Gerritsfles, de gelijknamige camping was decennialang populair. In 2002 is de camping opgeheven, nadien afgebroken, gesaneerd en 'teruggegeven aan de natuur'.
Gerritsfles, ven Gerritsfles
Gerritsfles, het gelijknamige ven heeft vroeger ook Kootwijksche plas geheten, blijkens deze kaart uit ca. 1910, uitgegeven door de Ugchelse ondernemer M. Boot.
Gerritsfles, op 11 juni 2015 hebben leden van de KNNV afd. Apeldoorn tijdens hun libellenmonitoringsroute rond het ven Gerritsfles bij toeval een zeer zeldzame spin ontdekt, namelijk de Kishidaia conspicua, oftewel de viervlekmuisspin.
Plattegrond Gerritsfles, anno 1973
- Gerritsfles is een buurtschap in de provincie Gelderland, in de streek Veluwe, gemeente Apeldoorn. T/m 1966 gemeente Barneveld.
- De kleine buurtschap Gerritsfles valt, ook voor de postadressen, onder de grotere buur-buurtschap Radio Kootwijk.
- De buurtschap heeft geen plaatsnaambordjes en staat ook niet als zodanig in de Provincie-atlas Gelderland(1). Daar wordt alleen het ven benoemd.
Terug naar bovenSpelling
Het gelijknamige meertje in de buurtschap staat in de atlassen nog met de spelling Gerritsflesch. Dat komt omdat oude spellingen van aardrijkskundige namen, o.a. met sch en oo, formeel nooit zijn aangepast. In de praktijk wordt, zowel voor de buurtschap als het meertje, de actuele spelling zonder ch gehanteerd, dus daar conformeren wij ons aan.
Naamgeving
De buurtschap is genoemd naar het in het Z gelegen ven (meertje) Gerritsfles, dat vroeger ook Kootwijksche plas heeft geheten (zie afbeelding), volgens (2) vroeger ook wel als Gardersche Flesch werd betiteld*, en door de inwoners van Radio Kootwijk 't meertje werd/wordt genoemd.
* Waar wij een vraagteken bij zetten, want Garderen ligt niet echt in de buurt. Mogelijk had die naam toch betrekking op een ander ven.
Naamsverklaring
"Een eigenaardige aanduiding voor vennen of een moerassige poel is 'fles'. De herkomst ligt bij het Franse woord 'flache', dat nu ingeburgerd voorkomt bij Veluwse namen van vennen zoals de Gerritsfles, Kempkesfles en Zandfles. In Noord-Brabant is deze vorm terug te vinden in de woorden 'vlaas of flaas'. Ten noorden van Lage Mierde is het herkenbaar bij het ven dat Flaas genoemd wordt", aldus Jan Tuttel in zijn artikel 'De rijkdom aan namen van vennen en veentjes'. Voor het eerste deel van de naam hebben wij nog geen verklaring gelezen. Het ligt voor de hand te veronderstellen dat een zekere Gerrit oorspronkelijk de eigenaar was van dit ven, maar wellicht luidt de verklaring toch anders.
De buurtschap Gerritsfles ligt NO van Harskamp, NW van Hoenderloo, ZO van Kootwijk, Z van Radio Kootwijk, rond de (onverharde) Gerritsflesweg. Het ven Gerritsfles Z van de buurtschap ligt in het gebied van het Infanterie Schietkamp Harskamp en is daarom - behoudens specifieke incidentele excursies - niet openbaar toegankelijk.
Terug naar boven- T/m 1966 viel het gebiedje Gerritsfles (inclusief het meertje) plus een deel van Radio Kootwijk onder de gemeente Barneveld. In 1967 zijn deze gebiedjes middels een grenscorrectie naar de gemeente Apeldoorn verhuisd. De grenscorrectie ging in totaal om een gebied van 707 hectare, met in 1967 62 inwoners. De gemeentegrenzen lopen hier nu een paar honderd meter W en Z van het meertje. Hier ligt sindsdien dus een driegemeentenpunt. Want W is gemeente Barneveld (Kootwijk), Z is gemeente Ede (Harskamp). Voor de details van deze grenscorrectie zie bij Radio Kootwijk > Statistische gegevens.
- De buurtschap Gerritsfles omvat ca. 15 huizen met ca. 30 inwoners.
Terug naar bovenMolen
Aan de Gerritsflesweg heeft van 1933 tot ca. 1938 het zogeheten Molentje van Van Oort gestaan. De familie Van Oort komt in 1920 wonen bij het zendstation in opbouw. Na diverse verhuizingen keren zij hier in 1993 terug vanuit Alkmaar. Als hobbyproject nemen zij een molen mee, die in de Wieringermeer is afgebroken en hier weer wordt opgebouwd. Het malen was een hobby van de Van Oorts en daarom is de molen nooit bedrijfsmatig in gebruik geweest. Incidenteel werd er echter wel graan gemalen, hetzij voor eigen gebruik, hetzij ten behoeve van de omwonende landbouwers. Rond 1938 wordt de molen afgebroken. Van de restanten wordt een zomerhuis gebouwd op Gerritsflesweg 1, genaamd De Molen.
Vroeger stonden hier ook nog 2 boerderijen, maar ook die zijn inmiddels verdwenen. Een groot deel van de huidige panden is aanvankelijk zonder vergunning gebouwd en achteraf gelegaliseerd.
In het in 2014 verschenen boek 'Radio Kootwijk. De biografie van een zendstation en een dorp in het hart van de Veluwe' krijgt ook de geschiedenis van de buurtschap Gerritsfles ruime aandacht.
Terug naar boven- Camping Gerritsfles is in 2003 buiten gebruik gesteld in verband met het in ere herstellen van het natuurgebied rond het ven. Het heeft 'even' geduurd, want de camping stond al sinds 1981 hoog op de lijst van te verwijderen recreatieterreinen van Nationaal Landschap Veluwe. Het opheffen van de camping was onderdeel van het provinciale beleid om recreatieterreinen in kwetsbare delen van de Veluwe op te heffen en te concentreren op minder kwetsbare plekken en in toeristencentra zoals Putten, Hoenderloo, Garderen en Kootwijk.
Groei en Krimp’* heette die operatie, onderdeel van Veluwe 2010, een groot plan van de provincie Gelderland om het versnipperde bos- en natuurgebied meer aaneengesloten te maken. Andere onderdelen waren het opheffen van defensieterreinen, de aanleg van ecoducten en het veranderen van grasland in graasweiden. Camping Gerritsfles, decennialang een geliefde camping voor met name inwoners van de Randstad, met 156 verblijfsplaatsen (veelal voor mensen met een permanente plaats), veroorzaakte te veel onrust in de omringende natuur, aldus de provincie.
* Onder de link vind je het rapport 'Clustervisie verblijfsrecreatie. Cluster Kootwijk', waar ook het gebied Gerritsfles onder valt.
De 3,6 ha grond op het terrein van de vroegere camping is in 2008 gesaneerd en overgedragen aan Staatsbosbeheer. Zij wilde de grond zonder de humusrijke bovenlaag. Daarom is in totaal 12.000 m3 grond afgegraven en - middels ca. 800 vrachtwagenritten - afgevoerd. De grond is gezeefd, waarbij ca. 80 m3 aan afval tevoorschijn kwam. Dat varieerde van stenen, betontegels, autobanden, plastic, ijzerwerk tot boomstronken. Allemaal herinneringen aan de campinggasten die er ooit verbleven.
- Architectuurcentrum Bouwhuis heeft in 2011 een ontwerpwedstrijd uitgeschreven onder 4 in 2010 afgestudeerde studenten van de Academie van Bouwkunst in Arnhem, voor een moderne recreatiewoning op Gerritsfles. Annemiek Schepers uit Didam maakte het winnende ontwerp. Zij liet een langgerekt vlonder trapsgewijs meebewegen met de hoogteverschillen van de ondergrond. Op de vlonder zette ze drie van elkaar gescheiden ruimtes met een badkamer, slaapkamers en woonkamer, zodat de gebruikers op weg naar badkamer of slaapkamer steeds weer even in de buitenlucht, en dus de natuur komen. De drie ruimtes zijn zo gesitueerd dat er optimaal uitzicht is op de verschillende landschappen om Gerritsfles. Ook de 3 andere ontwerpen waren bijzonder en doordacht, en hielden goed rekening met het omringende landschap. Daarover kun je meer lezen onder de link. Bouwhuis organiseerde de ontwerpwedstrijd om het debat open te breken over de vorm van recreatiewoningen en de eventuele bouw van bijzondere recreatiewoningen op bijzondere plekken in de natuur. Het architectuurcentrum zet zich daarmee af tegen de doorgaans weinig gewaagde ontwerpen op dichtbebouwde recreatieterreinen. (bron: De Stentor, 7-12-2011) Wij nemen aan dat het de bedoeling is geweest om het winnende ontwerp ook daadwerkelijk te realiseren. Of dat inmiddels ook gebeurd is, is ons niet bekend.
Terug naar bovenVen Gerritsfles: van recreatie naar natuur
Het ca. 6 ha grote heideven is in beheer bij Staatsbosbeheer. Tot begin 20e eeuw werd het intensief gebruikt als recreatieplas, tot Staatsbosbeheer genoeg had van de troep die men er liet slingeren en de schade die de bezoekers er aanrichtten aan de vegetatie. Daarom heeft zij het ven in 1929 afgesloten voor bezoekers (alleen de inwoners van Radio Kootwijk mochten er 's winters nog op schaatsen). Tegenwoordig is het ven met zijn bijzondere waterflora en -fauna nog slechts incidenteel middels excursies te bezichtigen. - Artikel over de afsluiting van het ven Gerritsfles in Het Vaderland d.d. 7 mei 1929. - Voor de liefhebbers die geïnteresseerd zijn in de hydrologische ontwikkeling van het ven, is er het rapport 'Developments in hydrobiology. Netherlands-Wetlands' (1993. Zie pag. 233 e.v.). - Nog een verslag van hydrobiologische waarnemingen in het ven Gerritsfles (1977).
Plaggen / dennen in bedwang houden
Rond 2000 is een groot gedeelte in de omgeving van het meertje afgeplagd. Een dikke laag graspollen (pijpestrootje) is toen verwijderd. Tot verrassing van Staatsbosbeheer kwam de heide, vooral dopheide, spontaan terug. Er werden weer reptielen waargenomen, zoals hagedissen en zelfs een gladde slang. Helaas was de verrassing maar van korte duur, want op de afgeplagde gebieden gingen spontaan grove dennetjes groeien, uiteindelijk wel tienduizenden stuks. Het zaad uit de kegels van de grove dennen in de omgeving van de Gerritsfles dwarrelde namelijk op de afgeplagde grond en ontkiemde meteen. De boompjes zijn niet machinaal te verwijderen. Ze moeten zo dicht mogelijk boven de grond worden afgeknipt of afgezaagd en dat is handwerk. Staatsbosbeheer doert dit eens in de zoveel tijd, met hulp van groepen vrijwilligers.
Zo heeft in 2011 het natuurherstel op Gerritsfles een flinke stap voorwaarts gemaakt. Ongeveer 350 vrijwilligers hebben toen deelgenomen aan een natuurwerkdag, georganiseerd door Staatbosbeheer en Defensie, in samenwerking met IVN afd. Barneveld / Lunteren. De natuurwerkdag had als titel 'Operatie Dennenslag', een verwijzing naar het doel om "een door jonge dennen veroverd gebied terug te geven aan de heide".
Waterdicht ven
De Gerritsfles staat niet in verbinding met het grondwater. Het regenwater op de hoge delen van de Veluwe zakt meteen weg in de droge grond. In de grond onder het meertje zit een oerlaagje. Hierop blijft het water staan. Het is zoiets als een vijver met folie eronder. De Gerritsfles is daardoor geheel afhankelijk van de neerslag. En het ven kan daarom ook niet worden uitgediept. Wanneer het harde oerlaagje wordt beschadigd, zal het water immers wegzakken in de bodem en komt het ven droog te staan.
Dennen goed voor libellen
Het meertje is gevuld met zuur regenwater. Vandaar dat er geen riet wil groeien en er geen vis in kan leven. Wel huizen veel larven van libellen, waterjuffers en allerlei watertorren in het ven, dat in het midden ongeveer anderhalve meter diep is. Jaarlijks broeden er enkele paartjes dodaars. Ze eten van de vele insectenlarven in het water. Daarom mogen niet alle dennetjes worden verwijderd. De libellen rusten namelijk in de luwte van de dennetjes. (bron: Staatsbosbeheer Veluwe)
Wisenten
Sinds 2016 worden door Staatsbosbeheer bij buurtschap Gerritsfles wisenten ingezet om vergrassing van de Veluwse heide tegen te gaan. Een probleem was dat in dit gebied geen natuurlijk drinkwater beschikbaar was, terwijl een dorstige wisent zo’n 60 liter per dag nodig heeft. Daarom zijn 3 vennen (1 grote en 2 kleinere) aangelegd om in deze behoefte te voorzien. Met een kleilaag zijn de vennen waterdicht gemaakt, zodat het water niet in de grond wegzakt. De firma Ecogroen heeft de aanleg van de drinkvennen begeleid. Zij hebben onderzoek gedaan naar de ecologische impact van de drinkvennen en de mogelijke verstoring van archeologische waarden. Dit leverde input voor het ontwerp en de locatiekeuze. Voor nadere informatie zie de site Wisent op de Veluwe, waar je ook informatie vindt over de excursiemogelijkheden. - Filmpje van Annelies van Klinken, die tijdens een excursie in juli 2016 o.a. een wisent met jong te zien krijgt. - Interview met Staatsbosbeheer over de introductie van de wisent bij Gerritsfles.
Zeer zeldzame spin
Op 11 juni 2015 hebben leden van de KNNV afd. Apeldoorn tijdens hun libellenmonitoringsroute rond het ven Gerritsfles bij toeval een zeer zeldzame spin ontdekt, namelijk de Kishidaia conspicua, oftewel de Viervlekmuisspin. Hij zat op een lage Amerikaanse vogelkers. Dit is de 5e vondst ooit in ons land. De vorige vondst dateerde uit 1998. (bron: Nieuwsbrief Spinnenwerkgroep Nederland, nr. 35, 2015)
Wetenschappelijke proeftuin
"De Gerritsfles wordt volledig overgeleverd aan de nukken van mens en natuur. Het ven, volgens kenners een van de mooiste van Nederland, is uitgeroepen tot wetenschappelijk ijkpunt. Onderzoekers hopen waar te nemen wat er gebeurt met de Nederlandse natuur als niemand ingrijpt. De verzuring heeft tot gevolg dat vennen steeds armer worden, terwijl veronderstelde klimaatsverschuivingen (hogere temperaturen, meer droogte) de vennen latere kans op structureel herstel ontnemen." (aldus de Apeldoornse Courant, 26-5-1990)
- Ter hoogte van Hoog Buurlo is in 2012 een ecoduct over de A1 aangelegd. Hierdoor worden de open heideterreinen van Staatsbosbeheer verbonden met Kroondomein Het Loo. Het biedt tevens de kans voor verbinding tussen de vennen op de Asselse heide en het ven Gerritsfles. In dit project vormt Staatsbosbeheer bos om naar korte vegetaties. Dat geeft een kwaliteitsimpuls aan de bestaande open heideterreinen en haar bewoners. Het gaat om zogeheten ‘liefdespaden’ voor insecten, vlinders en vogels. Door de open zones kunnen ze beter van heide naar heide trekken en zo worden de soorten veerkrachtiger. Natuurlijk maken ook de zoogdieren, amfibieën en reptielen hier gebruik van. De ecologische verbindingzone heeft een lengte van ca. 2,8 km. Er is bos gekapt, grond geplagd en afgevoerd en er zijn besdragende struiken ingeplant. Op die manier krijgen heischrale planten de kans om zich te ontplooien. Met dit project wordt het leefgebied voor tientallen soorten insecten, vogels, reptielen, amfibieën en zoogdieren verbeterd en in stand gehouden.
- Op 1-4-2012 is 100 ha heide en gras in het gebied Gerritsfles in vlammen opgegaan.
- In het rapport 'Knelpunten- en kansenanalyse Natura 2000-gebied 57 - Veluwe' worden ook diverse aspecten van het ven Gerritsfles beschreven (zoek in het rapport naar deze term met ctrl-f).
- De kievit is op de Veluwse heidevelden een zeer schaarse broedvogel. Bij het ven Gerritsfles worden ze incidenteel waargenomen (zie pag. 31 onder de link).
Terug naar boven- Oude foto's van het gebied Gerritsfles en Radio Kootwijk.
Reacties
(1)Heel erg jammer dat de Gerritsflesch verdwenen is, wij kwamen er al op de camping toen ik ongeveer 6 was.
Reactie toevoegen