Zuiderwoude

Plaats
Dorp
Waterland
Waterland
Noord-Holland

zuiderwoude_plaatsnaambord_kopie.jpg

Zuiderwoude is een dorp in de provincie Noord-Holland, in de streek en gemeente Waterland. Het was een zelfstandige gemeente t/m 1811. In 1812 over naar gemeente Broek in Waterland, in 1991 over naar gemeente Waterland.

Zuiderwoude is een dorp in de provincie Noord-Holland, in de streek en gemeente Waterland. Het was een zelfstandige gemeente t/m 1811. In 1812 over naar gemeente Broek in Waterland, in 1991 over naar gemeente Waterland.

zuiderwoude_op_kaart_openstreetmap.jpg

Het dorpsgebied van Zuiderwoude omvat een compact dorpslint met een groot - waterrijk en agrarisch - buitengebied. Het dorp grenst in het N aan Monnickendam en het Markermeer, in het W aan Broek in Waterland, in het Z aan Holysloot en in het O aan Uitdam.

Het dorpsgebied van Zuiderwoude omvat een compact dorpslint met een groot - waterrijk en agrarisch - buitengebied. Het dorp grenst in het N aan Monnickendam en het Markermeer, in het W aan Broek in Waterland, in het Z aan Holysloot en in het O aan Uitdam.

Zuiderwoude

Terug naar boven

Status

Zuiderwoude is een dorp in de provincie Noord-Holland, in de streek en gemeente Waterland. Het was een zelfstandige gemeente* t/m 1811. In 1812 over naar gemeente Broek in Waterland, in 1991 over naar gemeente Waterland.
* Onder deze gemeente viel ook het dorp Uitdam. De bestuurlijke geschiedenis van deze gemeente, voorheen ambachtsheerlijkheid, vind je onder de link, hoofdstuk Inleiding > Context > Institutionele geschiedenis > Korte geschiedenis van het dorpsbestuur.

Terug naar boven

Naam

Oudere vermeldingen
1340 Zuderwout, 1342 Zuderwoude, 1352 Zuiderwoude, 1358 Suyderwoude, 1494 Zuyrwoude, 1573 Zuider woude, 1680 herdruk 1745 Suyderwoudt.

Naamsverklaring
Betekent zuider 'zuidelijk gelegen' en woud = wold 'moerasbos, zompig bos'.(1)

Terug naar boven

Ligging

Zuiderwoude ligt Z van Monnickendam, ZW van Marken, W van Uitdam, N van Holysloot en O van Broek in Waterland.

Terug naar boven

Statistische gegevens

In 1840 heeft Zuiderwoude 21 huizen met 161 inwoners. Tegenwoordig heeft het dorp ca. 120 huizen met ca. 300 inwoners.

Terug naar boven

Geschiedenis

"Zuiderwoude is al in de 11e eeuw ontstaan als ontginningsdorp. Het is het oudste dorp van de gemeente Waterland en waarschijnlijk een van de oudste dorpen van Noord-Holland. De naam herinnert aan het landschap van voor de ontginningen: uitgestekt laagveen doorspikkeld met vochtige broekbossen en -bosjes. De ontginningsbasis voor het gebied Buitengouw - Binnengouw - Opperwoud is vermoedelijk de Ooster Ae, terwijl het gebied ten westen van dit ontginningsblok op de Kerk Ae en op de Uitdammerdie is georiënteerd. De eerste bewoning heeft waarschijnlijk in de buurt van deze stroompjes plaatsgevonden. De Zuiderwoudegouw, de Aandammergouw en het Dijkeinde zijn te beschouwen als bewoningsassen die in tweede instantie tijdens het ontginningsproces zijn ontstaan. In betrekkelijk korte tijd is er in het gebied al een behoorlijke bevolkingsdichtheid bereikt. Zo is er op de plaats van de huidige kerk in de tweede helft van de 11e eeuw al een tufstenen kerkje.

In de loop van de 12e eeuw zijn in Waterland grote stukken veenland door overstromingen verloren gegaan. Dit is de periode waarin de Waterlandse meren ontstonden. Waterland is toen tegen het overstromingsgevaar vanuit de Zuiderzee omdijkt. In de 14e eeuw zijn de meeste gronden door het hoge grondwaterpeil ten gevolge van de voortdurende bodemdaling ongeschikt geworden voor de akkerbouw. Dit leidt tot een periode van teruggang en heroriëntatie. Noodgedwongen wordt overgeschakeld op de veeteelt. De daaruit voortvloeiende teruglopende grondopbrengsten noodzaken een deel van de bevolking een ander bestaan te vinden. Dit werd onder meer gevonden in de visserij en in de in de 15e eeuw sterk groeiende overzeese handel en scheepvaart. De Waterlandse dorpen verwerven in die tijd een belangrijk aandeel in de snel groeiende Hollandse koopvaart. Na Zunderdorp is Zuiderwoude in deze periode het belangrijkste dorp van Waterland.

In het nederzettingspatroon in Waterland treedt sindsdien een opmerkelijke verandering op. Er ontstaan veelal nabij de kerk nieuwe concentraties van bebouwing, die vanwege het toegenomen belang van een goede bereikbaarheid over water meer op vaarverbindingen dan op het omringende agrarische gebied zijn georiënteerd. Bij Zuiderwoude vindt nieuwe bebouwing een plaats aan de zijkant van het ontginningsblok op de smalle strook land langs de vaarverbinding de Zwet. Hiermee is de basis gelegd voor de huidige ruimtelijke structuur van het dorp aan de Dorpsstraat.

In de 16e eeuw stagneert de economische ontwikkeling van Waterland. Het snel machtiger wordende Amsterdam trekt de handel geheel naar zich toe. De Waterlandse dorpen hebben voorts veel te lijden gehad van de plundering en brandstichting van de Spaanse troepen en van landverlies door dijkdoorbraken en vermindering van de kwaliteit van de grond door verzilting. Het inwonertal van het gebied daalt opmerkelijk. De bevolking richt zich noodgedwongen weer meer op de veeteelt. Verschillende dorpen gaan met melk op Amsterdam varen. Zuiderwoude legt zich meer toe op de bereiding van kaas en boter. De afnemende welvaart van het dorp blijkt in de jaren na 1683: het dorp is dan niet meer in staat de kosten van de in dat jaar uitgevoerde bestrating af te betalen. In de verkleinde herbouw van de kerk in 1714, nadat deze in 1712 door brand is verwoest, komt het teruggelopen inwonertal tot uitdrukking. In de 19e eeuw vindt langs de Dorpsstraat een geleidelijke verdichting van de bebouwing plaats. In het algemeen wordt in hout gebouwd. Openbare gebouwen vormen hierop een uitzondering, zoals de school, die in 1869 net buiten de eigenlijke dorpskern wordt opgericht, en de huidige, in 1877 gebouwde Hervormde kerk.

Lange tijd heeft Zuiderwoude nogal geïsoleerd gelegen. Rond bijv. 1920 lag het dorp nog altijd verscholen in het drassige Waterland, waar men praktisch op zichzelf was aangewezen. Met toen nog een uitgebreide middenstand, waaronder 3 kruideniers, 2 groenteboeren, 1 brandstoffenhandel, 1 manufacturenzaak, 1 warme bakker,1 aannemersbedrijf, 1 melkfabriek, 1 melkhandel, 1 schipper en vele middelgrote en kleine veehouders. Van forenzen had nog niemand gehoord, er waren slechts enkelen die buiten het dorp werkten.

De Watersnood van 1916 zette heel Waterland onder water. Heel Zuiderwoude werd geëvacueerd. Nog altijd getuigt een middenmeer van deze rampspoed. Het dorp had in die tijd eigenlijk maar één, en niet zo een goede verbindingsweg met Monnickendam. Deze liep via de gouw, met een paardenpad in het midden, opgevuld met grint en puin aan beide zijden en via de Waterlandse Zeedijk naar Monnickendam. Ook was er een weg naar Broek in Waterland, die liep via de Belmermeer maar deze weg was erg slecht.

De bereikbaarheid van het dorp over land is in 1933 door de aanleg van een nieuwe weg van en naar Broek in Waterland belangrijk vergroot. De nieuwe straatweg komt uit bij het kruispunt van wegen bij de kerk. Hiervoor is in de Kerk Ae een dam aangelegd. De jaren na de Tweede Wereldoorlog betekenden opnieuw een periode van heroriëntatie. Steeds meer is de nadruk op de woonfunctie komen te liggen. De meeste boerderijen aan de Dorpsstraat hebben hun agrarische functie verloren. Ook de lokaal verzorgende functies, voornamelijk gevestigd in het buurtje bij de kerk zijn verdwenen. De oorspronkelijk doodlopende Dorpsstraat wordt dwars door het agrarische gebied verbonden met Uitdam. Aan het eind van de jaren zeventig heeft er een geringe uitbreiding van het dorp plaats gevonden aansluitend op het tweezijdig bebouwde gedeelte van de Dorpsstraat in de vorm van een hof. Daarnaast is een nieuwe school opgericht. Tot op heden is Zuiderwoude een kleine nederzetting in het agrarische gebied gebleven." (bron o.a.: Toelichting bij het besluit tot aanwijzing als beschermd dorpsgezicht)

Als je je nader wilt verdiepen in de geschiedenis van dit dorp, kun je terecht bij de volgende instantie:

- De in 1976 opgerichte vereniging Suyderwou’s Historie heeft ten doel om de kennis van de historie van Zuiderwoude te vergroten. Dat doen ze door: het stimuleren van historisch onderzoek; het verzamelen van bestaande informatie; het verzamelen en beheren van historische voorwerpen; het samenstellen van een eigen blad genaamd ‘Suyderwou’s Cronyk’ (2x per jaar); het uitlenen van boeken en andere geschriften aan de leden; het organiseren van tentoonstellingen, voordrachten, historische wandelingen etc.; aandacht schenken aan het behoud van de leefbaarheid van het dorp; het bevorderen van het behoud van historisch belangrijke objecten in en rond de voormalige banne Suyderwoude. Op de site van de vereniging vind je o.a. een pagina met een chronologisch overzicht van gebeurtenissen in het dorp door de eeuwen heen.

Terug naar boven

Recente ontwikkelingen

- Er is geen apart bestemmingsplan voor Zuiderwoude. Er is een bestemmingsplan voor de vier kleine kernen en een bestemmingsplan voor het hele buitengebied van de gemeente Waterland.

- Veeteelt Studie Club Broek in Waterland bestond in 2018 55 jaar en dat is gevierd met een jubileumkeuring van "de mooiste koe van Waterland". Dat daar nog heel wat bij komt kijken, kun je zien in de videoreportage van deze dag onder de link. De winnaar werd Moortje 409 uit Zuiderwoude.

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

- Zuiderwoude heeft 3 rijksmonumenten (onder de link staat het getal 4, maar er staan er maar 3 in de lijst).

- Zuiderwoude heeft 7 gemeentelijke monumenten.

- De dorpskern - of eigenlijk beter gezegd het dorpslint - is sinds 1991 een beschermd dorpsgezicht. "Zuiderwoude is een van de kleine dorpen in het veenweidegebied Waterland ten noordoosten van Amsterdam. De nederzetting wordt gevormd door een lintbebouwing langs de Dorpsstraat. De samenhang tussen het dorp en het omringende agrarische gebied is in ruimtelijk opzicht zeer groot en waardevol. De aanwijzing als beschermd dorpsgezicht is met name gericht op de ruimtelijke structuur van het dorp in samenhang met de historisch waardevolle bebouwing en tevens op de directe relatie van de nederzetting met het omringende agrarische gebied. Doel van de aanwijzing is, de karakteristieke met de historische ontwikkeling samenhangende structuur en ruimtelijke kwaliteit van het gebied te onderkennen als zwaarwegend belang bij de verdere ontwikkelingen binnen het gebied. De aanwijzing beoogt op die wijze een basis te geven voor een ruimtelijke ontwikkeling, die inspeelt op de aanwezige kwaliteiten, daarvan gebruik maakt en daarop voortbouwt."" Aldus een citaat uit de toelichting op het besluit tot aanwijzing als beschermd dorpsgezicht.

- De huidige protestantse (PKN) kerk (Dorpsstraat 1) is een bakstenen zaalkerk met houten toren op de façade. Er zou op de plek van de huidige kerk in de 11e eeuw al een kapel hebben gestaan, die in 1573 bij een aanval van Spaanse troepen verloren is gegaan. In 1624 is een nieuwe kerk gebouwd, die in 1714 bij een brand grotendeels is verwoest. Het duurt tot 1877 eer de volgende, huidige kerk wordt gebouwd. Het kerkje is in 2004 gerenoveerd. In de kerk bevinden zich een preekstoel en houten lezenaar uit de 17e eeuw. De preekstoel komt nog uit het vorige gebouw. Het orgel is in 1866 gebouwd door de firma Gebr. Gradussen uit Winssen voor de Hervormde kerk van het Gelderse Beuningen, waarbij ze gebruik maakten van 18e-eeuws pijpwerk. Het orgel is in 2006 door de firma Steendam Orgelbouw uit Roodeschool verplaatst naar de Zuiderwouder kerk. Het orgel heeft daar een plek gekregen in het reeds aanwezige front uit 1878. Beide (orgel en front) zijn in 2006/2007 grondig gerestaureerd. De kerk maakt tegenwoordig deel uit van de Protestante Gemeente Zuiderwoude - Uitdam.

Terug naar boven

Evenementen en activiteiten

- "CatharinaStichting Zuiderwoude organiseert sinds 2006 culturele activiteiten in het dorp, onder de noemer 'Cultuur in de Kerk'. Zo is er het jaarlijkse Kinderconcert, het jaarlijkse Nieuwjaarsconcert en Wintergasten, en ieder jaar zijn er een aantal koffieconcerten en middagconcerten. Daarnaast zijn er lezingen, tentoonstellingen en soms een festivaldag waarbij bezoekers ook actiever mee kunnen doen. De meeste activiteiten vinden plaats in het kerkje. Catharina van Alexandrië is de beschermheilige van het dorp. Bedenker van de CatharinaStichting was dominee Rieks Hoogenkamp. Met de stichting wilde hij mensen verbinden. Zoals hij zelf zei: “De culturele evenementen vormen een mooi moment om mensen uit te nodigen om naar de kerk te komen en elkaar te ontmoeten. Ook dorpelingen die weinig of niets met het geloof hebben.” Rieks, die in 2013 met emeritaat is gegaan, is inmiddels uit het dorp vertrokken. De CatharinaStichting zet zijn werk voort. De organisatie van 'Cultuur in de Kerk' bestaat uitsluitend uit vrijwilligers, die hun werk onbezoldigd doen."

- Dorpsfeest Zuiderwoude (weekend eind augustus).

- "Op de zaterdag voor Kerstmis (alleen in de oneven jaren, in de even jaren is het in Broek in Waterland) kunnen kinderen het kerstverhaal beleven met een speciale lichtjestocht door het dorp Zuiderwoude. Tegelijkertijd wandelen we door het kerstverhaal: de soldaten sturen ons op weg om ons te laten inschrijven. De herbergier klaagt over de drukte, de wijzen volgen een ster en de herders krijgen hemels bezoek. In de stal vinden we het kindje Jezus met Maria en Jozef tussen de dieren. Onderweg is er warme chocolademelk. Terug bij de kerk kunnen we genieten van de muziek van het opleidingsorkest van de lokale fanfare. Meer dan 60 mensen helpen mee om er een geweldige avond van te maken! Vanwege de veiligheid vragen we iedereen ervoor te zorgen goed zichtbaar te zijn in het donker. Dat kan bijvoorbeeld met een reflecterend hesje of een fietslampje. Als het regent gaat de Lichtjestocht gewoon door. Verzamelen tot 16.45 uur bij de kerk. De tocht duurt tot 17.30 uur. De tocht wordt georganiseerd door de lokale Protestantse Gemeente."

- Als het in de winter hard genoeg vriest, kun je schaatsen op de ijsbaan van IJsclub Zuiderwoude. De vereniging is in 1928 opgericht door de heer P.J.H.W.G. Honingh, de overgrootvader van de huidige voorzitter Klaas Johan Honingh. De ijsclub richt zich op recreatief schaatsen op natuurijs in Waterland. "De vereniging zet zich in om ten tijde van natuurijs het ijs in optimale conditie te krijgen en te houden. Wij beschikken daartoe over het nodige topmaterieel. Ook voor de kinderen wordt door de ijsclub het nodige georganiseerd, zoals de kindermiddag, waarbij een kleine schaatstocht wordt uitgezet. Daarnaast is er op het Kerker Ee een verlichte schaatsbaan, indien de condities dit toestaan. De ijsclub is onderdeel van de acht dorpen die deel uitmaken van de Grote Waterland Oost tocht. Deze tocht wordt georganiseerd indien de aangesloten verenigingen besluiten om de tocht door te laten gaan op basis van de heersende condities van het natuurijs."

Terug naar boven

Landschap, natuur en recreatie

- Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier (HHNK) wilde anno 2015 de 28 populieren langs de Burgemeester Peereboomweg in Zuiderwoude kappen, omdat ze volgens HHNK aan het eind van hun levensduur zijn en daarmee een toenemend gevaar vormen in verband met het risico op afbrekende takken (die op verkeersdeelnemers terecht kunnen komen). Inwoners vonden dat dit eerst beter onderbouwd moest worden, omdat het een monumentale entree van het dorp is, waar je niet lichtvaardig mee moet omgaan. Na nader onderzoek - een 'contraexpertise'- door Copijn Boomspecialisten is in februari 2015 besloten dat de bomen vooralsnog alleen worden gesnoeid. Dat heeft in het voorjaar van 2015 nog plaatsgevonden. De kosten zijn verdeeld over bewoners, gemeente en HHNK. Op niet al te lange termijn blijft vervanging echter noodzakelijk, met het oog op de verkeersveiligheid vanwege de toenemende kans op takbreuk. De betrokken partijen (HHNK, gemeente, inwoners) blijven met elkaar in overleg over hoe dit zo verantwoord mogelijk kan gebeuren.

- De Vogelkijkhut in Zuiderwoude is i.v.m. herhaaldelijk vandalisme verwijderd.

- Overzicht van waargenomen dier- en/of plantensoorten in Zuiderwoude (tip: als je onder de tab 'Waarnemingen' weinig of geen resultaten ziet, leg de datum dan een stuk, bijvoorbeeld een jaar, terug).

Terug naar boven

Literatuur

- Nieuwe en/of tweedehands boeken over Zuiderwoude (online te bestellen).

Terug naar boven

Links

- Nieuws: - Nieuws uit Zuiderwoude op Facebook.

- Dorpshuis: - Dorpshuis Zuiderwoude.

- Onderwijs: - Hoe oud de school is, is niet precies bekend. In 1743 is er voor het eerst sprake van een school in Zuiderwoude. Maar waarschijnlijk bestond deze al veel langer. Tot 1869 was de school gehuisvest op Dorpsstraat 11. Later op nr. 34-36, waarin nu woningen zijn gebouwd. Tegenwoordig staat Basisschool OBS De Overhaal daar tegenover op nr. 41. "Op onze kleinschalige school, omgeven door het prachtige veenweidegebied, ontdekken we samen de wereld. Iedereen kent elkaar: groot helpt klein. Onze leerlingen krijgen zo de verantwoordelijkheid voor wat er in de school gebeurt. De kinderen voelen zich thuis bij ons en genieten volop van de ruimte die ze krijgen om binnen en buiten samen te leren en te spelen. Zo zorgen we voor mooie mensen die goed voor elkaar en de wereld zorgen." Aldus de site van de school.

- Muziek: - Fanfarecorps Zuiderwoude is opgericht in 1920. Hoe dit tot stand is gekomen is een mooi verhaal: men was hier waarschijnlijk nooit toe gekomen, wanneer er in Broek in Waterland niet een heel goede fanfare was geweest. Deze fanfare, Concordia genaamd, kreeg minder leden en men deed pogingen het buurdorp daarin te betrekken en hiermee leden te winnen. Aangezien in die tijd de verhoudingen tussen de verschillende dorpen niet zo goed waren, was in 1919 reeds een vereniging opgericht genaamd 'Plaatselijk Belang'. Deze vereniging hield zich bezig met de gemeentepolitiek, want ook die verhoudingen waren niet zo best. Door die ledenwerving ontsproot de gedachte om een eigen fanfare op te richten in het dorp, onder het motto "als we dan toch moeten blazen doen wij dat zelf wel met een eigen fanfare". En zo geschiedde.

Inmiddels heeft de fanfare in 2020 dus het 100-jarig bestaan gevierd, en als het aan hen ligt knopen ze er nog heel wat jaren aan vast. Nieuwe leden zijn van harte welkom: "Misschien heb je weleens overwogen een muziekinstrument te gaan spelen. Bij onze fanfare ben je dan aan het juiste adres. Samen muziek maken verbroedert en maakt je blij. Je kunt les krijgen via de vereniging en een instrument in bruikleen krijgen. Iedere donderdagavond repeteert de fanfare van 20.00 tot 22.15 uur in het dorpshuis van Zuiderwoude. Kom gerust eens langs om te luisteren. Als je nog vragen hebt kun je een mailtje sturen aan fanfarezuiderwoude@hotmail.com."

- Genealogie: - Overzicht van begravenen op de begraafplaats van Zuiderwoude.

Reacties

(2)

Prachtig om zo'n dorp in stand te houden!!

Zeker! Dit dorp blijft voor altijd zo mooi als het nu is, omdat het een beschermd dorpsgezicht is. Ik heb het hele internet nog even afgezocht wat er nog meer over dit kleine dorp te vertellen viel, en dat was nog heel wat! Ik heb de inhoud nu verdubbeld, nu is deze pagina wel af (ik maar iedere dag enkele plaatsen helemaal af. Als iemand onder een pagina reageert, is dat voor mij vaak een mooie aanleiding om die plaats gelijk maar helemaal af te maken). Maar uw eigen dorp is ook mooi. Die pagina heb ik net ook nog wat uitgebreid.
Met vriendelijke groet, Frank van den Hoven, hoofdredacteur Plaatsengids.nl

Reactie toevoegen