Status

- Breede is een dorp in de provincie Groningen, gemeente Het Hogeland. T/m 1989 gemeente Warffum. In 1990 over naar gemeente Eemsmond, in 2019 over naar gemeente Het Hogeland.

- Het dorp Breede heeft in 1978 geen eigen postcode en plaatsnaam gekregen in het postcodeboek, voor de postadressen ligt het dorp daarom sindsdien 'in' Warffum.

- Het dorp Breede heeft in ieder geval sinds 2009 - mogelijk al eerder - plaatsnaamborden. Dit zijn blauwe 'komborden' en daarmee heeft de plaats dus een bebouwde kom (gekregen). Vermoedelijk stonden er voorheen helemaal geen plaatsnaamborden.

Naam

In het Gronings
Brij, Breij, ook wel De Bree.

Inwoners
Op de lokale Facebookpagina lezen wij dat inwoners van deze kern Breisters worden genoemd.

Oudere vermeldingen
1300 kopie 17e eeuw in Breda, 1506 Op de Brede, 1540 up de Bree, 1781 De Breede, 1828 op de Brei.

Naamsverklaring
Men heeft de naam wel verklaard als een samenstelling van het bijvoeglijk naamwoord breed en â 'water', dus 'Brede A of Ee'. Een andere oplossing die is gegeven, gaat uit van bree(de), oorspronkelijk 'lang stuk land', in oostelijk Nederland de gewone naam voor een akker op de es.(1)

Ligging

Het dorp Breede ligt rond de gelijknamige weg, ZW van het dorp Warffum.

Statistische gegevens

In 1840 heeft Breede 12 huizen met 95 inwoners. Tegenwoordig heeft het dorp ca. 20 huizen met ca. 50 inwoners.

Geschiedenis

School
De dorpsschool van Breede krijgt in 1849 een nieuwe schoolmeester; de 24-jarige Martinus Jacobus Roegholt, die dan net de kweekschool heeft afgerond. Meester Roegholt overleed plotseling in december 1894, na een maar liefst 45-jarig dienstverband dus. Kort na Roegholts dood wordt besloten om de school op te heffen. In augustus 1895 stappen de laatste leerlingen over naar andere scholen in de omgeving. Het gebouw blijft nog een tijdje in gebruik als zondagsschool of als noodwoning in mindere tijden. In 1952 is het pand afgebroken. Aldus een citaat uit een artikel over deze dorpsschool op weblog 'Op verkenning door Het Hogeland' van Erik de Graaf en Otto Kalkhoven, waar zij gedurende het jaar 2018 wekelijks een andere plaats belichtten van de ca. 50 dorpen die onderdeel uitmaken van de nieuwe gemeente Het Hogeland die in 2019 is ontstaan.

17 april 1945 - De bevrijding van Breede
"Via Zoutkamp (15 april) kwamen de ‘Royal Canadian Dragoons’, een gedeelte van de eerste divisie, de provincie Groningen binnen. Ze trokken via Ulrum, Leens, Eenrum (16 april) en kwamen via Saaxumhuizen naar Den Andel. Ze gingen niet over de vaste weg, maar via de groene Laan binnendoor over een kleiweg naar de oprijlaan van de boerderij van L.R. Bentema. De zware Sherman-tanks vernielden de kleiweg zo, dat de sloten dicht werden gereden. Op de oprijlaan werd halt gehouden en vandaar schoten de tanks richting Warffum. Waarschijnlijk ging men er vanuit dat er Duitsers in de Breedenborg zaten. Bekend is dat er veel Duitsers ‘klem’ zaten en geen kant op konden. Veel kopstukken hadden overhaast de stad Groningen verlaten.

Hierop trokken de Canadezen zich eerst weer terug richting Eenrum / Leens. De aanvoerlijn van voedsel / munitie was namelijk te lang. Veel mensen verkeerden in de waan dat ze bevrijd waren. Onderduikers keerden naar huis terug en anderen waagden zich al op straat. Vanuit Warffum kwam een auto met leden van de ondergrondse. De wagen was geladen met munitie. Men liep vlak na de oprijlaan van de Breedenborg in een hinderlaag van een groep Duitsers. Die hadden zich verscholen op het ‘zwarte weggetje’ even verder. De wagen kwam in de sloot terecht en de inzittenden vluchtten alle kanten op, klaarblijkelijk bang dat de munitie zou ontploffen. Hier volgde een wagen met Duitsers, die al schietend van Breede naar Baflo is gereden. De kogels vlogen over de landerijen. Nadat de Canadezen weer terug waren gekomen werd Baflo op 18 april bevrijd." (bron: Joël Stoppels)

"Joël Stoppels is battlefield gids en oprichter van Battlefield Tours. Hij heeft een studie gedaan naar verschillende geallieerde operaties tijdens de Tweede Wereldoorlog in Nederland. Door middel van de Battlefield Tours wil hij de kennis delen met mensen die geïnteresseerd zijn in de Tweede Wereldoorlog. “De zware strijd in Nederland verdient het om niet vergeten te worden,” vindt Stoppels. Onder de naam Battlefield Tours Groningen begon hij in 2012 met zijn rondleidingen. De jonge oorlogshistoricus vindt het belangrijk dat de herinnering aan de oorlog levend wordt gehouden. De generatie die het heeft meegemaakt, wordt steeds kleiner. Voor jongeren is het belangrijk dat zij weten dat vrijheid niet zomaar iets is. Daar is in de Tweede Wereldoorlog erg hard voor gevochten. Joël Stoppels is member van The International Guild of Battlefield Guides, badgenummer 70."

Bezienswaardigheden

Rijksmonumenten
- Breede heeft 4 rijksmonumenten.

Kerk
Het 14e-eeuwse bakstenen kerkje van Breede (huisnr. 15) is zonder fundering gebouwd. Het metselwerk loopt door tot een halve meter onder het maaiveld. Om verzakking tegen te gaan zijn steunberen aangebracht. De 16e-eeuwse spitsboogramen zijn in de 19e eeuw voorzien van gietijzeren traceringen. In diezelfde tijd heeft de kerk ook een neoclassicistische uitstraling gekregen: veel stucwerk, een tongewelf en korinthische pilasters en zuilen. Opvallend aan de buitenkant zijn het dakruitertje en de blinde spitsboognissen. Bijzondere elementen in het interieur zijn het Van Oeckelen-orgel, de preekstoel en herenbank, alle uit de 19e eeuw. - Beluister hier hoe Rudi Diekstra een 15-tal nummers speelt op het Van Oeckelen-orgel.

Binnen- en buitenzijde van de kerk zijn in de 19e eeuw gepleisterd. In 1949 vertrekt de laatste predikant en in 1971 fuseert de kerkgemeente met die van Warffum. Het kerkgebouw raakt vervolgens in verval, maar wordt na een inzamelingsactie door bewoners en mensen uit de omgeving tussen 1981 en 1983 hersteld. Het kerkje krijgt vervolgens een multifunctionele bestemming. Het doet tegenwoordig dienst als trouw- en uitvaartlocatie. Daarnaast vinden er regelmatig concerten, tentoonstellingen en lezingen plaats. Een enkele keer gebruikt de Hervormde Gemeente van Warffum-Breede de kerk nog voor kerkdiensten. De begraafplaats naast de kerk is nog atijd eigendom van die kerkelijke gemeente. Rond het kerkhof staat een laag gietijzeren hekwerk uit 1864. In 1992 is het kerkje door de kerkelijke gemeente overgedragen aan Stichting Oude Groninger Kerken (SOGK). Onder de lnk vind je uitvoerige informatie over verleden en heden van deze kerk.

De kerk is van april t/m oktober dageljks geopend van 8.00 - 20.00 uur. De sleutel is te verkrijgen op huisnr. 23 (tel. 06-51284083). Parkeren. Ruime parkeerplaats ca. 100 meter ten oosten van de toegangsweg naar de kerk gelegen tegenover huisnr. 7. Vanaf de parkeerplaats loopt een voetpad naar de kerk. Voor uiteenlopende activiteiten zoals concerten, muzikale workshops, uitvoeringen muziekscholen, exposities, kerkelijk en burgerlijk huwelijk, samenlevingscontracten, voordrachtavonden, lezingen en particuliere bijeenkomsten is de kerk te huur. Faciliteiten: - Plaats voor 85 personen; - Verwarming, toilet, kleine keuken met koffiezetapparaat en waterkoker; - Orgel en piano; - Parkeergelegenheid in de directe omgeving.

Pastorie
Naast de kerk staat de oude en eveneens witgepleisterde voormalige pastorie. De laatste dominee van deze kerkelijk gemeente overlijdt in 1949. In de jaren daarna wordt de pastorie door hervormde vrijwilligers verbouwd tot vormingscentrum De Breede, dat in 1952 gereed komt. De Hervormde kerk besteedde hier aandacht aan ontwikkelingen en problemen van de christelijke bevolking op het platteland (gemeenschapsvorming, gezinsontwikkeling, jeugdwerk, ontvolking op het platteland). Het vormingscentrum wordt zo'n succes dat het in 1960 moet worden verplaatst naar een nieuwe locatie in Obergum, dat voor de bus- en treinreizigers gunstiger gelegen is. De pastorie is vervolgens nog enige tijd in gebruik als recreatiecentrum, en is in 1970 uiteindelijk verbouwd tot woonhuis.

Breedenborg
De blokvormige Breedenborg (Breede 1) is nog omgeven door de oude gracht. De borg krijgt rond 1850 zijn huidige uitstraling. Nadat de borg in 1982 afbrandt, wordt hij in 1992 opnieuw in dezelfde stijl opgetrokken. De kelder dateert uit de 16e eeuw. Voor de borg staat een 18e-eeuws smeedijzeren hek met de wapens van de families Sickinghe en Van Berum. De tuin is aangelegd in de 19e eeuw en bevat elementen van een Engelse landschapstuin. In de tuin bevindt zich een duivenslag, die rond 1990 is herbouwd. De Breedenborg is beschikbaar voor: - Exposities; - Recepties; - Vergaderingen; - Congressen; - Barbecue (in de tuin). De Breedenborg is omgeven door een gracht en een prachtige tuin en heeft drie verdiepingen. In het souterrain bevinden zich de keuken, eetzaal en garderobe. Op de eerste verdieping vindt u de salon, herenkamer en de bar. Via de bar is een prachtig groot terras te betreden met een mooi uitzicht over de tuin en de gracht. In het gebouw is een lift aanwezig.

Schoolplein
Breede maakt deel uit van het project Landmerken. In dat kader is in 2012 het schoolplein van de vroegere lagere school (waarvoor zie het hoofdstuk Geschiedenis) symbolisch in ere hesteld en zijn er schoolbankjes geplaatst.

Jaarlijkse evenementen

- Zwemvierdaagse (juli). Iedere dag moeten er minimaal 20 baantjes (= 500 meter) worden gezwommen. De tijden zijn 's ochtends 07.00-08.00 uur en 's avonds 18.45-19.45 uur. Voor kinderen tot 10 jaar is de afstand minimaal 250 meter. Deelname kost 7 euro, bij voorinschrijving (= vóór de eerste dag van het evenement) 5 euro. Je kunt je inschrijven bij de receptie van het zwembad (waarvoor zie het kopje Natuur en recreatie).

Natuur en recreatie

Zwembad
- Zwembad De Breede heeft 2 baden; een recreatief wedstrijdbad en een peuterbad. Beide baden zijn verwarmd en hebben een minimumtemperatuur van 22,5 graden. Het recreatief wedstrijdbassin lijkt op de letter z en is door drijflijnen opgedeeld in 3 baden. Het eerste bad heeft een inloop en gaat van 20 tot 90 cm diepte. Verder heeft dit bad een "ijsberg" glijbaantje. Het tweede bad gaat van 90 cm naar 140 cm. In bad één en twee mag met matten en banden worden gespeeld. In deze beide baden mag niet gedoken worden. Het derde bad heeft een speciale springkuil voor de hoge en lage duikplank. Dit bad heeft 5 startblokken en is samen met bad 2 een wedstrijdbad. Door de opdeling van het bad in drieën is het duidelijk waar welke zwemmer zich het beste kan vermaken. Het Peuter-/Kleuterbad is een eind van het andere bad gelegen, waardoor de peuters/kleuters geen last van de jeugd hebben. Het bad heeft leuke kindvriendelijke objecten om spelenderwijs kennis te maken met zwemmen en in het water zijn.

Om de beide baden is een speel-/zonneweide waar je lekker kunt zonnen, maar ook een balletje trappen of gewoon even bijpraten. Verder is er een basketbalveld, volleybalveld en een tafeltennistafel. Bij de kiosk kun je van alles kopen zoals verse koffie of thee, frisdrank, ijs, snoep, chips, broodjes, patat, snacks e.d. En indien op voorraad; een zelfgemaakte eierbal. Ook kun je patat en snacks bestellen om mee te nemen. Openluchtzwembad De Breede is geopend van de laatste week van april tot de eerste week van september. Pinnen is mogelijk.

Literatuur

- Nieuwe en/of tweedehands boeken over Breede (online te bestellen).

Links

- Nieuws: - Nieuws uit Breede op Facebook.

- Sport: - "Tennisclub Warffum heeft 2 banen op sportpark Breede. Het is een kleine vereniging waar sportief recreatief getennist wordt. Nieuwe leden zijn altijd welkom! Informeer naar de mogelijkheden voor lidmaatschap, tennisles of baanhuur. De lessen worden gegeven door Willem Kloos. Op de vrijdagmiddag- en avond wordt er met veel enthousiasme en plezier gelest. De tennislessen worden het hele jaar door gegeven en zijn verdeeld in zomerlessen en winterlessen. In de schoolvakanties worden vaak geen lessen gegeven. De jeugd speelt op zondag competitie. Lijkt het je leuk om ook eens te tennissen? Kom dan gezellig langs op de vrijdagmiddag of zondagochtend. En op woensdagavond vanaf 19.00 uur is er de wekelijkse toss-avond waar je zo aan kunt sluiten."

- Genealogie: - Overzicht van begravenen op de begraafplaats van Breede.

• 1. Nederlandse plaatsnamen verklaard,
  van Berkel, Gerald, and Samplonius Kees
  , (2018)