Cornwerd

Plaats
Dorp
Súdwest-Fryslân
Fryslân

cornwerd_plaatsnaambord_kopie.jpg

Cornwerd is een dorp in de provincie Fryslân, gemeente Súdwest-Fryslân. T/m 2010 gemeente Wûnseradiel. (© H.W. Fluks)

Cornwerd is een dorp in de provincie Fryslân, gemeente Súdwest-Fryslân. T/m 2010 gemeente Wûnseradiel. (© H.W. Fluks)

Cornwerd

Terug naar boven

Status

- Cornwerd is een dorp in de provincie Fryslân, gemeente Súdwest-Fryslân. T/m 2010 gemeente Wûnseradiel.

- In de praktijk valt onder het dorp Cornwerd ook de buurtschap Kornwerderzand, die formeel een aparte woonplaats is.

Terug naar boven

Naam

In het Fries
Koarnwert.

Oudere vermeldingen
Ws. 9e eeuw kopie 1150-1158 Quirnifurt, 944 kopie 1150-1158 Quirniwrt, 1275 kopie Cornwerth, 1315 Corneworth, 1379 Cornwerth, 1400 Cornwairt.

Naamsverklaring
Furt is verhoogduitsing van het Oudfriese wrt = werd 'terp, bewoonde hoogte', met daarop een molen, quirni ontsaan uit het Germaanse kwirnu-* '(hand)molen'.(1)
* Gereconstrueerde vorm.

Terug naar boven

Ligging

Het dorp Cornwerd ligt aan het IJsselmeer, O, Z en W van de A7 en W van de Afsluitdijk. Verder ligt het dorp Z van het dorp Zurich, ZW van het dorp Pingjum, WZW van het dorp Witmarsum, W van het dorp Wons, WNW van het dorp Schraard, N van het dorp Makkum en ONO van de buurtschap Kornwerderzand.

Terug naar boven

Statistische gegevens

De oudste vermeldingen van Cornwerd komen voor in schenkingsoorkonden aan het (Duitse) klooster Fulda. Dr. Obe Postma schrijft dat er in die oude akten sprake is van 12 boereplaatsen, die jaarlijks 6 pond aan zilver moeten afdragen aan het klooster (zijnde 5 bij de kerk, 3 op Sotterum, 2 bij Hiddum en 2 bij Houw). Dit komt aardig overeen met de 15 stemmen die het dorp in 1640 mag uitbrengen. In 1840 omvat het dorp 11 huizen met 69 inwoners. Tegenwoordig heeft het dorp ca. 35 huizen met ca. 90 inwoners.

Terug naar boven

Geschiedenis

Het dorp was vroeger belangrijker dan tegenwoordig, omdat het strategisch was gelegen langs de enige vaarroute naar Makkum, vanuit het noorden langs de zeedijk. In vergelijking met Cornwerd stelde Makkum toen nog niet veel voor. Het oude Makkum bestond slechts uit een aantal kleine boerenbedrijven rond de St. Martinuskerk op de terp in de huidige Kerkeburen. Het belang lag in de aanwezigheid van de sluizen, waarbij later de buurtschap Statum ontstond. De daar aanwezige sluizen waren van grote betekenis voor het transport en de waterafvoer uit de landen rond de toen machtige stad Bolsward. In de talloze Fries-Hollandse oorlogen verwisselde de macht om de sluizen dan ook regelmatig. Dit verklaarde ook de aanwezigheid van een grote schans op Sotterum, enkel aangelegd om de vaarroute langs de zeedijk te controleren toen de Makkumer sluizen weer eens in handen van de vijand waren. Na de verpletterende nederlaag van de Hollanders in 1345, mochten zij op slechts drie plaatsen in Friesland nog handel drijven: in Harich, Cornwerd en Holwerd. (bron: 'Fan de Grutte toer en de Lytse bal, 50 Jier Keatsferiening Meininoar Ien Koarnwert', O. Gielstra, 2008)

Terug naar boven

Recente ontwikkelingen

- In 2014 heeft Wetterskip Fryslân het stuk IJsselmeerdijk bij Cornwerd met breuksteen versterkt. In 2015 is nog eens 5.000 ton breuksteen aangebracht op de IJsselmeerdijk tussen het dorp en buurdorp Makkum. De grasstrandjes binnen de bebouwde kom van Makkum blijven ongewijzigd. De werkzaamheden waren nodig omdat de bestaande laag breuksteen niet meer sterk genoeg was. Om verzakkingen in de toekomst te voorkomen, is onderaan de dijk een extra laag breuksteen aangebracht. Zo blijft de dijk sterk genoeg om het achterland te beschermen tegen hoogwater.

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

- Cornwerd heeft 2 rijksmonumenten, zijnde de Bonifatiuskerk en de Cornwerdermolen.

- De romaanse Hervormde Bonifatiuskerk dateert oorspronkelijk uit de 13e eeuw. De zadeldaktoren is in 1898 vervangen door een toren met neorenaissance-elementen naar ontwerp van L. Reitsma. In de toren van drie geledingen met omloop en spits hangt een klok (1569) van Aelt Boister. Een ijzeren beslagen deur (1591) en een fragment van een middeleeuws zandstenen retabel bevinden zich in het Fries Museum. In 1916 is naar plannen van F. Raadsma de zaalkerk ommetseld, van twee spitsboogportalen voorzien, en is de vijfzijdige koorsluiting vervangen door een driezijdig gesloten koor. In 1988 zijn de fundamenten versterkt en in 2000 is het dak hersteld. De kerk is in 1998 aan de eredienst onttrokken.

Het interieur bevat de volgende onderdelen van belang: het begin 16e-eeuwse eiken tongewelf op houten trekbalken met sleutelstukken met peerkraalmotief; de blindnissen met neogotisch stucwerk; de preekstoel met doophek (1740); wapenbord, balusters en lofwerk van de overhuiving van de herenbank (1740); een Tiengebodenbord (1740) in omlijsting met engelen (1809) en vier wapenborden (1740); een kerkvoogdenbord (1917); het eind 19e-/vroeg 20e-eeuwse meubilair inclusief de deuren- en kastenwand met opgeklampte panelen; het in een verzorgd gesneden kas gevatte orgel met twee klavieren, in 1865 gemaakt door L. van Dam en Zonen, op galerij. Het in oorsprong vermoedelijk eveneens vroeg 13e-eeuwse kerkhof is van cultuurhistorisch belang wegens: het historische verband met de restanten van de vroegere romaanse Bonifaciuskerk; het verzorgd vormgegeven eind 19e-eeuwse gietijzeren hekwerk; het stedebouwkundige belang - tesamen met het kerkgebouw - voor het dorp Cornwerd.

- De Cornwerdermolen (Fries: Koarnwertermûne) (Sotterumerdijk 13) staat aan de Kornwerdervaart en is in 1907 gebouwd voor de bemaling van het Waterschap Cornwerd. Deze polder was het resultaat van de samenvoeging van 5 kleinere polders. De bouw van de Cornwerdermolen maakt de 5 molens die deze tot dan toe hebben bemalen overbodig: ze worden daarom gesloopt. Vanwege het peilverschil tussen de twee gebieden die de Cornwerdermolen moest bemalen, is hij aanvankelijk uitgerust met twee vijzels, waarvan er een na samenvoeging van de polders is verwijderd. De molen is in 1999 gerestaureerd, is sindsdien weer maalvaardig en regelmatig op vrijwillige basis in bedrijf. De Cornwerdermolen is eigendom van Stichting Waterschapserfgoed. Als je de molen van binnen wilt bezichtigen en in werking wilt zien, kun je de molenaar bellen voor een afspraak (John Hutchinson, tel. 0515 231704 of 2e molenaar Martin de Jong, tel. 06-10877364).

Terug naar boven

Evenementen en activiteiten

- Bij de eerste training van het seizoen van kaatsvereniging KV Meiinoar Ien Cornwerd, op een donderdag begin mei, mag iedereen meedoen: ervaren en onervaren, jong en ouder, lid of (nog) geen lid. Een trainer vanuit de KNKB brengt de deelnemers op deze dag de basisbeginselen van deze mooie sport bij. Ook geeft hij extra tips aan de ervaren kaatsers.

Terug naar boven

Landschap, natuur en recreatie

- Vanaf het uitzichtpunt op de dijk bij Cornwerd heb je zicht op het IJsselmeer en de Makkumer Noordwaard. Dit is een goede plek om grote aantallen vogels te zien gedurende de winter: grote zaagbekken, kuifeenden, kleine zwanen en nog veel meer. Met een beetj geluk zie je in de zomer een reuzenstern voorbij komen.

Terug naar boven

Overnachten

- Boek hier je B&B e.d. in omgeving Cornwerd, met laagsteprijsgarantie!

Terug naar boven

Links

- Nieuws: - Nieuws uit Cornwerd op Facebook.

- Sport: - Menvereniging Yn 'e Beage is in 1987 door een stel enthousiaste menners opgericht en heeft zijn thuisbasis op HC Boeyenkamp in Cornwerd. De doelstelling van de club is om op een ongedwongen manier verder te komen in de aangespannen sport, waarbij het sociale aspect van groot belang is. De club bestaat uit ca. 20 actieve leden en ca. 15 ondersteunende leden. Op woensdagavond wordt er op Boeyenkamp door erkende instructeurs les gegeven. Er wordt lesgereden met zowel enkelspan- als dubbelspanwagens, eigen paard of manegepaard. Af en toe organiseert de menvereniging leuke uitjes voor de leden of onderlinge menwedstrijden. Ook de traditionele marathon van Makkum op Koningsdag wordt door Yn 'e Beage georganiseerd.

- Voltigevereniging Boeyenkamp. Voltige laat zich het beste omschrijven als gymnastiek op een galopperend paard. Het is zowel een teamsport als een paardensport. Een voltigeteam bestaat uit 4 tot 6 personen van verschillende lengte en in leeftijd variërend van 6 tot 25 jaar. Voltigeren doe je altijd op de linkerhand. Op de rug van het paard ligt een voltigesingel, met twee handgrepen aan de bovenzijde en aan weerszijden van het paard. Het voltigepaard moet aan een aantal eisen voldoen: het moet in een constant tempo rond kunnen galopperen, betrouwbaar zijn en mag geen gevoelige flanken hebben.

- Kaatsvereniging KV Meiinoar Ien Cornwerd is opgericht in 1958 en heeft dus in 2018 het 60-jarig bestaan gevierd. Ze organiseren door het jaar heen diverse soorten wedstrijden.

- Genealogie: - Overzicht van begravenen op de begraafplaats van Cornwerd kerk.

Reactie toevoegen