Liemers

Streek
Liemers
Gelderland

Liemers

Terug naar boven

Status

De Liemers is een streek in de provincie Gelderland. De streek omvat de gemeenten en voormalige gemeenten Angerlo, Duiven, Montferland, Rijnwaarden, Wehl, Westervoort en Zevenaar. Doesburg is een 'grijs gebied-geval': het wordt - bijv. door regionale instanties en door regionale samenwerkingsverbanden - afwisselend tot de Liemers dan wel tot de Achterhoek gerekend. Het ligt ook precies tussen beide gebieden in.

Terug naar boven

Naam

Oudere vermeldingen
De Liemers heette vroeger ook Lijmers. Als middeleeuwse 'gouw' heette het Leomerike.

Terug naar boven

Ligging

De Liemers ligt ZO van Arnhem. Het streekarchivariaat zet de complexe bestuurlijke en daarmee ook geografische ontwikkelingen in dit gebied in de loop der eeuwen op een rijtje:

"Over de juiste omvang van deze streek bestaat veel onduidelijkheid. Zelfs regionale dagbladen dragen aan die onduidelijkheid hun steentje bij. De ene keer hoort bijvoorbeeld Wehl er wel bij, de andere keer schrijft de volgende journalist vrolijk dat het bij de Achterhoek hoort (wat is trouwens de Achterhoek?). Dat Wehl daar niet bij hoort is wel zeker. Deze historische dwaling wordt enkel en alleen veroorzaakt door het feit dat de toenmalige gemeente Wehl deelnam aan het samenwerkingsverband Regio Achterhoek (dat ooit het veel beter gekozen Samenwerkingsverband Oost-Gelderland als naam had) en dus door sommigen dan ook maar gemakshalve bij de Achterhoek wordt gerekend. Een lezenswaardig artikel over de streek verscheen ooit in het boek 'De Liemers' van Nol Tinneveld. Dit boek is in 1984, ter nagedachtenis aan een groot Liemersman, uitgegeven door Thoben Offset Nijmegen. Het boek bevat onder meer een hoofdstuk over wat wel of niet tot deze streek behoort. Hieronder lees je het belangrijkste gedeelte daaruit:

Deze streek is thans geen bestuurlijke eenheid en is het vroeger waarschijnlijk ook nooit geweest. Daarom is het moeilijk om een begrenzing aan te geven die historisch verantwoord is. In 1877 publiceerde de Munsterse Domkapitular A. Tibus 'Der Gau Leomerike und der Archidiakonat von Emmerich'. Hij probeerde in dat boek de grootte te reconstrueren van de bestuurlijke eenheid Leomerike, dat is de Liemers, in de vroege middeleeuwen. Hij beschikte slechts over één bron waarin Leomerike werd genoemd: een akte van 838 waarin graaf Rotgarius met de kerk van Sint Maarten in Utrecht een aantal goederen ruilt, waarvan Thuvine, dat Duiven, Eltingen onder Duiven en een Hees (misschien 'Westerhesi', een van de vier Hezen bij Emmerik) worden gesitueerd in de pago 'Leomerike'. Tibus gaat er van uit dat Leomerike een bestuurseenheid, een 'Untergau', was van het graafschap Hamaland. En hij meent dat het latere kerkelijke district 'het archidiaconaat Emmerik' dezelfde grenzen had als de oude staatkundige 'pagus Leomerike'. Het zou dan 42 kerspelen omvat hebben.

Vijfhonderd jaar later bezaten talrijke grootgrondbezitters goederen in dat gebied, maar grondbezit wil nog niet zeggen staatkundige macht. De belangrijkste waren de heren van Gelder, Kleef en Bergh. Hun bezittingen lagen verspreid over de streek; alle drie probeerden zij door pandschappen, huwelijken en koop de verspreide goederen aaneen te voegen en daarover de bestuursmacht te verwerven. Een Gelderse rentmeestersrekening uit 1340 vermeldt dat Gelre in zijn rentambt Liemers goederen bezat te Weel, Zevenaar, Bedburg (dat is Babberich), Angeroyen, Westervoort, Duiven, Groessen, Beek en Zeddam. Een Kleefse akte uit 1348 noemt in 'onssen lande van Lymers' bezittingen 'te Zevenaren, te Wele, te Duven, te Gruessen, the Dydem ende the Beke'. In 1355 moest de Gelderse hertog een flinke veer laten, toen hij uit geldnood zijn Liemerse bezittingen en Emmerik verpandde aan zijn zwager de graaf van Kleef. De heer Van den Bergh (zijn graventitel was niet meer dan een eerbewijs van de Duitse keizer) versperde voor Kleef de weg naar verdere gebiedsuitbreiding in de streek o.a. door Beek en de bezittingen in Didam van Kleef in pandschap te nemen. De graaf (na 1417 heette hij hertog) van Kleef bezat het zogeheten drostambt Liemers tot 1816.

De heer Van den Bergh gebruikte de streeknaam niet en het provinciale bestuur van Gelderland ook niet. Het hing dus van toevallige omstandigheden af of bijvoorbeeld Didam en Beek op een bepaald moment gesitueerd werden in een gebied met het etiket Liemers. De streek ten oosten van Bergherbos behoorde misschien (maar dat is niet te bewijzen) in 838 ook tot de bestuurlijke eenheid die in die tijd Leomerike heette, maar werd daartoe nadien niet meer gerekend. Na 1945 beginnen publicisten (bijvoorbeeld de samenstellers van structuurrapporten) de streeknaam te reserveren voor de streek ten westen van de Berghse heuvels. De bewoners ten oosten van het Montferland hebben die naam nimmer voor zich opgeëist. De jury die sinds 1969 de 'Turmac-Liemers-Prijs' toekende, rekende wél de hele gemeente Bergh tot deze streek." Heemkundekring Bergh stelt dat ook de voormalige gemeente Gendringen tot de Liemers behoort en bakent de streek als volgt af: "Deze streek wordt begrensd door de Duitse grens, de Rijn, de IJssel en de Oude IJssel."

Terug naar boven

Geschiedenis

Geografie
De Liemers heeft begin 19e eeuw afwisselend aan Gelderland en aan Duitsland (Kleef) behoord. In 1808 werd zij met Gelderland herenigd, in 1814 aan Pruisen teruggegeven en in 1816 weer bij Nederland gevoegd.

Schutterijen
De Liemers is een van de streken waar het schutterijgebeuren nog steeds erg leeft. Het schutterswezen is in de middeleeuwen ontstaan met als belangrijkste taak het beschutten (beschermen) van familie en eigendommen. Bewoners van een buurtschap of streek verenigden zich om zo van de nodige bescherming verzekerd te zijn. Daarnaast regelde men ook onderlinge bijstand in alle levensomstandigheden in de dorpsgemeenschap met als organisatievorm het schuttersgilde of de schutterij. Ook bij het organiseren van hulpverlening en bij feestelijkheden heeft het schuttersgilde of de schutterij steeds een belangrijke plaats ingenomen.

Als je je nader wilt verdiepen in de geschiedenis van de Liemers, kun je terecht bij de volgende instanties, sites en literatuur:

- Het Liemers Museum in Zevenaar toont in verschillende kamers diverse thema's die betrekking hebben op de geschiedenis van de streek: de kerkelijke geschiedenis waarbij voorwerpen van katholieke, protestantse en joodse oorsprong de hoofdrol spelen; de archeologie met bodemvondsten uit prehistorie, Romeinse Tijd en middeleeuwen en overblijfselen van historische gebouwen; de natuurhistorie met fossielen van dieren uit de oertijd en opgezette dieren uit het recente verleden; de schutterijen en het verenigingsleven verbeeld in uniformen, vaandels en bijbehorende attributen; ambachten en industrie met aandacht voor de steenindustrie, tabaksindustrie (Turmac-Historische Collectie) en inktfabricage (Gimborn);

Tweede Wereldoorlog met verzameling wapens, uniformen en allerhande voorwerpen die een beeld geven van de oorlogsjaren in deze streek; Topografische atlas met waterkaartencollectie die de ontwikkeling van de diverse waterbouwkundige werken aan de nabijgelegen rivieren door de eeuwen heen laat zien, zoals de aanleg van het Pannerdens Kanaal; oude foto's en ansichtkaarten van de Liemerse gemeenten. Om de geschiedenis van de streek te kunnen bestuderen beschikt het museum verder over een fotocollectie van ca. 12.000 stuks, een collectie bidprentjes, een knipselarchief en een handbibliotheek. Deze collecties zijn voor een groot deel geautomatiseerd toegankelijk.

- Erfgoedcentrum Achterhoek en Liemers is in 2011 ontstaan uit een fusie van het Achterhoeks Archief met het Staring Instituut. Het Achterhoeks Archief is de archiefdienst voor de gemeenten Aalten, Berkelland, Bronckhorst, Doetinchem, Oost Gelre, Montferland, Oude IJsselstreek en Winterswijk. Tevens is het de archiefdienst voor de gemeenschappelijke regelingen Wedeo en Hameland. Bovendien worden de archieven beheerd en bewaard van instellingen als kerkgenootschappen, bedrijven en verenigingen, maar ook van families, personen en huizen (waaronder het huisarchief van kasteel Bergh).

- In veel literatuur over de streek wordt zij geportretteerd als een ouderwetse, achtergebleven samenleving waar de economische modernisering maar langzaam doordrong. Dat dit beeld niet klopt, blijkt uit het proefschrift van historicus Jan B. Smit (1956-2011): Sporen van moderniteit. De sociaal-economische ontwikkeling van de regio Liemers (1815-1940) (542 pag., 2010). Om de mate van moderniteit vast te stellen, heeft Smit de volgende indicatoren onderzocht: de demografische ontwikkeling, de geografische situering, de beroepsstructuur, de armenzorg en de inkomensverdeling. Op basis hiervan beschrijft hij de feitelijke economische ontwikkeling op regionaal en gemeentelijk niveau. In tegenstelling tot wat vaak wordt gedacht, is de traditionele katholieke elite geen remmende factor geweest in het moderniseringsproces. Zie ook de website van de familie Smit over het boek van dr. Jan B. Smit.

- Stichting voor Genealogie en Geschiedenis tussen Rijn en IJssel, werknaam Streekgeschiedenis de Liemers, is in 1969 begonnen als werkgroep (de stichting is er sinds 1984), die zich tot doel stelde het beschikbare genealogische materiaal in dit gebied naar gezinnen te ordenen. Zo werd een overzicht verkregen en een "terminus ad guem" gesteld: volledig zicht op het oudste materiaal voorkomt dat er gezocht wordt naar gegevens die helemaal niet te vinden zijn. Het doel van de stichting is: het bevorderen van de studie van genealogie en geschiedenis van deze streek in de breedst mogelijke zin.

Zij beoogt dit doel te bereiken door met name: het verzamelen en in systeem brengen van genealogisch en historisch materiaal uit de regio Liemers; het in eigendom verwerven van documentatiemateriaal en het in stand houden van een eigen bibliotheek, alsmede het verzorgen en beheren van aan haar door derden in bruikleen gegeven documentatiemateriaal, boeken en andere middelen; het verstrekken van genealogische en historische inlichtingen en het uitvoeren van opdrachten tot genealogisch onderzoek; het samenstellen van genealogieën, stambomen, kwartierstaten (vooroudertabellen) en parentelen (afstammingstabellen); het uitgeven van genealogische en historische publicaties. De stichting beschikt over een bescheiden kantoor in 's-Heerenberg, dat niet permanent is bemenst. Bovendien zijn zij er niet op ingericht bezoekers zelf in de verzamelingen te laten zoeken. Aanvragen dienen daarom uitsluitend schriftelijk te worden ingediend.

- Streekarchivariaat De Liemers en Doesburg is een samenwerkingsverband dat de archieven beheert van de gemeenten en voormalige gemeenten Angerlo, Didam, Doesburg, Duiven, Rijnwaarden, Wehl, Westervoort en Zevenaar.

- De Graafschap (waaronder een deel van de Liemers) in de Middeleeuwen.

- Site Liemers Verleden van de Historische en Archeologische Stichting (HAS).

- In april 2019 is het boek ‘De Liemers, land van grenzen tussen Rijn en Oude IJssel’ verschenen. Aan het boek hebben dertien auteurs uit de streek en uit de academische wereld een bijdrage geleverd. Het boek, ruim 300 bladzijden in omvang en rijk geïllustreerd, beschrijft de vele aspecten van de regio. Van wat onder de grond (archeologie) bewaard is gebleven tot aan de kerkelijke kunstschatten en vele andere thema’s. Het gebied reikt van Lobith tot Ulft, van Westervoort tot Megchelen en van Didam tot ’s-Heerenberg. “Een razend interessante geschiedenis over een streek op de grens van Pruisen/Duitsland en Nederland, en voorzien van een unieke natuur”, aldus Theo Salemink, die samen met Wim van Heugten verantwoordelijk was voor de redactie. “Bovendien hebben we veel beeldmateriaal gebruikt. Het boek gaat over de identiteit van de regio. Waardoor wordt de identiteit van deze streek bepaald? Door de geschiedenis, cultuur, religie, dialect, een ‘grensland’ te zijn?" (bron: Oudheidkundige Vereniging Didam) Het boek kost 24,95 euro en is onder meer te koop bij Rebers Boek & Buro in Zevenaar.

- De publicatie 'De Liemers' is in 1984 uitgebracht door Thoben Offset in Nijmegen. Nol Tinneveld overleed in 1977 en zijn historische aantekeningen en verzamelingen over en van deze streek zijn door Jac. Mombarg uit de nalatenschap van Nol verzameld en door John Toben verder geredigeerd. In dit boek van 259 bladzijden wordt de historie van de tien voormalige en huidige gemeenten in deze streek (Angerlo, Bergh, Didam, Duiven, Gendringen, Herwen en Aertdt, Pannerden, Wehl, Westervoort en Zevenaar) beschreven. Het boek is nog verkrijgbaar bij de Oudheidkundige Vereniging Didam.

- De heren Zondervan en Van Petersen (resp. voormalig streekarchivaris en streekarchivaris) hebben diverse naslagwerken over de geschiedenis van de Liemers gepubliceerd.

- De Historische Vereniging Achterhoek en Liemers is in 2013 opgeheven, maar heeft tijdens haar 88-jarige bestaan natuurlijk wel de nodige publicaties over de geschiedenis van deze streken het licht doen zien. Het Jaarboek Achterhoek en Liemers, dat voorheen door de historische vereniging werd gepubliceerd, blijft wel bestaan en wordt voortaan verzorgd door de mr. H.J. Steenbergen Stichting.

Terug naar boven

Recente ontwikkelingen

- In de in oktober 2017 verschenen Liemerse Woonagenda hebben de gemeenten Duiven, Doesburg, Montferland, Rijnwaarden, Westervoort en Zevenaar afspraken gemaakt over de realisatie van woningen in deze streek tot 2027. In de agenda is op basis van recente onderzoekscijfers vastgelegd dat er maximaal 2800 nieuwbouwwoningen mogen worden gebouwd. De nieuwbouw moet, indien mogelijk, plaatsvinden in bestaande woonkernen. Ook willen de gemeenten geen grote wijken realiseren, maar ligt de voorkeur bij kleinschalige woonplannen. De gemeenten toetsen iedere twee jaar de prognoses op het gebied van woonbehoeften. Gedeputeerde Josan Meijers reageert als volgt op het verschijnen van de Liemerse Woonagenda: "Met deze nieuwe agenda zet de regio hele mooie stappen om de komende periode samen met andere partijen een aantrekkelijk woningaanbod te creëren. En mooi dat duurzaamheid goed in beeld is, net als de aandacht voor bestaande woningen. Zodat het fijn wonen blijft in de Liemers." (bron: Omroep Gelderland, 6-10-2017)

- De provincie Gelderland, het Rijk en de Stadsregio Arnhem Nijmegen hebben in 2011 een akkoord bereikt over de doortrekking van de A15 van Bemmel naar Zevenaar. Met de doortrekking van de snelweg, die nu nog bij Bemmel eindigt, verdwijnt in Oost-Nederland een groot verkeersknelpunt en neemt de verkeersoverlast voor inwoners in de regio Arnhem-Nijmegen sterk af. Ook krijgt Nederland een goede internationale corridor voor het wegtransport tussen de Rotterdamse haven en Duitsland. De door te trekken A15 gaat met een brug over het Pannerdens Kanaal en krijgt tussen Duiven en Zevenaar een half verdiepte ligging. Daarnaast voorzien de plannen in een goede inpassing onder meer bij Groessen en Boerenhoek. Het project kost ruim 800 miljoen euro, en wordt gefinancierd middels tijdelijke tolheffing (die wordt gestopt zodra de kosten gedekt zijn).

Tegen het tracébesluit voor het aansluiten van de snelweg A15 vanaf Bemmel op de A12 bij Zevenaar zijn - anno juni 2017 - bijna 120 bezwaren ingediend bij de Raad van State. Veel bezwaren gaan over nut en noodzaak van het snelwegdeel in Gelderland en over de vraag of er een brug of een tunnel moet komen om het Pannerdens Kanaal te passeren. De bezwaren komen van particulieren en van natuur- en milieuorganisaties. De Raad van State heeft over een deel van de bezwaren advies gevraagd aan het Europees Hof van Justitie in Luxemburg. Dat oordeelde dat het Programma Aanpak Stikstof (PAS) natuurgebieden onvoldoende beschermt tegen stikstofuitstoot door bijvoorbeeld verkeer en landbouw. Omdat de Raad van State zich anno voorjaar 2019 buigt over de consequenties van deze uitspraak, heeft de minister van Infrastructuur en Waterstaat doortrekking van de A15 uit de PAS gehaald en het Tracébesluit gewijzigd vastgesteld. Nadere informatie over het project vind je op de site van Bewonersoverleg Groessen A15 en op de site van de Gelderse Natuur en Milieu Federatie (GNMF). "In haar beroep d.d. 10-4-2019 tegen het gewijzigde Tracébesluit stelt de GNMF dat de tunnelvariant als alternatief ontbreekt. Een tunnel onder het Pannerdens Kanaal, in plaats van een brug, zal zeker leiden tot een lagere uitstoot van stikstof op kwetsbare habitats in Rijntakken. Het is zelfs mogelijk om de tunnel te verlengen en de ventilatielucht uit de tunnel te reinigen. In 2017 heeft de GNMF al aangetoond dat dit een realistisch en financieel haalbaar alternatief is. Ook mist de GNMF het verlagen van de maximum snelheid op meerdere snelwegen in Gelderland, zoals de A15, A325, A12 en A50. Dit alternatief zou zeker leiden tot een lagere stikstofuitstoot én een betere doorstroming." Aldus de GNMF.

- Demografische prognoses laten zien dat de streek nog tot ongeveer 2030 kan rekenen op een bescheiden groei. Daarna krimpt ook hier het aantal huishoudens. De 5 woningcorporaties in de streek hebben daarom de handen ineengeslagen en in 2013 een gezamenlijk rapport opgesteld: 'Marktvisie de Liemers, Handreiking aan onze partners', waarbij regiobreed wordt gekeken waarmee de woonbelangen van met name starters, gezinnen en ouderen op termijn het beste gediend zijn. Enkele kernpunten uit het rapport: woningbouwprogramma's zijn fors teruggeschroefd om geen overschotten te krijgen; nieuwbouw vindt nog slechts bij uitzondering plaats; starters kunnen voor redelijke prijzen bestaande huurwoningen kopen; en huurwoningen worden geschikter gemaakt voor ouderen, zodat zij langer thuis kunnen blijven wonen.

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

- Verhalen over kastelen in de Liemers.

Terug naar boven

Jaarlijkse evenementen

- De Liemers Posbankloop (weekend eind juni) is een eendaagse wandeltocht van naar keuze 80 of 50 km. In de nacht van vrijdag op zaterdag starten ze met de 80 km Kennedymars door de streek en het aangrenzende Nationaal Park Veluwezoom. De 80 km route is opgedeeld in een 30 km nachttocht en een 50 km dagtocht. In de ochtend start de 50 km Vierdaagse-Trainingstocht over nagenoeg hetzelfde wandelparcours als de dagtocht van de Kennedymars. Erg handig is de All-Inclusive formule: De organisatie regelt de verzorging en catering onderweg. Jij betaalt inschrijfgeld en zij zorgen dat je onderweg niks tekort komt. Je hoeft alleen maar je favoriete afstand te wandelen. Deze tocht, 3 weken voor de Vierdaagse in Nijmegen, is een mooie afsluiting van de trainingsperiode voor de 40- en 50- km Vierdaagse wandelaars. Deelname is alleen mogelijk bij voorinschrijving. De limiet is gesteld op 300 deelnemers dus je moet er op tijd bij zijn.

Terug naar boven

Landschap, natuur en recreatie

- Deze streek ligt waar de Rijn Nederland binnenstroomt en het water verdeeld wordt tussen Waal, Nederrijn/Lek en IJssel. Een gebied gevormd door de dynamiek van het water en wat de mens daarmee gedaan heeft. Dit gebied heeft sinds begin 2020 zijn eigen - via de link ook online te lezen - 'waterboek': de 'Waterbiografie van de Liemers'. Het gebied, bijzonder vanwege de drie stroomgebieden, wordt begrensd door de Rijn, het Bylandsch kanaal, het Pannerdens kanaal, de IJssel en de Oude IJssel. De Waterbiografie bevat een heldere analyse van zowel de grote watersystemen als de kleinere waterlopen binnen die systemen. Zo wordt duidelijk hoe de waterhuishouding in dit gebied zo’n tweeduizend jaar heeft gefunctioneerd. Deze kennis wordt in verband gebracht met de bodem, ondergrond, bewoning en ontwikkeling van het gebied. Dat kan helpen locaties voor waterberging te herkennen en opnieuw te benutten, te bepalen welke gebieden bewoonbaar zijn en welke bodemlagen water doorlaten.

- De Liemers krijgt de langste overdekte fietsbrug ter wereld, aldus bruggenexpert Joris Smits, verbonden aan de TU Delft en werkzaam bij Ney & Partners, het bureau dat de brug heeft ontworpen. De fietsbrug komt te hangen onder het bovendek van de A15 over het Pannerdens Kanaal en is 2 kilometer lang.

- "Sinds 2016 werken Bibliotheek Liemers, het Liemers Museum, Volksuniversiteit Zevenaar en omstreken en Het Musiater samen in een nieuwe organisatie met een nieuwe naam: Kunstwerk! biedt een stevig aanbod aan allerlei culturele voorzieningen voor de hele streek. De nieuwe organisatie kan nog beter inspelen op de vraag vanuit de markt, met bestaande en nieuwe producten voor een brede doelgroep. Door de samenwerking is er synergie tussen de diverse producten en diensten. Er is cultureel aanbod voor iedereen. Dat kan in actieve vorm, door het volgen van cursussen en opleidingen of passief als toeschouwer van een voorstelling of bezoeker aan het museum. Natuurlijk blijven we nauw samenwerken met andere culturele partners en het verenigingsleven in de streek."

- Op de recent gerealiseerde snelfietsroute Zevenaar-Westervoort kun je non-stop alle files voorbijfietsen. De 11 km lange route is voor een groot deel aangelegd op de al bestaande route langs het spoor. Eén stuk is nieuw. Bij de Methen tot aan de Beerenclauwstraat in Zevenaar is een ontbrekende schakel van 150 meter aangelegd. Nu is er een aaneengesloten route van Arnhem naar Babberich. Het is een vrijliggende fietsverbinding die 's avonds goed verlicht is met de speciaal voor de snelfietsroutes ontworpen lantaarnpalen. De route sluit aan op de snelfietsroute F12 naar Arnhem. Voor forensen die wonen in de Liemers en werken in Arnhem wordt het zo een stuk aantrekkelijker om de fiets te pakken en de auto te laten staan.

- "Nestkasten Werkgroep Liemers (NWL) is sinds 2018 de nieuwe naam van Nestkasten Werkgroep Zevenaar. De werkgroep is in 2002 opgestart door een aantal mensen die bezorgd waren over de toekomst van onze holenbroeders. Inmiddels zijn ze uitgegroeid tot een gezonde vrijwilligersorganisatie met veel vogelvrienden als drijfveer. De werkgroep heeft door de jaren heen al meer dan 900 kasten voor steenuilen, kerkuilen en torenvalken opgehangen. Dit aantal wordt elk jaar verder uitgebreid. Omdat de groep niet alleen meer in Zevenaar, maar in de hele streek actief is, is de naam veranderd."

- "In oktober 2020 heeft de minister van Infrastructuur en Waterstaat de voorkeursbeslissing genomen voor het Rivierklimaatpark IJsselpoort. De minister stemt door deze beslissing in met de plannen op hoofdlijnen voor de toekomstige inrichting van het gebied tussen Arnhem en Giesbeek, aan de oostrand van de Veluwe W van de IJssel en aan de westrand van de Liemers O van de IJssel. Deze plannen zijn in oktober 2020 eveneens vastgesteld door de gemeenteraden van de in het project participerende gemeenten Arnhem, Duiven, Rheden, Westervoort en Zevenaar. Minister Van Nieuwenhuizen: "De IJsselpoort is belangrijk voor Nederland omdat het regenwater uit het Europese achterland hierlangs naar het IJsselmeer stroomt. Dat is door het veranderende klimaat steeds vaker heel veel water in korte tijd. Water dat we in droge periodes weer hard nodig hebben. Daarom is het goed dat we vandaag weer een volgende stap hebben gezet naar een toekomstbestendige IJssel. Daar verdienen alle initiatiefnemers een groot compliment voor."

Evenwichtig plan. De plannen, beschreven in een Intergemeentelijke Structuurvisie, zijn tot stand gekomen met inbreng van inwoners, belangenvertegenwoordigers, agrariërs en andere ondernemers. Belangen en ideeën zijn zorgvuldig meegewogen. Zo kon een evenwichtig plan tot stand komen dat zorgt voor toegankelijke en aantrekkelijke uiterwaarden die klimaatextremen kunnen blijven opvangen. De IJssel kan hoogwater straks beter opvangen. De doorstroming wordt verbeterd door kadeverlagingen bij Lathum en een geul bij Westervoort. Ondieptes voor de scheepvaart worden opgelost door aanpassingen aan de oevers. Ook worden maatregelen getroffen die het verder zakken van de rivierbodem zoveel mogelijk tegengaan. Het gebied wordt divers, aantrekkelijker én toegankelijker. Natuur die voor het rivierengebied kenmerkend is komt terug, er komen extra wandelpaden, cultureel erfgoed wordt in ere hersteld en landbouw en recreatie gaan waar mogelijk hand in hand.

Gedeputeerde Jan van der Meer, voorzitter stuurgroep Rivierklimaatpark, is trots op het resultaat: "Er ligt echt een mooi plan. De IJssel krijgt de noodzakelijke extra ruimte. En het mooie is: we werken meteen aan meer biodiversiteit, agrariërs in het gebied krijgen meer toekomstperspectief door natuurinclusieve landbouw, er is ruimte voor bedrijvigheid en we geven recreatie een impuls. Het biedt ook mogelijkheden voor het opwekken van duurzame energie in de toekomst. Zo dragen we ook bij aan de klimaatdoelen: verminderen van broeikasgassen om ons planeet leefbaar te houden."

Succesvolle samenwerking. Sinds 2016 werken de vijf gemeenten en het ministerie, de provincie Gelderland, Waterschap Rijn en IJssel, Rijkswaterstaat en Natuurmonumenten samen aan een toekomstbestendige inrichting van dit diverse gebied langs de IJssel op de Veluwe en in de Liemers. Vanuit één visie zijn de opgaven in samenhang bekeken en integrale maatregelen onderzocht. Aan deze samenwerking is op 29 oktober 2020 vervolg gegeven met de ondertekening van een samenwerkingsovereenkomst. Hierin hebben de partners afspraken vastgelegd over de verdere uitwerking van de plannen en spreken zij af zich in te spannen voor een gezamenlijke uitvoering. Ook over de verdeling van de kosten van circa 60 miljoen euro zijn afspraken gemaakt. Het Rijk stelt 40 miljoen euro beschikbaar. De provincie, gemeenten, het waterschap en Natuurmonumenten dragen het resterende deel bij.

Inbreng bewoners en gebruikers nodig bij verdere uitwerking. Er is nu groen licht voor de volgende stap: het gedetailleerd uitwerken van de plannen. Hierbij worden ook de reeds ontvangen reacties (zienswijzen) meegenomen die te gedetailleerd waren om in de nu afgeronde verkenningsfase mee te nemen. Op basis van de nadere uitwerking worden waar nodig bestemmingen gewijzigd en vergunningen aangevraagd. Ook tijdens deze fase is er voor inwoners en gebruikers weer uitgebreid de mogelijkheid om mee te denken over de inrichting van het gebied. De uitvoering van de maatregelen in het Rivierklimaatpark vindt naar verwachting plaats van 2024 tot en met 2028. Lees op de site Rivierklimaatpark.nl de vastgestelde plannen, de nieuwsbrief en bekijk een animatie waarin de plannen in 3 minuten worden toegelicht." (bron: Waterschap Rijn en IJssel, oktober 2020)

- "De 27 kilometer lange dijk tussen de landsgrens bij Spijk en de A12 bij Westervoort - in beheer bij Waterschap Rijn en IJssel - wordt versterkt. Dit is nodig om ook in de toekomst veilig in het gebied achter de dijk te kunnen blijven wonen en werken. Frank Wissink, heemraad van het waterschap: “De dijk speelt een belangrijke rol in de bescherming van de Liemers tegen hoogwater op de Boven-Rijn, het Pannerdens Kanaal en de IJssel. Veiligheid van onze inwoners is van cruciaal belang. We zetten daar maximaal op in.“ De gehele dijk is naar verwachting in 2040 volledig versterkt.

Waterveiligheid in de Liemers. Een nieuwe norm uit de Waterwet bepaalt dat dit dijktraject uiterlijk in 2050 aan de moderne veiligheidsnormen moet voldoen. Dit geldt voor veel dijken in Nederland: 30% hiervan wordt de komende decennia versterkt in de grootste dijkversterkingsoperatie sinds de Deltawerken. Zo ook een groot aantal van de dijken in beheer bij het waterschap. Sinds voorjaar 2020 werken Waterschap Rijn en IJssel en de provincie Gelderland, de gemeenten Westervoort, Duiven en Zevenaar en Rijkswaterstaat samen in de voorbereiding op het vergroten van de waterveiligheid in de Liemers en een deel van de IJsselvallei.

Trajectindeling en fasering. De dijkversterking Spijk - Westervoort is verdeeld in drie deelprojecten. Eind 2021 jaar start de verkenningsfase van het eerste deelproject Westervoort - Pannerdense Waard. Dan wordt ook onderzocht of twee stukken dijk van ieder ca. 500 meter - bij de landsgrens en ten oosten van Pannerden - gelijktijdig met deelproject 1 kunnen worden opgepakt, of dat beter kan worden gewacht tot het betreffende deelproject. Deelproject 2 loopt vanaf de Pannerdense Waard tot de noordelijke bebouwing van Tolkamer. Deelproject 3 tenslotte loopt van Tolkamer tot de landsgrens bij Spijk.

Onderzoek en kansen. Het waterschap onderzoekt de conditie van de dijk - die langs de hele zuidgrens van de Liemers loopt - in detail. Daarvoor vindt in 2021 onderzoek buiten plaats op en rond de dijk. Vanaf najaar 2021 start de verkenningsfase van het deelproject tussen Westervoort en de Pannerdense Waard. Het onderzoek naar welke versterkingsmaatregelen mogelijk zijn op welke plek en het gesprek met de omgeving - bewoners, bedrijven en andere belanghebbenden - staat in deze fase centraal. Betrokkenen kunnen dan versterkingsmaatregelen, kansen en/of initiatieven aandragen. Ook vinden gesprekken plaats met - het hierboven beschreven, red. - Rivierklimaatpark IJsselpoort gezien de nabije ligging en de kansen die ontstaan door samen te werken. Dit alles leidt aan het einde van de verkenningsfase (medio 2023) tot een voorkeursalternatief. Dat is ook het moment dat meer in detail bekend is wat de impact van de versterking op perceelniveau is." (bron: Waterschap Rijn en IJssel, december 2020)

Pannerdensch Kanaal
"Rijkswaterstaat en Ploegam zijn gestart met het verlagen van kribben en oevers in het Pannerdensch Kanaal, dat de W grens vormt van de streek Liemers. Het project wordt volgens het 2-fasenproces gedaan. Dit is een innovatieve contractvorm binnen het transitieprogramma ‘Op weg naar een vitale infrasector’. Bij het 2-fasenproces brengen opdrachtgever en opdrachtnemer samen de risico’s in kaart, voordat afspraken worden vastgelegd over de realisatie. Opdrachtgever en opdrachtnemer werken vanaf de planuitwerkingsfase (voorheen planstudiefase) intensief samen en komen gezamenlijk tot een ontwerp waarvan beide partijen van mening zijn dat het in de realisatiefase goed uitvoerbaar is. Dit stimuleert niet alleen innovatie, maar geeft ook meer zekerheid over de prijs van het project. Werken aan een veilig rivierengebied. Het Pannerdensch Kanaal stroomt niet goed door bij hoogwater. Om de hoogwaterveiligheid te vergroten, verlaagt Rijkswaterstaat een aantal kribben en oevers in het Pannerdensch Kanaal. Hierdoor neemt de kans op overstromingen in het hele Nederlandse rivierengebied af.

Werkzaamheden. Wanneer Ploegam precies kan starten met het (deels) afgraven van de kribben en oevers, is afhankelijk van de waterstand. Het water mag niet te hoog staan, omdat dan niet op de kribben en oevers kan worden gewerkt. Bij een heel lage waterstand kunnen de schepen het materiaal niet aanvoeren dat nodig is voor de werkzaamheden. Naar verwachting starten de werkzaamheden in juni 2022. Transitie. Werken volgens het 2-fasenproces is 1 van de maatregelen uit het plan van aanpak binnen het traject ‘Op weg naar een vitale infrasector’. Rijkswaterstaat en markt werken hierin samen aan een sector die duurzaam en innovatief is, financieel gezond en waarin de risico’s die inherent zijn aan infraprojecten, goed worden beheerst. Ervaringen die bij dit project worden opgedaan, worden gebruikt bij andere projecten." (bron: Rijkswaterstaat)

Terug naar boven

Links

- Algemeen: - Deze streek heeft verrassende dorpen, prachtige natuur, grote rivieren, volop ruimte, heerlijke streekproducten, vooruitstrevende bedrijventerreinen, een rijk verenigingsleven en betrokken inwoners. Met de campagne De Liemers Helemaal Goed dragen de gemeenten de schoonheid van deze mooie regio uit. Je vindt er alle mogelijke informatie over wonen, werken, leven en recreëren in deze regio.

- De (voormalige) grenzen hebben bijgedragen aan de eigenheid van deze streek. Helaas zijn de pracht, culturele rijkdom, gebruiken en tradities van het gebied nog te weinig bekend. Daar wil Leven in de Liemers verandering in brengen. De website biedt een podium voor de vele verhalen uit de streek. De canon met hoogtepunten uit de geschiedenis wordt aangevuld met persoonlijke verhalen.

- Nieuws: - Nieuws uit deze streek van dagblad de Gelderander. - Liemers Actueel. - Hét Gemeente Nieuws.

- Onderwijs: - Kiezen voor het Liemers College is kiezen voor een brede scholengemeenschap met bijna alle vormen van voortgezet onderwijs. Alleen praktijkonderwijs ontbreekt. Ze hebben alle leerwegen van het vmbo (sbb, bb, kb en gt) plus havo en vwo. Het vwo bestaat op dit college uit atheneum en gymnasium. Voor vwo-leerlingen die meer aankunnen zijn er talrijke mogelijkheden om zich extra te ontplooien (excellentie).

- Jeugd: - Stichting Leergeld de Liemers heeft als doel te voorkomen dat kinderen in een sociaal isolement terechtkomen. Met name voor kinderen van ouders die weinig tot geen financiële middelen hebben. De stichting richt zich op alle schoolgaande kinderen van 4 tot 18 jaar binnen de gemeenten Westervoort, Duiven, Rijnwaarden, Zevenaar en Montferland. Leergeld vindt dat alle kinderen moeten kunnen deelnemen aan activiteiten binnen de school (bijv. schoolreisjes, kampen) en buiten de school (bijv. sport, muzikale vorming of toneel). Leergeld wil voorkomen dat kinderen in een sociaal isolement raken doordat ze niet kunnen deelnemen aan gezamenlijke activiteiten. Leergeld vindt dat alle kinderen mogen meedoen. Want het is beter nu ondersteuning te geven, dan later duur 'leergeld' te betalen.

- Sport: - Atletiek Vereniging De Liemers is sinds 1973 een begrip in de regio. De vereniging telt ruim 350 leden en beschikt over een in 2007 vernieuwde 400 meter verlichte kunststofbaan in Zevenaar.

- Biljartbond OBB De Liemers is opgericht in 1945. Er zijn 28 biljartverenigingen uit de regio bij aangesloten.

- Paardensportvereniging De Liemers is ontstaan in 2004 uit een fusie van LR & PC De Hooglanders uit Zeddam en PC & RV De Liemersruiters in Beek. De vereniging met ca. 120 leden heeft haar basis bij Manege De Liemers in Beek en beschikt over een prachtig buitenterrein in Zeddam, waar zij onderlinge wedstrijden en het jaarlijkse Outdoorconcours (weekend eind mei) organiseren.

- Dialect: - Het Dialectenwoordenboek Liemers bevat 160+ gezegden, 3200+ woorden en 25+ opmerkingen. Alle woorden zijn toegevoegd door de bezoekers van de site. Als iets niet klopt of ontbreekt kun je het zelf toevoegen of wijzigen.

- Duurzaamheid: - "Stichting GoClean De Liemers is een community die zich data gedreven inzet om Nederland zwerfafvalvrij te maken. GoClean is gestart als burgerinitiatief met alleen het opruimen van zwerfafval. De hoop was dat dit zou leiden tot een schone en fijne leefomgeving. Echter, tot grote frustratie van ons en vele van onze vrijwilligers, kwamen wij erachter dat alleen opruimen niet helpt. Pas opgeruimde straten, bermen en parken waren weer snel gevuld met allerhande zwerfafval. Wij zagen in dat wij ons slechts bezighielden met symptoombestrijding en dit geen oplossing zou bieden van het probleem. Het was dweilen met de kraan open en vele vrijwilligers wilden stoppen. Dus kwamen wij tot de conclusie dat, om te komen tot een significante reductie van zwerfafval, er bij de bron veranderingen moeten plaatsvinden.

Bronbestrijding, maar hoe? Om tot effectieve bronbestrijding te komen is het van belang te weten hoeveel, wat voor soort, waar en waarom ergens zwerfafval ligt. Vanuit dat perspectief is GoClean De Liemers gestart met een werkmethode die wij ‘Schoonwandelen’ noemen. Schoonwandelen betekent dat tijdens het opruimen van zwerfafval er van elk stuk zwerfafval een foto wordt gemaakt in een registratie App. In deze App wordt de foto voorzien van coördinaten en type specifieke tags (registratielabels). Ook hechten wij grote waarde aan het hergebruik van waardevolle grondstoffen. Tijdens het schoonwandelen maken we gebruik van de “Wimmerring” (duo-zakhouder) waarbij het zwerfafval gescheiden wordt ingezameld in een PMD-stroom en restafval. Ook zwerfafval vertegenwoordigt een waarde en krijgt zo een 2e leven.

Veel vrijwilligers wandelen tegenwoordig schoon. Op deze manier wordt heel veel data over zwerfafval verzameld. Deze data kan worden uitgelezen en geanalyseerd in het door GoClean ontwikkelde ‘Zwerfafvalkompas’. Los van elkaar kan men niet tot een hoopgevende reductie van zwerfafval komen. Ons motto is dat vingerwijzen naar elkaar geen zin heeft, maar met elkaar in gesprek gaan en verbinding zoeken wel. Vanuit hier kan er met data en feiten een effectieve bronbestrijding worden. Ons motto: "Wij willen op een positieve manier bijdragen, inspireren en stimuleren. Wij zijn geen actiegroep of milieu-activisten. Wij zoeken het overleg op en kijken hoe we kunnen samenwerken." En dat is ook de filosofie van de redactie van Plaatsengids.nl. Vandaar ook deze uitvoerige beschrijving van dit prachtige initiatief, in de hoop dat 'goed voorbeeld goed doet volgen'. Stichting GoClean De Liemers is opgericht in 2017 en gelijk al onderscheiden met de Jongerenvrijwilligersprijs 2017 van de gemeente Duiven.

Reacties

(4)

U deelt - ongetwijfeld terecht - Doesburg in in een deel Achterhoek en een deel Liemers. Maar waarom doet u dat niet met Doetinchem? De Oude IJssel vormt de grens Liemers - Achterhoek. Globaal 40 % van Doetinchem, zijnde het deel onder de Oude IJssel, behoort bij de Liemers.

Ik schrijf niet dat Doesburg deels onder de Achterhoek en deels onder de Liemers valt. Ik schrijf dat sommige regionale instellingen / regionale samenwerkingsverbanden de stad en gemeente tot de Achterhoek rekenen, en andere het tot de Liemers rekenen. Ik constateer en noteer dat alleen en vind daar - als encyclopedisch naslagwerk - verder niets van. Daarnaast kunt u onder Ligging lezen dat de afbakening van deze streek door de eeuwen heen niet hard was en is (zoals overigens bij veel streken het geval is), en dat er vandaag de dag consensus over is dat het gebied W van het Bergherbos tot de Liemers wordt gerekend. Dat gaat dus over oost-west. Of qua noord-zuid de Oude IJssel zo'n harde grens is tussen beide streken, weet ik niet. Als je de lijn van het Bergherbos naar het N doortrekt, ligt Doetinchem wel helemaal in de Achterhoek. Overigens ligt maar ca. een kwart van het huidige stadsgebied van Doetinchem Z van de Oude IJssel. Zie https://www.openstreetmap.org/relation/2721098#map=13/51.9644/6.3192. En het lijkt me ook niet dat de inwoners van buurtschap Eldrik, die onder het Achterhoekse dorp Laag-Keppel valt, zich Liemernaar voelen omdat hun buurtschap Z van de Oude IJssel ligt: https://www.openstreetmap.org/relation/1447332.
Met vriendelijke groet, Frank van den Hoven, hoofdredacteur Plaatsengids.nl

Ik kan geen kaart vinden?

Dat klopt. Ik heb die kaart moeten verwijderen omdat iemand daar auteursrechten op bleek te hebben, en had verzuimd de zin over die kaart te verwijderen. Nu alsnog gedaan.

Reactie toevoegen