Welgelegen

Plaats
Buurtschap
Heerenveen Opsterland
Fryslân

welgelegen_straatnaambord.jpg

Welgelegen is een buurtschap in de provincie Fryslân, in grotendeels gemeente Opsterland, deels gemeente Heerenveen. De buurtschap heeft geen plaatsnaambord, zodat je alleen aan dit straatnaambordje kunt zien dat je er bent aangekomen. (©Google StreetView

Welgelegen is een buurtschap in de provincie Fryslân, in grotendeels gemeente Opsterland, deels gemeente Heerenveen. De buurtschap heeft geen plaatsnaambord, zodat je alleen aan dit straatnaambordje kunt zien dat je er bent aangekomen. (©Google StreetView

welgelegen_op_kaart_ca._1925.jpg

Tot ca. 1925 staat de plaatsnaam Welgelegen nog op de kaarten vermeld. Rond dat jaar is die plaatsnaam zomaar 'uitgegumd'. Ten onrechte, want de bebouwing is er immers nog altijd, daarom zou deze buurtschap(snaam) eigenlijk ook 'terug op de kaart' moeten.

Tot ca. 1925 staat de plaatsnaam Welgelegen nog op de kaarten vermeld. Rond dat jaar is die plaatsnaam zomaar 'uitgegumd'. Ten onrechte, want de bebouwing is er immers nog altijd, daarom zou deze buurtschap(snaam) eigenlijk ook 'terug op de kaart' moeten.

Welgelegen

Terug naar boven

Status

- Welgelegen is een buurtschap in de provincie Fryslân, in grotendeels gemeente Opsterland, deels gemeente Heerenveen.

- De buurtschap Welgelegen valt, ook voor de postadressen, deels onder het dorp Jubbega, voor een klein deel onder het dorp Hemrik en grotendeels onder het dorp Lippenhuizen. Verder valt een onbebouwd gedeelte van de buurtschap onder het dorp Hoornsterzwaag. D.w.z. de bebouwing valt, hoewel tegen Jubbega aan gelegen, grotendeels onder het uiterste ZO buitengebied van Lippenhuizen, de eerste helft van de weg valt onder het dorpsgebied van Jubbega, de tweede helft van de weg valt onder het dorpsgebied van Hoornsterzwaag.

- Tot ca. 1925 staat de plaatsnaam Welgelegen nog op de kaarten vermeld. De Topografische Dienst (tegenwoordig opgegaan in het Kadaster) had helaas door de jaren heen nogal eens de irritante eigenschap om plaatsnamen van buurtschappen zomaar van de kaarten te gummen, zonder inhoudelijke reden. Rond 1925 is dat hier ook gebeurd. Ten onrechte, want de bebouwing is er immers nog altijd én niet 'opgeslokt' door een buurkern, dus wat ons betreft bestaat de buurtschap daarom nog altijd en zou deze daarom eigenlijk ook 'terug op de kaart' moeten.

- De buurtschap heeft helaas ook geen plaatsnaamborden, zodat je slechts aan de gelijknamige straatnaambordjes kunt zien dat je er bent aangekomen.

Terug naar boven

Naam

Oudere vermeldingen
De naam Welgelegen komt het eerst voor op een kaart uit 1848.

Naamsverklaring
Waar de plaatsnaam vandaan komt is onbekend. Er zou vroeger een café hebben gestaan met de naam Welgelegen. Het is echter onduidelijk of het café genoemd is naar het streekje of andersom.

Terug naar boven

Ligging

De buurtschap Welgelegen ligt rond de gelijknamige - voor gemotoriseerd verkeer doodlopende - weg, direct N van de dorpskern van Jubbega, en valt onder de dorpsgebieden van Lippenhuizen (huisnrs. 1/19), Hemrik (huisnr. 21, voorheen was hier ook nog een nr. 23) (beide gem. Opsterland), Jubbega (huisnrs. 1a en 2/6) en Hoornsterzwaag (volgens het postcodeboek vallen er geen huizen onder Hoornsterzwaag. Dit deel betreft met name het recreatiebos) (beide gem. Heerenveen). Dit nietige buurtschapje van ca. 1 km lengte en met slechts een handvol huizen valt dus onder 2 gemeenten en 4 dorpen! De gemeentegrens tussen de gemeenten Opsterland en Heerenveen loopt hier N langs de weg (N ervan is gem. Opsterland, de weg zelf en Z ervan is gem. Heerenveen).

Terug naar boven

Statistische gegevens

De buurtschap Welgelegen omvat 16 huizen (waarvan 10 onder Lippenhuizen, 5 onder Jubbega en 1 onder Hemrik) met ca. 40 inwoners. In de tijd dat de buurtschap nog niet goed ontsloten was (zie bij Geschiedenis) hebben er wel ca. 50 gezinnen gewoond (in huisjes, hutten en boten).

Terug naar boven

Geschiedenis

In den beginne
De nederzetting Welgelegen is ontstaan door de turfwinning, als aan het eind van de wijken (= zijkanalen) dwars op de Opsterlandse Compagnonsvaart richting zuiden, schamele onderkomens worden gebouwd. Vervoer over de weg is lange tijd niet mogelijk. Mensen, dieren en spullen worden daarom met een bootje naar de genoemde vaart vervoerd, van waaruit men dan verder kan naar bijv. Lippenhuizen of Gorredijk. De slechte bereikbaarheid maakt van de buurtschap een gesloten, eigen gemeenschap. Meerdere generaties met dezelfde namen (en bijnamen) blijven er wonen. Het zijn vooral land- en veenarbeiders, melkvaarders en keuterboertjes.

1948: afsluiting van de buitenwereld
In 1948 legt de gemeente Opsterland een weg aan Z langs de Opsterlandse Compagnonsvaart, de huidige Tjalling Harkeswei. Daardoor kunnen de inwoners van Welgelegen niet meer met bootjes op de Opsterlandse Compagnonsvaart komen en worden ze praktisch van de buitenwereld afgesneden. Want de paden in de omgeving zijn in die tijd eigenlijk alleen te voet toegankelijk: voor paard en wagen en auto's zijn de paden te smal en fietsen is gevaarlijk omdat er onderweg een 'barte' ligt (zo te zien wordt hier gedoeld op een eenvoudige en kennelijke gammele houten plank-'brug' over een van de 'wijken').

De inwoners regelen het zelf wel...
Een goede ontsluiting naar het Z nabijgelegen Jubbega is er dan nog niet. Over weg noch water. Want vanuit de Z gelegen Schoterlandse Compagnonsvaart zijn geen wijken naar het N gegraven. De inwoners pikken hun opgelegde isolement niet en beginnen zelf het pad naar Jubbega te verbreden en te verharden. En de barte wordt een dam. Waardoor buurtschap Welgelegen per auto bereikbaar wordt.

Wel een bos aanleggen, maar geen weg...
In 1961 legt de gemeente Heerenveen in het Hoornsterzwaagse deel van de buurtschap een wandelbos aan. Maar de inwoners zien liever dat er iets gebeurt aan de paden, die inmiddels weer in verval zijn geraakt. Niet alleen om zelf de 'buitenwereld' te kunnen bereiken, ook om de buitenwereld hén te laten bereiken. Zo laten bijv. de kruidenier en huisarts vanwege de beroerde bereikbaarheid nog maar zelden hun gezicht zien. En boer Jan Haijes moet iedere dag op de fiets met drie volle melkbussen naar de weg in Jubbega, omdat ze op de kar omvallen... De impasse duurt nog jaren voort, omdat de gemeentegrens midden door de toen nog Bossingel geheten weg loopt (die nu Welgelegen heet), en de gemeente Heerenveen wel budget heeft gereserveerd voor verbetering van de weg, maar bij de gemeente Opsterland komt dat er maar niet van...

1967: eindelijk verlost uit het isolement
In 1967 weet een opgericht comité 'Weg naar Welgelegen' de landelijke pers te halen, met krantenkoppen als "Als zij er niet was, waren we nu al dood", over een dochter die haar hoogbejaarde ouders in de buurtschap af en toe eten komt brengen. Het comité bestookt ook de gemeenten met verzoeken om een fatsoenlijke weg aan te leggen, zamelt 5.000 gulden in van aanwonenden en andere belanghebbenden, en brengt 20 mensen bijeen die willen helpen met de aanleg. Later in 1967 wordt de buurtschap dan eindelijk met een verharde weg uit haar isolement verlost. (bron: Sa!)

Boek
Aaltsje Eijer uit Jubbega raakt zo geInteresseerd door de verhalen van haar in deze buurtschap opgegroeide beppe, dat ze in 2006 het boek 'Onderzoek naar de bewoners van Welgelegen' publiceert. Daarbij kan ze gebruik maken van bronnenmateriaal van amateurhistoricus Gosse van den Bos uit Hemrik, die mappen vol verhalen en foto's van de (oud-)inwoners heeft. Vermoeldelijk is het boek inmiddels uitverkocht. Mocht iemand het boek willen lenen uit een bibliotheek: hier lezen wij dat het boek in ieder geval voorradig is in de bibliotheek van Jubbega (klik onder de link op 'Klik hier voor exemplaren in andere vestigingen').

Reacties

(4)

Wat een mooi verhaal.
Ben geboren in Rottevalle wat vroeger ook verdeeld was in drie gemeenten. Dit is door de Duitsers veranderd en is nu een geheel onder de gemeente Smallingerland, wat voor de bevolking een uitkomst is geworden.

Dank voor uw compliment! Mijn bijzondere aandacht in het kader van deze site gaat uit naar de kleine, relatief onbekende dorpen en buurtschappen, om juist daar de geschiedenis en andere bijzonderheden van te achterhalen en daar bredere bekendheid aan te geven. Vaak wordt dat getriggerd door een artikel dat ik ergens lees, in dit geval over de afgelegenheid, de grenssituaties en de jarenlange achtergesteldheid van deze buurtschap en wat de inwoners in dat kader hebben ondernomen. Dat stimuleert mij dan om dat eens goed in detail tot op de m2 verder uit te zoeken.

Rottevalle was ook zo'n uithoek-grensgeval ja. Dat dorp heb ik hier uitvoerig beschreven: https://www.plaatsengids.nl/rottevalle. De ligging onder drie gemeenten zal best veel complicaties op allerlei gebied hebben gegeven. Vaak wordt zoiets op enig moment dan wel heringedeeld zodat alles onder één gemeente komt te vallen. Recordhouders op dit gebied zijn het Westfriese Zwaagdijk (tegenwoordig verdeeld in -Oost https://www.plaatsengids.nl/zwaagdijk-oost en -West https://www.plaatsengids.nl/zwaagdijk-west), dat voor de herindelingen die daar plaatsvonden maar liefst onder 6 gemeenten viel, en daarom in 1978 ook 6 postcodes kreeg, om de delen van elkaar te kunnen onderscheiden voor o.a. de postbezorging. En het Drentse dorpje De Kiel https://www.plaatsengids.nl/de-kiel, dat voor grenscorrecties aldaar onder maar liefst 7 gemeenten viel, waar 'mensen met verkeerde bedoelingen' handig gebruik/misbruik van maakten; als ze door een veldwachter werden achtervolgd, hoefden ze maar een paar meter verderop een gemeentegrens over te springen en ze waren buiten het gebied waar hij nog bevoegdheid had...
Met vriendelijke groet, Frank van den Hoven, hoofdredacteur Plaatsengids.nl

Goedendag, Ik ben geïnteresseerd in het boek van Aaltsje Eijer over de buurtschap Welgelegen uit 2006 nabij Jubbega. Dit i.v.m. dat zeer waarschijnlijk mijn opa en mijn moeder daar hebben gewoond. De familie heet Veenstra. Nu heb ik geprobeerd via de bibliotheek dit boek te krijgen. In eerste instantie zei men dat er 1 in hun collectie was, maar ik kreeg net het bericht dat ze er geen meer hadden. Mijn vraag is: is dit boek nog te koop en zo ja waar kan ik dit kopen?
Met vriendelijke groet Charles Heisterkamp

Dergelijke boeken zijn vaak in een zeer beperkte oplage uitgegeven door hetzij de auteur zelf hetzij door een lokale heemkundevereniging. De kans is groot dat zoiets zeker na zoveel jaar is uitverkocht, en je bent aangewezen op een koper van destijds die er wel vanaf wil. Maar ja hoe vind je die... Ik heb het hele internet afgezocht maar geen verdere gegevens over dit boek kunnen vinden. Wellicht heeft de auteur nog een exemplaar over of kent ze iemand die het wel wil verkopen. Ik heb inmiddels gevonden hoe ze via e-mail te bereiken is. U kunt dat vinden onder de link onder haar naam. Dus als ik u was zou ik haar mailen met de vraag of zij nog een boek te koop heeft dan wel te koop weet. Overigens zie ik dat het boek wel voorkomt in een landelijke catalogus van de Bibliotheek, en volgens mij kun je dat dan via je eigen bibliotheek reserveren, maar dat weet ik niet zeker. Ik heb ook nog gevonden dat het boek in ieder geval in de bibliotheek/documentatiecentrum in Jubbega (zie http://www.historischinformatiepuntheerenveen.nl/over-ons/hip-jubbega/) voorradig is. Zie daarvoor de links die ik nu in die alinea hierboven heb aangebracht.
Met vriendelijke groet, Frank van den Hoven, hoofdredacteur Plaatsengids.nl

Reactie toevoegen