Den Andel

Plaats
Dorp
Het Hogeland
Hoogeland
Groningen

den_andel_plaatsnaambord_kopie.jpg

Den Andel is een dorp in de provincie Groningen, in de streek Hoogeland, gemeente Het Hogeland. T/m 1989 gemeente Baflo. In 1990 over naar gemeente Winsum, in 2019 over naar gemeente Het Hogeland.

Den Andel is een dorp in de provincie Groningen, in de streek Hoogeland, gemeente Het Hogeland. T/m 1989 gemeente Baflo. In 1990 over naar gemeente Winsum, in 2019 over naar gemeente Het Hogeland.

den_andel_dorpsgezicht_met_o.a._molen_de_jonge_hendrik_kopie.jpg

Den Andel heeft twee blikvangers: de kerk en Molen De Jonge Hendrik. (© Harry Perton/https://groninganus.wordpress.com)

Den Andel heeft twee blikvangers: de kerk en Molen De Jonge Hendrik. (© Harry Perton/https://groninganus.wordpress.com)

den_andel_opening_handel_maart_2016_kopie.jpg

De inwoners van Den Andel hebben na de sluiting van basisschool De Holm, in 2015, o.a. de Pop-up store H'Andel in het pand gerealiseerd. Zij beogen het pand met dit initiatief en nog vele andere, zoals een ontmoetingscentrum, voor het dorp te behouden.

De inwoners van Den Andel hebben na de sluiting van basisschool De Holm, in 2015, o.a. de Pop-up store H'Andel in het pand gerealiseerd. Zij beogen het pand met dit initiatief en nog vele andere, zoals een ontmoetingscentrum, voor het dorp te behouden.

Den Andel

Terug naar boven

Status

- Den Andel is een dorp in de provincie Groningen, in de streek Hoogeland, gemeente Het Hogeland. T/m 1989 gemeente Baflo. In 1990 over naar gemeente Winsum, in 2019 over naar gemeente Het Hogeland.

- Onder het dorp Den Andel vallen ook de buurtschappen Hiddingezijl en Noordpolder (deels).

Terug naar boven

Naam

In het Gronings
Naandel.

Oudere vermeldingen
Waarschijnlijk 820 kopie 1150-1158 Antlida, 855 ingevoegd ca. 890 kopie 9e-10e eeuw Andleda, 11e eeuw Anladon, 1475 Ondel, 1621 in den Aandeel, ca. 1660 Nandel, 1726 in den Andel.

Naamsverklaring
Antlida
betekent 'tegenover, langs de waterloop'. Het is echter zeer twijfelachtig of Antlida wel geïdentificeerd mag worden met Den Andel. Het gebruik van het lidwoord wijst immers op het Groningse woord andel 'kweldergras'. Het dorp ligt inderdaad op het veld buiten de eerste bedijking. Vergelijk nog 1404 Ondelsdyck bij Uithuizen, 1471 in andelster hammerick gehieten oppa Ondel.(1)

Bijnaam
Een bijnaam van de inwoners is Turken. Dat komt omdat een vroegere herberg in het dorp in de 19e eeuw 'Het Wapen van Turkije' heette. Ook een cafetaria dat tot in de jaren zestig op Oude Dijk 5 was gevestigd, heette De Turk (later De Molen).

Terug naar boven

Ligging

Het dorp Den Andel ligt N van het dorp Winsum, W van het dorp Warffum. Het was het noordelijkst gelegen dorp van de voormalige gemeente Winsum.

Terug naar boven

Statistische gegevens

In 1840 heeft Den Andel 87 huizen met 616 inwoners. Tegenwoordig heeft het dorp ca. 200 huizen met ca. 500 inwoners.

Terug naar boven

Geschiedenis

Tot in de jaren zestig van de 20e eeuw was Den Andel een bloeiend en zeer bedrijvig dorp. Er waren 2 kerken, 2 scholen (en veel kinderen) en een groot aantal winkels: een slagerij, melkboer, groenteboer, 4 bakkers, een wasserij, schoenenwinkel, kapsalon, kroeg, Winkel van Sinkel, manufacturenwinkel, postkantoor, cafetaria en later een supermarkt. Van oudsher is het een dorp van landarbeiders, maar ook bij conservenfabriek Wilco (nu Rixona) vonden velen werk. De meesten werkten bij de boer, maar door de mechanisatie was er steeds minder personeel nodig. Een Andelster zegt: "In 1966 hadden de boeren wel 4 of 5 arbeiders, maar toen mijn man in 1977 bij zijn boer wegging, bleef er nog maar één over." Het dorp liep leeg. Oudere mensen stierven of gingen naar het bejaardentehuis, de jongeren trokken naar de stad om daar werk te vinden. De één na de andere winkel verdween.

In de jaren zeventig was er een trek van stedelingen naar de rust en ruimte van het platteland. De meesten pasten zich aan aan de dorpse gewoonten. Maar in Den Andel kwamen hippies wonen, wat niet erg klikte met de bestaande inwoners. Vandaag de dag wonen er relatief veel mensen 'van buiten' in het dorp. En dat harmonieert nu wél prima met elkaar.

- Inwoners Harm Jan en Yvonne vertellen de geschiedenis van Den Andel, in een prachtig verhaal waarin ze 'spelen' dat ze die geschiedenis vanaf het begin zelf hebben meegemaakt.

- Beschrijving van Den Andel anno 1828 door de toenmalige schoolmeester.

Terug naar boven

Recente ontwikkelingen

- Inwoners van Den Andel hebben jarenlang geijverd om de veiligheid voor (schoolgaande) fietsers tussen het dorp en Rasquert en tussen het dorp en Warffum te verbeteren. In de in 2010 verschenen Dorpsvisie wordt geconstateerd dat de kans op realisatie op de korte termijn nihil is. In 2016 houden de scholieren Dewi en Serra Helder een gloedvol pleidooi voor de gemeenteraad van Winsum om hier iets aan te doen. Dat leidt in 2017 tot de aanleg van fietssuggestiestroken en verkeersdrempels tussen het dorp en Rasquert. In 2018 volgt de gemeente Eemsmond met de aanleg van fietssuggestiestroken tussen het dorp en Warffum.

- Basisschool De Holm is na afloop van schooljaar 2014-2015 gesloten omdat het aantal leerlingen te klein was geworden om nog verantwoord door te kunnen gaan. De school is gefuseerd met basisschool Mathenesse in buurdorp Rasquert. De meeste ouders kozen ervoor om hun kinderen in het vervolg hier naar school te laten gaan (14 kinderen), deels gaan zij nu naar Pieterburen (11 kinderen). Het vervoer naar beide scholen is middels een schoolbusje goed geregeld. Mooi is dat de dingen die De Holm bijzonder maakten, zijn meegenomen naar basisschool Mathenesse. De school van Den Andel stond bekend om zijn expertise en projecten op het gebied van kunst, cultuur en poëzie. Met de poëzieprojecten en Galerie d'Holm wonnen zij een provinciale onderwijsprijs en werden ze genomineerd voor de Nationale Onderwijsprijs. Galerie d'Holm - waar werk van de kinderen te bewonderen is - is er nu ook in basisschool Mathenesse.

- De laatste Dorpsvisie is in 2010 verschenen en is helaas niet meer op het internet te vinden. Anno 2019 wordt er gewerkt aan een nieuwe Dorpsvisie.

- Bestemmingsplan Den Andel (2013).

- Fledderman Bouw heeft in 2015 in het dorp een aardbevingsbestendige woning gerealiseerd.

- Aannemer Roelofs uit Den Ham heeft in 2016 de Oude Dijk in het dorp heringericht. Door al in de beginfase van het ontwerp de bewoners en gebruikers met hun wensen erbij te betrekken, met in de bouwfase ook nadrukkelijk oog voor de bereikbaarheid, heeft het geleid tot een soepel traject met positieve reacties van de betrokken 'stakeholders'.

- Kunstenares Hélène Grégoire en haar man Steve Roberts vielen in 1994 als een blok voor een onbewoonbaar verklaard voormalig hotel in het dorp. Ze restaureerden het pand ingrijpend en herbestemden het tot Galerie Den Andel. Het pand raakte door de aardbeving van Huizinge in 2012 zwaar beschadigd. Door de voor hen onbevredigende jarenlange procedures rond de afhandeling van de schade heeft het echtpaar besloten het pand in 2019 te verkopen en naar Australië te vertrekken, het geboorteland van Steve.

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

- Den Andel heeft naast de kerk en de molen nog 7 rijksmonumenten.

- Het Hervormde (PKN) romanogotische kerkje van Den Andel (De Streekweg 91) uit 1224 heeft een losstaande klokkenstoel uit de 14e eeuw. Naast de kerk staat de pastorie uit 1886 in eclectische stijl. In 1989 is een sloopvergunning voor het kerkje aangevraagd, en gelukkig geweigerd. Binnen zijn fraaie meloenvormige koepelgewelven te zien. Bij een restauratie van de kerk in de jaren negentig zijn middeleeuwse gewelfschilderingen ontdekt. Te zien zijn onder meer twee vechtende ruiters en een strijdende panter en een draak. Het orgel is gebouwd door de firma P. van Oeckelen en Zonen. Tegenwoordig is de kerk in bezit van de Stichting Oude Groninger Kerken.

In verband met het teruglopend aantal kerkgangers heeft de Protestantse Gemeente Halfambt (= Eenrum, Westernieland, Den Andel en Saaxumhuizen) de keus gemaakt om op zoek te gaan naar een fusiepartner. Deze is gevonden in de Protestantse Gemeente Winsum Obergum. In 2016 zijn zij gefuseerd tot Protestantse Gemeente Winsum-Halfambt (PGWH). Dit heeft o.a. tot gevolg gehad dat veel kerkelijke activiteiten van de dorpen van de voormalige Protestantse Gemeente Halfambt naar Winsum zijn gegaan. Om te voorkomen dat de kerken van deze dorpen de deuren moeten sluiten, is het project 'Kerk in het dorp' gestart. De insteek is om de kerken zo veel mogelijk open te zetten en samen met allerlei mensen in de dorpen activiteiten te organiseren, waarbij de kerken als een vanzelfsprekende en levend(ig)e plek in de dorpen gaan/blijven functioneren. De drie pijlers waarop het plan rust zijn: omzien naar elkaar; zingeving en spiritualiteit in de vorm van activiteiten (cultuur/kunst/muziek/ duurzaamheid); zingeving en spiritualiteit in de vorm van vieringen en meditatieve momenten.

- Algemene begraafplaats (De Streekweg), aangelegd in de 1e helft van de 19e eeuw, met een rijk uitgewerkt toegangshek uit ca. 1910, en diverse rijk gedecoreerde 19e-eeuwse zerken.

- Koren- en pelmolen De Jonge Hendrik uit 1875 is recent gerestaureerd en weer in bedrijf met vrijwillige molenaars. De molen is te bezoeken op vrijdag en op andere dagen als de molen draait.

- De voormalige NH Evangelisatie (Oosterweg 7), van 1942 tot 1988 Gereformeerde Kerk, is tegenwoordig in gebruik als woonhuis.

- Onder de noemer Den Andel Historiaal wordt sinds begin 2017 gewerkt aan een plek waar de historie van het dorp en het omliggende Hoogeland op levendige wijze wordt verteld en waar je actief kunt ervaren hoe deze regio zich in de loop van de eeuwen heeft ontwikkeld. Je gaat zien en voelen hoe de mensen er toen uitzagen, hoe men leefde, waar ze van leefden. Onder de link kun je de vorderingen volgen.

- De Oude Dijk is een dijkrestant in de berm van de weg tussen het dorp en buurdorp Westernieland. De dijk is slechts 30 meter lang en begroeid met gras. Deze oude zeewering maakte deel uit van het allereerste dijkenstelsel dat heel Noord-Groningen moest beschermen. Hij dateert uit de 15e eeuw, toen een ringdijk werd aangelegd ter hoogte van Pieterburen, Den Andel, Warffum, Usquert en Uithuizen. Deze dijk hield voor het eerst de zee buiten. Toch wist het wassende zeewater uiteindelijk te winnen. De dijk raakte in 1717 tijdens de Kerstvloed dermate beschadigd, dat men besloot hem niet meer te repareren. Op 25 december van dat jaar spoelde een zeer zware stormvloed grote gaten in de zeedijk van Noord-Groningen. In totaal vielen 2.000 slachtoffers. Een groot deel van de provincie stond onder water. Het water bereikte zelfs de wallen van de stad Groningen.

Om land te winnen legde men een jaar later, in 1718, een nieuwe dijk een stuk noordelijker. Deze Middendijk is nog goed in het landschap terug te vinden. Het bultje, want meer is het eigenlijk niet, is één van de weinige stukken oude dijk die bewaard is gebleven. Volgens Het Groninger Landschap zou dit weleens 'het kleinste natuurgebied van Nederland' kunnen zijn. Andere resten liggen in Westernieland, Warffum en Usquert. De weg Den Andel - Westernieland volgt het tracé van de oude dijk. Ook andere sporen wijzen op een oude zeedijk. Zo is het gehucht Oudedijk ten noorden van Pieterburen ernaar vernoemd en zijn op diverse plekken langs het tracé kolken te zien op plaatsen waar vroeger de dijk is doorgebroken.

De Oude Dijk in Den Andel is een typisch voorbeeld van een waardevol cultuurhistorisch landschapselement. Het Groninger Landschap geeft het dijkje een blijvende, zichtbare plek in het landschap, onder andere door gericht maaibeleid. Oude dijkplanten als de gele en paarse morgenster keren daardoor terug. Wandelen op en rond de dijk is toegestaan. Honden zijn welkom mits aangelijnd. Klik hier voor een virtuele 360 graden tour over de Oude Dijk.

- Den Andel heeft in april 2018 van schoolbestuur Lauwers en Eems een kleurrijke mozaïekbank gekregen. Basisschool De Holm, de enige school in het dorp, moest in 2015 sluiten omdat het aantal leerlingen te zeer was teruggelopen. Tijdens het fusieproces met de basisschool in buurdorp Rasquert ontstond het idee om het dorp een cadeau te geven: een plek waar de kinderen in het dorp samen kunnen komen. Dat is de mozaïekbank geworden. Deze is ontworpen door leerlingen van de school. De bank is geplaatst in de speeltuin van het dorp.

Terug naar boven

Jaarlijkse evenementen

- Tijdens de manifestatie Monnikenwerk (gedurende 6 woensdagen in juli en augustus, in 2020 voor de 3e keer) werken kunstenaars in de sobere ruimten van middeleeuwse kerken in de regio aan hun 'monnikenwerk' - kunst, die soms raakt aan iets dat groter is dan wij. Aan het einde van de werkdag zijn bezoekers welkom om kerk en kunst te ervaren. De deelnemers beogen samen met bezoekers te ontdekken waartoe de verstilde sacrale ruimte van een kerk uitnodigt. De kerken zijn tijdens het evenement van 17.00-20.00 uur open voor bezoek. Tijdens de 1e editie, in 2018, ging het om 5 kunstenaars in 4 kerken. Omdat dat voor zowel de kunstenaars als de bezoekers een ontroerende ervaring was, is het tijdens editie 2019 uitgebreid naar 10 kunstenaars in 9 kerken. En omdat het ideaal is om een handvol van de deelnemers te bekijken als onderdeel van een fietstocht door dit prachtige landschap, hadden ze er twee fietsroutes van gemaakt: Ronde Noord (in Baflo, Den Andel, Saaxumhuizen, Eenrum en Westernieland) en Ronde Oost (in Loppersum, Eenum, Leermens en Westeremden).

- Rond 2010 steken kunstenaars Dick Guillot en Koen van der Velden de koppen bij elkaar en richten zij Kunstgroep Het Hoogeland op. Het doel is om door gezamelijke activiteiten de naamsbekendheid van de leden te vergroten, Den Andel te promoten als kunstenaarsdorp en door onderlinge contacten samenwerkingsverbanden tussen de individuele leden te stimuleren. Jaarlijks in de laatste twee weekenden van oktober organiseert de Kunstgroep in dat kader de Kunstdagen Den Andel (in 2019 voor de 10e keer). In een overzichtstentoonstelling in het middeleeuwse kerkje laat de kunstgroep zien wat de leden te bieden hebben. Het betreft beeldende kunst maar ook andere uitingen zoals film, video, installaties en muziek. Daarnaast tonen ook gastkunstenaars hun werken op verschillende locaties in het dorp. - In deze video worden de kunstenaars van editie 2019 voorgesteld.

Terug naar boven

Natuur en recreatie

- In 2016 en 2017 is Dorpstuin Den Andel aangelegd, met evenementenweide en omringende houtwal. Het is een ecologische dorpstuin met een boomgaard, eetbare heesters, een bloeiende bloemenweide, groentebedden en een ontmoetingsplek met een grasveld en een terras. Een groene ontmoetingsplaats midden in het dorp, gebaseerd op ecologische principes met oog voor mens en dier. Het complex is door de inwoners geheel zelf aangelegd.

- Sinds 2013 is er in Den Andel Cultuurerf Andledon, met een eigenzinnig programma vol poëzie, muziek en bijzondere evenementen. De voorstellingen vinden plaats in de parkachtige tuin, grenzend aan een bos, in de Vertelhut of in de Theaterruimte. In 2016 is Andledon gestart met een mini-bibliotheek. Je kunt boeken lenen voor 20 cent per boek. Voor het geld kopen ze nieuwe tweedehands boeken, en kunnen ze evt. jouw favoriete schrijver of boek zoeken. - Reportage over Cultuurerf Andladon door Podium.TV, maart 2016.

- Het in 2013 gerealiseerde Andelster Ommetje (7,5 km) voert langs een deel van de loop van de Oude Weer. De geschiedenis van deze oude getijdengeul in het vroegere kwelderlandschap, en wat er nu nog van over en te herkennen is, kun je lezen in het artikel 'De Oude Weer bij Den Andel, de sloot die ooit een getijdengeul was' (verschenen in de Nieuwsbrief juni 2014 van de Vereniging voor Terpenonderzoek).

- Het aantal broedende kluten in de Klutenplas, N van Den Andel, is in 2009 bijna verdriedubbeld ten opzichte van 2008 (184 nesten t.o.v. 67). Stichting Het Groninger Landschap heeft stroomrasters om het gebied geplaatst om nestroof (eieren en jongen) door vossen tegen te gaan. Deze maatregel blijkt succesvol. Ook de kokmeeuw blijkt het gebied inmiddels te hebben ontdekt, met in april 2009 334 nesten.

Terug naar boven

Eten en drinken

- De Streekhof in Den Andel was aanvankelijk een volwaardig fruitteeltbedrijf. De anno 2018 86-jarige Gerrit Plakmeijer maakte rond 1990 gebruik van een rooipremie en ging op het resterende deel van het perceel door als hobbykweker. Ondanks zijn gevorderde leeftijd is hij er nog altijd zes ochtenden per week te vinden. Hij heeft zijn grond medio 2018 verkocht. Hij huurt het in ieder geval dat jaar nog en in 2019. Daarna bekijkt hij telkens of hij al dan niet nog een jaar doorgaat. De hobbykwekerij is vooral ook een sociaal gebeuren, zowel voor de klanten als de vrijwilligers. Vrijdagochtend komt een vast clubje van ca. 8 vrijwilligers naar het bedrijf aan de Andelsterweg. Op de drie verkoopochtenden (donderdag, vrijdag en zaterdag van 08.00-12.00 uur) is er altijd een behoorlijke aanloop. Voor bloemen, groenten en fruit komt men hier graag naartoe. Plakmeijer koopt in, maar kweekt vooral ook zelf: appels, peren, pruimen, rode bessen, kruisbessen en bramen. Zijn de vruchten rijp, dan kunnen de bezoekers hun fruit zelf oogsten, tegen betaling uiteraard. Gerrit: "Dan komt half Groningen hiernaartoe." Soms regelt hij een optreden van een band of orkest, zoals jaarlijks eind augustus Accordeonorkest Neptunus uit Delfzijl (in 2019 was dat voor de 6e keer).

Terug naar boven

Overnachten

- Boek hier je B&B e.d. in omgeving Den Andel, met laagsteprijsgarantie!

Terug naar boven

Literatuur

- Boeken over Den Andel (online te bestellen).

Terug naar boven

Links

- Algemeen: - Site van en over Den Andel.

- Nieuws: - Actualiteiten uit Den Andel op Facebook.

- Dorpshuis: - Dorpshuis en Party- en Zalencentrum Op Streek heeft o.a. een gezellige bar, een terras, een cafetaria en een eetcafé. Je kunt er ook zalen huren voor feesten en partijen van 20 tot 150 personen.

- Basisschool De Holm was een plaats waar mensen elkaar ontmoetten. De kinderen, de ouders, leerkrachten, buren etc. De school is in 2015 gesloten (zie daarvoor bij Recente ontwikkelingen). Het bindende element van Den Andel leek daardoor even verdwenen. Maar de inwoners laten de koppen niet hangen en gaan voor een plaats waar leren, werken, ontmoeten en zorgen voor elkaar weer een plaats kunnen krijgen, en daar hebben ze het schoolgebouw weer voor nodig, om het dorp een nog fijnere plek te maken om te wonen, te zijn en te leven met elkaar. Ook al is het dorp klein, wordt er gezegd dat ze last hebben van krimp in de regio en zijn de gevolgen van de aardbevingen duidelijk aanwezig… het biedt ook nieuwe kansen.

In De Holm gebeurt nu al van alles: er is een winkel "H’ Andel in Den Andel"; een pop-up winkel waar tweedehands producten worden verkocht (die inwoners inbrengen en al dan niet zelf gemaakt hebben). De Holm heeft in totaal vier prachtige lokalen. Geschikt voor de H’Andel, het geven van workshops, het gebruiken van individuele of gemeenschappelijke werkruimte en waar inwoners nog meer mee komen. Aan de koffie-theetafel in De Holm, in gesprekken met dorpsbewoners, ontstaan de ideeën en worden initiatieven en plannen verder uitgedacht. Het resultaat: diverse reeds gerealiseerde succesvolle projecten en diverse mooie projecten nog in wording. Voor actuele ontwikkellingen zie de site van De Holm en nieuws van De Holm op Facebook.

- Jeugd: - Het Berehoes is de vaste uitvalsbasis van Stichting Jeugdwerk Den Andel, die ook het pand beheert. In en om Het Berehoes worden allerlei activiteiten georganiseerd. Zo wordt er bijvoorbeeld driftig geknutseld tijdens Halloween of Sinterklaas, regelmatig een leuke kinderfilm getoond in de Berebios, geswingd op de Kinderdisco en het Frisfeest en is er een Vrijmarkt en een feest met Koningsdag.

- Muziek: - De (Groningse) Rijdende Popschool heeft een bijzonder concept: er wordt lesgegeven in de dorpen, want de muziekschool komt naar de kinderen (en volwassenen) toe. Een professionele bandcoach rijdt naar het dorp met alle spullen die nodig zijn, zoals instrumenten, versterkers, microfoons en een zanginstallatie. De bedoeling van de Rijdende Popschool is om het maken van muziek voor zoveel mogelijk kinderen, jongeren en volwassenen toegankelijk te maken. In de bandjes wordt vooral popmuziek gemaakt, waarbij de liedjes door de kinderen uitgekozen worden, in overleg met de bandcoach. Ook in Den Andel is een Rijdende Popschool.

- Tijdens de afsluiting van de geslaagde Opendeurendag 2018 is op het zonnige terras van het dorpshuis het nieuwe Den Andels volkslied ten gehore gebracht.

- Genealogie: - Overzicht van begravenen op de begraafplaats van Den Andel. - Doop-, trouw- en begraafregisters van dit dorp 1728-1811.

Reacties

(2)

Voor onder het kopje Evenementen:
Sinds 10 jaar organiseert Kunstgroep Het Hoogeland de Kunstdagen Den Andel. De laatste jaren op de twee laatste weekenden van oktober. Er zijn dan op verschillende locaties in het dorp - waaronder de kerk - exposities van de kunstgroepleden en gastkunstenaars. Beeldende kunst maar ook andere uitingen, zoals film, video, installaties, muziek.

Dank voor de tip Jos! Ik had dat evenement nog niet gespot. Die hoort er zeker bij. Ik heb het toegevoegd. Volle bak gewenst bij de eerstvolgende editie later deze maand!
Met vriendelijke groet, Frank van den Hoven, hoofdredacteur Plaatsengids.nl

Reactie toevoegen