt (en wel het deel Lage Birkt) viel. Tegenwoordig ligt het verscholen op het Amersfoortse bedrijventerrein de Isselt.

Links

- Zorg en welzijn: - "Sinds 2003 is het mogelijk voor mensen met enige afstand tot de maatschappij, om bij Biologische Balans Boerderij Het Derde Erf in De Birkt (Birkstraat 125) de dag zinvol door te brengen. Mensen met een indicatie voor dagbesteding en die het fijn vinden om met dieren en in de natuur te werken, kunnen meerdere dagdelen per week bij ons 'naar eigen vermogen' werken. Wij zijn aangesloten bij de vereniging van zorgboerderijen Utrecht en de Federatie Landbouw en Zorg. Deze federatie heeft ons ook het certificaat 'kwaliteitswaarborg zorgboerderijen' toegekend. Wij hebben plaats voor mensen met burn-out, verstandelijke en/of lichamelijke handicap, psychische klachten, niet aangeboren hersenletsel en als opstap naar de maatschappij na langdurige werkeloosheid of verslaving. De werkzaamheden zijn heel verschillend en dus goed aan te passen aan de behoefte en talenten van de zorgdeelnemer. Een aantal werkzaamheden zijn: stallen van koeien/kalveren, varkens en kippen uitmesten en instrooien met stro of riet; moestuin onderhouden en kruiden-/bloementuin bijhouden; allerlei werkzaamheden rond het koffie- en theehuisje; erf vegen en onkruidvrij houden; koeien, kippen en varkens voeren; het verzorgen van de honden, poezen, kippen; verfonderhoud; knutselwerkjes; het onderhouden van het 'klompenpad' en de boerengolfbaan."

- Chiqcare WoonZorg heeft in 2014 Villa De Birkt (Birkstraat 134, zie foto) met bijgebouw, een voormalig hotel, gekocht en er 16 vernieuwde kamers met twee keukens in gerealiseerd. In een ander gebouw op het terrein is een activiteitenruimte gevestigd. De kamers zijn bestemd voor mensen met een zorgindicatie voor tijdelijk begeleid of beschermd wonen. ‘We bieden ondersteuning aan normale mensen met een stoornis. Of zoals wij zeggen ‘met een gave’ ', aldus de website. In de villa zelf is een kantoor gevestigd. De gemeente heeft in 2018 besloten om een en ander te legaliseren.

- De eigenaren van boerderij De Stoethoeve in buurtschap De Birkt (Birkstraat 131) werken al enkele jaren aan de realisatie van een kleinschalig woonzorgcentrum voor mensen met niet-aangeboren hersenletsel (NAH). "Er is de laatste 3 jaar hard gewerkt aan de voorbereidingen voor dit wooninitiatief. De juiste samenwerkingspartners zijn gevonden, waardoor we alle expertise 'in huis hebben' om onze bewoners een fijne woonomgeving te kunnen bieden en hen in alle opzichten te kunnen ondersteunen. Bewust is gekozen voor een samenwerkingsverband. Geen financiële verplichtingen aan elkaar, iedere partner werkt zelfstandig en factureert ook zelfstandig. Door die zelfstandigheid kan iedere partner naar eigen inzicht en vooral naar tevredenheid van bewoners functioneren zonder extra administratie. Hoe minder overhead, hoe meer tijd, energie en financiën kunnen worden besteed aan de klant; de zorgvragende bewoner. Uiteraard worden de te leveren diensten wel op elkaar afgestemd en door regelmatig overleg zo nodig bijgesteld. In de eerste helft van 2019 hopen we de voorbereidingsfase te kunnen afronden, waarna we concrete stappen kunnen gaan zetten en de bouw hopelijk nog in 2019 van start kan gaan."

- "Vanuit een landelijke locatie in De Birkt in Soest bieden wij leuke en leerzame dagbesteding voor deelnemers uit Soest en omgeving. Onze deelnemers zetten zich actief in voor de maatschappij, wat veel dankbaarheid oplevert en een gevoel van eigenwaarde verhoogt. We maken zoveel mogelijk een programma op maat voor elke deelnemer, maar zien ook dat deelnemers graag samen optrekken in de diverse activiteiten. Dagbesteding Soest is een activiteit Dagactiviteitencentrum (DAC) Eemland. Je kunt hier kiezen voor knutselen, klussen, creatief bezig zijn, helpen bij de paarden, dierverzorging, tuinonderhoud, helpen bij catering of paardrijden. Je hebt altijd een maatje dat met je meegaat."

- "Martijn van Dijk en Marissa Willemse runnen samen Zorgboerderij Birktzicht in buurtschap De Birkt in Soest. Martijn is opgegroeid op de boerderij en heeft daar van zijn vader de fijne kneepjes geleerd over het houden van melkvee, koeien in dit geval. Marissa heeft altijd met veel plezier en enthousiasme in de zorg gewerkt. Die gecombineerde kwaliteiten hebben geleid tot Zorgboerderij Birktzicht. Op de boerderij delen ze hun liefde voor dieren met de hulpboeren, waardoor iedere dag op de boerderij een feestje is! Er is plek voor vier hulpboeren per dag, waardoor er genoeg tijd en ruimte is om samen met de hulpboeren een plan te maken wat ze willen leren en/of maken. Door de kleinschaligheid hebben wij ook voldoende aandacht en tijd om onze hulpboeren te begeleiden in de leer- of werkdoelen. Samenwerken en een gevoel van voldoening staat overigens bij alle activiteiten voorop. Tevens wordt er ook gekeken naar de activiteiten die de hulpboeren al goed kunnen, want het is ook belangrijk om je succesvol te voelen. Er zijn verschillende werkzaamheden samen met Martijn of Marissa. Zo zorgen we met elkaar voor de boerderij en haar dieren."

• 1. Nederlandse plaatsnamen verklaard,
  van Berkel, Gerald, and Samplonius Kees
  , (2018)