Lytsewierrum is een dorp in de gemeente Súdwest-Fryslân. T/m 1983 gemeente Hennaarderadeel. In 1984 over naar gemeente Littenseradiel, in 2018 over naar gemeente Súdwest-Fryslân.
Lytsewierrum, collage van dorpsgezichten (© Jan Dijkstra, Houten)
Lytsewierrum, een mooi klein dorp met een beschermd dorpsgezicht
De Gertrudiskerk van Lytsewierrum
- Lytsewierrum is een dorp in de gemeente Súdwest-Fryslân. T/m 1983 gemeente Hennaarderadeel. In 1984 over naar gemeente Littenseradiel, in 2018 over naar gemeente Súdwest-Fryslân.
- Zoals in het hoofdstuk Links te lezen is, werkt het kleine dorp Lytsewierrum intensief samen met de eveneens kleine buurdorpen Hinnaard, Itens en Rien, en zijn er ook veel gemeenschappelijke verenigingen en andere voorzieningen (zoals gemeenschappelijke school en dorpshuis in Itens, gemeenschappelijk Dorpsbelang). In Fryslân zijn veel van dit soort 'tweelingdorpen'. In dit geval kunnen we dus zelfs spreken van een 'vierlingdorp'. Diverse namen van lokale instanties verwijzen hier ook naar.
- "Zo klein als we zijn, heeft Lytsewierrum wel een eigen wapen en een eigen vlag (zie de afbeeldingen onderaan de pagina onder de link). De kat en muis in het wapen zijn een symbool voor de parochieheilige, St. Gertrudis van Nijvel. Het goud is een symbool voor de rijke grond. De schildvoet is een symbool voor het agrarische karakter en tevens afgeleid van het wapen van de familie Rheen. Het schildhoofd symboliseert het huis Gruttewierum."
- Onder het dorp valt ook de buurtschap Greate Wierrum die, in tegenstelling tot wat de naam suggereert, kleiner is dan Lytsewierrum ('lytse' = immers 'kleine'). De 'instinker' is hier dat naast elkaar gelegen plaatsen met het element Groot- en Klein- in de naam er doorgaans op duiden dat de plaats met Groot- de grootste en oudste is, en de plaats met Klein- de kleinere en jongere dochternederzetting van de grotere en oudere buur. Hier is dat echter niet het geval; het element Kleine heeft hier geen inhoudelijke relatie met Greate Wierrum (de plaats heeft zijn naam dus niet gekregen omdat het - ooit - kleiner zou zijn geweest dan buurkern Greate Wierrum), wat ook niet kan omdat dat een jongere nederzetting is, die pas in 1529 voor het eerst in de archieven wordt vermeld (terwijl de oudste vermelding van het dorp 'Liticawerum' uit 1381 dateert). Waar het element Kleine in dit geval wél op duidt, kun je hieronder lezen in het hoofdstuk Naam > Naamsverklaring.
- Tot 1954 viel ook buurdorp Rien formeel als buurtschap onder het dorp Lytsewierrum. In genoemd jaar is dat een zelfstandig dorp geworden. Vroeger vielen ook nog buurtschappen genaamd Kneppelen en Mollum onder het dorp.
Terug naar bovenIn het Nederlands
Lutkewierum. Overigens zijn de plaatsnamen in de voormalige gemeente Littenseradiel sinds 1993 officieel Friestalig en hebben zij op de plaatsnaamborden ook alleen nog de Friese benaming.
Oudere vermeldingen
1381 Liticawerum, 1427 Lytthya Werum, 1482 Luttikewerum, 1496 Lutke Werum, 1505 Luttekewerum, 1511 Kleijne Wierum, 16e eeuw Luttelwierum.
Naamsverklaring
Het tweede deel van de naam is de datief pluralisvorm van het element wier. Het eerste element van de naam is litika, lutke of klein 'niet groot'. De betekenis van de dorpsnaam is 'bij de kleine wieren'. Historisch gezien is dat juist omdat het dorp zelf niet op een terp ligt maar in de naaste omgeving liggen er vele.(1)
Het dorp Lytsewierrum ligt N van de buurtschap Greate Wierrum en de stad Sneek, NNW van het dorp Scharnegoutum, W van de dorpen Boazum en Dearsum, ZW van het dorp Wiuwert, ZZW van het dorp Britswert, ZO van de dorpen Rien en Itens, OZO van het dorp Easterein, en NO van het dorp Reahûs.
Terug naar bovenIn 1840 heeft Lytsewierrum 38 huizen met 167 inwoners. Tegenwoordig heeft het dorp ca. 25 huizen met ca. 65 inwoners. Binnen de bebouwde kom heeft het dorp slechts ca. 22 inwoners.
Terug naar bovenHeb jij je wellicht ook altijd afgevraagd waarom dit dorp aan een (voor gemotoriseerd verkeer) doodlopende weg ligt? Welnu, dat komt omdat, toen medio 19e eeuw de weg Sneek-Wommels werd aangelegd, de toenmalige grietman (= wethouder) van de gemeente Hennaarderadeel, Cornelis Rimmerts Faber, tevens landerijen had in Lytsewierrum en niet wilde dat deze weg zijn landerijen zou doorsnijden. Daarom loopt deze weg nu met een boog om het dorp heen... Wellicht geldt een soortgelijke achtergrond voor het geografisch vergelijkbare, iets ZW gelegen dorpje Hidaard.
Terug naar boven- Lytsewierrum heeft als dorpskern 2 rijksmonumenten, zijnde de boerderij op Molmawei 1 en de Gertrudiskerk. Het 3e rijksmonument binnen het dorpsgebied is de Amerikaanse windmotor in buurtschap Greate Wierrum en wordt daarom aldaar beschreven.
- De Hervormde Gertrudiskerk (Buorren 3), een eenbeukige kerk met romanogotische zadeldaktoren (15e eeuw), kreeg in 1557 een nieuw schip met vijfzijdige koorsluiting ter vervanging van een in 1514 door brand verwoeste voorganger. In de toren hangt een klok (1516) van klokkengieters Geert van Wou en Johan Schonenborch. In 1722 is de toren gedeeltelijk beklampt. Het interieur wordt gedekt door een houten tongewelf waarop tijdens de restauratie in 1928, naar plannen van G. Veenstra, een beschildering is aangebracht. De preekstoel, het doophek en twee herenbanken dateren uit 18e eeuw. Het orgel uit 1870 is gemaakt door L. van Dam en Zonen.
- De voormalige pastorie van Lytsewierrum dateert uit 1873. In 1953 is de pastorie door de kerkenraad verkocht en is het pand verbouwd tot boerderij. In 1977 werd er een kleinschalig kindertehuis in gevestigd. Rondom de voormalige pastorie ligt tegenwoordig een fraai aangelegde tuin. De totale oppervlakte bedraagt 2500 m2. Die tuin is bepaald niet vanzelf zo fraai geworden. De huidige eigenaren van het pand vertellen daarover: "Toen wij het pand in 1984 kochten zat er geen structuur in de tuin, het was 'kaal'. We hebben de hele tuin in 2 fasen laten omfrezen, een aantal bomen gekapt en 200 stobben laten verwijderen en zijn vervolgens bij nul begonnen.
Aan de hand van oude foto's is de voortuin opnieuw aangelegd. Achter het huis is een grote bloementuin gerealiseerd met twee terrassen, een vijver en vele borders. Bij het water ligt een verborgen vlonder met een weids uitzicht, aan de noordzijde een landtongetje met o.a. hoogstamvruchtbomen (waaronder walnoten, goudreinet en notarisappel), 4 grote borders en een gemetselde vogelbak, waarin dagelijks tientallen vogels badderen en drinken. Bijna alles hebben we zelf uitgevoerd, maar soms hadden we wat grover geschut nodig." (bron: dorpssite) - Onder deze link vind je een fotoreportage van de herstructurering van de tuin.
Terug naar boven- Feestcommissie Fjouwer Doarpen Docht (FDD) organiseert diverse evenementen door het jaar heen in en voor de dorpen Hinnaard, Itens, Lytsewierrum en Rien.
Terug naar boven- Algemeen: - Site van en over Lytsewierrum.
- Site van en over 'de 4 dorpen', zoals vermeld onder Status.
- Nieuws: - Dorpskrant Diggelfjoer (wat 'lopend vuurtje' betekent) is er voor 'de 4 dorpen' en verschijnt 6x per jaar. - Nieuws uit 'de 4 dorpen' op Facebook.
- Belangenorganisatie: - Doarpsbelang De Fjouwer Doarpen behartigt de belangen van de inwoners van 'de 4 dorpen'.
- Glasvezel: - Het glasvezelnetwerk van de dorpen Hidaard, Hinnaard, Itens, Lytsewierrum en Rien is in december 2015 officieel in gebruik genomen. In het najaar van 2013 peilde de gemeente Littenseradiel de behoefte aan snel internet in haar dorpen. De behoefte bleek vooral groot in de genoemde kleine kernen. In 2014 is daarom de lokale werkgroep Glasvezel opgericht, die een informatie-avond organiseerde om het draagvlak voor glasvezel-internet te peilen. Maar liefst 70% van de huishoudens in deze dorpen gaf aan mee te willen doen aan het glasvezelproject. De provincie Fryslân heeft een eenmalige subsidie van € 200.000 beschikbaar gesteld. De gemeente Littenseradiel stond garant voor het restant van € 269.000,- waarvoor de werkgroep een lening is aangegaan, die door de deelnemers aan het glasvezelproject wordt afgelost.
- Genealogie: - Overzicht van begravenen op de begraafplaats van Lytsewierrum.
Reacties
(2)U vraagt waarom Greate Wierrum zo heet.
Ik ben daar 76 jaar geleden geboren op de boerderij met die naam. Mij is altijd verteld dat dit betekent dat daar vroeger een grotere terp was. Hier stond een state. Er moet daarna meer dan één boerderij gestaan hebben. In het boek Minskestriid/ minskelibben van M.L. de Boer is hier het een en ander over te lezen. Ik hoop tenminste dat u Frysk kunt lezen. Op de site Lytsewierrum.nl leest u ook veel over het dorp. Met veel documentatie, en meest in het Nederlands.
In mijn jeugd waren er nog sporen van een tweede woning die op ons terrein stond. Deze woning stond aan de wegkant.
Door de huidige bewoners is de dubbele bomenrij aan de oostkant gekapt. Ik begrijp niet dat de gemeente daar toestemming voor heeft gegeven.
En de historische hommeie is ook gesloopt,
Met groet, Sippy Hofstra
Dank voor uw toelichting. Ik had deze kwestie tot heden nog niet uitgezocht omdat dat er gewoon nog niet van gekomen was, en had daarom e.e.a. met een vraagteken vermeld. Ik heb het nu zojuist uitgezocht, en de beide plaatsen blijken qua naam inhoudelijk niets met elkaar te maken te hebben, wat je 'op het eerste gezicht' wel zou denken, omdat de meeste 'plaatsensetjes' met Groot- en Klein- er immers wél op duiden dat de Kleine van de twee een kleinere en jongere dochternederzetting is van de grotere en oudere buur. Hier blijkt dat niet het geval, en duiden de naamdelen Klein en Groot niet op een (vroegere) grootte van opzichte van elkaar, maar op het feit dat ze op of nabij kleine of grote terpen gelegen waren. De Kleine kán hier (qua naam) ook geen relatie hebben met de 'Grote' buur, omdat die pas later is ontstaan. Ik heb de beschrijving hierboven - en natuurlijk ook hier https://www.plaatsengids.nl/greate-wierrum - nu conform aangepast.
Spijtig dat de huidige eigenaren van uw vroegere boerderij niet met respect voor het landschap en de cultuurhistorie te werk zijn gegaan.
Met vriendelijke groet, Frank van den Hoven, hoofdredacteur Plaatsengids.nl
Reactie toevoegen