Cruquius

Plaats
Dorp
Haarlemmermeer
Noord-Holland

Cruquius

Terug naar boven

Status

- Cruquius is een dorp in de provincie Noord-Holland, gemeente Haarlemmermeer.

- Onder het dorp valt ook de buurtschap Cruquius-Oost.

Terug naar boven

Naam

Naamsverklaring
Het dorp is genoemd naar het voormalige stoomgemaal ter plekke, dat op zijn beurt is genoemd naar de o.a. waterbouwkundige Nicolaus Samuelis Cruquius (1678-1754).

Terug naar boven

Ligging

Cruquius ligt NW van Hoofddorp, aan de Ringvaart van de Haarlemmermeer. Aan de overzijde ligt Heemstede.

Terug naar boven

Statistische gegevens

Cruquius heeft ca. 400 huizen met ruim 1.000 inwoners.

Terug naar boven

Geschiedenis

Het dorp Cruquius vindt zijn oorsprong in de laatste van de drie stoomgemalen, die nodig waren voor het droogmalen van het Haarlemmermeer. Het gemaal, gebouwd aan de mond van de Spaarne, werd genoemd naar Cruquius, "den Toeziener van Rijnland, die in 1742 op last van Hoogheemraden een ontwerp tot drooglegging van het Haarlemmermeer vervaardigde". In de nabijheid van het gemaal ontstond vlak na de droogmaking een concentratie van woningen, die Cruquiusbuurt werd genoemd.Ten zuiden van het gemaal liep de Kruisweg. Aan het uiteinde daarvan was er de eerste jaren na de droogmaking via een pontveer een verbinding met Heemstede. In 1872 kwam er met subsidie van de gemeenten Haarlemmermeer en Heemstede een brug. De brug zou later een belangrijke stimulans zijn voor de ontwikkeling van dit dijkdorp als woon- en vooral werkgebied.

In 1952 is aan de Cruquiusdijk een graansilo gebouwd. De situering van het circa 20 meter hoge gebouw op een kruispunt van een land- en waterweg was een logische plek voor de aan- en afvoer van agrarische producten. De silo is vier jaar in gebruik geweest en heeft inmiddels plaatsgemaakt voor woningbouw. Woonbebouwing is door de jaren heen ontstaan langs de Ringdijk zowel ten noorden als ten zuiden van de Kruisweg, langs de Oude Kruisweg en min of meer gespreid langs de Spieringweg. De Kruisweg heeft zich ontwikkeld tot een belangrijke regionale verkeersader en is al geruime tijd onderdeel van de provinciale weg Haarlem-Hilversum (N201). Cruquius wordt in oost/west-richting doorsneden door deze brede weg.

Cruquius is als werkgebied steeds belangrijker geworden. In het Structuurplan Haarlemmermeer 1964 was nog aangegeven dat het dorp niet verder diende te groeien. De kern zou zich gezien haar ligging in de gemeente niet kunnen ontwikkelen tot een volwaardig dorp. Het geringe inwonertal en het ontbreken van voorzieningen waren hiervoor de belangrijkste argumenten. Na de opening in 1967 van een nieuw stationsgebouw op Schiphol gingen handels- en industriële ondernemingen in de gemeente en regio meeprofiteren van het omvangrijke transport- en distributiecomplex op en rond de luchthaven. De ligging op een kruising van een belangrijke regionale route (N201) en een waterweg maakte het dorp aantrekkelijk als vestigingsplaats voor bedrijven. In de loop der jaren zijn de bedrijfsactiviteiten in het dorp uitgegroeid tot een regionaal bedrijventerrein, waarbij met name de bedrijfstakken bouwnijverheid, groothandel en (volumineuze) detailhandel sterk zijn vertegenwoordigd. (bron: Bestemmingsplan)

Terug naar boven

Recente ontwikkelingen

- "De Cruquiusbrug in de N201 tussen de gemeenten Haarlemmermeer (kern Cruquius) en Heemstede is aan vervanging toe. De provincie grijpt de gelegenheid aan om bij de bouw haar duurzaamheidsambities te verwezenlijken: de nieuwe brug wordt geheel energieneutraal en circulair gebouwd. De oostelijke brug richting Heemstede wordt vervangen en verbreed. Aan de westelijke brug richting Hoofddorp vindt groot onderhoud plaats. Met de aanpassingen aan de brug wordt de doorstroming van het wegverkeer op de N201 verbeterd. Duurzame brug. De nieuwe brug wordt energieneutraal, circulair en onderhoudsarm gebouwd. Een energieneutrale brug is zelfvoorzienend en wekt evenveel energie op als dat de brug verbruikt. Ook wordt de nieuwe brug gebouwd met gestandaardiseerde brugonderdelen die makkelijk opnieuw gebruikt kunnen worden of vervangen. De Cruquiusbrug vormt een goed voorbeeld van hoe door de inzet van innovatieve technologie een bijdrage wordt geleverd aan het terugdringen van de CO2-uitstoot.

PIP Cruquiusbrug. Voor de bouw van de nieuwe Cruquiusbrug bij Cruquius is een Provinciaal Inpassingsplan (PIP) nodig. Het PIP Cruquiusbrug gaat in op bestemmingswijzigingen die nodig zijn voor de aangepaste breedte van de nieuwe brug, het verlengen van de bestaande voetgangerstunnel aan de kant van Heemstede en de bouw van een nieuwe fietsonderdoorgang aan de kant van Haarlemmermeer. Naar verwachting stellen Provinciale Staten van Noord-Holland het definitieve PIP Cruquiusbrug begin 2021 vast. Ook hierna volgt een terinzagelegging van 6 weken voor eventueel bezwaar. De ingebruikname van de brug staat gepland op begin 2024. Totstandkoming. Het PIP Cruquiusbrug is in overleg met de gemeenten Haarlemmeer en Heemstede, Vervoerregio Amsterdam en Hoogheemraadschap van Rijnland tot stand gekomen. Daarnaast is er veelvuldig overleg geweest met omwonenden, weg- en vaarweggebruikers, ondernemers en nood- en hulpdiensten. Ook heeft er een scholierenbattle plaatsgevonden, die veel innovatieve ideeën heeft opgeleverd. Meer informatie. Raadpleeg de website van de Cruquiusbrug voor de meest actuele stand van zaken en achtergrondinformatie over de PIP-procedure.

Duurzame infra. De provincie is eigenaar en opdrachtgever van de eigen infrastructuur en kan zélf maatregelen treffen om een bijdrage te leveren aan het terugdringen van de CO2 uitstoot. En dat doen we dus ook. Zo werken we samen met onze collega’s en partners aan het verduurzamen van de eigen wegen, kanalen, bruggen en viaducten. Dit doen we door duurzame maatregelen te kiezen bij het beheer en de aanleg van nieuwe infrastructuur. In de infrastructuur- en groenprojecten gebruiken we bijvoorbeeld grondstoffen die minder CO2 uitstoten. Dit alles met als doel: een 100% circulair bouwproces in 2050. Met het programma Duurzame Infrastructuur werkt de provincie Noord-Holland aan een fijne woon-, werk- en leefomgeving voor nu en in de toekomst." (bron: Provincie Noord-Holland, augustus 2020)

- "Er zijn plannen voor een vestiging van Bauhaus in Cruquius. Bauhaus is een Duitse winkelketen van bouwmarkten. De vestiging beoogt te komen aan de Spaarneweg in Zuid, van nummer 34 tot en met nummer 41. Het gaat om de plek waar nu de werkmaatschappijen van Dura Vermeer zijn. De megabouwmarkt zorgt naar verwachtingen voor duizenden extra verkeersbewegingen per dag. De gemeente heeft aan de projectontwikkelaar van het plan daarom voorwaarden gesteld. Zo moeten er verregaande verkeersmaatregelen worden genomen. De ringdijk ter hoogte van het dorp is nu al vrij druk. De weg nog drukker laten worden is daarom geen goede optie. Ter hoogte van het vroegere fortterrein in de richting van de N201 naar Plaza is er een inrijverbod. Door dit inrijverbod wordt het onmogelijk via de dijk naar Plaza te rijden. Hierdoor ontstaat er een 'knip' tussen het dorp en Plaza. Deze knip gaat doorgaand verkeer tegen. Hierdoor verbetert het leefklimaat. Deze maatregel staat in het Ringdijkbeleid, dat in 2018 is gemaakt. Een ander gevolg van deze knip is dat er verkeer naar de Spieringweg en Spaarneweg gaat. Deze wegen worden daarom drukker. Dit extra verkeer moet worden tegengegaan. Dit kan door eenrichtingsverkeer in te voeren op de Spaarneweg ter hoogte van Plaza. Ook door de Cruquiuszoom als doorgaande route te gebruiken worden knelpunten opgelost. Hierdoor blijft het gebied ook in de toekomst bereikbaar." (bron: gemeente Haarlemmermeer)

Op grond van een verkeersonderzoek is de conclusie dat de bestaande N201 (provinciale Kruisweg) en Spieringweg het toekomstige verkeer (ook i.v.m. de nieuwbouwwijk) net moet kunnen verwerken, maar veel raadsfracties hadden daar in een raadsvergadering in juni 2019 hun twijfels over. Voorzitter Anton van Dijk van de lokale Ondernemersvereniging drukte de gemeenteraad op het hart dat er iets moet gebeuren. "Als er geen structurele oplossingen komen, gaat het goed mis." En voorzitter Wim Kruyt van Dorpsraad Zwaanshoek stelde dat veel sluipverkeer uit Cruquius in Zwaanshoek terecht komt en dat zijn dorp dat al niet aan kan, laat staan een nog verdere toename van verkeer. "We kunnen dit er allemaal niet bij hebben." Kruyt pleitte voor een degelijk verkeersplan voor het gebied. Wethouder Ruigrok honoreerde alle verzoeken voor een nieuw plan. Zij zei dat het verkeersplan uit 2016 zal worden vernieuwd. Dat nieuwe plan is naar verwachting in november 2019 gereed.

- In Haarlemmermeer is grote behoefte aan meer woningen. De westkant van de gemeente is aangewezen als gebied om nieuwe woningen te bouwen. Hier is het mogelijk om dorpse en landelijke woongebieden te maken. Gemeente Haarlemmermeer heeft samen met de provincie Noord-Holland en het Hoogheemraadschap Rijnland het uitvoeringsplan ‘Parels aan de Ringvaart’ opgesteld. Hierin staat hoe partijen de ontwikkeling van de westkant van Haarlemmermeer gaan aanpakken. In 2014 is dit document door de gemeenteraad vastgesteld. Een belangrijk onderdeel van het plan is de ontwikkeling van de vier ‘dubbeldorpen’ aan de Ringvaart. Dit zijn dorpen, met elk een eigen karakter, die zijn verbonden met een dorp aan de overkant van de vaart. Het gaat om de dorpen Lisserbroek, Cruquius, Zwaanshoek en Beinsdorp. Lisserbroek is het eerste dorp dat uitgebreid wordt.

- Door de recente herinrichting van het terrein van De Cruquiushoeve (voor een beschrijving van deze instelling zie Links > Zorg), waarbij de woningen op een kleiner deel van het terrein zijn geconcentreerd, is ruimte ontstaan voor een nieuw woongebied met circa 1.000 woningen en voor stadslandbouw en natuur- en recreatieontwikkeling. De nieuwe wijk profiteert vanaf de start van het parkachtige groen met volgroeide bomen. Bovendien kunnen toekomstige bewoners gebruik maken van de aanwezige voorzieningen zoals een zwembad, kinderboerderij, sporthal, café, winkel en manege. Het woongebied gaat Landgoed Wickevoort heten. Deze naam komt van de Heemsteedse familie Van Wickevoort Crommelin, die in de 19e eeuw de Cruquiusboerderij in de toen nog jonge Haarlemmermeerpolder exploiteerde.

- Bestemmingsplan Cruquius.

- In verband met de verbouwing van het onder Bezienswaardigheden beschreven Cruquius Museum zijn de Cruquiusconcerten in 2019 (tijdelijk?) verhuisd naar het Kunstfort bij Vijfhuizen.

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

- Het enige rijksmonument van het dorp is Stoomgemaal De Cruquius (Cruquiusdijk 27), enig in zijn soort en qua diameter de grootste van de wereld. Het is een van de drie stoomgemalen die gebruikt zijn om het Haarlemmermeer tussen 1848 en 1852 droog te leggen. Het gebouw is een prachtig voorbeeld van neogotische industriële architectuur uit de 19e eeuw. Het Cruquius Museum in het gemaal is een tentoonstelling van Nederlands' strijd tegen het water en de waterstaatkundige geschiedenis van Nederland, waaronder de droogmaking van het Haarlemmermeer, met het accent op een cruciale fase: de overgang van wind- op stoomkracht. Verwonder je over de kracht van 19e-eeuwse stoomtechnieken en de eeuwenlange strijd tegen het water. Je bezoek start met een film over de oer-Hollandse strijd tegen het water. In het museum wordt aan de hand van molens, maquettes, kaarten, machinemodellen en andere objecten uit de doeken gedaan hoe de “Deltawerken van de 19e eeuw” werden voorbereid en uitgevoerd. Hoogtepunt van ieder bezoek vormt de demonstratie van de grootste stoommachine ter wereld. Het gemaal is van 2010-2015 gerestaureerd door eigenaar Vereniging Hendrick de Keyser. Beschrijving van het stoomgemaal op de site van deze vereniging.

Anno 2019 is een plan in ontwikkeling om de collecties van Cruquius Museum, het Historisch Museum in Hoofddorp en Stichting Meer-Historie samen te brengen op één locatie, en wel de locatie van het stoomgemaal. Door nieuwbouw en herinrichting in en om het stoomgemaal te realiseren kan de Haarlemmermeerse geschiedenis van 2000 jaar, land, water en lucht integraal worden verteld. De museumstichting kan hiermee meer bezoekers ontvangen, educatie-activiteiten uitbreiden en verstevigt hiermee haar cultureel ondernemerschap. De gemeente Haarlemmermeer onderschrijft de ambitie van de stichting en de noodzakelijkheid om een schaalsprong te maken. Wethouder Reneman complimenteert het museum met het ontwikkelen van dit realistische plan, op eigen kracht. De gemeente draagt fors bij aan de financiering van de nieuwbouw en de herinrichting, die in totaal ca. 4 miljoen euro kost. Ook vele fondsen hebben eraan bijgedragen. De verwachting is dat het vernieuwde museum medio 2020 gereedkomt. De vorderingen van de plannen kun je hier volgen.

"Haarlemmermeermuseum De Cruquius is in februari 2019 uitgenodigd lid te worden van het Unesco Water Museums Global Network. Met trots hebben we de uitnodiging aangenomen. Elke beschaving heeft generaties lang kennis en erfgoed over water doorgegeven. Watermusea willen de waarde van dit watererfgoed bekend maken aan een groot publiek om de wereldwijde watercrises en de mogelijke oplossingen ervan beter te begrijpen. Van de dreiging van de ‘Waterwolf’ tot het leven in een polder met de dreiging van de stijgende zeespiegel. Het verhaal van ons museum sluit aan bij het wereldwijde urgente waterverhaal.

Overal ter wereld tonen en interpreteren watermusea watercultuur, zowel natuurlijk als cultureel, tastbaar en ontastbaar, met techniek en kennis, met als doel het behoud van opmerkelijk hydraulisch erfgoed. Zo spelen zij een rol bij het aanpakken van de uitdagingen van de nationale en lokale watercrisis. Veel watermusea zijn al actief in het communiceren van de urgentie van een meer duurzaam watergebruik. Haarlemmermeermuseum De Cruquius werkt bijvoorbeeld samen met Centrum voor duurzaamheid NMCX en in het project Waterproof. UNESCO Global Network maakt het voor watermusea mogelijk gezamenlijk op te roepen acties te ondernemen om onze verslechterende relatie met het kostbaarste vloeibare element en de bron van al het leven te herstellen." (bron: persbericht van het museum)

- Fort bij Heemstede maakt deel uit van de Stelling van Amsterdam. Rond 1800 werden verdedigingswerken opgericht rond Amsterdam. De strategie hierbij was een gesloten inundatiestelling: bij nadering van de vijand kon het land via een stelsel van waterwerken binnen een dag onder water worden gezet, te laag om over te varen en te hoog om over te lopen. Onderdeel van deze werken waren vier 'posten' aan de rand van het (toen nog niet drooggelegde) Haarlemmermeer, waaronder een post bij Heemstede. Door de feitelijke drooglegging van de Haarlemmermeer vanaf 1845 tot 1852 ontstond een andere situatie in de waterhuishouding van de verdedigingslinie. De vier posten werden hierbij opgewaardeerd tot forten. Het Fort bij Heemstede in het latere Cruquius zou echter niet worden afgebouwd. De opgemetselde muren zakten weg of schoven van de fundering af en een betere fundering bleek fors duurder. Het te bouwen fort bleek bovendien niet meer te zullen voldoen, nu inmiddels in1860 nieuw geschut was ontwikkeld. Pas na 1880 werd het daadwerkelijk opgenomen in de Stelling van Amsterdam, waarbij het een functie kreeg als voorstelling van het te bouwen Fort van Vijfhuizen (1897) bij de aan te leggen Geniedijk (1891-1894) in de drooggelegde Haarlemmermeer.

In 1916 wordt op de voorstelling bij (het inmiddels bestaande) Cruquius een achttal scherfvrije bunkers gebouwd, waarbij het bestaande terrein deels wordt vergraven. Al in 1926 wordt het als vestingwerk weer opgeheven. Rond 1960 wordt het terrein doorsneden, waarbij de helft wordt opgeofferd voor een bedrijventerrein. De scherfvrije onderkomens hebben feitelijk het behoud betekend van de restanten van het fortterrein, omdat deze bouwwerken moeilijk te verwijderen waren. Het "Fort bij Heemstede" zoals het nog steeds wordt genoemd, vertegenwoordigt in de huidige situatie op het eerste gezicht geen grote cultuurhistorische waarde; het verdedigingswerk is gedeeltelijk verdwenen en het restant is slecht herkenbaar.

Toch gaat het hier om aanzienlijke waarden; de overgebleven kleine helft van de hoofdstructuur uit de eerste fase is bijzonder, omdat van de Posten van Krayenhoff relatief veel is verdwenen. Hier is daarmee sprake van zeldzaamheidswaarde; de geschiedenis van de funderingsproblemen en de dreiging van wegzakkende torenforten is te bijzonder om niet te memoreren. Ook als niet-gebouwd torenfort heeft Fort bij Heemstede in Cruquius zeldzaamheidswaarde; de scherfvrije bunkers behoren tot de eerste generatie militaire bouwwerken van gewapend beton. Ook dat is bijzonder en verdient aandacht; de Stelling is in december 1996 op de Wereld Erfgoed Lijst van de UNESCO geplaatst en daardoor als monument op de wereldkaart gezet. Fort bij Heemstede ligt echter buiten de beschermingszone van de UNESCO-grens. Het fort heeft de status van provinciaal monument. (bron: Bestemmingsplan)

- De boerderij op Cruquiusdijk 54 is een gemeentelijk monument.

Terug naar boven

Overnachten

- Boek hier je B&B e.d. in omgeving Cruquius, met laagsteprijsgarantie!

Terug naar boven

Literatuur

- Nieuwe en/of tweedehands boeken over Cruquius (online te bestellen). 'Corpus Cruquius, 160 jaar stoomgemaal' is niet alleen een boek over de geschiedenis van het gemaal, er zit ook een cd-rom bij met meer dan 1.500 pagina's informatie.

Terug naar boven

Links

- Nieuws: - Nieuws uit Cruquius van het dorpshuis op Facebook.

- Dorpshuis: - Dorpshuis Cruquius wordt al ca. 30 jaar bestierd door Henny van Son. Het eerste dorpshuis is in 1974. Dat betrof een oude, verbouwde directiekeet van Schiphol. Rond 2010 is een nieuw dorpshuis verrezen op korte afstand van het vorige pand. - Beschrijving van het dorpshuis op de site van de Heemsteder. "De buurtvereniging heeft de exploitatie van het dorpshuis door de jaren heen altijd dekkend kunnen krijgen, zonder gemeentelijke subsidies of andere bijdragen van de overheid. Door multifunctioneel gebruik van het gebouw, activiteiten, verhuur, zelfwerkzaamheid en door uiterst verstandig financieel beleid kan tot heden ieder verenigingsjaar in financieel opzicht goed worden afgesloten."

- Zorg: - Op De Cruquiushoeve in Cruquius is begin jaren zestig een beschermde woonomgeving gecreëerd voor mensen met epilepsie. Op het terrein wonen ruim 200 cliënten. Tot voor kort woonden zij in paviljoens verspreid over het terrein. Recent heeft Stichting Epilepsie Instellingen Nederland (SEIN) nieuwbouw gerealiseerd, waarbij de woningen op een kleiner deel van het terrein zijn geconcentreerd, waardoor op het terrein ruimte is gecreëerd voor woningbouw (waarvoor zie het hoofdstuk 'Recente ontwikkelingen').

"Jongeren en volwassenen met een lichamelijke of verstandelijke beperking kunnen sinds kort - ook als zij niet bij SEIN wonen - dagbesteding afnemen. Zij kunnen o.a. onder deskundige begeleiding werken op de zorgmanege, afdeling beweging of binnen de restauratieve dienst. Wij gaan uit van de mogelijkheden van cliënten en houden goed rekening met de epilepsie en andere beperkingen van een cliënt. De flexibele organisatie, met professionals uit diverse disciplines, is daarbij heel belangrijk. In het Diensten- en Activiteiten Centrum (DAC) op De Cruquiushoeve kunnen cliënten terecht in groepen voor arbeidsmatige activiteiten, zorgintensieve activiteiten en begeleidingsintensieve activiteiten."

Reactie toevoegen