Princenhage

Wijk
Dorp in de stad
Breda
West-Brabant Baronie en Markiezaat De Rith
Noord-Brabant

princenhage_plaatsnaambord_kopie.jpg

Princenhage is een voormalig dorp, thans wijk in de provincie Noord-Brabant, in de regio West-Brabant, en daarbinnen in de streek Baronie en Markiezaat, gemeente Breda. Het was een zelfstandige gemeente t/m 1941.

Princenhage is een voormalig dorp, thans wijk in de provincie Noord-Brabant, in de regio West-Brabant, en daarbinnen in de streek Baronie en Markiezaat, gemeente Breda. Het was een zelfstandige gemeente t/m 1941.

gemeente_princenhage_anno_ca._1870_kaart_j._kuijper.jpg

Gemeente Princenhage anno ca. 1870, kaart J. Kuijper (© www.atlasenkaart.nl)

Gemeente Princenhage anno ca. 1870, kaart J. Kuijper (© www.atlasenkaart.nl)

Princenhage

Terug naar boven

Status

- Princenhage is een voormalig dorp, thans formeel een wijk* in de provincie Noord-Brabant, in de regio West-Brabant, en daarbinnen in de streek Baronie en Markiezaat, gemeente Breda. Het was een zelfstandige gemeente t/m 1941. De Z helft van de gemeente, met daarin met name het gelijknamige dorp en de streek De Rith, is In 1942 overgegaan naar de gemeente Breda; de N helft, met daarin o.a. het dorp Beek, dat in dat jaar van naam is gewijzigd in Prinsenbeek, is overgegaan naar de in dat jaar ingestelde gemeente Beek, die in 1951 van naam is gewijzigd in Prinsenbeek.
* Hoewel deze kern al sinds lange tijd is opgegaan in de bebouwde kom van Breda, en daarmee formeel een wijk is geworden, wordt het door de inwoners echter nog altijd als 'dorp in de stad' beschouwd. Aangezien daar in ons land nog een 50-tal soortgelijke situaties van zijn, hebben wij die op de pagina onder de link geïnventariseerd.

De oorspronkelijk onder het (voormalige) dorp vallende buurtschappen Achterste Rith, Bagven, 't Hout*, Liesbos/Lies, Overa*, Rith*, Vaareind en Vuchtschoot (in totaal zijn dit 8 buurtschappen) worden vaak, als onderdelen van de streek De Rith**, nog altijd beschouwd als vallend onder Princenhage. Ook voor de voormalige buurtschap thans wijk Heilaar hebben wij een aparte pagina aangemaakt.
* Deze buurtschappen vallen tevens onder het, eveneens in De Rith gelegen, pas in de 20e eeuw ontstane dorp Effen. ** De Rith is een streek, met daarin, naast de in de vorige alinea vermelde buurtschappen, het dorp Effen en het landgoed en natuurgebied De Vloeiweide (zie daarvoor bij Rijsbergen > Landschap, natuur en recreatie).

- Een deel van de gemeente Princenhage is reeds in 1927 middels grenscorrectie overgegaan naar de gemeente Breda (met name de Willem van Oranjelaan, Montensbos en Ruitersbos).

- De toenmalige Kontakt Kommissie Princenhage (KKP) (later omgezet in de huidige Dorpsraad) heeft er destijds succesvol voor geijverd om bij het formeel voormalige dorp officiële (witte) plaatsnaamborden te laten plaatsen, als erkenning van het ‘dorp in de stad’, zoals deze gemeenschap door de inwoners nog altijd wordt gezien. De tekst ‘dorp in Breda’ staat trouwens ook op de dorpspomp vermeld. De huidige plaatsnaamborden zijn geplaatst in 1998.

Terug naar boven

Naam

In het Brabants
't Aogje.

Oudere vermeldingen
Ca. 1198 kopie 14e eeuw Vulgenhagen lees: vulgo Hagen, ca. 1198 kopie 14e eeuw Haga, 1223 Haga, 1313 in de Hage, 1465 in villa de Meerters dictum vulgariter in de Haghe, 1496 Haghe onder Nassow ende Haghe onder den Hertoghe, 1788 Prince Hage, 1852 Princenhage, 1874 's Princenhage, 1883 en 1936 Prinsenhage. De plaats had in de middeleeuwen nog een andere naam: anno 1233 Merterssen, 1299 Mertersem (ook de spellingen Martersen en Mertersheim komen wij nog tegen). Hage lijkt vooral de wereldlijke gemeenschap aan te duiden, Mertersem de kerkelijke.

Naamsverklaring
Samenstelling van het Oudnederlandse haga = haag 'omheining, afgesloten gebied', hier mogelijk in de betekenis 'wildpark', en de latere toevoeging 's princen 'van de prins', naar de prins van Oranje uit het geslacht Nassau, heren van Breda, die de plaats in de 15e eeuw in bezit kregen.(1)

"De nederzettingsnaam Hage is de oudste hage-naam uit de Baronie: 1198 ‘indaginem, quod Vulgenhaghe dictur’ en ‘locum, qui Haghe dicitur’. Dat ‘indaginem’ kan vertaald worden met ‘ingesloten wildbaan’ (van de Heren van Breda). Waar deze wildbaan dan wel precies lag binnen het uitgestrekte Haagse territorium, is onbekend. De oude naam voor dit dorp was Mertersem (en zo nog lang in de late Middeleeuwen in kerkelijke stukken). Hage wordt ook wel vertaald met Dumo, te vergelijken met Dumo onder Helmond, 1498. (...) Mogelijk bevat het eerste lid van de oude naam voor Princenhage, Mertershem, het element merter, een nevenvorm bij mortel, morter, hoewel men hier ook aan een heiligennaam zou kunnen denken (maar was de verering van Sint Maarten al in zwang in de vroege Middeleeuwen?).

Mortel, ‘drassige grond’, is een tamelijk verspreid voorkomend toponiem, vooral gelokaliseerd in dorpsakkers. Het overgrote deel van de mortel-namen komt voor als simplex. Benoeming naar een boomsoort vinden wij in Wijmortel: wide = wilg. De bodem van de Steenmortel te Baarle zal stenen (Romeins?) bevat hebben. De Lage Mortel en Moermortel (later ook: Moerwortel) zijn namen die doorzichtig zijn. Met mortel als eerste lid vinden wij de Mortelheining en de Mortelakker. De verdeling van de mortel-namen over de Baronie laat een zuidelijke verspreiding zien: de meeste mortel-namen vinden wij in Alphen, Baarle en Zundert. In Roosendaal overheerst de vorm marter, martel. Wat betreft de gebruikswijze zien wij een overheersen van akkers. Weide en beemd zijn ook redelijk vertegenwoordigd, evenals heide. Moer en bos worden slechts een enkele keer vermeld."(2)

Terug naar boven

Ligging

De kern Princenhage ligt tegenwoordig in het W van de stad Breda, en grenst in het O aan de Aa of Weerijs, in het Z aan de Graaf Engelbertlaan, in het W aan de A16 en de spoorlijn naar Rotterdam en Antwerpen, en in het N aan de spoorlijn naar Roosendaal. Als gemeente was het een uitgestrekt gebied, dat oorspronkelijk reikte tot Terheijden in het N, de Krabbebossen in het Z, net achter het Liesbos in het W en de Haagdijk in het O. Geleidelijk zijn in de loop der tijd stukjes van het grondgebied ‘afgesnoept’ door de gemeente Breda, wat begon met de Haagdijk, die al in de 16e eeuw binnen de nieuwe grachten en vestingwerken van Breda werd getrokken, tot de gemeente in 1942 geheel werd opgeheven en verdeeld over de gemeente Breda en de nieuwe gemeente Beek.

Terug naar boven

Statistische gegevens

- In 1840 heeft de gemeente Princenhage 761 huizen met 5.237 inwoners, verdeeld in het gelijknamige dorp 151/1.250 (= huizen/inwoners) met de buurtschappen Steenweg 41/154, Heuvel 22/165, Vloed 14/70, Overa 20/144, Boeimeer 11/89, Hout 11/116, Effen 32/197, Rith 29/184, Bagven 29/210, Lies 23/153, Vuchtschoot 21/132, Vaareind 46/271 en Moleneind 20/127, en dorp Beek (= het latere Prinsenbeek) 80/545 met de buurtschappen Westrik 8/69, Groot Overveld 75/497, Klein Overveld 32/210, Burgst 12/86, Overbroek 6/50, Heilaar 14/104, Gageldonk 10/47, Buurstedeheike 26/181 en Emer 28/186.

- De huidige kern Princenhage heeft ca. 3.500 huizen met ca. 9.000 inwoners, met letterlijk daarnaast nog ruim 3.000 huizen met ca. 8.000 inwoners in de wijk Heuvel.

Terug naar boven

Geschiedenis

De naam Mertersem, zoals Princenhage in de middeleeuwen werd genoemd, bewijst dat er al in die tijd een nederzetting was. Van hieruit is later de ontginning in zuidwestelijke richting gegaan, verder De Rith in. Vóór 1800 werd de gemeente bestuurd door een schout en zeven schepenen. De ‘schepenbank’ werd in 1328 ingesteld. In 1845 kwamen de zusters penitenten-recollectinen van Etten hierheen. Zij woonden eerst in de oude pastorie (gebouwd in 1635 door pastoor Holthuysen). In 1877 liet het kerkbestuur een nieuw klooster bouwen, dat in de jaren zeventig is afgebroken.

Als gemeente was Princenhage een overwegend agrarische gemeenschap, die geheel samenviel met de Sint Martinusparochie. De oppervlakte bedroeg aanvankelijk zo’n 6.500 hectare. In de 18e eeuw schommelde het inwonertal rond de 3.000. Wezenlijke groei van de bevolking vond pas plaats in de 19e eeuw en natuurlijk, vooral na de annexaties door Breda, met daaruit voortkomende nieuwbouwprojecten, in de 20e eeuw.

Tiendakkerdorp
"Eerst stond hier de kerk, pas daarna ontstond het dorp. Volgens historisch-geograaf dr. Karel Leenders is de huidige dorpskern pas ontstaan nadat de kerk gebouwd was. De bouw van de Martinuskerk begon in 1402. De nederzetting bij de kerk wordt voor het eerst vermeld rond 1500 en wordt meestal aangeduid als bij de Haagkerk. In de vroege 17e eeuw noemt men deze nederzetting kortweg Kerk en pas later duikt de naam Dorp op. Leenders ziet duidelijke parallellen tussen deze ontwikkeling en de typologie van het tiendakkerdorp. De gehuchten van Princenhage waren volgens Leenders streken met een verspreide bebouwing en tal van kerkwegen die naar de kerk liepen, die eenzaam in de Kerkakker stond en pas later een centrum van een nederzetting werd. De Haagsemarkt is ontstaan als een verbreding van de weg van Breda naar Bergen op Zoom (via de Haagweg, de Liesbosstraat, de Liesboslaan en de Sprundelsebaan). Waarschijnlijk rond 1500 is midden op deze weg een huis gebouwd en is een gedeelte van de weg afgesplitst als boomgaard hiervan, waardoor de huidige Liesbosstraat en Doelenstraat ontstonden en de Markt zijn driehoekige vorm kreeg.

Haagsemarkt
De oudste aanduiding voor de Haagsemarkt is Plaats. Toponymist Chr. Buiks vond een vermelding in 1576: ‘omtrent de Haechkercke, noordwaarts aende Plaetse’. Andere vermeldingen zijn ‘de strate ofte Pletse’ in 1665, ‘In de Cuype oft Pletse’ in 1672 enzovoorts. Plaats betekent volgens Buiks dorpsplein. Soms gebruikt men ook singel, heuvel en kerk als aanduiding voor het dorpscentrum. Plaats komt in Breda ook frequent voor als aanduiding voor een verhard pleintje bij een huis. Hier echter is het een plein bij de kerk in het centrum van het dorp. Waarschijnlijk is het woord van zuidelijke oorsprong. Vanaf de veertiende eeuw zou ‘plaats’ in Vlaanderen het woord ‘dries’ als benaming voor het dorpsplein hebben verdrongen. In Vlaanderen is plaats de meest gangbare aanduiding voor een dergelijk plein. In de Baronie komt de term onder andere voor in Ginneken, Breda en Oosterhout.

Een andere aanduiding is Kuip. Buiks vond vermeldingen van deze naam van 1672 tot en met 1790. Kuip betekent letterlijk de bebouwde kom, maar aangezien het dorp Princenhage aanvankelijk nauwelijks groter was dan alleen de Haagsemarkt, vallen deze twee aanduidingen zowat samen. Dorp betekent weer hetzelfde als Kuip. Buiks vond aanduidingen van Dorp in de zin van de huidige Haagsemarkt van 1610 tot en met 1734. Markt, Haagsemarkt. De aanduiding Markt moet pas laat in gebruik zijn gekomen, waarschijnlijk pas in de 19e eeuw. Buiks vond een vermelding van de Markt uit 1837. Op 31 juli 1907 is de straatnaam Markt officieel door de gemeenteraad bevestigd. Na de annexatie van 1942 is de naam gewijzigd in Haagsemarkt, om verwarring met de Ginnekenmarkt en de Grote Markt in Breda te voorkomen." (bron: Erfgoedweb Breda)

Als je je nader wilt verdiepen in de geschiedenis van deze voormalige gemeente, kun je terecht bij de volgende instantie en literatuur:

- "Stichting Princenhaags Museum (Haagweg 334) heeft zich ten doel gesteld het culturele erfgoed van Princenhage te bewaren, te documenteren en door thema-tentoonstellingen dichter bij haar bewoners, oud-bewoners en alle andere belangstellenden te brengen. Veel werk wordt belangeloos verzet door de leden van het stichtingsbestuur en andere vrijwilligers. Het Princenhaags Museum organiseert twee tentoonstellingen per jaar: in de eerste en de laatste drie maanden van het jaar. Voor openingstijden zie de pagina Exposities. Verder zijn wij iedere woensdag van 10.00-12.00 uur geopend. Rondleidingen zijn op aanvraag mogelijk."

- Verhalen over de geschiedenis van Princenhage op de site van het Brabants Historisch Informatie Centrum (BHIC).

- In 1998 heeft het dorp het 800-jarig bestaan gevierd. Daar past echter wel een kanttekening bij. Ca. 1198 is het jaar van een document waarin de plaatsnaam Haga voor het eerst voorkomt. Echter het grondgebied is al veel langer bewoond geweest. Voor nadere informatie hierover zie het artikel Princenhage 800 jaar door dr. Karel Leenders.

- Eind 2018 is het standaardwerk 'Veldnamen in de voormalige gemeente Princenhage' verschenen (zie onder de link het menu 'Erfgoedrapporten, overig'). Auteur C.J.M. (Christ) Buiks, kaarten H. de Kievith. Uitg. gemeente Breda. Erfgoedrapport 60. 27 delen, 2455 pag. Kleine oplage op papier. De 27 delen zijn via de link ook online te lezen. "U leest het goed: 2455 bladzijden. Princenhage was een oude en omvangrijke (5 bij 13 kilometer) gemeente ten westen van Breda, die al vroeg (d.w.z. 1650) bijna geheel ontgonnen was. Daardoor gaat het hier om heel veel namen en omdat de archieven ons vanaf 1400 goed gezind zijn, ook nog heel veel vermeldingen.

Ik ben er heel lang geleden (1977-1985) aan begonnen en Jos Molemans heeft me er toen nog bij geadviseerd. Maar de klus was me te groot. Nu is hij dan eindelijk afgerond door Christ Buiks, gebruikmakend ook van wat ik en Molemans destijds al uitgeplozen hadden, en met verschrikkelijk veel dat hij zelf toevoegde. En zelfs dan zag ik nog dat er dingen ontbreken... Het werk bestaat uit een deel per gemeentelijk onderdeel (een al dan niet bewoonde streek), met grote kadasterkaarten (hier: 1827) waarin veel namen bijgetekend zijn; en een dik inleidend deel waarin ook de literatuur, archieven etc. verantwoord worden." Aldus de aankondiging van dr. Karel Leenders bij de verschijning van het werk.

Terug naar boven

Recente ontwikkelingen

- W van Princenhage is de afgelopen jaren het een en ander veranderd op infrastructureel gebied, in verband met de aanleg van de Hogesnelheidslijn (HSL-Zuid). Op deze plek kon de HSL, vanwege de snelheid van maar liefst 300 km per uur, de bochten in de 'oude' A16 niet volgen. Een grote ruimte tussen de HSL en de A16 zou het gevolg zijn. Er is daarom gekozen voor een verlegging van de A16, zodat op deze manier alsnog wordt ‘gebundeld’. Dat is logisch en werkt kostenbesparend, omdat de A16 de afgelopen jaren verbreed moest worden (naar twee keer drie rijstroken) en dus toch ‘op de schop’ moest. Als gevolg van deze verlegging is er ruimte ontstaan tussen de ‘infrabundel’, zoals dit wordt genoemd, en Princenhage. De gemeente Breda heeft een Structuurvisie Breda-West vastgesteld, waarin onder meer ter hoogte van het dorp wordt uitgegaan van een bedrijventerrein in deze ruimte. Verder is Knooppunt Princeville ook drastisch gereconstrueerd, waardoor een rechtstreekse, ‘verkeerslicht- en fileloze’ aansluiting van de A16 op de A58 is ontstaan.

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

- Een aanvraag tot beschermd dorpsgezicht voor Princenhage in 2011 is door het Rijk niet gehonoreerd. Zij vond dat de bescherming van bijzondere objecten in bestemmingsplannen diende te worden geregeld.

- De Haagsemarkt (waarvoor zie ook het hoofdstuk Geschiedenis) is het 'dorpsplein' van Princenhage. Er staan diverse monumentale panden aan dit plein, zoals het voormalige Raadhuis uit 1792 (thans in gebruik als kantoor en trouwzaal), met daar achter de Sint-Martinuskerk. Ook staat er de hardstenen rococo-dorpspomp uit 1769. Op een hoek staat onder meer het pand van Vleeschhouwerij A. Speek. Op de andere hoek staat sinds 1510 Het Roode Hert, de lokale herberg, sinds 1935 een café-restaurant. In 1890 werd het Roode Hert een stoomtramstation. Het pand De Prins Cardinaal op Haagsemarkt 10 dateert van 1709. In 1898 werd naar aanleiding van de inhuldiging van prinses Wilhelmina tot koningin een gedenknaald neergezet. In 1930 is deze naar het Heuvelplantsoen verplaatst. Tegenwoordig zijn er diverse winkels gevestigd. De Haagweg begint op de Haagsemarkt.

- De RK Martinuskerk in Princenhage (Haagsemarkt 2) zou er al vóór 1250 geweest zijn, deze wordt echter pas in 1261 expliciet genoemd. “De Martinuskerk bezit een sterk gewijzigde 14e- of vroeg 15e-eeuwse westtoren, een in steen overwelfd koor met zware steunberen en spitsboogramen met natuurstenen profileringen, een dwarspand uit 1499 met rijkere steunberen en sacristie en een schip dat van 1520 tot 1564 gebouwd werd. Dwarspand en schip hebben houten tongewelven. In 1873 brandde de kerk uit. Daarna werd zij naar plannen van P. Cuypers door J. van Langelaar hersteld. De bekapping werd herbouwd, de kerk kreeg nieuwe traceringen en beglazing en de westtoren werd in neogotische vormen verhoogd, waarbij de hoge spits en de hoektorentjes tot stand kwamen. Gelukkig werd het schip ongewijzigd herbouwd.

Wij vinden hier een interessant verlichtingssysteem. De zijbeuken bestaan als het ware uit een reeks kapellen met dwarse tongewelven die de plaatsing van hoge ramen in topgevels mogelijk maken. Hierdoor ontstaat een goede verlichting, behalve in het middenschip. Hier bracht men in de zwikken tussen de scheibogen tudorboogramen aan, een esthetisch minder bevredigende oplossing. P. Cuypers heeft het systeem van dwarse kapellen later toegepast in zijn kerk te Neerbosch (Gelderland), Van Langelaar gebruikte het onder meer in zijn kerk te Hoogerheide. Schip en dwarspand hebben spitstongewelven zonder trekbalken, de profielen van het stenen ribgewelf van het koor lopen teniet op de ronde kolonetten. In de koorsluiting bevindt zich een sluitsteen met het Lam Gods. In de bevloering liggen nog enkele 17e eeuwse zerken” (31).

- De RK kerk van Onze Lieve Vrouw van Altijddurende Bijstand in Princenhage, in de volksmond ook wel 'het ledikant', aan het Mgr. Nolensplein in de Heuvel, is in 2011 verbouwd tot multifunctioneel centrum. Ook de pastorie is erbij betrokken. Het kerkgebouw maakt nu deel uit van het Huis van de Heuvel. Een complex van 6000 vierkante meter voor onder meer twee basisscholen, buurthuis De Vlieren, kinderopvang en gymzaal. Er is een soort 'doos in een doos' gebouwd met een compleet nieuwe infrastructuur van licht, water en riolering. De raampartijen van glas-in-lood zijn gerestaureerd. De kerk is in 1952 gebouwd en ontworpen door architect Granpré Molière (Delftse School). Typerend is vooral de vlakke voor- en achtergevel, geïnspireerd op de Byzantijnse architectuur. Het rijksmonument is in 2008 aan de eredienst onttrokken. De parochie is verhuisd naar het pand van de bakker, ook op het plein.

- De imposante RK Annakerk in Princenhage (Haagweg 1) dateert uit 1905. Het is een neogotische kruisbasiliek met vijf beuken. De architect is Joseph Cuypers. Het heeft een spitsboogvormig portaal. De pastorie in art-nouveaustijl is gebouwd in 1904 door architect F.P. Bilsen. De kerk is in 1997 leeg komen te staan omdat de exploitatie wegens teruglopend kerkbezoek te duur werd. Sloop was een optie, maar dankzij restaurateur, aannemer en bouwbedrijf De Bonth van Hulten uit Nieuwkuijk, die samen met het bisdom Breda een plan maakte om de kerk te behouden, is het rijksmonument voor het nageslacht bewaard gebleven. De kerk is in 2001 gerestaureerd. Het interieur is omgebouwd tot kantoorruimte, onder de naam ANNAstede.

- Molen De Hoop in Princenhage (ook bekend als de Molen van Pals) (Liesboslaan 35) dateert uit 1839. Het is een ronde stenen stellingmolen, die dienst deed als koren- en schorsmolen. In 1898 brandde de molen uit. De toenmalige eigenaar bouwde de molen in hoog tempo opnieuw op. Mede uit oogpunt van prestige werd de romp flink verhoogd en werden de nieuwste technieken toegepast. De molen telt maar liefst 10 maalzolders en is met zijn 38 meter hoogte (en na wellicht ooit volledige restauratie: met bijna 50 meter hoge wieken) de hoogste korenmolen van de wereld. Het rijksmonument is van betekenis door zijn opmerkelijke hoogte, maar ook door de veelheid aan zeldzame, ambachtelijke elementen van de constructie en inrichting.

Zorgvuldige restauratie en nieuwbouw in één project. De korenmolen was sinds eind jaren ’20 al niet meer in gebruik en is sindsdien in verval geraakt. Een nieuwe functie liet lang op zich wachten, ondanks dat de molen een rijksmonument is. Het gebouw moest van de sloop worden gered door er een nieuwe bestemming voor te vinden. Om de herbestemming mogelijk te maken moest er een stuk nieuwbouw worden gerealiseerd, dat aansluit bij het rijksmonument. Dankzij de zorgvuldige restauratie door Oomen Architecten, in opdracht van eigenaar ir. J.B. Hof/Eleusis, zijn molen en pakhuis behouden voor de toekomst. Samen met de nieuwbouw is er een multifunctioneel complex gerealiseerd. Sinds de restauratie van de korenmolen bruist het weer van de activiteiten. Dankzij de nieuwbouw is er nu ruimte voor zakelijke evenementen, bruiloften en veel meer.

De restauratie van rijksmonument Korenmolen De Hoop in Princenhage is samen met de nieuwbouw van een winkel, appartement en dierenartsenpraktijk als één opdracht uitgevoerd, aan de hand van onderzoek door bouwhistoricus Dick Zweers. De nieuwbouw is gerealiseerd op de plaats waar vroeger het molenaarshuis heeft gestaan. Hierdoor is recht gedaan aan de oorspronkelijke compositie van de gebouwen en de daarmee samenhangende ontstane ruimte van het voorterrein. Als contrast met het monumentale metselwerk van de molenromp en het pakhuis is de nieuwbouw gerealiseerd in zwart hout. Op deze manier is een natuurlijke hiërarchie ontstaan, net als bijvoorbeeld bij de grote Vlaamse schuren, in samenhang met het veel kleinere maar toch belangrijkere stenen woonhuis van de boer." (bron: Oomen Architecten)

- Het voormalige Raadhuis van Princenhage (dat ook bekend staat als het 'Oostenrijkse Huis') staat aan de Haagsemarkt en is in 1792 ontworpen in classicistische stijl door de Bredase architect Herman Huijsers. Van zijn hand is ook het Raadhuis van Ginneken uit hetzelfde jaar. Beide gebouwen vertonen dan ook veel overeenkomsten. In het raadhuis waren onder andere een burgemeesterskamer en een secretarie. Onder het raadhuis bevond zich het cachot, waar arrestanten werden opgesloten. Na de opheffing van de gemeente in 1942, heeft het pand tot 1968 nog gefunctioneerd als gemeentehuis van de gemeente Prinsenbeek (daarna kwam er een gemeentehuis in dat dorp, aan de Groenstraat).

Het pand is in 1997 eigendom geworden van Henk Kroon, die er zijn bedrijf in stadsplattegronden in heeft ondergebracht. Kroon woonde reeds in Princenhage. Het gebouw blijft zijn representatieve functies voor de Princenhaagse gemeenschap behouden: “Sinterklaas en Prins Carnaval zullen hier als vanouds elk jaar op het bordes verschijnen”, aldus Kroon destijds bij de bekendmaking van zijn aankoop. Ook de trouwzaal wordt nog voor trouwerijen gebruikt. Het raadhuis is samen met de Sint Martinuskerk zeer beeldbepalend voor de Haagsemarkt.

- Het Bierreclamemuseum van Jan Hemmer in Princenhage is in 1990 begonnen met 'een paar bierviltjes'. Nu vind je er naast viltjes onder meer een collectie van 850 emaille reclameborden, een oude moutmolen, neonreclames, toogkasten, affiches, duwkarren, brouwerijmachines, spuug- en lekbakken, glazen, etiketten, flessen en asbakken. Tevens hoort er een ouderwetse kroeg bij, dus je hoeft het niet alleen bij kijken te laten…"In het Bierreclame Museum vind je de grootste verzameling oude Bierreclames van de wijde omtrek (Europa). De vaak zeer mooi ontworpen reclames bestrijken de periode van ongeveer 1900 tot 1960. Er zijn dan ook verschillende stijlen te bewonderen, zoals Art Deco en Jugendstil. Maar je kunt er ook bier proeven! Je mag een keuze maken uit veel verschillende bieren (of iets anders). Natuurlijk kun je dan plaats nemen aan een van de oude cafétafeltjes, of aan de bar, maar bij mooi weer ook in de biertuin. Bovendien zal er altijd sfeervolle muziek te horen zijn (soms live). Bovendien kun je in het Bierreclame Museum borrelen en feesten. We zijn geopend op zondag van 11:00-23:00 uur en op afspraak voor groepen groter dan 30 personen op alle andere dagen. De toegang is gratis!"

- Gevelstenen in Princenhage.

Terug naar boven

Evenementen en activiteiten

- "Stichting Princenhage, Dorp in Breda initieert en ondersteunt activiteiten die het dorpse karakter van onze wijk benadrukken. #ikmaakprincenhagemooier."

- Stichting Evenementen Princenhage (SEP) organiseert door het jaar heen allerlei evenementen, en zet ’t Aogje daarmee op de kaart als een gezellige en aantrekkelijke Bourgondische dorpskern, waar bewoners, ondernemers en verenigingen samen komen en genieten. De stichting wil zo zijn steentje bijdragen aan de Princenhaagse samenleving.

- Op 2e paasdag zijn er in Princenhage de Princenhaagse Kampioenschappen Eierwerpen (in 2021 voor de 10e keer). Er doen ca. 40 volwassenenteams en ca. 15 jeugdteams aan mee. De organisatie slaat er ca. 800 eieren voor in, die overigens allemaal over de verkoopdatum zijn, dus in die zin is er geen sprake van 'verspilling'. De bedoeling is dat men in teams van 3 personen - een werper, een vanger en een coach - probeert door het heelhuids vangen van een rauw ei telkens een volgende ronde te halen. Ieder team krijgt steeds 3 kansen. Breken alle eieren, dan is er een herkansing in de vorm van een ei-koppende coach. Zie hier de uitslagen 2018. En zie hier een videoreportage van editie 2018.

- Jaarlijks is er op de zondag voor Hemelvaart de Vrijmarkt in Princenhage (in 2021 voor de 29e keer), naar eigen zeggen "de leukste vrijmarkt van Brabant". Vermoedelijk is het altijd al snel volgeboekt, want we lazen dat men zich voor editie 2020 al vanaf 5 januari om 12.00 uur kon inschrijven.

- Op een zondag in juni (in 2021 voor de 57e keer) organiseert wandelsportvereniging WSV WIEGO de Bossenwandeltocht, met start en finish in Princenhage. Je kunt kiezen uit de afstanden 12, 20, 30 en 40 km.

- Avondvierdaagse (juni, in 2021 voor de 41e keer).

- De Tien van 't Aogje (hardloopevenement) (september). Voor een indruk van dit evenement zie de Aftermovie 'De Tien van 't Aogje' editie 2019.

- De Kermis van Princenhage begint op zaterdag voor de eerste zondag in oktober en duurt vier dagen.

- "De 30 enthousiaste vrijwilligers van Stichting Kerststal Princenhage zorgen er elk jaar weer geheel belangeloos voor dat er een levensgrote kerststal staat op de Haagsemarkt. Belangrijke taken van de vrijwilligers zijn vooral het waarborgen van de veiligheid en het welzijn van de dieren in de stal en van de bezoekers. De feestelijke opening van de stal met prachtige beelden en levende dieren vindt jaarlijks plaats rond 15 december op ‘kerststalzaterdag’ en wordt weer afgebroken rond Driekoningen. Het is begonnen in 1996, als initiatief van de Ondernemersvereniging. Omdat de gebruikte etalagepoppen niet stijlvol werden bevonden, werd al snel contact gezocht met kunstenaar Sim Cootjans, die de huidige beelden heeft gemaakt. Elly Smulders ontwierp belangeloos de kleding, die vervolgens door vrijwilligers is gemaakt.

Naast het opbouwen, afbreken, onderhouden en verzorgen van de levensgrote kerststal, organiseert de stichting sinds 2000 diverse activiteiten om de saamhorigheid en kerstsfeer in het 'dorp in de stad' te verhogen. De bekendste is de KerstCreatieRoute; een wandel- en puzzeltocht voor het hele gezin langs kerstcreaties, die door inwoners zijn gemaakt. Met de jaarlijkse bijdrage van Rabo ClubSupport en overige donaties lukt het de stichting elk jaar weer om de kerststal in volle glorie op te bouwen. Daarnaast wordt het geld gebruikt voor o.a. verzekeringen, onderhoud, drukwerk en het organiseren van de KerstCreatieRoute. De dagelijkse verzorging van de dieren en de zorg voor de kostbare beelden gebeurt door vrijwilligers. De levensgrote kerststal is voor Princenhage dan ook een niet meer weg te denken onderdeel van de Kerstmarkt en een prachtige kerstbeleving voor jong en oud! “Als je ziet hoe blij de kinderen zijn die onze stal bezoeken en hoe vrolijk ze worden als ze drie weken lang de ezel en de schapen zien; daar doen we het voor!”, aldus Henk Dijkers, Voorzitter Stichting Kerststal." (bron: Magazine Rabobank Breda)

Terug naar boven

Literatuur

- Nieuwe en/of tweedehands boeken over Princenhage (online te bestellen).

Terug naar boven

Links

- Algemeen: - Site van en over Princenhage.

- Nieuws: - "Stichting Wijkblad Princenhage brengt al sinds 1967 - in 2000 dus al jaargang 53! - 40 maal per jaar een Wijkblad uit, dat huis aan huis wordt bezorgd in de gelijknamige kern, Westerpark en een deel van de Heuvel, met een oplage van 6.500 exemplaren. Daarnaast hebben we onze website om nieuws te brengen, aankondigingen te doen, verslag te leggen van activiteiten etc., alsmede via Facebook en Instagram. De inhoud wordt verzorgd door de redactie. De redactieleden zijn vrijwilligers, die hier dus niet voor worden betaald. Het gehele blad wordt bekostigd uit advertentieopbrengsten en giften. Redactionele inhoud, advertenties en bezorging verlopen in eigen beheer van de stichting. De opmaak en het drukken gebeurt via DRD-support." Op de site kun je via het menu 'Wijkblad digitaal' het Wijkblad ook online lezen, ook oudere nummers, vanaf jaargang 2014.

- Belangenorganisatie: - "In de wijken van Breda zijn wijkraden ingesteld, die de schakel vormen tussen de burgers en het stadsbestuur. Wij hebben ervoor gekozen onze wijkraad 'Dorpsraad Princenhage, Dorp in Breda' te noemen. Hiermee wordt tot uitdrukking gebracht dat de wijk nog altijd vele karakteristieke kenmerken heeft behouden van het dorp dat het voor de annexatie van 1942 was. En dat slaat niet alleen op de gezellige Haagmarkt met zijn prachtige bebouwing. Dat slaat vooral op het verenigingsleven dat met zijn onderlinge samenhang een onzichtbare, maar duidelijk aanwezige infrastructuur vormt waarop het dorpse leven stoelt. Het overgrote deel van de bewoners voelt zich thuis in dit dorpse karakter. Tegelijkertijd worden de voordelen genoten die elke wijk van Breda toekomen. De Dorpsraad is een vereniging waar elke inwoner lid van kan zijn zonder overigens contributie te betalen. Op de site van de Wijkkrant, onder het menu 'Dorpsraad', kun je alle nodige informatie vinden over de Dorpsraad en waar de bestuursleden mee bezig zijn."

- MFC's: - "Sociaal cultureel centrum De Koe is vernoemd naar brouwerij De Koe, die tot 1950 actief was op de huidige plaats van het cultureel centrum. Gemeente Breda streeft naar een vitaal en sociaal Breda. Een samenleving waarin mensen mee kunnen doen, hun talenten kunnen ontplooien, regie voeren op hun leven en een 'thuis' hebben. Belangrijke thema’s zijn: betrokken zijn, ontmoeten en opgroeien. Om invulling te geven aan deze drie thema’s zijn ruimtes nodig waar mensen deze activiteiten kunnen organiseren, elkaar tegen kunnen komen en waar voorzieningen zijn die aansluiten op hun behoeften. Sociaal cultureel centrum de Koe is de ontmoetingsplaats voor iedereen in Princenhage en omgeving. Het is een combinatie van een historische Vlaamse Schuur voor culturele en zakelijke activiteiten en een moderne theaterzaal voor uitvoeringen, zoals toneel, zang en dans, maar ook feesten, repetities en exposities. Het is de thuisbasis van veel verenigingen. De Koe is zeven dagen per week geopend van 8.00-02.00 uur. Iedereen is welkom, ook als je niet in Princenhage of Breda woont. Geniet van de huislijke sfeer met een moderne vorm van dienstverlening."

- "Het gebouw op Doelen 36 is rond 1932 gebouwd voor de St. Bernardusschool. In 1993 krijgt het pand de naam 'De Dobbelsteen' en wordt het geschikt gemaakt voor verenigingen. In augustus 2011 krijgen de gebruikers te horen dat ze 'eruit moeten', want de eigenaar, gemeente Breda, wil het gebouw commercieel gaan exploiteren. De groep en hun medegebruikers hebben tot 1 februari 2012 de kans gekregen om het zelf 'onkostenvrij' te krijgen voor de gemeente, anders zullen ze moeten gaan verkassen. Eind 2012 hebben de gebruikers toestemming gekregen om zelfstandig de exploitatie van het gebouw voort te zetten. Hiervoor is een coöperatie opgericht. Bewoners en ondernemers uit Princenhage kunnen lid worden van deze coöperatie. Zo konden de financiën bij elkaar worden gebracht om het gebouw te kopen. Bij de start van de obligatie-actie in 2013 zijn ca. 1.000 obligaties verkocht; een duidelijk teken dat veel inwoners het belang van het behoud van dit sociaal-culturele gebouw met zijn functies steunen.

In juni 2014 was de officiële overdracht aan de nieuwe eigenaar, coöperatie 'de Brede Sociëteit Princenhage', met als werknaam Coöperatie De Dobbelsteen. Hiermee is het gebouw weer terug in handen van de lokale gemeenschap. De oude gebruikers blijven op hun eigen plek hun activiteiten houden en er zijn nieuwe gebruikers bij gekomen. Zo is Scoutshop Breda in de westvleugel van het gebouw getrokken. De huidige gebruikers van het pand zijn: Scouting Sint Martinus, Scoutshop Breda, Sociëteit Doel-Punt (maatschappelijke ontmoetingsplek), Popkoor BSUR (= Be As U Are), de Hobbyclub (Klus & Knutsel groep voor kinderen), basisschool KBS De Sinte Maerte, BSO Prinsheerlijk en Peutertuin De Ukkepuk." (bron: Scouting Sint Martinus)

- Jeugd en jongeren: - Scouting Sint Martinus dankt zijn naam aan de Sint Martinuskerk in het dorp. Zodoende vieren zij elk jaar mee met de Sint Martinusviering (11 november). Niet geheel toevallig dus, zijn de leden van de Tinus echte carnavallers. Deze Scouting kent de speltakken Bevers, Kabouters, Welpen, Gidsen, Verkenners, Explo's, Pivo's en Tinusstam (21+).

- "Al sinds 2002 zet Stichting S.K.I.P. zich in voor kinderen uit Princenhage en omgeving. Het doel van onze stichting is het organiseren van activiteiten voor alle basisschoolkinderen uit onze omgeving. Per jaar organiseren wij zeven à acht activiteiten waarbij alle basisschoolkinderen welkom zijn. Activiteiten zijn, in de meeste gevallen, dan ook gratis te bezoeken. Op onze website kun je vinden welke activiteit er binnenkort zal plaatsvinden. Ook kun je je gelijk aanmelden om deel te nemen. Heb je een activiteit bezocht? Bezoek dan onze fotopagina en kijk of je jezelf terug kunt vinden."

- Muziek: - Bij Jongerenkoor Princenhage (JKP) zijn nieuwe leden altijd welkom (zowel zangers als mensen die een instrument bespelen). Momenteel hebben ze ca. 25 leden. Elk jaar hebben ze verschillende activiteiten zoals een koorweekend, de oliebollenactie, dagjes weg en de Weilandgames. Tevens nemen zij deel aan de Grote Clubactie en Jantje Beton. Jaarlijks zijn zij deelnemer van het Nationale Jongerenkorenfestival in Rijsbergen. Een competitie voor jongerenkoren uit heel Nederland. Ze nemen ook deel aan een aantal ad-hoc concerten waar ze de zang verzorgen. Ze repeteren iedere vrijdagavond van 20.00-21.30 uur in de Martinuskerk. Maandelijks zingen zij tijdens een dienst en ze zingen ook extra tijdens Kerst, Pasen en Carnaval.

- De band Aogse Bluf heeft in 2021 haar 33-jarig jubileum gevierd (in de carnavalswereld rekent men voor jubilea in eenheden van 11 jaar).

- Sport: - Sinds 1985 is Badmintonclub Princenhage (BCP) voor junioren en senioren een begrip op recreatief gebied in sportminnend Breda en omstreken. Met meer dan 100 leden zijn ze een van de grootste badmintonverenigingen in de regio Breda. Het niveau varieert van puur recreatief tot gevorderd. Sommigen spelen voor de lol, anderen om te winnen. Iedereen is bij hen welkom, spelplezier staat bij hen voorop. Ze spelen volgens het “afhangsysteem”. Dit systeem bevordert het rouleren van de spelers waardoor spelers steeds met andere tegenstanders en partners te maken krijgen.

- Tennispark Princenhage is er sinds 2016. Ze hebben 4 all-weather tennisbanen waardoor er het hele jaar buiten kan worden getennist. Direct vanaf het begin hebben ze rond de 400 leden, senioren en junioren. Regelmatig worden er gezellige toernooien georganiseerd waarbij sportiviteit en gezelligheid centraal staan. Verschillende jeugd- en senioren-competitieteams spelen op verschillende dagen mee in de voorjaars- en najaarscompetitie.

Reacties

(8)

- Het 'streekje' De Rith vind ik wat denigrerend klinken.
- Het voormalige raadhuis ligt op de Haagsemarkt en staat voor de St. Martinuskerk. Het werd ook jaren gebruikt als gemeentehuis voor de gemeente Prinsenbeek.

Dank voor uw tips! U hebt gelijk; het is niet zo bedoeld, maar kan inderdaad wel zo overkomen, dus weg ermee, zoals ik ook overal de term 'dorpje' heb aangepast; iets is een streek of dorp, hoe groot of klein ook. Het voormalige raadhuis heb ik ook aangevuld/aangepast, en ook verder nog wat aanpassingen doorgevoerd; inmiddels 'doodlopende' links verwijderd dan wel aangepast, inmiddels niet meer van toepassing zijnde evenementen verwijderd, en een aantal onderwerpen inhoudelijk geactualiseerd en toegevoegd. De pagina is nog niet af, met name m.b.t. het verenigingsleven; dat wordt later in het jaar nog aangevuld (de site beoogt eind dit jaar inhoudelijk helemaal gereed te zijn).
Met vriendelijke groet, Frank van den Hoven, hoofdredacteur Plaatsengids.nl

Geen commentaar maar een vraag. In de Heilaarstraat (alias het Kerkstraotje) was een slagerij gevestigd van Schrauwen. Deze slager werd in de volksmond "Pilleke" genoemd. Wie kan mij vertellen wat deze naam inhoudt?

Ik heb een aparte pagina gemaakt voor de Princenhaagse wijk Heilaar: https://www.plaatsengids.nl/heilaar, waar de Heilaarstraat onder valt. En op het internet slechts 1 vermelding van de door u vermelde bijnaam gevonden, die daar onder een link in het hoofdstuk Geschiedenis te vinden is. Helaas zonder verklaring. Maar ik heb tevens zojuist gevonden dat er een Princenhaags Museum is. Die gelinkte pagina op de pagina van Heilaar staat ook op de site van dat museum. Het museum heb ik nu hierboven vermeld, in het hoofdstuk Geschiedenis. De beheerders weten veel van Princenhage in vroeger tijden, en kennen ook veel mensen die daar veel van weten. Dus als ik u was zou ik hen mailen of hun museum bezoeken. De kans lijkt me groot dat zij of een hunner relaties een antwoord weten op uw vraag.
Met vriendelijke groet, Frank van den Hoven, hoofdredacteur Plaatsengids.nl

Het is Haagsemarkt en niet Haagse Markt. Laten we het eens en voor altijd eens goed benoemen. Dank.

Ik heb alle 14x gecheckt dat ik deze straat hierboven heb vermeld en die bleken allemaal goed gespeld. Dus graag gedaan dat ik hier destijds kennelijk zelf al zo goed op heb gelet.
Bij een reactie bleek het 1x verkeerd gespeld. Die heb ik aangepast.
Met vriendelijke groet, Frank van den Hoven, hoofdredacteur Plaatsengids.nl

Hoi, in onderstaande kom ik Gemeren onder de Hage (Princenhage) tegen, weet iemand waar dit Gemeren heeft gelegen ???

Nederduits Gereformeerd trouwboek 1651-1746
Bron: doop-, trouw- en begraafboekenSoort registratie: DTB trouwakte(Akte)datum: 09-03-1659Plaats: Princenhage
Bijzonderheden:
Datum ondertrouw: 15-02-1659

Bruid
Dingena Marijnis Jan Hendrickx Sijps
wonende te Gemeren (onder de Hage)

Bij voorbaat dank,

mvgr, Cornelis Vos

Als er iemand reageert, laat ik het u weten. U zou ook de 26 delen van het hierboven onder Geschiedenis gelinkte standaardwerk 'Veldnamen in de voormalige gemeente Princenhage' kunnen doorkijken. De kans is groot dat deze naam daarin vermeld wordt.
Met vriendelijke groet, Frank van den Hoven, hoofdredacteur Plaatsengids.nl

Reactie toevoegen