Berghuizen (Oldenzaal)

Wijk
Buurtschap
Oldenzaal Losser
Twente
Overijssel

Berghuizen (Oldenzaal)

Terug naar boven

Status

- Berghuizen was - en is, weliswaar sterk verkleind - een buurtschap in de provincie Overijssel, in de streek Twente. De gelijknamige 'marke' is per 1-7-1818 (samen met de marken Beuningen en De Lutte) afgesplitst van de gemeente Oldenzaal en toegevoegd aan de eerder (in 1811) van Oldenzaal afgesplitste gemeente Losser. Per 1-7-1955 is vrijwel de gehele buurtschap (met een oppervlakte van 12,67 km2) weer aan de gemeente Oldenzaal toegevoegd. Slechts een klein deel valt tegenwoordig nog onder de gemeente Losser (en valt onder het dorp De Lutte).

- Op het moment dat de buurtschap werd overgeheveld, was het strikt genomen een dorpje, aangezien de Mariakerk in december 1954 gereedkwam, een half jaar voor de overdracht van de buurtschap naar de gemeente Oldenzaal. Overigens had de parochie een sterke binding met Oldenzaal, aangezien het als uitbreiding van de drie toen bestaande Rooms-Katholieke parochies van Oldenzaal werd gezien (tot die tijd bestonden er in Oldenzaal de Plechelmusparochie, Antoniusparochie en Drieëenheidsparochie). De parochie had dus nooit de bedoeling parochie van het Losserse Berghuizen te worden, maar anticipeerde duidelijk op de annexatie van (Zuid-)Berghuizen door Oldenzaal.

- De voormalige buurtschap Berghuizen is thans goeddeels 'getransformeerd' in een aantal wijken van Oldenzaal. Wat er nog resteert van de buurtschap ligt deels in de gemeente Oldenzaal (en valt onder de stad Oldenzaal) en dus deels in de gemeente Losser (en valt dus onder het dorp De Lutte). Zie verder bij Geschiedenis.

- De buurtschap Berghuizen heeft geen plaatsnaamborden, en ook geen gelijkluidende straatnaam - wat bij veel andere buurtschappen wél het geval is - zodat je ter plekke nergens aan kunt zien dat en wanneer je de buurtschap binnenkomt en weer verlaat.

Terug naar boven

Ligging

De marke/buurtschap lag zowel Z van de stad Oldenzaal (de huidige wijk Zuid-Berghuizen) als N ervan (Noord-Berghuizen, = de huidige wijken De Thij, Graven Es en De Essen). Wat er nog resteert van de buurtschap ligt direct ZO van de stad Oldenzaal, rond de wegen Schapendijk (O zijde), Lossers Voetpad, Burgemeester Wallerstraat (O zijde, Z van het kruispunt met de J.H. Nieuwenhuisstraat en de weg Schapendijk), Boerskottenlaan (O zijde), Harinkweg en Haermansweg. De buurtschap ligt verder WZW van het dorp De Lutte, N van de A1, NW van het dorp Losser, NNO van het dorp Lonneker en de stad Enschede, ZZO van het dorp Rossum en ZW van de dorpen Beuningen en Denekamp.

Terug naar boven

Statistische gegevens

- In 1840 had de buurtschap Berghuizen (toen dus nog in de gemeente Losser) 93 huizen met 557 inwoners. Tegenwoordig omvat wat er nog resteert van de buurtschap ca. 40 huizen en een handvol bedrijfsgebouwen, met ca. 100 inwoners.

- Tegenwoordig omvat het grondgebied van de voormalige buurtschap voornamelijk de Oldenzaalse wijken (met aantallen huizen resp. inwoners in 2008, bron Gemeente op Maat 2009): Zuid-Berghuizen 1.660/3.630, De Thij 2.470/6.170, Graven Es 1.650/4.670 en De Essen 1.790/5.000.

- Kanttekening: vooral voor de CBS-buurten De Thij en Graven Es geldt dat zij groter zijn dan de wijken met dezelfde naam. De in 2001 van Weerselo overgekomen gebieden (delen van de voormalige marken Deurningen, Gammelke en Lemselo) zijn toegevoegd aan deze twee CBS-buurten. Een goede vergelijking met de vroegere buurtschap Berghuizen kan dus aan de hand van deze cijfers niet worden gemaakt, aangezien de gemeentegrens sinds 1994 zodanig is gewijzigd dat voormalig Lossers en voormalig Weerselo's gebied tezamen in een CBS-buurt zijn ondergebracht.

Terug naar boven

Geschiedenis

Van Losserse buurtschap tot Oldenzaalse wijken
Na de Tweede Wereldoorlog bestond in Oldenzaal een groot tekort aan woningen. Al in 1952 maakte de gemeente Oldenzaal daarom een ontwerp voor een nieuwe wijk in Zuid-Berghuizen, op dat moment nog grondgebied van de gemeente Losser. Kort na de annexatie van de buurtschap per 1-7-1955 is begonnen met de aanleg van de wijk. Hierbij is gebruikgemaakt van de bestaande doorgaande infrastructuur. Ook zijn verschillende bouwwerken in de nieuwe wijk ingepast. De boerderij van Stakenboer is daar een voorbeeld van. De aanleg van de wijk heeft geduurd van 1954 tot 1970.

Noord-Berghuizen verdwijnt vanaf midden jaren zestig geleidelijk onder de Oldenzaalse woonwijken aan de noordwestzijde van de stad. Vanaf de jaren zestig verrijst op de voormalige essen De Thij, De Zandhorst en De Maten de wijk De Thij (fase 1: 1968-1976, fase 2: 1972-1978), vanaf de jaren zeventig gevolgd door de wijk De Essen (1975-1992), aangelegd op de Hooge Esch. Vanaf de jaren negentig is in het tussenliggende gedeelte, voorheen de Bentheimergraven Esch, de wijk Graven Es aangelegd (1989-heden. De ontwikkeling van fase 9 is anno 2010 nog altijd niet afgerond, en wellicht volgen er nog meer fasen).

Bedrijventerreinen
Behalve woonwijken heeft de gemeente Oldenzaal het westen en zuidwesten van het gebied dat zij in 1955 heeft gewonnen, vanaf de jaren zestig gebruikt voor het creëren van bedrijventerrein De Eekte (dat begrensd wordt door de Enschedesestraat, Eektestraat en de spoorlijn Hengelo-Bad Bentheim). In de jaren zeventig kreeg dat westelijk van de Eektestraat een vervolg in bedrijventerrein Het Hazewinkel, dat in de veertig daarop volgende jaren langzaamaan is uitgebreid tot het de fysieke barrières bereikte (de autosnelweg A1 en de spoorlijn Hengelo-Bad Bentheim. Anno eind 2010 is 2,6 ha van Het Hazewinkel-Noordwest nog niet uitgegeven). Tegelijkertijd met de inpassing van de A1 tussen de aansluitingen Oldenzaal en De Lutte (in de periode 1989-1992) is besloten dat bij de aansluiting Oldenzaal-Zuid, ten zuiden van de A1, bedrijventerrein Hanzepoort zou worden ontwikkeld.

In de toekomst worden de Oldenzaalse bedrijventerreinen uitgebreid met het plan Jufferbeek-Zuid (hard plan, bestemmingsplan is in 2009 onherroepelijk geworden en wordt anno eind 2010 bouwrijp gemaakt), dat begrensd wordt door de spoorlijn Hengelo-Bad Bentheim, de provinciale weg N342 en de Hazewinkelweg. Daarnaast staan voor de toekomst op de rol:
- bedrijventerrein Jufferbeek-Noord (begrensd door de provinciale weg N342, Ossenmaatstraat en de spoorlijn);
- uitbreiding Elsmors (begrensd door het huidige bedrijventerrein Elsmors/Hazewinkel en de autosnelweg A1), Hanzepoort Oost (ten zuiden van de A1 en ten oosten van de Enschedesestraat) en Hanzepoort West (begrensd door het huidige bedrijventerrein Hanzepoort, de A1, Noordergrensweg en Ledeboerweg).
Dit zijn alle nog 'zachte' plannen, die nog niet in voorontwerp-bestemmingsplannen aan de orde zijn gekomen. Alleen voor het plan Hanzepoort-West is een eerste stap gezet, het gebied is niet opgenomen in het bestemmingsplan Buitengebied 2007 van de gemeente Oldenzaal. In reactie op zienswijzen van bewoners meldt de gemeente Oldenzaal daarop dat er uitbreiding van Hanzepoort op stapel ligt en dat voor deze gronden (waar nu nog het bestemmingsplan buitengebied 1989 van de voormalige gemeente Weerselo vigerend is) later een separaat bestemmingsplantraject zal worden ingezet. (© van het hoofdstuk Geschiedenis: Andreas Bartelink)

- Artikel over de klompennood in Berghuizen tijdens de Tweede Wereldoorlog.

Als je je nader wilt verdiepen in de geschiedenis van Berghuizen, kun je terecht bij de volgende instantie en literatuur:

- Kernactiviteiten van de in 1976 opgerichte Historische Vereniging De Dree Marken (DDM) (= Berghuizen / Beuningen / De Lutte) zijn: in kaart brengen van historisch waardevolle activiteiten; zorgdragen voor het behoud van historisch waardevolle elementen; verzamelen van historisch materiaal in de vorm van o.a. foto’s, oude registers en documenten; vastleggen van historische veldnamen; fotografisch vastleggen van cultuurhistorische elementen; bevorderen van de belangstelling voor de historie binnen de gemeenschap. De vereniging beschikt over een eigen documentatie- en vergaderruimte in Dorpshoes Erve Boerrigter in De Lutte. Het archief van de vereniging is aldaar in de maanden september t/m mei iedere vrijdagavond te raadplegen (18.30-21.00 uur).

- De historische vereniging koesterde de wens om de oude markeboeken toegankelijk te maken voor een groter publiek, om zo kennis te kunnen delen over de leefwijze van onze voorouders en over hun werk in en om de boerderijen. Hoe bewerkten ze hun akkers? Hoe leefden ze met hun vee, hoe verdeelden ze bouwhout, brandhout en turf? Welke namen en begrippen werden toen gebruikt? Onder leiding van inspirator Jan olde Kalter is een enthousiaste werkgroep samengesteld die voortvarend aan het werk ging. De auteurs Henk Koop en Harm Smeenge, als wetenschappers met verschillende disciplines, voorzagen het manuscript van oude kaarten en hun gewaardeerde expertise. Met beeldmateriaal en illustraties zijn teksten verluchtigd en verduidelijkt.

Het 3-Markenboek (betreffende de vroegere marken De Lutte, Berghuizen en Beuningen) is een transcriptie vanuit de historische markeboeken die zich in het archief van het Historisch Centrum Overijssel bevinden. Met deze transcriptie is het nu mogelijk geworden om de eeuwenoude marke-geschiedschrijving, met al zijn oude begrippen en beschrijvingen, in het begrijpelijk hedendaags Nederlands terug te lezen. Het boek vertelt veel over het leven in de marken, over de juridische regelgeving, de persoonlijke verzoeken, conflicten, vergaderingen en de besluitvorming door toenmalige regels en rechtspraak. Een uniek en boeiend geheel. Het ruim 500 pag. dikke boek is in maart 2017 verschenen.

Terug naar boven

Landschap, natuur en recreatie

- In het uiterste westen van het oorspronkelijke Berghuizen lag, gedeeltelijk op grondgebied van de gemeente Weerselo, landgoed Het Hulsbeek. Voor nadere informatie over Het Hulsbeek zie bij Oldenzaal.

Terug naar boven

Links

- Sport: - Bij Kloatscheet Vereniging Kv Noord-Berghuizen staan sportiviteit en gezelligheid voorop. Officieel is de vereniging opgericht in 1959, maar ook in de decennia daarvoor werd hier al volop kloat geschoot'n. En ook in de decennia erna is er veel gebeurd m.b.t. de diverse locaties e.a. verenigingsontwikkelingen. Alles over de geschiedenis van deze vereniging kun je hier lezen. In 1995 hebben ze een strook grond kunnen bemachtigen vlakbij de Vondellaan. Als naam is gekozen: “De Leeuw’n Koel”. Met veel zelfwerkzaamheid is hier een sportaccommodatie tot stand gebracht die staat als een huis en waar ze tot op heden veel gemak en plezier van hebben.

- Voetbalvereniging FC Berghuizen is opgericht in 1947. - Facebookpagina van de Vrouwen- en Meidenafdeling.

Reacties

(2)

Mijn overgrootvader Rake getrouwd met Hesselink woonde op adres Noord Berghuizen 269. Klopt het dat deze locatie nu is getransformeerd naar Bornsedijk 101.

Hoop dat u hier iets over weet.

Bij voorbaat,

hartelijk dank

Harry Leushuis

(excuses voor mijn late reactie, wegens ziekte)
Omdat veel mensen die genealogisch onderzoek doen tegen deze problemen aanlopen, hebben veel lokale historische verenigingen 'omnummerlijsten' gemaakt met vroegere adressen en welke huidige adressen dat zijn. Ik kan het natuurlijk niet garanderen maar de kans lijkt me groot dat Historische Vereniging De Dree Marken, die o.a. het oude Berghuizen als werkgebied heeft, ook zulke overzichten heeft. Dus als ik u was zou ik hen hierover mailen. De link naar hun site vindt u hierboven.
Met vriendelijke groet, Frank van den Hoven, hoofdredacteur Plaatsengids.nl

Reactie toevoegen