Schaesberg

Stadsdeel
Landgraaf
Parkstad
Limburg

schaesberg_plaatsnaambord_kopie.jpg

Schaesberg is een voormalig dorp, thans stadsdeel in de provincie Limburg, in de regio Parkstad, gemeente Landgraaf. Het was een zelfstandige gemeente t/m 1981.

Schaesberg is een voormalig dorp, thans stadsdeel in de provincie Limburg, in de regio Parkstad, gemeente Landgraaf. Het was een zelfstandige gemeente t/m 1981.

gemeente_schaesberg_anno_ca._1870_kaart_j._kuijper.jpg

Gemeente Schaesberg in ca. 1870, kaart J. Kuijper (© www.atlasenkaart.nl)

Gemeente Schaesberg in ca. 1870, kaart J. Kuijper (© www.atlasenkaart.nl)

Schaesberg

Terug naar boven

Status

- Schaesberg is een voormalig dorp, thans stadsdeel in de provincie Limburg, in de regio Parkstad, gemeente Landgraaf. Het was een zelfstandige gemeente t/m 1981. De gemeente is ontstaan op 20 april 1618. Daarvoor behoorde het bij Heerlen.

- Wapen van de voormalige gemeente.

- Het stadsdeel Schaesberg heeft witte borden waarop de plaatsnaam staat vermeld.

- Onder het stadsdeel valt ook de buurtschap Hopel.

Terug naar boven

Naam

In het Limburgs
D’r Sjeet.

Oudere vermeldingen
Schaasberg, Schaesbergh, Scheydt, 16e eeuw Gaesberg, 1840 Scheid, 1870 Schaesberg of Scheijdt, 1883 Schaasberg.

Naamsverklaring
- De naam wordt in verband gebracht met een werkwoord scheizen (intensief van scheiden), ‘stenen halen’.(1)

- Schaesberg is genoemd naar het gelijknamige grafelijke geslacht. De oudere naamgeving Scheydt duidde op de ligging aan de scheiding van de vroegere natuurlijke waterlopen in de omliggende dalen. De huidige plaatsnaam komt pas overwegend in gebruik na de aanleg van de spoorlijn Sittard-Herzogenrath (1897), door de naamgeving van het station.

Terug naar boven

Ligging

Het stadsdeel Schaesberg ligt Z in de gemeente en stad Landgraaf. Het stadsdeel ligt verder Z en ZW van het Landgraafse stadsdeel Nieuwenhagen, ZW van het Landgraafse stadsdeel Ubach over Worms, W van het dorp Eygelshoven, NW en N van de stad Kerkrade, O van de stad Heerlen, ZO van het 'dorp in de stad' Hoensbroek en ZZO van de stad Brunssum.

Terug naar boven

Statistische gegevens

- In 1840 heeft de gemeente 214 huizen met 1.139 inwoners, verdeeld in dorp Scheid (= het huidige Schaesberg) 149/710 (= huizen/inwoners) en de buurtschappen Lichtenberg 29/170 en Palenberg (is het huidige Palemig in de gemeente Heerlen) 36/259.

- Grenscorrecties: per 1 juli 1958 naar Heerlen 88 hectare met 1.828 inwoners, en van Heerlen 27 hectare met 495 inwoners.

- In 1982 is de gemeente opgeheven en als volgt verdeeld:
naar Landgraaf 665 hectare met 17.094 inwoners;
naar Kerkrade 14 hectare met 396 inwoners.

Terug naar boven

Geschiedenis

De Heren van Schaesberg bouwen rond 1570 het gelijknamige kasteel op de ruïnes van een ouder kasteel, ook al bezit van de Schaesbergen. De familie Van Schaesberg is van de 13e eeuw tot aan 1945 eigenaar van het kasteel. Sinds 1974 (tijdens de kerstnacht stortte de laatste toren in) is het een ruïne. Vanaf 2013 wordt het slot herbouwd. Zie daarvoor verder bij Bezienswaardigheden.

Tot ca. 1900 is Schaesberg een bescheiden dorp. Met de komst van de Oranje Nassaumijn II (1904-1971) en Staatsmijn Wilhelmina (1906-1969) neemt het aantal inwoners sterk toe. De woonwijken Leenhof, Eikske en Kakert zijn de meest tastbare herinneringen aan deze periode.

Terug naar boven

Wijken en buurten

Aan de Baan
Lag aan of nabij de zijweg van de oude Romeinse heirbaan. Om de dalen en heuvels richting Kerkrade te mijden, gebruikte men deze heuvelrug als ‘baan’, die naar men vermoedt ouder is dan de huidige Hoofdstraat.

Bousberg
Was een kadastrale benaming voor de landschappelijke verhoging in het vroegere gedeelte van de Schaesbergse ‘gemene heide’. Bous betekent ‘pukkel, dwerg, klein’.

Eikske
De naam duidt erop dat men hier vroeger bij een grensafbakening een eik heeft geplant in plaats van een limietpaal. ca. 4.000 inwoners. Hier stond de voormalige mijn Oranje Nassau II (1907-1971).

Hopel (in het Limburgs: Hoeëpel)
Buurtschap O en NO van de kern, gelegen rond de Hopelerweg, bij de Strijthagerbeek. De buurtschap viel t/m 1981 onder de gemeente Kerkrade, en is bij de herindelingen van 1982 middels grenscorrectie overgegaan naar de gemeente Landgraaf. De buurtschap ligt weliswaar op grondgebied van de voormalige gemeente Nieuwenhagen, maar ligt tegenwoordig in stadsdeel Schaesberg, blijkens de bebording bij de kruising van de Mensheggerweg en Dentgenbachweg, net O van de buurtschap. De voormalige mijnwerkerskolonie Hopel, NO van de buurtschap en in de gemeente Kerkrade, valt formeel onder de stad Kerkrade maar in de praktijk onder het dorpsgebied van Eygelshoven. Voor nadere informatie over zowel buurtschap als voormalige mijnwerkerskolonie Hopel zie de link.

Kakert (in het Limburgs: D’r Kakert)
De naam is ontstaan uit Kakkerade. Betekent waarschijnlijk kakker, ‘kakel of haangekakel’ in een rade, ‘opengekapte plek in bos- en heidegebied’. Ca. 2.000 inwoners.

Leenhof (in het Limburgs: Lieënhof)
De naam is ontleend aan een vroegere boerenhoeve, die als ‘leen’ verbonden was aan de graven van Schaesberg. Gedeeltelijk gemeente Heerlen, gedeeltelijk gemeente Landgraaf. In de periode dat Heerlen ‘Staats’ was en daardoor het kerkbezoek verboden, was in deze hoeve een noodkapel in gebruik. Leenhof is een voormalige mijnwerkerskolonie, die thans nagenoeg geheel in oude glorie is hersteld. Voor de kapel van O.L.Vrouw van de berg Carmel : zie verder bij Bezienswaardigheden.

Lichtenberg (in het Limburgs: D'r Lichtemig)
Betekent ‘licht’ op een ‘berg’, die in de Romeinse tijd dienst deed als uitkijk- en wachttoren voor het omringende land. Deze torens werden tevens gebruikt om lichtsignalen naar elders door te geven. 1840 29 huizen, 170 inwoners. Voormalige buurtschap, thans buurt in het N van Schaesberg.

Mijnbuurt
Dit gebied behoorde voorheen tot het mijngebied van de mijn Oranje Nassau II en is na de mijnsluitingen heringericht als woongebied.

Aan de Slagboom (in het Limburgs: An d'r Sjlaagboom)
Vermoedelijk is hier vroeger een slagboom geweest, die de doorgang van personen maar zeker ook van vee van of naar de gemeenschappelijke gronden, of andermans gebied, moest verhinderen.

Strijthagen (in het Limburgs: Sjtriêhage)
Dit gebied werd als eerste bewoond door een familie Strithagen. Landelijk gelegen gebied, thans deels bedrijventerrein, met kasteel Strijthagen en hoeve. Zie verder bij Bezienswaardigheden en bij Natuur en recreatie.

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

Kerken
- De RK kerk H.H. Petrus en Paulus en OLV van de Berg Carmel (Kerkplein 4) is een georiënteerde, eenschepige, kruisvormige kerk met boogvensters en met een zware toren aan de westzijde, een driezijdig gesloten koor aan de oostzijde, dwarskapellen en een ongelede toren met naaldspits. De kerk is in 1648 gesticht door Johan Frederik, heer van Schaesberg. De voltooiing van het eenbeukige schip met de beide dwarskapellen vond in 1699 plaats onder Frederik Sigismund Theodor (overleden in 1733, zijn grafsteen bevindt zich in de kerk), kleinzoon van Johan Frederik. De oude koorsluiting is in 1914 vervangen door een transept en koor naar plannen van architect Jan Stuyt. In 1958 heeft men een zijkapel toegevoegd. De bakstenen kerk heeft een met leien gedekt zadeldak, voorzien van kleine dakkapellen. Tot de inventaris behoren onder meer een doopvont uit het einde van de 17e eeuw en een door atelier Cuypers vervaardigd altaar. Het hoofdorgel is een eenklaviers orgel, in ca. 1860 gemaakt door de Gebr. Muller uit Reifferscheidt (Duitsland). Het koororgel is gebouwd door Romanus Seifert & Sohn uit Kevelaer. Het bouwjaar is niet bekend. In de jaren 2013-2017 is het kerkgebouw volledig gerestaureerd. Nadat de kerk bijna een jaar aan de eredienst onttrokken is geweest, is deze in mei 2017 feestelijk heropend. De kerk valt onder de Samenwerkende Parochies SNN.

- De St. Michaëlkerk (De Wendelstraat 14) is een kerk van de wederopbouw (1956) en voldoet aan een van de stereotype beelden: een rechthoekige plattegrond, een vrijstaande klokkentoren, grasveld eromheen en materialen als glas, beton, baksteen en in het zuiden ook natuursteen.

Kapel
- Mariakapel O.L. Vrouw van de Berg Carmel.

Molen
De Strijthagermolen, een volledig gerestaureerde watermolen, ligt in de kasteeltuinen van Park Strijthagen.

Kastelen
- Kasteel Strijthagen, rond 1550 gebouwd op de fundamenten van een vier eeuwen oudere burcht, werd het domein van de voormalige Staatsmijn Wilhelmina. Rond dit kasteel is het landschapsherstel ter hand genomen, onder meer door herbebossing. Het is nu gelegen temidden van grachten en veel groen. Het kasteel is onderdeel geworden van het in 2002 geopende themapark Mondo Verde.

- Kasteel Schaesberg, ooit een mooi renaissancekasteel waarin veel natuursteen verwerkt was, is rond 1570 gebouwd en de opvolger van een middeleeuws kasteel. Gebrek aan onderhoud en de tand des tijds zijn de oorzaken van de vrijwel gehele instorting van het laatste torenrestant van het kasteel in de nacht van 27 december 1974. Nu is alleen nog een fragment van de hoge hoektoren over. De komende jaren - of beter gezegd decennia, in totaal gaat het nl. ca. 30 jaar duren - wordt het kasteel herbouwd. - Stichting Landgoed Slot Schaesberg is opgericht om het oude kasteel en de bouwhoeve weer in ere te herstellen.

In beginsel gaat het om de herbouw van deze prachtige en toonaangevende gebouwen. Maar het project omhelst méér dan dat: de herbouw moet namelijk op zo ambachtelijk mogelijke wijze tot stand komen en dienen als een leerproject. Daarnaast heeft het project alle kans om een toeristische trekpleister te worden in regio Parkstad. Het project behelst daarom 4 pijlers: educatie, toerisme, wetenschap en ambachten. Het is een voor Nederland even uniek als ambitieus traject. Traditioneel ambachtswerk wordt gecombineerd met hypermoderne technieken als 3D printing, de bouwplaats wordt toegankelijk voor publiek en er komt een sterke focus op scholing en educatie. Dit laatste zal de komende jaren bijdragen aan het terugdringen van de tekorten aan gespecialiseerd restauratiepersoneel. In 2015 is het bezoekerscentrum van Slot Schaesberg gereed gekomen.

Het steen voor steen herbouwen van het kasteel en de hoeve heeft ook een grote cultuurhistorische en economische waarde doordat de boeiende geschiedenis van het kasteel, de regio en haar bewoners in al zijn facetten bij een breed publiek onder de aandacht wordt gebracht. Als plek waar bezoekers alles te weten komen over leven en bouwen in de 17e eeuw, zal Slot Schaesberg de komende jaren uitgroeien tot toeristische trekpleister in Limburg. Lokaal worden er samenwerkingen gezocht, o.a. met Gaia Zoo, dat mogelijk een kinderboerderij op het terrein zal voorzien van dierenrassen die van oudsher in Limburg leven. Ook door mensen met een beperking of achterstand tot de arbeidsmarkt actief bij het project te betrekken, heeft het Slot zich ontwikkeld tot maatschappelijk relevant project, met een leger aan vrijwilligers die zich dagelijks vol passie inzetten.

SlotLAB. De in restauratie en herbestemming van cultureel erfgoed gespecialiseerde firma BOEi is verantwoordelijk voor de herbouw en restauratie van Slot Schaesberg en heeft met ontwikkelingsmanager René Seijben een expert op het gebied van nieuwe technieken aangetrokken. “Het Slot is niet alleen een attractie waar 16e en 17e-eeuwse technieken nieuw leven wordt ingeblazen en bezoekers meegenomen worden in oude ambachten. Er is ook ruimte voor innovatie”, aldus Seijben. Zo wordt een 17 meter hoge toren weer opgebouwd met innovatieve 3D-print techniek. Het is een experiment dat weer zal dienen als inspiratie voor het oude Slot.

Op de westoever van het terrein kan het publiek onder de noemer SlotLAB kennismaken met de nieuwe technieken in een speciale innovatieruimte. Seijben: “Wij willen laten zien hoe er in de huidige tijd wordt gebouwd en daarbij uitzoeken welke elementen je daarvan kunt toepassen bij grootschalige restauratie en herbouw. Een pinakel van koper kan bijvoorbeeld ook met duurzaam kunststof geprint worden, leien daken kunnen vervangen door leisteen van gerecycled materiaal en antieke bakstenen kunnen vervangen worden door duurzame stenen van biologisch afbreekbaar materiaal. Dit project is uniek in zijn soort en opent de discussie over het toepassen van moderne techniek in historische gebouwen.”

"Stimuleringsfonds Stichting Mplooi Foundation heeft in juli 2020 een bedrag van € 155.000,- toegekend voor de herbouw van de 17e-eeuwse poorttoren bij Slot Schaesberg. Het markante gebouw kan daarmee, met behulp van oude technieken en inclusief de oude ophaalbrug, op de oorspronkelijke plek herrijzen. Bezoekers aan het Slot kunnen het herbouwproces nauwgezet volgen. Hans Bluijssen, Stichting Mplooi Foundation: “Vanuit Mplooi co-financieren wij projecten met een sociaal-maatschappelijk karakter op het gebied van onderwijs en techniek. We brengen mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt en werkgevers uit Zuid-Limburg bij elkaar. Het Slot past vanwege haar maatschappelijke en educatieve karakter - door onder andere oude ambachten te revitaliseren - uitstekend bij de missie en visie van ons stimuleringsfonds.”

Aryan Klein, projectdirecteur van het Slot: “Sinds 2020 wordt er daadwerkelijk gebouwd bij het Slot: een bijzonder moment voor de circa 80 vrijwilligers en alle betrokkenen. Dankzij de bijdrage van Mplooi kunnen wij de komende tijd werken aan de poorttoren met ophaalbrug. In de weekenden is er een metselaar aanwezig die bezoekers kan vertellen over historische metselverbanden en -technieken.” Naast de herbouw van de poortoren en de bouw van een ambachtelijke smederij, kunnen bezoekers aan het Slot in seizoen 2020 wandelen door het 4 hectare grote park, waar zij onder meer de kinderboerderij en de historische tuin 'Hof van Schaesberg' treffen. Bij Brasserie Hoeve 1650 kun je van Limburgse lekkernijen genieten." (bron: Stichting Landgoed Slot)

Moestuin. De stichting is in 2015 gestart met de realisatie van een historische moestuin van 1000 m2, genaamd Hof van Schaesberg. Het betreft een gebruikstuin waarin groenten en kruiden een plaats krijgen die inmiddels door het grote publiek vergeten zijn, maar die in de 16e en 17e eeuw tot de normale keuken behoorden. Daarbij kun je denken aan exotisch klinkende gewassen als sucerwortelkens, coraelkruyt en Gods Genade. De realisatie van de tuin is een langdurig project met een degelijke, wetenschappelijk basis.

Doel is om binnen een tijdsbestek van 3 jaar een tuin neer te zetten met potentieel internationale allure, en dat op basis van bronnenonderzoek. Kwaliteit staat daarom hoog in het vaandel. Er is aandacht voor product-, oogst- en bewaarkwaliteit. Bovendien zorgt het project voor een goede leerschool in het opdoen van ervaring met de teelt, niet alleen voor de medewerkers van het slot, maar ook voor de bezoekers. De moestuin zal de basis worden van educatieve en interactieve arrangementen. Daar komt bij dat de oogst uiteraard in de eigen keuken van het slot gebruikt zal gaan worden. - Video met uitleg van de archeobotanische opgravingen op het kasteelterrein.

Theehuisje
Nabij het gemeentehuis staat een voormalig theehuisje, dat naast het in 1971 afgebroken geboortehuis van de schrijvers Frans en Emile Erens stond (hoeve Op de Kamp). In het huisje bevindt zich een monument ter nagedachtenis aan de gebroeders Erens.

Gevelstenen
- Gevelstenen in Schaesberg.

Terug naar boven

Natuur en recreatie

Winkelen
"Het centrale deel in Schaesberg van de Markt tot aan het Streeperkruis is als een winkelstraat ingericht (ruggengraat) met een ruim en divers aanbod. Een bloemetje halen, krant, tijdschrift, rookwaren, keus te over. Of handige hulpmiddelen voor in of om het huis, witgoed, elektronische apparatuur, computers, mobiele telefoons, of opticien, je kunt er altijd slagen. Een winkel met wel 100 “markt” standjes biedt een enorme keus voor een zachte prijs, evenals bij Action, Zeeman, Wibra en Kruidvat. Ook zijn er speciaalzaken zoals Kreutz elektro en witgoed, slagerij Vergossen met biologisch vlees, Banketbakkerij Huntjens met geheel eigen bereide vlaai en gebak, Rijwielhandel Brandhofbikes met specialistische ondersteuning en Viaviela Kinderopvang en begeleiding en nog veel meer.

Behang, verf, kledingzaken, reiswereld, drogist, bakker, slager, verzekeringen, hypotheekadvies, lunchen, brunchen, frituren, pizzeria, shoarma, kapper, manicure, je noemt het maar op of het is er in Landgraafs langste winkelstraat! Voor de dagelijkse boodschappen zijn er de grote supermarkten JUMBO, AH, LIDL en ALDI. Lekker makkelijk en dicht bij huis met gratis parkeren zoals in de parkeergarage of direct naast of voor de winkels. Winkelen? Schaesberg heeft het allemaal! Makkelijk toch..."

Terug naar boven

Literatuur

- Nieuwe en/of tweedehands boeken over Schaesberg (online te bestellen).

Terug naar boven

Links

- Buurthuis: - Buurthuis Onger Os.

- Muziek: - "Fanfare St. Barbara G.A. in Schaesberg is opgericht in 1950 (hoe het ze sindsdien is vergaan kun je hier lezen). We repeteren op de woensdagavond van 19.30-22.00 uur in zalencentrum het Streeperkruis (Streeperstraat 66). Wij zijn actief tijdens de jaarlijkse plaatselijke aktiviteiten (communie, carnaval, processie etc.) en we organiseren 3 tot 4 concerten per jaar. Jaarlijks is er een groot themaconcert, zoals het Halloweenconcert en Maestro van Landgraaf (in de even jaren, in december 2020 voor de 3e keer). Sinds 1986 is Math Somers onze dirigent. Nieuwe leden, jong en ouder, zijn van harte welkom. Wij bieden je de eerste 3 maanden gratis kennismaking. Dat betekent maar liefst 12 gratis muzieklessen zodat je zonder risico kunt proberen of dit de hobby is voor jou. De contributie voor jeugdleden t/m 16 jaar is slechts € 8 per maand. Volwassenen betalen € 10 per maand. Voor dit bedrag krijg je van ons ook nog een muziekinstrument in bruikleen en daarnaast wekelijks 30 minuten individuele muziekles.

In 2016 zijn wij van start gegaan met een nieuw opstap orkestje waarbij de leerlingen de mogelijkheid krijgen om 1x per maand samen muziek te maken. Daar het vaak lang duurt voordat een leerling in het fanfare orkest mee kan spelen maar samen muziek maken heel leuk en leerzaam is, zijn wij met De Brebbelkes begonnen. Hier gaan de leerlingen van 6 t/m 12 jaar naast de individuele les ook samen repeteren.Vanuit het opstap orkest stroomt de leerling door naar het jeugdorkest om uiteindelijk in het fanfare orkest te spelen. Welke instrumenten kun je bij ons bespelen?: Bugel, Hoorn, Bariton/Tuba, Bas/Sousafoon, Pauken, Xylofoon, Trompet, Saxofoon, Schuiftrombone, Kleine Trom, Drumstel, Grote Trom"

- Sport: - Voetbalvereniging v.v. Schaesberg.

- Als lid van Schaakvereniging Schaesberg kun je meedoen aan de volgende activiteiten: interne keizercompetitie op donderdagavond van september tot juni; interne rapidcompetitie op 3 donderdagavonden in de loop van het seizoen; Senatorenschaak op maandagmiddag in het clublokaal van Voerendaal (Schoolstraat 3, Klimmen); deelname aan alle bondscompetities; 8 Trainingen per jaar door ervaren en gediplomeerde trainers; jaarlijkse Kerst-inn (snelschaak); jaarlijks (open) BBQ-toernooi.

- Schutterij: - Schutterij St. Hubertus is opgericht in 1884 onder de naam St. Hubertus Schutzenbogen Gesellschaft zu Schaesberg, dit onder grote invloed van de Duitse taal. Zoals de naam al zegt was het een boogschutterij, veel later is dat omgezet in een geweerdragende schutterij. In 1887 komt zij in het bezit van een eigen vaandel waarvoor men een aantal jaren goed had gespaard. Vol trots trok men met het vaandel naar Kasteel Strijthagen waar destijds de burgervader, Baron de Rosen, woonde. Rond 1910 is de naam Schutterij St. Hubertus aangenomen. De schutterij trekt al meer dan 130 jaar, gesteund door de Schaesbergse gemeenschap en nauw verbonden aan de kerk, door het Limburgse land. Het allerheiligste begeleiden tijdens processies is daarvan een van de belangrijkste. Verder is het opluisteren van huwelijken, recepties, jubilea en het bijwonen van de dodenherdenking en begrafenissen en vele andere activiteiten een belangrijke taak voor de schutterij binnen de lokale gemeenschap.

- Openbaar vervoer: - De wijk heeft als enige een treinstation vanaf waar rechtstreeks gereisd kan worden naar Kerkrade, Heerlen, Maastricht en Aken. Het baanvak Schaesberg-Kerkrade-Simpelveld wordt tot op de dag van vandaag 'het Miljoenenlijntje' genoemd, omdat de realisatie in 1934 ruim 12 miljoen gulden heeft gekost. Deze treinverbinding deed in haar beginjaren vooral dienst voor goederenvervoer. Dit was van groot belang voor de steenkolenmijnen Oranje Nassau II em Wilhelmina, die op Schaesbergs grondgebied lagen.

- Genealogie: - Overzicht van begravenen op de begraafplaats van Schaesberg, - idem Kakert en - idem Leenhof.

Terug naar boven

Beroemde vroegere inwoners

- Beroemde inwoners uit Schaesberg waren onder andere schrijver Frans Erens (1857-1935), en de expressionistische schilder en graficus Aad de Haas (1920-1972).

Reacties

(2)

Hallo Frank, Bij de H.Petrus en Pauluskerk laat je iemand wel heel erg oud geworden zijn. De bouw is begonnen in 1649 (volgens jou) of 1648 (volgens jouw reliwiki-link) onder Johan Frederik, Heer van Schaesberg, en die zou volgens jou in 1733 overleden zijn. Was hij toen 105+, of ligt zijn kleinzoon, onder wie de kerk 1699 geopend werd, er? Groeten, Frans

Dank voor je opmerkzaamheid Frans! Het was een schrijffoutje van de schrijver van het stukje in kwestie; het laatste betrof inderdaad de kleinzoon. Ik heb het stukje herschreven. Gegroet, Frank

Reactie toevoegen