Status

- Dieteren is een dorp in de provincie Limburg, in de regio Midden-Limburg, gemeente Echt-Susteren. T/m 2002 gemeente Susteren.

- Het dorp Dieteren heeft in 1978 geen eigen postcode en plaatsnaam gekregen in het postcodeboek, voor de postadressen ligt het dorp daarom sindsdien 'in' Susteren.

Naam

In het Limburgs
Deetere.

Inwoners
Een inwoner van Dieteren is een Dieterdernaar.

Oudere vermeldingen
1213 Dithirn, 1225 Dithern, 1243-1244 Diethern, Ditren.

Naamsverklaring
Moeilijk te verklaren. Misschien te vergelijken met Dieren.(1)

Ligging

Dieteren ligt NW van Susteren en grenst in het W aan Oud-Roosteren en in het Z aan de N296 (Susteren - Maaseik).

Statistische gegevens

In 1840 heeft Dieteren 93 huizen met 492 inwoners. Tegenwoordig heeft het dorp ca. 320 huizen met ca. 800 inwoners.

Geschiedenis

De heerlijkheid Dieteren komt reeds in de 13e eeuw voor en had vele bezittingen in Susteren alsook in aangrenzende gebieden, maar ook verder weg gelegen zoals te Swalmen, Elmpt (D) en Velweselt (B).

Historische ontwikkeling
Dieteren is waarschijnlijk een landbouwnederzetting, die ontstaan is bij de tweede grote bevolkingsaanwas in deze streken gedurende de 10e en 11e eeuw. Voor de ontginning van nieuwe gronden werpt men een heuvel op met een versterking erop en tevens een voorburcht. Dit is bekend als de Koppelberg. Op enige afstand wordt een woonkern gesticht van waaruit de nieuwe landbouwgronden worden bewerkt. Gelijksoortige nederzettingen vinden we mogelijk in Maria Hoop en Sittard. Aangenomen wordt dat de oudste kern gelegen was aan de Kerkstraat ter hoogte van de huidige begraafplaats, alwaar in de middeleeuwen al een kapel stond. Het geheel heeft wellicht gelegen aan een regionale weg vanuit Isenbruch (D), via de Louerstraat richting (oud-)Roosteren en verder richting Maas en Aldeneik (B). Belangrijk voor de ontginning is tevens de aanleg in die volle middeleeuwen van de Middelsgraaf. Deze graaf zou nadat de gronden ontgonnen waren de grens met het Gelders rechtsgebied Echt vormen.

Voor de oudste vermelding wordt gehouden een vermelding als Dirte in 1204 in een opsomming van goederen tussen Roermond en Maastricht als een Gelders leen, opgedragen aan de bisschop van Luik en weer teruggeven in leen aan de graaf van Gelre. Het betreft hier echter waarschijnlijk de heerlijkheid Dieteren en niet het dorp. In 1335 blijken de inwoners van het dorp verplicht te zijn hun granen op de molen van de heerlijkheid te laten malen. Voor het overige blijkt het dorp steeds deel te hebben uitgemaakt van het rechtsgebied van Susteren en kerkelijk dus ook deel heeft uitgemaakt van de parochie Susteren. Na verscheidene mislukte pogingen om te komen tot een zelfstandige parochie wordt het dorp in de jaren dertig, veertig van de 19e eeuw een zelfstandige parochie. Tot een zelfstandig rechtsgebied is het evenwel nooit gekomen.

Ruimtelijke karakteristiek
Het cultuurhistorisch ensemble bevat de oude dorpskern van Dieteren alsmede de daaromheen liggende open akkers. De lagere delen ten westen en oosten van het dorp vallen grotendeels buiten het ensemble. Het dorp zelf ontstond als kleinschalige, vooral agrarische lintbebouwing langs de vork van Kerkstraat en Zilstraat. De aanwezige bebouwing ligt direct aan deze wegen, waarbij zich achter de bebouwing tuinen opstrekten van ca. 50 tot 80 meter diep. Vooral langs de oude linten in het dorp is veel bebouwing van voor de Tweede Wereldoorlog bewaard gebleven. De bebouwing staat dicht op de straat en dicht op elkaar; poorten zijn karakteristiek in het straatbeeld. Zicht op de achtererven vanaf de straat is veelal niet mogelijk. De vork die door Kerkstraat en Zilstraat werd gevormd werd vanouds al kortgesloten door Kampstraat en Vleutstraat, maar daaraan stond maar in beperkte mate bebouwing. In de jaren dertig van de 20e eeuw is de verbindingsweg tussen Susteren en Roosteren verplaatst van het tracé Kerkstraat (nu deels Pater van Heldenstraat) en Roosterweg naar een deels nieuw tracé aan de zuid/westkant van het dorp, de huidige Maaseikerweg.

De Roosterderweg, de eerste verharde weg van het dorp en nu bekend als de N296, kende halverwege de 19e eeuw zelfs nog helemaal geen bebouwing. Dit beeld is inmiddels gewijzigd. Door nieuwbouw aan de Roosterderweg, het zuidelijke verlengde van de Kerkstraat (richting de N296) en binnen de Y-vormige wegenvork van Kerkstraat en Zilstraat is de hoofdstructuur van het dorp veranderd. De eerste bebouwing binnen de Y dateert uit de eerste decennia van de 19e eeuw, en we vinden er bebouwing uit 1940-1941. In dezelfde periode verrijst aan het zuidwestelijke deel van de Y de huidige kerk. De oorspronkelijke opzet van het dorp is bij al deze ontwikkelingen echter intact gelaten; de invulling binnen de Y is relatief kleinschalig en bevat hier en daar groene, open gebieden. De wegstructuur binnen de oude woonkern is in de 19e en 20e eeuw intact gehouden. De Vleutstraat is bovendien nog altijd geen gesloten lint.

De naoorlogse focus op de westzijde van Dieteren (richting de N296) heeft een onbedoeld voordeel opgeleverd: veel van het oude dorp langs Kerkstraat en Zilstraat heeft hierdoor zijn directe relatie met het buitengebied gehouden. Vrijwel alle huizen langs de buitenzijde van de Y hebben hun diepe tuinen tot aan de oorspronkelijke achtergrens behouden. Deze tuinen komen ook nog eens uit op het agrarisch buitengebied. Enkele groene 'pitten' binnen de Y zorgen daar ook nog voor enige lucht. Veel wegaansluitingen, zoals van Zilstraat en Vleutstraat, hebben nog hun klassieke driehoekige vorm met plantsoen in het midden. Het behoud van deze ruimtelijke kenmerken heeft er bovendien voor gezorgd dat de Koppelberg nog vrijwel volledig vrij in het buitengebied ligt en op een logische manier vanuit het dorp bereikbaar is.

Daarin schuilt ook meteen de belangrijkste ruimtelijke kwaliteit: de relatie met het buitengebied ligt overal voor het oprapen. Dat buitengebied herbergt bovendien nog andere kwaliteiten. Weliswaar lijken enkele paden te zijn opgeheven, de kavelgrenzen waarlangs deze paden liepen bestaan nog, zoals ten westen van de Koppelberg. Bovendien is het gebied nog steeds zo open van karakter als voorheen, zij het dat de bouw van het bedrijventerrein en de meest noordwestelijke wijk van Susteren een deel van de open ruimte rond het dorp hebben ingesloten. Die open ruimte is daarmee ook direct het kwetsbaarst, maar feitelijk geldt aan alle zijden dat deze 'lucht' rond het dorp belangrijk is en dat het vanouds om open velden ging. Pas verder naar het westen en oosten komen we in oude dalen uit. (© Luuk Keunen, beschrijving van het cultuurhistorisch ensemble Dieteren, 2014)

Als je je nader wilt verdiepen in de geschiedenis van dit dorp, kun je terecht op de - onder Links > Algemeen gelinkte - site over het dorp, van Henk Penders, waar je o.a. tientallen artikelen vindt over onderwerpen uit de geschiedenis van Dieteren.

Recente ontwikkelingen

- Basisschool Sint Cornelius is in 2012 gesloten en gefuseerd met basisschool Jan Peters in Roosteren, waar de kinderen uit Dieteren sindsdien naar school gaan. Op de locatie van de voormalige basisschool zijn in 2018 6 levensloopbestendige woningen gerealiseerd.

- In 2018 zijn o.a. de Kerkstraat, Zilstraat en Vleutstraat in Dieteren heringericht. Het herinrichtingsproject bestond o.a. uit het vervangen van de riolering door een nieuw vuilwaterriool en het aanleggen van een apart riool voor de afvoer van regenwater. Het regenwater hoeft daardoor niet meer apart te worden afgevoerd en hoeft niet meer naar de waterzuivering. De gemeente voldoet daarmee aan de Europese richtlijnen. Verder zijn het asfalt en de trottoirs vernieuwd en zijn de lantaarnpalen vervangen door LED-verlichting. Aan de inwoners is gevraagd mee te denken over een nieuwe weginrichting. Denk aan groenvoorzieningen, parkeren, eventuele verkeersremmers en de inrichting van de kruisingsvlakken en inritten.

- Voetbalvereniging s.v. Dieteren is in 1992 ontbonden. Onder de link vind je de geschiedenis van de vereniging.

Bezienswaardigheden

- De belangrijkste cultuurhistorische waarden van Dieteren zijn de historische infrastructuur van het dorp met zijn driehoekige, deels groene wegkruising en de daarmee verbonden historische bebouwing (van onder meer carrévormige hoeven), de nog altijd intacte diepe tuinen, de weinige bewaard gebleven groene ruimtes binnen de omgekeerde Y die Kerkstraat en Zilstraat vormen, en de relatie met de open akkers daarbuiten, die op zichzelf weer een grotendeels waardevolle verkaveling hebben.

Als bijzonder complex in het buitengebied is er verder nog de Koppelberg, het enige (archeologische) rijksmonument in het dorp. - Kasteelheuvel de Koppelberg ligt tussen Dieteren en Susteren, rechts van de binnenweg naar Susteren, in het weiland waar zich de grachten nog aftekenen. De Koppelberg was een tamelijk grote middeleeuwse ‘motte’ (bij het uitdiepen van een ronde gracht werd de vrijgekomen grond in het midden opgeworpen tot een kunstmatige heuvel). In de burcht was een adellijk huis gevestigd. Het bestaan van een burcht hier wordt door sommigen betwijfeld. Er was wel de Koppelhoeve, maar die was eigendom van de Heer van Valkenburg (als Heer van Susteren).

- Voor het eerst in 1647 wordt hier melding gemaakt van een Sint-Willibrorduskapel. Deze werd bediend vanuit Susteren. In 1833 wordt het dorp een zelfstandige parochie. De kapel wordt in 1853 gesloopt en vervangen door een waterstaatskerk. Deze is in 1939 vervangen door de huidige RK Sint-Stephanuskerk (Kerkstraat 37), ontworpen door architect Alfons Boosten. De begraafplaats stamt uit 1855. In 1944 opgelopen oorlogsschade is in 1946 hersteld. In 1956 komt de torenspits gereed. Het betreft een bakstenen driebeukig kerkgebouw waarin traditionalistische en moderne elementen samengaan. Ronde bogen bij de ingangspartij en in het interieur zijn kenmerkend. De bij Boosten kenmerkende ronde vormen treft men aan bij de traptoren en de apsis. De eigenlijke toren, die naast de koorzijde werd gebouwd, is vlakopgaand en vierkant, en wordt gedekt door een spits in de vorm van een achtzijdig tentdak, met koperplaten bedekt. Het interieur is licht en witgepleisterd. - Geschiedenis parochie Dieteren. De parochie maakte sinds 2015 deel uit van parochiecluster Susteren, in 2020 omgevormd tot parochiefederatie Susteren.

- De oorspronkelijk 13e-eeuwse Dieterdermolen is een watermolen op de Roode Beek en is in 1806 vernieuwd.

- Het oorlogsmonument aan de Vleutstraat, op de kruising met de Zilstraat, herinnert aan de inwoners die tijdens de Tweede Wereldoorlog om het leven zijn gekomen. Tevens herinnert het monument aan een reeks razzia's in oktober en november 1944, waarbij de bezetter meer dan 3.000 jongens en mannen uit de regio heeft opgepakt om gedwongen tewerk te stellen in de Duitse oorlogsindustrie. Ook in Dieteren zijn mannen opgepakt. Van hen keerde niet iedereen terug. De namen van de vijf slachtoffers luiden: J.H. Fiddelers; J.G.H.H. Hoorens; J.H. Maassen; M.H. Omloo; J. Slangen.

- In het Merklappenmuseum in Dieteren vind je circa 300 merk-, letter-, stop-, pronk- en borduurlappen vanaf 1572. De Nederlandse merklap uit 1572 is de oudst gedateerde merklap van Europa. De doeken zijn afkomstig uit landen als Nederland, België, Duitsland, Engeland, Spanje, Italië, Frankrijk, Denemarken en Zwitserland. Merk- en stoplappen zijn oefenlappen gemaakt in vroeger tijden door meisjes tussen zes en zestien jaar. Aan de hand van deze oefenlappen gingen huwbare meisjes hun linnenuitzet merken, letteren, versieren en later stoppen (herstellen). Het museum laat een goed beeld zien van de geschiedenis van de merklap of stoplap door de eeuwen heen.

- Gevelstenen in Dieteren.

Jaarlijkse evenementen

- Carnaval. De optocht is hier op carnavalsmaandag. - Carnevalsvereiniging De Lollige Buk. - Zaate Herriemenie Jonk Vleisj heeft in 2014 voor de 2e keer in haar bestaan het Limburgs Kampioenschap Zaate Hermeniekes (LKZH) gewonnen, en mocht daarom het LKZH 2015 organiseren, toevallig ook nog een jublieumeditie (33e keer, = 3x11, in de carnavalswereld rekent men voor jubilea in eenheden van 11).

- Kindervakantieweek (augustus).

- Schutterij Sint Stephanus organiseert de jaarlijkse Spokentocht (op een zaterdag in november).

Natuur en recreatie

- Rondwandeling vanuit Dieteren (9,4 km). Tijdens deze vlakke wandeling wandel je eerst naar de buurtschap Ophoven. Dan buig je het prachtige natuurgebied de Doort in. Je wandelt hier geruime tijd over mooie graspaden langs de beek en mooie vijvers. Het enige wat je hier hoort zijn de vogels. Tijdens de terugweg wandel je ook langs een fraaie vijver. Neem zelf proviand mee, halverwege staat een zitbank. Aan het eind is een leuk boerderijterras. Doe de wandeling bij voorkeur niet op zondag want dan is het terras gesloten.

Beeld

- Fotoserie van Dieteren van fotograaf Martin Stevens.

Links

- Algemeen: - Zeer uitvoerige, informatieve site over Dieteren, onderhouden door Henk Penders.

- Dorpshuis: - Het oude gemeenschapshuis van Dieteren voldeed niet meer aan de eisen des tijds. Na de opties van renovatie en nieuwbouw te hebben afgewogen, is gekozen voor nieuwbouw. Het nieuwe gemeenschapshuis De Koppel is in maart 2016 gereedgekomen.

- Muziek: - Fanfare Eendracht is opgericht in 1869 (en heeft dus in 2019 het 150-jarig bestaan gevierd) en musiceert op hoog niveau, o.a. blijkend uit de hoge resultaten die zij behalen op concoursen.

- Schutterij: - Schutterij Sint Stephanus is opgericht in 1838.

- Zorg: - Boerderijterras Juffrouw zonder Kop in Dieteren is een zorgboerderij die sinds 2001 een werkplek biedt voor cliënten met een verstandelijke beperking. De dagbesteding is gericht op dienstverlening, arbeidsmatig, vormend werk en toerisme (fietsers, wandelaars en dagjesmensen) in de vorm van een boerderijterras. Verder is er een winkel met streekproducten. Het is een kleinschalige vorm van dagbesteding met een unieke werkplek op een voormalige carréboerderij uit 1840 met een gesloten binnenplaats. De boerderij bestaat uit een woonhuis, een appartement, een werkruimte, koffieruimte, winkeltje, schuur en een paardenstal. De paardenstal is verbouwd tot keuken en sanitaire voorziening. De voormalige koeienstal is verbouwd tot nostalgische werkruimte, voornamelijk inzetbaar voor koken en bakken.

- Agrarisch: - Nieuws van Melkveebedrijf Houben op Facebook.

- Genealogie: - Overzicht van begravenen op de begraafplaats van Dieteren, met foto's van de grafzerken.

• 1. Nederlandse plaatsnamen verklaard,
  van Berkel, Gerald, and Samplonius Kees
  , (2018)