Deze pagina wordt mede mogelijk gemaakt door:

Wonen

Mutters Makelaardij is dé specialist in de gemeenten West Betuwe, Vijfheerenlanden, Gorinchem, Culemborg en de Alblasserwaard. Al jarenlang bewijzen wij dat we het daadwerkelijk anders doen! U bent van harte welkom voor een oriënterend gesprek op onze kantoren in Leerdam, Vianen en Culemborg. Met ons motto: "Waarborg tot betrokkenheid" garanderen wij het hoge serviceniveau dat u van een makelaar mag verwachten. Wij beseffen dat het verkopen of aankopen van uw woning geen alledaagse zaak is, daarom nemen wij u bij de hand en begeleiden wij u in iedere stap van het proces.

Status

Dalem is een dorp in de provincie Zuid-Holland, in de streek Betuwe, gemeente Gorinchem. T/m 1985 viel het dorp onder de Gelderse gemeente Vuren (vóór 1818 heette de gemeente Dalem).

In 1986 is het dorp niet met Vuren meegegaan naar de nieuwe (Gelderse) gemeente Lingewaal, maar d.m.v. een grenscorrectie toegevoegd aan de Zuid-Hollandse gemeente Gorinchem, waarmee tevens dit stukje van de Gelderse Betuwe onder de provincie Zuid-Holland is komen te vallen.

Voorafgaand daaraan is reeds in 1978 door een grenscorrectie 207 hectare met 177 inwoners van de gemeente Vuren naar de gemeente Gorinchem overgegaan. Dit betrof een W deel van het Dalems grondgebied, zijnde de buurtschap Laag-Dalem (= de lintbebouwing aan de Lingsesdijk) met omgeving, begrensd door de Lingsesdijk in het W en de A15 in het N. Deze buurtschap is tegenwoordig niet meer als zodanig te beschouwen, omdat de bebouwing is opgegaan in de gelijknamige nieuwbouwwijk.

Naam

Oudere vermeldingen
1343 en 1417 Dalem, gebied: 1408 van Daelhem, 1573 Dalhem.

Naamsverklaring
Samenstelling van dal 'laagte, vallei' en heem 'woonplaats, woning'.(1)

Ligging

Dalem ligt O van Gorinchem, W van Vuren en grenst in het Z aan de Boven-Merwede, die hier naar het O overgaat in de Waal.

Statistische gegevens

In 1840 heeft het dorp 45 huizen met 321 inwoners, met daarnaast de buurtschap Laag-Dalem met 10 huizen en 73 inwoners. Tegenwoordig heeft het dorp ca. 350 huizen met ca. 900 inwoners.

Geschiedenis

Dalem is ontstaan aan het dijklint langs de Boven-Merwede. De dorpse nederzetting is waarschijnlijk in de 11e eeuw al ontstaan. Het heeft in de loop van de tijd zwaar te lijden gehad onder de belegeringen van de vesting Gorinchem (het is regelmatig geplunderd en platgebrand) en verschillende dijkdoorbraken. Het oude dorp bestaat uit een historische clustering aan het dijklint en de eigenlijke kern achter het dijklint. De historische clustering en de woonkern liggen op een grote afstand van elkaar (circa 750 m). De oude kern, op de plek waar de Dalemsedijk, de Lingsesdijk en de Merwededijk op elkaar aansluiten, is inmiddels aangewezen als beschermd stadsgezicht van Gorinchem. Tot in de 19e eeuw leefden de inwoners vooral van akkerbouw, veeteelt en griendteelt.

Ruimtelijke structuur
"Het huidige dorp Dalem is oorspronkelijk ontstaan als een dorps polderlint, door de Beatrixlaan opgespannen tussen de Graaf Reinaldweg in het noorden en de Waaldijk in het zuiden. Aan weerszijden van de Beatrixlaan zijn in de loop der jaren woonbuurtjes 'gehangen' met een geheel eigen karakter en ruimtelijke opzet. Aan weerszijden van de Beatrixlaan heeft achter de bestaande woningen de verdere uitbreiding plaatsgevonden. Aan de westzijde zijn voornamelijk vrijstaande huizen en bungalows gerealiseerd soms op zeer bescheiden percelen. Deze woningen worden door diverse ontsluitingswegen haaks op de Beatrixlaan ontsloten. Aan de oostzijde heeft vanaf midden jaren '80 van de vorige eeuw woningbouw plaatsgevonden. Deze woningen vormen de afronding van het dorp in oostelijke richting. De woningen worden door één verkeerslus vanaf de Beatrixlaan ontsloten. De Beatrixlaan kan beschouwd worden als de ruggengraat van het dorp en verbindt deze oostelijke en westelijke uitbreidingen met elkaar.

Aan de Beatrixlaan liggen vrijstaande en twee-onder-één kapwoningen, van twee bouwlagen met kap. De straat heeft een open karakter door de ruime zijdelingse afstand tussen de woningen. Fraai zijn ook de bomenrijen aan weerszijden van de Beatrixlaan. Het dorp wordt via de Beatrixlaan ontsloten vanaf de Graaf Reinaldweg en de Merwededijk/Waaldijk. Het ruimtelijk-stedenbouwkundige beeld van de Beatrixlaan met de authentieke, kleine woningen met de oranje pannendaken en de zeer diepe percelen is even karakteristiek als waardevol. Om dit beeld zo goed mogelijk te bewaren is in het bestemmingsplan een speciale regeling getroffen die het waardevolle karakter van de Beatrixlaan behoudt, zonder hierbij de (bouw)mogelijkheden op de percelen onevenredig te benadelen. Het dorp wordt aan de westzijde van Gorinchem afgescheiden door de sportvelden van de plaatselijke voetbalvereniging GJS Gorinchem. Aan de oostzijde wordt het dorp begrensd door het buitengebied." (bron: Bestemmingsplan) Aan de noordzijde is in de afgelopen jaren nieuwbouwwijk Hoog Dalem verrezen.

Molens
Rond 1832 is t.b.v. de afwatering van Vuren in het buitengebied van Dalem de Vurense Buitenmolen gebouwd, een grote wipmolen, gebouwd door de Gorkumse molenbouwer/uitvinder Jacobus Exalto. Deze bedacht een nieuwe uitvoering met binnenscheprad in de ondertoren. Een door Exalto in 1830 gebouwd zeer fraai model van deze molen, schaal 1:13, staat in het Rijksmuseum te Amsterdam en is zeer de moeite waard om te bekijken. De molen werd in 1900 overbodig toen het stoomgemaal van polder Laag Dalem een grotere capaciteit kreeg. Dit gemaal nam ook de bemaling van polder Hoog Dalem over. Tot circa 1943 stonden er nog de ondertorens van de Hoogdalemse en de Vurense Buitenmolen. Toen de laatste bewoner van de Hoogdalemse ondertoren overleden was, werd de toren gekocht door de Dalemse timmerman Bos, die in de oorlog het prachtige eikenhout goed kon gebruiken. Te zelfder tijd, kort hierna, kocht hij ook de Vurense Buitenmolen voor hetzelfde doel. Het eikenhout was zoveel waard, dat hij op de fundering van de Vurense Buitenmolen zelfs gratis een woninkje bouwde voor de torenbewoners. Inmiddels is de plek waar de Vurense Buitenmolen en de Hoogdalemse molens hebben gestaan bebouwd met huizen van Gorinchem-Oost. (bron en voor nadere informatie zie het artikel over deze molens in de Molendatabase)

Recente ontwikkelingen

- Bestemmingsplan Dalem.

Bezienswaardigheden

Rijksmonumenten
- Dalem heeft 6 rijksmonumenten, zijnde de Hervormde (PKN) kerk uit 1801 met aangebouwde pastorie uit 1e kwart 19e eeuw op Merwededijk 6, de 18e-eeuwse boerderijen op nrs. 25, 26 en 28, en de grenspaal uit 1834 op de dijk met opschrift 'Visscherij Grens 2/4 Dec. 1834'.

Hervormde kerk
De Hervormde (PKN) kerk (Merwededijk 6) uit 1801 is een bakstenen zaalkerk op een rechthoekige plattegrond, gedekt door een omlopend schilddak en bekroond door een houten klokkentorentje, waarvan de spits bestaat uit een koepeldak, waarop een obelisk. In de zomer van 2001 werd bekend dat het kerkje op instorten stond, omdat de kap was aangevreten door ongedierte. De Hervormde Gemeente had echter geen geld voor de restauratie. Toen heeft de gemeente Gorinchem de kerk overgenomen voor het symbolische bedrag van 1 euro, en de kerk vervolgens voor 1 miljoen euro gerestaureerd. De gemeente Gorinchem heeft n.a.v. de restauratie van de kerk in 2004 een fraaie brochure gemaakt met een uitvoerige geschiedenis van de kerk en met veel foto's van de restauratie. Via de link is de brochure ook online te lezen. De kerkvoogdij heeft de naastgelegen pastorie gerestaureerd.

De kerk is nog in gebruik voor rouw- en trouwdiensten. De kerk valt onder de PKN wijkgemeente Dalem / Gorinchem-Oost, die haar kerkdiensten doorgaans houdt in de Regenboogschool, en soms ook nog wel in de Dalemse kerk, maar die is daar eigenlijk te klein voor. Er zijn plannen voor de bouw van een eigen kerkgebouw. "Onze wijkgemeente is te typeren als laagdrempelig. De gemeente telt veel jonge gezinnen en er heerst een tamelijk informele sfeer. We staan open voor mensen die bij ons binnenkomen. De omgang met elkaar is respectvol en ontspannen. Na afloop van de kerkdienst is er altijd gelegenheid om koffie te drinken en elkaar te ontmoeten."

Evenementen en activiteiten

Algemeen
- Festiviteitenvereniging Dalem is opgericht in 1993. Het doel van de vereniging is om voor en door Dalemers (ook voor de formeel Gorcumse nieuwbouwwijken Hoog- en Laag-Dalem) activiteiten te organiseren ter bevordering van de saamhorigheid en sociale cohesie. Er is bewust gekozen voor de naam Festiviteitenvereniging om de ruimte te hebben niet alleen Koninginnedag (tegenwoordig Koningsdag) te organiseren maar ook eventuele andere activiteiten. De eerste 2 jaar lag het accent inderdaad op Koninginnedag. Geleidelijk kwamen er activiteiten bij zoals paaseieren zoeken en kerstknutselmiddag voor de basisschoolkinderen, die tot op de dag van vandaag nog gedaan worden.

Er volgden fietstochten, playbackshow, 25+ disco avonden, midzomerbarbecues met vliegershow, vogelshow, djembee, muziek en dans, en verder nog wijnproeverij, kanovaren, St. Maarten, Halloween speurtochten, Salsa avonden, Westernavond, likeurenproeverij, happen en trappen, bingo-avond, campingvolleybaltoernooi, samen EK en WK kijken en natuurlijk de ijsactiviteiten als het Wiel bevroren is. Daarnaast bakt de vereniging inmiddels al 20 jaar oliebollen op de 3e donderdag van november en op oudjaarsdag, en worden er zelfgemaakte spellen en materialen verhuurd.

Aanvankelijk had de vereniging geen eigen onderkomen. In 1999 krijgt de vereniging de oude GJS kantine in bruikleen van de gemeente. Vele uren is er gebouwd en verbouwd om er een leuk clubgebouw van te maken. Hier werd vooral geklust, spellen gemaakt, overlegd en alles opgeslagen. Vooral door de bouw van een naburige woning kwam het gebouw in verval en werd het gevaarlijk. In 2013 kon de vereniging verhuizen naar een deel van de oude Floris van Dalem school (Irenelaan 36). Ook hier is weer vele uren verbouwd. Nu heeft de vereniging ook een eigen activiteitenruimte, naast een opslag, waar ze activiteiten konden organiseren. Met z’n allen zijn ze trots op wat ze hebben neergezet.

"Ook in 2019 organiseren we weer activiteiten voor jong en ouder! Zo is het clubhuis elke dinsdagmiddag en donderdagavond geopend om te biljarten of te puzzelen en organiseren we regelmatig kaartavonden op de vrijdagavond. Voor de kinderen organiseren we verder Paasactiviteiten zoals eieren zoeken en paasknutselen en natuurlijk zijn er allerlei leuke activiteiten tijdens Koningsdag 2019. Zo zijn er allemaal leuke spelletjes voor de kleine kinderen en Mini Zeskamp voor de grotere kinderen. Dit jaar organiseren we 's middags de Kindervrijmarkt en 's avonds een Kinderdisco in onze feesttent. En op verzoek van velen organiseren we ook dit jaar de Foute Party Part 2! DJ Berry zal weer een wervelende dansavond verzorgen, mét lichtshow. En op 29 juni gaan we picknicken aan de Wiel. We verzorgen een lange tafel met allemaal lekkernijen, kampvuur en gezellige muziek. Kortom, er is ook in 2019 weer genoeg te beleven in Dalem! Kijk voor meer informatie onder 'Activiteiten' op de website van de Festiviteitenvereniging. Suggesties? Laat het ons weten via secretaris@fvdalem.nl."

Koningsdag
Koningsdag met o.a. vrijmarkt.

Literatuur

- Nieuwe en/of tweedehands boeken over Dalem (online te bestellen).

Links

- Dorpshuis: - Dorpshuis De Elzenhof (Irenelaan 40).

- Lezen: - Nog geen maand nadat het idee werd geopperd, staan sinds maar 2021 de Minibiebs op zowel de Beatrixlaan als de Bongerd in Dalem. De Festiviteitenvereniging heeft er keihard aan gewerkt, met veel plezier en het resultaat mag er zijn! Ze worden door de bewoners enthousiast ontvangen. Een Minibieb is een onbemand kastje meestal aan de gevel van een huis, maar het kan ook een instelling zijn zoals een dorpshuis. De bedoeling is dat iemand een boek eruit haalt dat hij leuk vindt om te lezen en er een boek in terugplaatst dat hij zelf uit heeft en waar een ander weer leesplezier van kan hebben, waardoor het systeem zichzelf in stand houdt. Neem eens een kijkje om te zien of er ook voor jou wat tussen staat.

- Sport: - Voetbalvereniging GJS (Gorkumse Jonge Spartanen) is opgericht in 1930.

- Bekende Dalemer: - Paul Luzineau uit Dalem - en niet uit Gorinchem, zoals veel media ten onrechte schrijven. Hij woont wel in de geméénte Gorinchem maar niet in de plááts Gorinchem! - is in april 2019 verkozen tot 'Mooiste man van Nederland'. Daardoor mocht hij in februari 2020 naar Manilla (Filipijnen) voor de verkiezing van de 'Mooiste man ter wereld' van Manhunt International en guess what: die heeft hij gewonnen! Paul moest het opnemen tegen 35 concurrenten. Als prijs heeft hij een modellencontract gekregen.

- Veiligheid: - "Om de veiligheid in de buurt te vergroten lopen wij, Buurtpreventie Dalem Dorp, overdag, ’s avonds en soms ’s nachts door het dorp gewapend met zaklamp en telefoon. Wij zijn zichtbaar."

- Genealogie: - Overzicht van begravenen op de begraafplaats van Dalem, met foto's van de grafzerken.

• 1. Nederlandse plaatsnamen verklaard,
  van Berkel, Gerald, and Samplonius Kees
  , (2018)