Maarhuizen

Plaats
Buurtschap
Het Hogeland
Hoogeland
Groningen

maarhuizen_richtingbord_kopie.jpg

Maarhuizen is een buurtschap in de provincie Groningen, in de streek Hoogeland, gemeente Het Hogeland. T/m 2018 gemeente Winsum. De buurtschap valt onder het dorp Winsum.

Maarhuizen is een buurtschap in de provincie Groningen, in de streek Hoogeland, gemeente Het Hogeland. T/m 2018 gemeente Winsum. De buurtschap valt onder het dorp Winsum.

maarhuizen_plaatsnaambord.jpg

Bij de wegwerkzaamheden t.b.v. de omlegging van de N361 in 2016 zijn de plaatsnaamborden Maarhuizen verwijderd. Helaas heeft men er kennelijk niet aan gedacht om ze na de werkzaamheden weer terug te plaatsen. Béétje jammer. Maar wellicht kan het alsnog?

Bij de wegwerkzaamheden t.b.v. de omlegging van de N361 in 2016 zijn de plaatsnaamborden Maarhuizen verwijderd. Helaas heeft men er kennelijk niet aan gedacht om ze na de werkzaamheden weer terug te plaatsen. Béétje jammer. Maar wellicht kan het alsnog?

maarhuizen_enne_jans_heerd_gevelsteen_kopie.jpg

Buurtschap Maarhuizen, gevelsteen aan de gevel van de rijksmonumentale Enne Jans Heerd. (© Harry Perton / https://groninganus.wordpress.com)

Buurtschap Maarhuizen, gevelsteen aan de gevel van de rijksmonumentale Enne Jans Heerd. (© Harry Perton / https://groninganus.wordpress.com)

Maarhuizen

Terug naar boven

Status

- Maarhuizen is een buurtschap in de provincie Groningen, in de streek Hoogeland, gemeente Het Hogeland. T/m 2018 gemeente Winsum.

- De buurtschap Maarhuizen valt, ook voor de postadressen, onder het dorp Winsum.

- Bij de - onder Recente ontwikkelingen beschreven - wegwerkzaamheden t.b.v. de omlegging van de provinciale weg N361 N langs - in plaats van voorheen dóór - Maarhuizen, zijn de witte plaatsnaamborden verwijderd. Jammer dat men er kennelijk niet aan heeft gedacht om een bord te bewaren en na de werkzaamheden terug te plaatsen (het hoeft er immers nu nog maar één te zijn want de weg door de buurtschap loopt tegenwoordig dood). Want nu staat er namelijk alleen nog een richtingbord op de rotonde bij Ranum, waaraan je kunt zien welke kant je op moet om in de buurtschap terecht te komen. Maar het was toch wel zo netjes geweest om middels een van de plaatsnaamborden ook ter plekke aan te geven wanneer je er bent aangekomen. De buurtschap wordt voor kapitale bedragen opgeknapt en cultuurhistorisch en toeristisch 'op de kaart gezet' (waarvoor zie het hoofdstuk Bezienswaardigheden), wat wij uiteraard toejuichen, maar wel jammer dat een plaatsnaambordje van een paar honderd euro er dan weer niet af kan, dan wel uit laksheid vergeten wordt (terug te plaatsen). Hint: het is natuurlijk nooit te laat om alsnog een plaatsnaambordje te plaatsen bij het punt waar men de buurtschap betreedt.

Terug naar boven

Naam

In het Gronings
Moarhoezn.

Oudere vermeldingen
10e-11e eeuw de maiori Huson, 11e eeuw? Huson, eind 11e eeuw Uson, 1211 Marahusum, 1440 Marrahusum, Marahusum4 1506 Marhuyszen, 1564 Maerhuijsen, ca. 1660 Maerhusen, 1781 Maarhuisen.

Naamsverklaring
Datief meervoud (met plaatsaanduidende functie) van het Oudfriese hus = huis 'woning', met het Oudfriese mâra 'groter, meer', gelatiniseerd tot maior 'groter', in tegenstelling tot Lutkehuizen.(1) Lutkehuizen, ook wel Lutjehuizen, was een - inmiddels verdwenen - in de nabijheid gelegen buurtschap en wierde (10e-11e eeuw de minori Huson, 11e eeuw in minori Huson, 1371 Luyttekahuesum, 1541 Lutkehusen, 1781 Lutteke huisen). In die plaatsnaam zat dus aanvankelijk het Latijnse minor 'kleiner', een vertaling van luttik, lutje 'klein'. Aan deze buurtschap herinnerde tot in de jaren tachtig van de 20e eeuw nog de ZW van Maarhuizen lopende Lutkehuistertocht, maar bij de ruilverkaveling van deze omgeving in die tijd zijn vele landbouwkavels vergroot en daardoor vele kleine watertjes verdwenen, waaronder ook deze 'tocht'. Ook de laatste zichtbare sporen van de wierde van Lutkehuizen, die als zodanig in de 19e eeuw al is afgegraven, zijn toen en daardoor verdwenen.

Terug naar boven

Ligging

De buurtschap Maarhuizen ligt rond de gelijknamige weg, direct NW van Winsum, Z van de provincialeweg N361 (Winsumerstraatweg), grotendeels N van het Mensingeweersterloopdiep (een pand ligt Z ervan).

Terug naar boven

Statistische gegevens

In 1840 omvat de buurtschap Maarhuizen 17 huizen met 132 inwoners. Tegenwoordig omvat de buurtschap nog slechts vier panden (waarvan drie op de wierde). Dat suggereert dat er panden afgebroken zouden zijn, maar op en direct rond de wierde heeft nooit meer dan een handvol panden gestaan, dus kennelijk zijn in de Volkstelling van 1840 omliggende panden ook tot de buurtschap gerekend. Gezien de kaartbeelden in relatie tot de andere vermeldingen van plaatsnamen in de Volkstelling van 1840 moeten dat de panden zijn geweest die tegenwoordig tot de buurtschappen Schapehals en Schaphalsterzijl worden gerekend, en in vroeger tijden onder de onder Naam beschreven buurtschap Lutkehuizen vielen.

Terug naar boven

Recente ontwikkelingen

Wegomlegging
"De provinciale weg N361 tussen Ranum en Mensingeweer is een belangrijk knelpunt als het gaat om de verkeersveiligheid, een vlotte doorstroming en een goede bereikbaarheid. Er is een probleem met verkeersonveiligheid bij Maarhuizen. Op dit bochtige tracé is na aanpassingen het aantal ongevallen weliswaar gedaald, maar toch blijft het een relatief onveilig wegvak. Ook past het huidige wegbeeld niet bij de functie van deze provinciale weg, te weten een gebiedsontsluitingsweg A. Tevens staan de leefbaarheid en veiligheid in Mensingeweer onder druk, omdat de weg dicht langs de bebouwing gaat en het dorp in tweeën snijdt.

Met het oog op beide genoemde aspecten is een nieuwe weg ontworpen. Deze loopt met een boog ten noorden van Mensingeweer, waarmee het dorp wordt ontlast van doorgaand verkeer. Ten noorden van Mensingeweer wordt in de Eenrummerweg in een rotonde voorzien. Oostelijk gaand is een nieuw tracé ten noorden van Maarhuizen geprojecteerd, waarmee ook deze buurtschap geen doorgaand verkeer meer krijgt te verwerken. Ten oosten van de buurtschap wordt vervolgens bij Ranum aangesloten op een aldaar aan te leggen rotonde." Aldus een citaat uit het Provinciaal inpassingsplan N361 Ranum-Mensingeweer en fietsverbinding Mensingeweer-Baflo (2013). In december 2016 is de omgelegde N361 feestelijk geopend. Zie ook de video 'Impressie nieuwe weg N361 Mensingeweer-Ranum'.

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

Rijksmonumenten
- Maarhuizen heeft 3 rijksmonumenten, zijnde de wierde, boerderij Enne Jans Heerd, en het daarbij gelegen kerkhof.

Kerkhof
Het kerkhof hoorde bij een kerk die is afgebroken nadat in 1726 de Hervormde gemeente van Maarhuizen was samengevoegd met die van Obergum (een nederzetting die fysiek nog wel bestaat, maar niet meer qua naam; dit vroegere dorpje is tegenwoordig namelijk het NW deel van het dorp Winsum). De oudste zerk dateert uit 1630. - Beschrijving van graven op dit kerkhof, door Dirk J. van Ham, die daar in het kader van stamboomonderzoek (genealogie) naar zijn voorouders onderzoek naar heeft gedaan.

Boerderij op nr. 1
De boerderij op Maarhuizen 1 dateert uit 1811 en is als enige pand in de buurtschap omgracht.

Boerderij op nr. 2
Op Maarhuizen 2 stond vroeger de boerderij Sijboltsheerd uit de 2e helft van de 16e eeuw (in 2001 zijn er resten van een oudere laat-gotische behuizing gevonden). In de jaren zeventig is deze wegens bouwvalligheid - hoewel het een rijksmonument was - afgebroken. In 1997 koopt Henk van Halteren het kavel op een veiling, met de intentie er t.z.t. een woonhuis te bouwen. Rond 2005 heeft hij er een boerderij gebouwd in de stijl van de oude Sijboltsheerd.

Boerderij op nr. 3: Enne Jans Heerd
Staatsbosbeheer beheert sinds 1977 de wierde van Maarhuizen met opstallen, waaronder de rijksmonumentale boerderij Enne Jans Heerd op huisnr. 3, genoemd naar een de vroegere bewoners, Enne Jans Huizing (1737-1819). Anno 2015 zocht zij voor de rijksmonumentale Enne Jans Heerd een 'creatieve ondernemer' die deze locatie 'nieuw leven kan inblazen'. Voor zover ons bekend is dat toen niet gelukt. De boerderij wordt sinds 2018 weer bewoond. In een nieuwsbericht van juli 2018 lezen wij dat door Staatsbosbeheer met een aantal andere betrokkenen wederom wordt nagedacht over een toekomstige bestemming voor dit pand.

"De Enne Jans Heerd is een monumentale boerderij op de eeuwenoude wierde Maarhuizen en een historisch baken op het Groninger Hogeland. Nu de laatste boer de boerderij verlaten heeft, breekt er een nieuw hoofdstuk aan voor dit bijzondere rijksmonument. De wierde is een plek van grote betekenis voor bewoners en bezoekers van het Hogeland. Een plek om te rusten, een plek vol mooie doorkijkjes - ideaal voor trouwreportages, een plek waar de historie leeft. Het is een plek waar veel mensen betekenis aan hechten, waar ze trots op zijn en waar ze hun identiteit aan ontlenen. Een typisch Groningse plek die een nieuwe bestemming verdient. Momenteel werken wij, Mayke Zandstra en Gijs van Rhijn, in samenwerking met Staatsbosbeheer, Rizoem, Onix en LAOS aan een nieuwe toekomst voor deze prachtige plek: een plek waar je natuur en cultuur kunt beleven. In mei 2018 zijn we op de boerderij komen wonen en sindsdien organiseren we proefgewijs alvast allerlei activiteiten. Tegelijkertijd werken we aan de voorbereiding van de herbestemming en restauratie van de boerderij die we de komende jaren willen gaan uitvoeren.

Maar liefst vijf keer verschenen we bij de monumentencommissie. Maar de vijfde keer was het raak en kregen we een positief advies van een enthousiaste monumentencommissie. Voor ons een belangrijke mijlpaal, want het voelde als een blijk van vertrouwen in ons plan, dat af en toe toch behoorlijk complex aan het worden was met al die eisen vanuit erfgoed en archeologie. In 2019 hebben we Stichting Enne Jans Heerd opgericht. Deze stichting heeft als doel het behouden, beheren en ontwikkelen van de Enne Jans Heerd in Maarhuizen. De stichting zal straks ook de erfpachter worden van de boerderij." - Nieuws van de Enne Jans Heerd op Twitter.

Het project Enne Jans Heerd in Maarhuizen voldoet aan alle criteria om aanspraak te maken op geld uit het Nationaal Programma Groningen (NPG), vindt het college van gemeente Het Hogeland anno februari 2021. De gemeente wil het project daarom bij het NPG indienen. Het NPG verdeelt geld dat beschikbaar is voor projecten die de leefbaarheid in het aardbevingsgebied vergroten. Gemeenten kunnen hiervoor plannen aandragen. Er is 1,5 miljoen euro nodig voor de plannen. Met het geld wordt het landgoed opgeknapt, waaronder de oude begraafplaats. Ook worden diverse activiteiten opgezet die zich richten op kunst, cultuur, onderwijs en educatie. Verder wordt de boerderij gerestaureerd, maar daarvoor worden andere fondsen gebruikt. "We willen deze typische Groningse plek voor iedereen toegankelijk maken. Er komt hier veel samen. Het ligt aan wandelroutes en vaarroutes. Het is een plek met veel historie en waar je natuur en cultuur kunt beleven", aldus bewoner en beheerder Mayke Zandstra.

"In mei 2019 is het boek 'de Enne Jans Heerd op Maarhuizen' verschenen, geschreven door Johan van Rhijn. Johan heeft uitvoerig onderzoek gedaan naar de geschiedenis van de boerderij en de wierde. Hij heeft hier een prachtig boek over geschreven, met foto's van Harry Cock en Mark Schuurman en vormgeving van Maartje ter Veen (Studio Marcha). Hoogleraar Landschapsgeschiedenis Theo Spek (RUG) verzorgde het voorwoord. Lees over het kloosterverleden, de trekschuit die hier vroeger voorbij kwam en wie eigenlijk de naamgever van de Enne Jans Heerd was. Ook omliggende boerderijen en plekken zoals Baatjeborg, Schaphalsterzijl en Lutjehuizen komen terug in het boek. Het schilderij van Johan Dijkstra (oprichter de Ploeg) van de Enne Jans Heerd siert de omslag. Het boek kost € 20,50 (excl verzendkosten). Bestellen kan door een mailtje te sturen met je naam en adres naar hallo@ennejansheerd.nl."

Bruggetje
Tussen de huisnrs. 3 en 4 ligt over het Mensingeweersterloopdiep de brug Maarhuistertil. De eerste brug op deze plek is aangelegd in 1661. Kennelijk bestaat het bruggetje inmiddels niet meer óf komt er op een andere plek tevens nog een ander bruggetje, want op de site van de Enne Jans Heerd lezen wij het volgende bericht: "In november 2019 kregen we het prachtige bericht dat de gemeente Het Hogeland een bijdrage vanuit het Nationaal Programma Groningen krijgt voor een bruggetje over het Mensingeweersterloopdiep. Dit bruggetje maakt een aantal extra wandelroutes mogelijk over de wierde en langs de historische begraafplaats. Zo zal het Pieterpad straks over de wierde Maarhuizen lopen en wordt de wierde voor veel meer wandelaars, ook voor het rondje vanuit Winsum, toegankelijk!"

Terug naar boven

Landschap, natuur en recreatie

Herstel wierde
"Het Waddenfonds stelt €250.000,- beschikbaar voor het in ere herstellen van de eeuwenoude wierde Maarhuizen. De wierde in Noord-Groningen is een plek van grote betekenis voor bewoners en bezoekers van het Hogeland en onderdeel van een knooppunt van fiets- en wandelroutes. Met de subsidie van het Waddenfonds kan het landschap van de wierde uit vroegere tijden worden teruggebracht. Het geld is afkomstig uit de Subsidieregeling Thematische Uitvoering Waddenfonds.

Het landschapsplan voorziet in het versterken van de ecologie en de biodiversiteit. Zo krijgen de voormalige graslanden op de wierde een diverse en kruidenrijke beplanting en worden er heggen, waterpartijen en struweelranden aangelegd. Ook wordt het cultuurhistorische karakter van Maarhuizen hersteld. Daarvoor worden een groot aantal karakteristieke landschapselementen uit vroegere tijden van het terpen- en wierdenlandschap teruggebracht. Er komt een nieuwe bomenlaan, de bestaande oude boomgaard wordt uitgebreid en de gracht om de monumentale boerderij Enne Jans Heerd wordt uitgediept. Ook krijgt de boerderij een nieuwe erfinrichting.

Staatsbosbeheer en Stichting Enne Jans Heerd willen als initiatiefnemers van het plan de boerderij en het erf ontwikkelen tot een podium voor beleving van cultuur en natuur. In het rijksmonument zelf komt onder andere een klein theater. Voor bezoekers krijgt Maarhuizen informatiepanelen met verhalen over de cultuurhistorie van de wierde. Ook wordt er een educatiepakket ontwikkeld voor kinderen uit het basisonderwijs in het Waddengebied. De uitvoering van het landschapsplan kost totaal €750.000,-, waarvan het Waddenfonds dus een derde bijdraagt." (bron: Waddenfonds, juni 2021)

Mensingeweersterloopdiep
De buurtschap Maarhuizen wordt doorsneden door het Mensingeweersterloopdiep. Dit kanaal loopt tussen Mensingeweer en het Winsumerdiep, en is omstreeks 1660 gegraven om een scheepvaartverbinding te maken tussen het gebied De Marne en de stad Groningen. Het trekpad aan de Z kant van het kanaal is onderdeel van het bij langeafstandswandelaars befaamde Pieterpad. Het Wad- en Wierdenpad loopt van het trekpad over de Maarhuistertil naar het noorden.

Terug naar boven

Links

- Algemeen: - Reportage over Maarhuizen in tekst en beeld, door Sanne Meijer, die de buurtschap in 2015 fietsend en wandelend heeft verkend.

- Genealogie: - Er zijn mensen met de achternaam Maarhuis. Hun voorouders komen uit deze buurtschap. Op deze visualisatie van de Volkstelling 1947 m.b.t. deze familienaam is goed te zien dat de grote meerderheid toen nog in de provincie Groningen woonde. Nadien, zo is te zien in de visualisatie van de Volkstelling 2007, hebben ze zich meer over het land verspreid.

Reacties

(4)

Grappig, ik wil daar zeker eens komen kijken gezien ik Maarhuis van mijn achternaam heet.
Volgens de overlevering kwamen de familieleden uit die buurt vandaan, mijn overgrootvader was seizoenwerker en werkte in de wintermaanden in "de Blikfabriek" in Krommenie, waar de familie zich later, rond 1925, zou vestigen.

Marcel Maarhuis

In uw geval is het zeker interessant ja om er eens te gaan kijken, gezien dat uw voorouders hier vandaan komen. Dat is inderdaad aannemelijk gezien de statistieken van de Volkstelling van 1947, die ik nu onder het hoofdstuk Links heb gelinkt m.b.t. uw achternaam, en waar duidelijk te zien is dat de grote meerderheid met deze achternaam toen nog in de provincie Groningen woonde. Ik heb ook nog wat aanvullende informatie over de buurtschap gevonden en hierboven vermeld. Het is ook sowieso een prachtig klein 'midden in de rimboe'-buurtschapje om eens te gaan bekijken, met een monumentaal, hierboven beschreven boerderijcomplex, op een steenworp afstand van de grote kern Winsum.
Met vriendelijke groet, Frank van den Hoven, hoofdredacteur Plaatsengids.nl

Bij de recente omlegging van de N361 lijken alle plaatsnaamborden van buurtschap Maarhuizen (toendertijd nog in de gemeente Winsum) helaas te zijn verdwenen. De naam wordt nu alleen nog maar vermeld op de richtingsborden, waardoor voorbijgangers alsnog enigszins een idee hebben waar de kleine buurtschap ligt.

(wegnummers.nl/pl/p2/DSC01544maarhuizenwegw.jpg)

Dank voor de tip! Ik had dit nog niet gespot. Ik heb de teksten, afbeeldingen en bijschriften er op aangepast. Beetje jammer inderdaad en slordig, laks, sterker nog hoogst irritant dat men er niet aan heeft gedacht om na de werkzaamheden de borden weer terug te plaatsen. Dat gebeurt helaas vaker (vergelijk bijv. Kievitswaard https://www.plaatsengids.nl/kievitswaard en wellicht ook Voulwames https://www.plaatsengids.nl/voulwames). Ik heb e.e.a. nu zo geformuleerd dat hopelijk een lokaal betrokken iemand het leest en er alsnog iets mee doet.
Met vriendelijke groet, Frank van den Hoven, hoofdredacteur Plaatsengids.nl

Reactie toevoegen