Martenshoek

Wijk
Midden-Groningen
Veenkoloniën
Groningen

martenshoek_ansichtkaart_ca._1900.jpg

Reeds kort na de introductie van de prentbriefkaart in ons land (1892) verschenen er prachtige kaarten van Martenshoek. Deze dateert van kort na 1900.

Reeds kort na de introductie van de prentbriefkaart in ons land (1892) verschenen er prachtige kaarten van Martenshoek. Deze dateert van kort na 1900.

Martenshoek

Terug naar boven

Status

- Martenshoek is een voormalig dorp, tegenwoordig wijk*, in de provincie Groningen, in de streek Veenkoloniën, gemeente Midden-Groningen. T/m 31-3-1949 gemeente Hoogezand. Per 1-4-1949 over naar gemeente Hoogezand-Sappemeer, in 2018 over naar gemeente Midden-Groningen.

* Martenshoek is tot ver in de 20e eeuw wel als aparte woonplaats beschouwd geweest, getuige bijv. oude ansichtkaarten (waarvan je er een op deze pagina afgebeeld ziet). De kern heeft in 1978 echter, in tegenstelling tot bijv. het W buurdorp Foxhol, geen eigen postcode en plaatsnaam gekregen, vermoedelijk omdat het toen reeds aan het dorp Hoogezand was vastgegroeid, en de gemeente het daardoor in toenemende mate als wijk van Hoogezand zal zijn gaan beschouwen. In ieder geval sinds genoemd jaar is deze kern dus formeel geen woonplaats meer maar een wijk van het dorp Hoogezand.

- De wijk valt, ook voor de postadressen, onder het dorp Hoogezand.

- De wijk Martenshoek ligt binnen de bebouwde kom van Hoogezand, maar heeft zelf geen plaatsnaamborden, en ook geen gelijkluidende straatnaam, zodat je ter plekke nergens aan kunt zien dat en wanneer je de wijk binnenkomt en weer verlaat. Dat verbaast ons, omdat het toch een oude en best grote kern is met vroeger en ook tegenwoordig nog altijd een duidelijke eigen identiteit (tekenen daarvan zijn bijvoorbeeld het winkelcentrum met de wijknaam en de jaarlijkse hardloopwedstrijd en Jaarmarkt met de wijknaam). Dat mag dan best ter plekke met eigen wijkbordjes worden aangegeven (hint...).

- Onder de kern Martenshoek valt ook een deel van het vroegere dorpje Foxham.

Terug naar boven

Naam

In het Gronings
Houk.

Oudere vermeldingen
1652 kopie 1768 St. Martenshoek, 1668 Martens-hoeck.

Naamsverklaring
De nederzetting is genoemd naar kerkpatroon Sint Martinus. Een nogal fantasierijke overlevering uit 1668 zegt dat 'Martens-hoeck' zijn naam dankt aan een waard Marten die hier als eerste woonde.(1)

Terug naar boven

Ligging

De wijk ligt direct W van de dorpskern van Hoogezand, NO van Kropswolde, ZO van Foxhol. Het gebied dat vandaag de dag* tot Martenshoek wordt gerekend, wordt in het W begrensd door de N366 (Woldweg), in het N door het (nieuwe) Winschoterdiep, in het O door het Kieldiep (dat O langs de Abramskade loopt), en in het Z door de spoorlijn, met dien verstande dat de bebouwing aan de Spoorstraat-Zuid Z van de spoorlijn allicht ook nog tot de wijk zal worden gerekend.
* Na de integratie van het voormalige dorpje Foxham in deels het dorp Foxhol, deels de wijk Martenshoek, waarvoor zie verder bij Geschiedenis.

Terug naar boven

Statistische gegevens

In 1840 omvat de buurtschap Martenshoek 69 huizen met 570 inwoners. Tegenwoordig omvat de wijk ca. 550 huizen, een handvol woonschepen en ca. 250 bedrijfsgebouwen, met ca. 1.350 inwoners.

Terug naar boven

Geschiedenis

Kerspelen
Martenshoek viel vroeger deels onder het kerspel Kropswolde, deels onder het kerspel Hoogezand.

Scheepvaart en handel
Bij Martenshoek ligt het begin van het Hoogezandse Winschoterdiep. Toen de stad Groningen begon met de exploitatie van de veengronden, is als eerste het Abrams Diepje vanaf het Foxholstermeer vergraven tot kanaal tot aan het tegenwoordige Martenshoek. Van daar af verliet men de loop van dit diepje en groef men het kanaal met een bocht zuidwaarts, om het “Hooge Sandt” heen. Aan het eind van deze bocht kwam de sluis, de reden voor de bloei van deze kern. Hier ontstond een levendig knooppunt. Drie eeuwen lang was dit de belangrijkste toegangspoort en afvoerweg over water naar en van het uitgebreide veenkoloniale kanalenstelstel. Nog tot in het derde decennium van de 20e eeuw werden jaarlijks gemiddeld 40.000 schepen in de Martenshoekster sluis (“Sluiskade”) geschut.

Reeds in de 18e eeuw is het gebied rond Martenshoek gegroeid als toegangspoort van de Veenkoloniën. De sluis alhier was de enige mogelijkheid om per schip de stad Groningen te bereiken. Door deze centrale ligging heerste er dagelijks grote drukte. De bedrijvigheid rond de sluis zorgde voor een florerende handel. Naast schippers, kooplieden en noeste arbeiders gingen ook gezinnen zich hier vestigen. Schippervrouwen maakten van de gelegenheid gebruik om inkopen te doen en er waren diverse bedrijven gevestigd die scheepsbenodigdheden leverden. Ondanks dat veel historische elementen zijn verdwenen, zijn er ook nog veel bewaard gebleven. Ook straatnamen als Sluiskade, Werfkade en Kieldiep herinneren nog aan vroeger tijden.

Station
In 1905 krijgt Martenshoek een station aan de spoorlijn Harlingen-Nieuweschans. Het is nog altijd in functie. Een stationsgebouw heeft het station nooit gehad. Tot 1970 was er een houten haltegebouwtje op de perrons, van 1970 tot 1988 was er een 'abri'.

Unieke auto uit Martenshoek
Harm Landeweer, die hier een machinefabriek had, bouwde tussen 1902 en 1906 een auto met een 1,75 pk De Dion Bouton eencilindermotor. Hij noemde zijn auto een 'vierwielige motorfiets' (of quadrycycle?). Volgens de beschrijving had de proefauto zitzadels en woog hij ongeveer 220 kg. Het was een vierzitter (later omgebouwd tot zespersoons), waarmee de eerste rit werd gemaakt op 10 augustus 1904. De gemiddelde snelheid van een reeks testritten was 22 km/u, het gemiddelde benzineverbruik 1 liter op 25 kilometer. Helaas is het bij dit ene exemplaar gebleven.

- In 2011 is door de gemeente Hoogezand-Sappemeer de Jaap Westerdiep-lezing in het leven geroepen, om de naamgever te eren voor zijn bijdrage aan de gemeente en aan Westerbroek in het bijzonder. De lezing wordt om de twee jaar gehouden door iemand die een bijdrage levert aan historisch onderzoek in of naar de gemeente Hoogezand-Sappemeer. De 2e lezing, in 2013, werd gehouden door Jan Helmers en ging over de resultaten van zijn onderzoek naar het onstaan en de ontwikkeling van de kernen Martenshoek en Foxham, die nauw met elkaar verbonden waren en zijn. Er is een boekje van verschenen, dat via de link ook online is te lezen. Een zeer interessant artikel, dat uitvoerig ingaat op de vroegere complexe situatie ter plekke qua geografie, waterlopen en dergelijke.

- Nieuwswebsite Groot Groningen heeft d.d. 31-1-2018 een interview met de in Martenshoek geboren en getogen - en ook in de vorige alinea reeds vermelde - Jan Helmers, waarin hij vele wetenswaardigheden over deze kern onthult. O.a. over de haven die eigenlijk geen haven was maar een verlaat (sluis), die door de drukte de naam Drukke Verlaat kreeg. Over de scheepswerven en aanverwante bedrijvigheid, en wat daar de oorzaak van was. Over dat Martenshoek tot begin 20e eeuw na Rotterdam het drukste scheepvaartknooppunt van Nederland was. Over de ijzergieterijen, en het Oude en het Nieuwe Winschoterdiep.

Terug naar boven

Recente ontwikkelingen

- De Initiatiefgroep Werfkade wil de kans verkennen en benutten om samen met ontwerpers en bouwers hun idee voor alternatief bouwen, wonen en werken te realiseren. De bouwwerken moeten voor verschillende functies gebruikt kunnen worden, bijv. om in te wonen en werken, als publiekstrekker of als werkplek alleen. De initiatiefnemers zijn anno 2017 hun plannen aan het uitwerken voor het Helmersterrein aan de Werfkade in Martenshoek. De gemeente staat er welwillend tegenover en wacht de concretisering van de plannen af.

- Om aan de huidige veiligheidseisen te voldoen, heeft Waterschap Hunze en Aa's in 2015 de kades in Foxham verhoogd. De bestaande houten beschoeiing was niet geschikt om te worden opgehoogd. Deze is daarom vervangen door stalen damwanden met een betonnen afdeksloof. Het betreft de kades langs de wegen Korte Groningerweg (voor zover gelegen O van de Woldweg) en Foxham, voor zover gelegen W van de eveneens in 2015 aangelegde keersluis (ter hoogte van de firma QEW Engineered Rubber (voorheen Trelleborg), O van de voormalige kerk.

- Bestemmingsplan Martenshoek.

Terug naar boven

Huidige situatie

"De scheepvaartgebonden functies heeft Martenshoek in de loop der tijd grotendeels verloren. Toch herinnert zowel de bebouwing als het water (het enige niet-gedempte deel van het Winschoterdiep in Hoogezand-Sappemeer) nog sterk aan het verleden. De demping van het Winschoterdiep heeft evenwel grote gevolgen gehad voor het beeld van de huidige wijk. Door het verdwijnen van het water, de sluis en de kades en door de herinrichting is het profiel drastisch veranderd en daarmee de relatie van de bebouwing ten opzichte van de omgeving. De noordzijde is vergroeid met Foxham, nu voornamelijk een industrieel gebied. De zuidzijde heeft in structuur grote veranderingen ondergaan. Vroeger ontmoetten de Molensloot, Julianastraat en Spoorstraat elkaar in een kruising. De Spoorstraat heette oorspronkelijk Zwarteweg, een aanwijzing dat dit een oude grensweg is tussen verschillende veenontginningen. Nu is de Molensloot geheel en het Winschoterdiep deels gedempt. De Industrieweg is aangelegd vanaf de hoek Molendijk (voorheen Molensloot) en loopt door in de na-oorlogse Gorechtlaan, over de oorspronkelijke entree van de Julianastraat heen. De Spoorstraat heeft hierdoor (en eerder al door de doorkruising van de spoorlijn) haar verkeersfunctie grotendeels verloren. De Spoorstraat is hierdoor te typeren als een woonstraat.

Van oudsher bevindt zich in het hierboven beschreven gebied een tweetal bedrijven. Aan de Spoorstraat is dat machinefabriek Veldhuis. De banketfabriek van Vegter bevindt zich aan de Sluiskade. Langs de Sluiskade en de Meint Veningastraat zijn diverse functies vertegenwoordigd. Naast de woonfunctie vinden we (kleinschalige) bedrijvigheid, detailhandel, horeca en maatschappelijke functies. Een bundeling van functies wordt aangetroffen in het winkelcentrum van Martenshoek. Het winkelcentrum is recentelijk ingrijpend gemoderniseerd. In het winkelcentum is een appartementencomplex geïntegreerd. De modernisering van het winkelcentrum ging gepaard met een herinrichting van de openbare ruimte. Zowel bij de bouw van het winkelcentrum als bij de herinrichting van het openbare gebied zijn, waar mogelijk, het historische karakter en de oorspronkelijke structuren van het gebied hersteld dan wel benadrukt. Door genoemde ontwikkelingen is de afgelopen jaren de uitstraling van Martenshoek van een impuls voorzien.

De doorgaande Meint Veningastraat maakt onderdeel uit van het historisch lint. Met in achtneming van de beeldkwaliteiten van het historisch lint wordt aan de zuidzijde van de Meint Veningastraat een appartementencomplex met ruimte voor detailhandel gerealiseerd. Het zuidelijke deel van het plangebied wordt voornamelijk ingenomen door de bedrijfsgebouwen en de gronden van Kappa Graphic Board. Het bedrijf produceert voornamelijk kartonprodukten. De invulling van de gronden van Kappa Graphic Board gelegen tussen de bedrijfsgebouwen, het spoor en de Spoorstraat Noord is weidegrond. Op het terrein vindt nog steeds een grondwatersanering plaats van de voormalige Flebo-locatie. De aanblik van het gebied is voor verbetering vatbaar." (bron: Bestemmingsplan)

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

- Martenshoek heeft 1 rijksmonument, zijnde de voormalige dekkledenfabriek en scheeptuigerij N.V. Weco op Werfkade 14.

- Het monument 'Salomon en Leentje' aan de Sluiskade is een natuurstenen sculptuur van een man en een vrouw, die elkaars hand vasthouden. Het monument herinnert aan de joodse medeburgers die tijdens de Tweede Wereldoorlog door de bezetter om het leven zijn gebracht. Salomon en Leentje waren twee voor de oorlog in Martenshoek levende arme Joden.

Terug naar boven

Evenementen

- In 2005 is de 1e editie van het maritiem-culturele evenement Watervloot georganiseerd. Het maritieme karakter van het evenement verwijst naar de geschiedenis van Hoogezand-Sappemeer en wat er nog altijd gebeurt op scheepsbouwgebied. Ooit was het oude Winschoterdiep een belangrijke vaarweg voor de Veenkoloniën. Dagelijks passeerden aan het begin van de 20e eeuw zo’n 100 schepen per dag de sluizen in Martenshoek. Na de Tweede Wereldooorlog is rond Hoogezand-Sappemeer een bye-pass aangelegd in de vorm van het nieuwe Winschoterdiep, waarmee het oude Winschoterdiep zijn functie verloor. In verschillende etappes is het grotendeels gedempt, met name in de kernen van Hoogezand en Sappemeer.

De naam Watervloot staat symbool voor "water terug in het dorp". Ooit zijn de schepen verdwenen door het dempen van het diep. In 2005 bracht “de Dankbaarheid” over land op symbolische wijze de vaarverbinding terug in de gemeente in een “reis” vanaf de haven in Martenshoek naar de historische scheepswerf in Sappemeer. Het evenement was een groot succes. Er zijn meer dan 10.000 bezoekers geteld. Enkele edities verder zijn dat er al meer dan 25.000. Iedere editie zijn er nieuwe elementen, maar een vermoedelijk vast element is dat er in de haven tientallen historische schepen liggen, die deels voor het publiek toegankelijk zijn. Door middel van een ponton zijn de beide zijden van de haven bereikbaar. Het evenement biedt naast alle andere activiteiten die plaatsvinden ook een mooie gelegenheid aan lokale muziekgroepen, koren en amateurtoneelgezelschappen om op de een of andere manier mee te doen en op te treden voor een groot publiek. Het evenement Watervloot (weekend in juli) vindt ca. 1x in de 3 jaar plaats. De volgende keer is in 2019.

- De Jaarmarkt Martenshoek (op de laatste zondag van september, in 2019 voor de 15e keer) omvat een Warenmarkt en een Rommelmarkt. Op dezelfde dag is er de Essity* 7 km van Martenshoek (eveneens in 2019 voor de 15e keer), een loopevenement met start en finish aan de Sluiskade, in het centrum van de wijk. Er zijn allerlei klassen waaraan men kan deelnemen, met name 7 km Recreanten/Bedrijvenloop, 3,5 km Ladiesrun, 3,5 km Jeugdloop en 1 km Ouder/Kindloop. De run is genoemd naar hoofdsponsor Essity uit Hoogezand.
* Voorheen SCA, sinds 2017 Essity.

Terug naar boven

Natuur en recreatie

- Winkelcentrum Martenshoek, afgekort bekend als WiMa, betreft de winkels aan de Sluiskade en de Meint Veningastraat (voor zover gelegen W van de Abramskade). Vrijdag koopavond. Gratis parkeren op de ruime centrale parkeerplaats of de diverse parkeerplaatsen voor de winkels. Daarnaast is het winkelcentrum zeer goed bereikbaar met het openbaar vervoer. NS-station op 5 minuten lopen van het winkelcentrum.

- Z van Martenshoek vind je het Gorechtpark, waar je heerlijk kunt picknicken. Het park is 50 hectare groot en heeft een hertenkamp, een kinderboerderij, en visvijvers waar ’s winters op geschaatst wordt. Op verschillende plekken in het park vind je kunst van Willem Valk, Egbert Hanning en Chris Verbeek. In het park ligt ook NME Gorechtpark / Natuurhuis ’t Gooregt, met o.a. een educatief centrum, natuurtuin en kinderboerderij. Je kunt hier al dan niet samen met je kinderen spelenderwijs leren, kijken, voelen, ruiken en proeven aan tal van facetten van de natuur. Ook scholen maken gebruik van de lesprogramma’s. Naast het educatieve karakter op het gebied van flora en fauna biedt het NME werkervaring aan mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt. Zij heeft stageplekken voor mensen die een leerwerktraject volgen op het gebied van tuinonderhoud, kinderboerderij, horeca en schoonmaak.

Reacties

(3)

Martenshoek is ook de geboorteplaats van mijn opa Jan Cornelis Boswijk, die als psychiater een heldhaftige rol speelde in de oorlog. Ook tijdens de razzia's bleef hij zorgdragen voor zijn patiënten, totdat hijzelf via Vught naar Dachau werd afgevoerd. Hij overleefde het, maar stierf 2 jaar na terugkomst. Er waren meer kampgenoten die het nieuwe leven thuis niet meer konden verdragen. In een laatste brief vertelt hij een verhaal dat nog nooit verteld is. Hoe anders (egoïstischer) de mensen met elkaar omgingen dan wat zij door saamhorigheid gewend waren. Er was zelfs een kampgenoot die er met weemoed aan terugdacht.

Mijn schoonmoeder, Ettiena Nantje de Vries is op 10-12-1902 in Martenshoek geboren. Had haar vader Sekel de Vries( geb. 15-04-1869 en overl. 26-091955) getrouwd met Geertje Tjabbes ( geb. 15-06-1869 en overl. 10-04-1936) in Martenshoek een winkel? Kan iemand mij meer informatie geven over Sekel de Vries?

Als er iemand reageert, laat ik het u weten. U zou ook de Historische Vereniging Hoogezand-Sappemeer e.o. ( https://historische-vereniging-hs.nl) kunnen mailen. Vaak hebben dergelijke verenigingen een genealogische werkgroep, die gegevens van oud-inwoners heeft geïnventariseerd, of anders weten zij allicht meer over die eventuele winkel.
Met vriendelijke groet, Frank van den Hoven, hoofdredacteur Plaatsengids.nl

Reactie toevoegen