Startenhuizen

Plaats
Buurtschap
Het Hogeland Eemsdelta
Hoogeland
Groningen

startenhuizen_blauw_plaatsnaambord.jpg

Startenhuizen is een buurtschap in de provincie Groningen, in de streek Hoogeland, in deels gemeente Het Hogeland, deels gemeente Eemsdelta. (© H.W. Fluks)

Startenhuizen is een buurtschap in de provincie Groningen, in de streek Hoogeland, in deels gemeente Het Hogeland, deels gemeente Eemsdelta. (© H.W. Fluks)

startenhuizen_nieuwbouw_pand_wilkemaheerd_2016.jpg

Kop-hals-rompboerderij Wilkemaheerd uit 1821 in Startenhuizen was door de aardbevingen in vervallen staat geraakt, en is daarom in 2016 vervangen door deze moderne variant. Zie verder het kopje Bezienswaardigheden. (© https://groninganus.wordpress.com)

Kop-hals-rompboerderij Wilkemaheerd uit 1821 in Startenhuizen was door de aardbevingen in vervallen staat geraakt, en is daarom in 2016 vervangen door deze moderne variant. Zie verder het kopje Bezienswaardigheden. (© https://groninganus.wordpress.com)

startenhuizen_oude_wilkemaheerd_kopie.jpg

De oude boerderij Wilkemaheerd in Startenhuizen vlak voor de afbraak in 2016 (© Google StreetView)

De oude boerderij Wilkemaheerd in Startenhuizen vlak voor de afbraak in 2016 (© Google StreetView)

Startenhuizen

Terug naar boven

Status

- Startenhuizen is een buurtschap* in de provincie Groningen, in de streek Hoogeland, in deels gemeente Het Hogeland (t/m 1989 grotendeels gemeente Kantens en voor een zeer klein gedeelte gemeente Stedum; in 1990 gaan deze beide delen over naar gemeente Eemsmond, in 2019 over naar gemeente Het Hogeland), deels gemeente Eemsdelta (t/m 1989 deels gemeente Kantens, deels gemeente Loppersum. In 1990 geheel over naar gemeente Loppersum, in 2021 over naar gemeente Eemsdelta).

* Sommigen noemen deze plaats een dorp, maar dat vinden wij toch iets te ver gaan voor een plaatsje met 17 huizen zonder kerk (al sinds ca. 1590), zonder kern en zonder enige voorziening. Wat ons betreft is zo'n plaats, geografisch en maatschappelijk gezien, toch echt een buurtschap. De plaats heeft weliswaar een eigen postcode en postale plaatsnaam en is daarmee een formele woonplaats, in tegenstelling tot de meeste andere buurtschappen in ons land, maar dat maakt het nog niet tot een dorp (een misverstand dat zich bij meer buurtschappen, met name in Fryslân, voordoet).

- Startenhuizen is topografisch gezien een bijzonder geval. Hoewel de meeste buurtschappen in Nederland geen eigen postcode hebben en daarmee voor hun postale plaatsnaam helaas moeten 'inhuizen' bij het dorp waar ze onder vallen, heeft Startenhuizen zelfs de 'luxe' van 2 postcodes. Omdat de gemeentegrens langs de provincialeweg N46 (Eemshavenweg) loopt en de buurtschap aan weerszijden ligt, en een postcode altijd maar in 1 gemeente mag liggen, is voor beide delen namelijk een eigen postcode gecreëerd; een voor het deel in de gemeente Het Hogeland (9925), en een voor het deel in de gemeente Loppersum (9924).

- De buurtschap Startenhuizen heeft een bebouwde kom op grondgebied van de gemeente Eemsdelta (t/m 2020 gemeente Loppersum), en heeft daarom aldaar blauwe plaatsnaamborden. Op grondgebied van gemeente Het Hogeland (t/m 2018 gemeente Eemsmond) ligt de buurtschap buiten de bebouwde kom en had daarom aldaar witte plaatsnaamborden. Volgens een onzer informanten (zie de reactie onderaan deze pagina) is het witte plaatsnaambord aan de Wilkemaweg in ieder geval anno medio 2021 - maar wellicht al eerder - helaas verdwenen.

- De inwoners van buurtschap Startenhuizen werken op veel gebieden samen met en hebben veel gemeenschappelijke voorzieningen met buurdorp Garsthuizen.

Terug naar boven

Naam

Oudere vermeldingen
1391 Stertingahusum, 1468 Stertingehusen, 1494 Stertinge huuse, 1506 Sterthingehuisum, 1579 Stertingehuysen, ca. 1660 Startingehusen, 1781 Startinghuisen, 1847 Startenhuizen of Startingehuizen.

Naamsverklaring
Deze plaats lag tegen de schorren. Misschien een afleiding van het Oudfriese stert 'staart' in de betekenis 'lange smalle landstrook'. Zie echter ook Starting.(1)

Terug naar boven

Ligging

De buurtschap Startenhuizen ligt aan beide zijden van de provincialeweg N46 (Eemshavenweg) en grenst in het N aan Eppenhuizen en in het O aan Garsthuizen. De noordgrens van de buurtschap wordt gevormd door het Startenhuistermaar.

Terug naar boven

Statistische gegevens

In 1840 omvat de buurtschap Startenhuizen 16 huizen met 112 inwoners. Tegenwoordig omvat de buurtschap 17 huizen met ca. 40 inwoners.

Terug naar boven

Geschiedenis

Kerk
"De kerk van Startenhuizen is omstreek 1590 afgebroken, omdat het toenmalige dorp te weinig inwoners had. De kerkgang was nadien naar Eppenhuizen of Garsthuizen, waar het nagenoeg aan vast ligt.

Bebouwing en herindelingen
De gemeentegrens tussen de oude gemeenten Stedum en Kantens liep tussen Garsthuizen en Startenhuizen door: de Maarvliet vormde de gemeentegrens tussen laatstgenoemde kernen. Toen de Eemshavenweg werd aangelegd werd het “dorpse stuk” van Startenhuizen (Karshofweg 1-17 / Huizingerweg 2) afgesneden van het “landelijke stuk” (Eppenhuizerweg 33, 34 en 36 / Wilkemaweg (voorheen Zandpad) 1-15). Later is Eppenhuizerweg 36 gewijzigd in Huizingerweg 4 i.v.m. wijziging recht van overgang op nr. 34). Achter Eppenhuizerweg 34 heeft vroeger de kerk gestaan.

Historisch gezien zijn de drie zuidelijke boerderijen van Eppenhuizen samen met de genoemde panden aan de Eppenhuizerweg / Wilkemaweg en Karshofweg 2 het oorspronkelijke Startenhuizen. Echter in de tweede helft van de 18e eeuw is er bebouwing gekomen tegenover Groot Karshof (Karshofweg 2), te weten op de plaats van de huidige panden Karshofweg 13 en 17. Na de Franse tijd is die bebouwing uitgegroeid tot de huidige bebouwing van de Karshofweg (huisnrs. 1-17).

Overigens staat op veel wegenkaarten een fout: de oprijlaan naar Klein Karshof (Kuiperijweg 7) wordt op die kaarten ten onrechte Karshofweg genoemd, dit staat ook verkeerd op Google maps. De gracht van Groot Karshof bezijden die oprijlaan is een deel van de oude Maarvliet, de gemeentegrens tussen de oude gemeenten Kantens en Stedum. Verder is het zo dat bij gemeentelijke herindelingen de oorspronkelijke gemeentenamen bij de kadastrale registratie in gebruik blijven, echter is het “dorpse stuk” van Startenhuizen in 1992 kadastraal alsnog overgegaan naar de voormalige (kadastrale) gemeente Stedum, terwijl dit historisch niet terecht is. Ook kreeg het “dorpse stuk” per 1 april 1991 een gewijzigde postcode: de cijfers 9925 werden gehandhaafd voor het “landelijke stuk”, maar voor het “dorpse stuk” werden de cijfers 9924 ingevoerd. Sindsdien komt de plaatsnaam twee maal voor in het telefoonboek.

Overigens is het ook zo, dat de oude gemeenten Stedum en Kantens de doorgaande weg door Garsthuizen / Startenhuizen zouden reconstrueren tegelijkertijd met een rioolvernieuwing. Stedum had zijn zaakjes ruim voor de gemeentelijke herindeling klaar, maar het Kantster stuk door de buurtschap kwam pas na de gemeentelijke herindeling tot uitvoering. Toen die wegreconstructie klaar was, was het gemeentebestuur van zins om het plaatsnaambord van Garsthuizen te verplaatsen tot bij het viaduct van de Eemshavenweg. In de desbetreffende inspraakavond kreeg de Startenhuizer bevolking het echter voor elkaar bij de toenmalige burgemeester (L. Pit) dat de buurtschap zijn eigen plaatsnaamborden kreeg, zelfs in blauw met witte letters. Dus een echt volwaardig plaatsnaambord.

Voor die tijd had – een jaar voor de gemeentelijke herindeling – de oude gemeente Kantens het dorp aan de vier ingangen (bij Wilkemaweg 15, bij de brug over het Startenhuizermaar in de Eppenhuizerweg, bij de afslag van de Eemshavenweg ter hoogte van Karshofweg 2 en bij Karshofweg 17, tegen een stukje gedempt Maarvliet) een wit plaatsnaambord met zwarte letters laten plaatsen (drie ervan zijn nog aanwezig). Ten tijde van de Startenhuizer wegreconstructie is ook de oprijlaan naar Kuiperijweg 7 gerealiseerd, voordien hadden de bewoners recht van overgang via de oprijlaan van Karshofweg 2 en een dam in de Maarvliet. Het totale gebied van Startenhuizen (ruwweg een driehoek) wordt dus ingesloten tussen de Maarvliet en het Startenhuizermaar tot waar deze uitkomen op het Grootmaar." (bron: site van en over de buurtschap)

Terug naar boven

Recente ontwikkelingen

Dorpsvisie
- Dorpsvisie Garsthuizen / Startenhuizen 2020-2030. Inwoners houden van de rust en de sfeer in hun dorpen. Het is er gezellig, er is saamhorigheid. "Het is zo fijn dat je samen dingen mag doen, maar dat het je niet wordt aangerekend als je niet meedoet", schetst een bewoner de sfeer in de dorpsvisie. Maar zonder inbreng van bewoners en vrijwilligers stokt het verenigingsleven, stelt de dorpsvisie ook. "Natuurlijk is niet iedereen uit het dorp betrokken. Dat hoeft ook niet. Wel is het wenselijk dat mensen meedoen, in welke mate dan ook, geven inwoners aan. De reuring in het dorp is namelijk een belangrijk onderdeel van de leefbaarheid." De visie, die vooral inzoomt op de leefbaarheid van het gebied, is gemaakt door een groep vrijwilligers en bedoeld als een leidraad voor de gemeente voor het beleid voor deze plaatsen in de komende jaren. De Dorpsvisie is in 2020 tevens opgesteld met het oog op de toen nog aanstaande fusie in 2021 van de gemeente Loppersum met Delfzijl en Appingedam tot de nieuwe gemeente Eemsdelta. "Die gemeenten moeten ook op de hoogte worden gebracht van onze visie. Met dat stuk hebben we een middel in handen om overheden, fondsen en aan anderen zichtbaar te maken wat onze wensen en ideeën zijn om de leefbaarheid van de dorpen te vergroten."

Voor het rapport is onder meer een enquête gehouden onder de inwoners. Daaruit blijkt dat veel mensen in de dorpen wonen voor de rust en de goede bereikbaarheid van Groningen. Zo’n 17 procent van de deelnemers zou graag in aanmerking komen voor vervangende nieuwbouw. Voor uitbreiding van de dorpen voelen veel bewoners weinig. Driekwart van de deelnemers aan het onderzoek heeft last van de gevolgen van de aardbevingen. Onvrede is er ook over het openbaar vervoer en te hard rijdende auto’s en landbouwvoertuigen. Als actiepunt wordt voorts genoemd de plaatsing van een geluidsscherm langs de Eemshavenweg, al dan niet gecombineerd met zonnepanelen. Voorts zouden er meer speelplekken voor kinderen moeten komen. Veel dorpelingen zijn tevreden over de manier waarop bewoners met elkaar omgaan. Er wordt echt naar elkaar omgekeken, vinden ze. Driekwart van de ondervraagden vindt de ‘dorpsbinding’, het dorpsgevoel, dan ook erg belangrijk. ‘t Binhoes in Garsthuizen, waar bijna de helft van de inwoners regelmatig komt, profiteert daar duidelijk van. Het dorpshuis wordt volledig draaiende gehouden door vrijwilligers.

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

Kop-hals-rompboerderij Wilkemaheerd vervangen door moderne 'schuurwoning'
(Een deel van) Startenhuizen ligt op een wierde. De aardbeving in Huizinge in 2012 als gevolg van de effecten van de aardgaswinning in de regio, hadden tot gevolg dat deze wierde iets is ingezakt, waardoor de daarop staande huizen geleidelijk uit elkaar worden gedrukt. Met name de karakteristieke kop-hals-rompboerderij Wilkemaheerd uit 1821 van Caspar Wechgelaar was hierdoor zodanig aangetast dat renovatie geen zin meer had; het zou zeer kostbaar worden en dan nog was er geen garantie dat het een volgende keer niet weer mis zou gaan. Daarom is de boerderij in 2016 afgebroken en vervangen door een moderne variant van de klassieke Groningse 'schuurwoning', compleet met schilddak, wolfseinde en uilenborden (zie foto).

Terug naar boven

Landschap, natuur en recreatie

- Waterschap Noorderzijlvest had in het gebied rond Startenhuizen problemen met de waterafvoer. Om de waterafvoer te verbeteren, heeft het waterschap van 2016 t/m 2018 het project Herinrichting Hogepandstermaar en Startenhuistermaar uitgevoerd. Dit project behelsde het baggeren van de maren, het verbreden en verdiepen van de maren op onderdelen en het aanleggen van natuurvriendelijke oevers. Het aanleggen van natuurvriendelijke oevers valt binnen de klimaatdoelen van NZV en de doelstellingen van de Kaderrichtlijn Water (KRW). Zie ook de dronevideo van het Startenhuistermaar van het waterschap.

Terug naar boven

Links

- Algemeen: - Site van en over Startenhuizen. - Site van en over dit dorp en buurdorp Garsthuizen.

- Nieuws: - Nieuws uit Startenhuizen op Facebook.

Reacties

(2)

Het witte plaatsnaambord aan de Wilkemaweg is inmiddels verdwenen, ontdekte ik gisteren op mijn fietstocht. mvg Joop de Vos

Dank voor uw reactie! Ik heb het hierboven verwerkt. Jammer, ik propageer op mijn site juist dat er méér plaatsnaamborden moeten komen bij buurtschappen. Gelukkig komen er ook regelmatig plaatsnaamborden bij, en soms valt er ergens een weg. Het is wat dit betreft vaak twee stappen vooruit en een achteruit heb ik het idee...
Met vriendelijke groet, Frank van den Hoven, hoofdredacteur Plaatsengids.nl

Reactie toevoegen