Haaldersbroek

Plaats
Buurtschap
Zaanstad
Zaanstreek
Noord-Holland

haaldersbroek_straatnaambord.jpg

Haaldersbroek is een buurtschap in de provincie Noord-Holland, in de regio Zaanstreek, gemeente Zaanstad. T/m 1973 gemeente Zaandam.

Haaldersbroek is een buurtschap in de provincie Noord-Holland, in de regio Zaanstreek, gemeente Zaanstad. T/m 1973 gemeente Zaandam.

Haaldersbroek

Terug naar boven

Status

- Haaldersbroek is een buurtschap in de provincie Noord-Holland, in de regio Zaanstreek, gemeente Zaanstad. T/m 1973 gemeente Zaandam.

- Van oorsprong maakten Haaldersbroek en de Kalverpolder deel uit van de banne van Oostzanen, in 1795 kwamen zij onder de dan ingestelde gemeente Oostzaandam te vallen, die in 1811 onderdeel werd van de in dat jaar ingestelde gemeente Zaandam.

- De buurtschap Haaldersbroek valt, ook voor de postadressen, onder de stad Zaandam.

- Buurtschap Haaldersbroek heeft geen plaatsnaamborden, zodat je alleen aan de gelijknamige straatnaambordjes kunt zien dat en wanneer je in de buurtschap bent aanbeland.

Terug naar boven

Naam

Oudere vermeldingen
Haalersbroek, 1680 herdruk 1745 van outs Hallaerts Broeck, 1851 de polder Halertsbroek, 1913 Haaldersbroek of Hollaardsbroek.

Naamsverklaring
Betekent broek 'moerassig, drassig land' behorend bij De Haal (1394 Hadel). Dit gebied werd anno 1408 aangeduid als 'Dat Haelre vierendeel'. De bijvoeglijke vorm van Hadel was Hadeler*, waaruit klankwettig Haalder is ontstaan.(1)
* Gereconstrueerde vorm.

Terug naar boven

Ligging

De buurtschap Haaldersbroek ligt rond de (grotendeels autovrije) gelijknamige weg en de Haaldersbroekerdwarsstraat, N van Zaandam, O van de Zaan, N van 't Kalf (= aanvankelijk buurtschap, later dorp, tegenwoordig wijk), in de 170 hectare grote Kalverpolder. Ook de Braakdijk wordt doorgaans tot de buurtschap gerekend.

Terug naar boven

Statistische gegevens

In 1555 zijn er in de buurtschappen Haaldersbroek en ’t Kalf gezamenlijk ca. 140 inwoners in 12 tot 14 'haardsteden'. Tegenwoordig omvat de buurtschap (exclusief 't Kalf maar inclusief de Braakdijk) ca. 150 huizen met ca. 400 inwoners.

Terug naar boven

Geschiedenis

Akkerbouw / veeteelt / molens
Vermoedelijk tot in de 17e eeuw was de Kalverpolder, die door de inwoners van Haaldersbroek werd bewerkt, geschikt voor landbouw. Na de inpoldering van de Wijde Wormer in 1622 en de Enge Wormer in 1634 steeg het waterpeil in de Kalverpolder en werd akkerbouw er onmogelijk en veeteelt moeilijk. In de tweede helft van de 17e eeuw woonden er niet meer uitsluitend boeren in de buurtschap, er hadden zich ook molenknechten gevestigd. In de 17e eeuw was aan de Kalverringdijk namelijk een aantal molens gebouwd. Twee oliemolens, De Halve Maan en De Sint Lucas, vijf oliemolens en twee pelmolens bevonden zich in de directe nabijheid van de buurtschap. De molenarbeiders waren oorspronkelijk afkomstig uit Koog aan de Zaan en Zaandijk en kwamen dagelijks met een roeibootje de Zaan over. Een aantal van hen kwam later in de buurtschap wonen, waardoor het percentage protestanten onder de inwoners toenam.

Isolatie
Haaldersbroek heeft altijd een geïsoleerde positie gehad binnen de Zaanstreek. Deze afzondering was min of meer zelf gekozen: tot 1928, toen het pad- onderhoud door de bewoners aan de gemeente Zaandam werd overgedragen, stonden aan het begin van de buurt twee palen, met een onderlinge tussenafstand van slechts één meter. Bredere karren konden er dus niet door. Een andere reden voor het isolement van de buurtschap was, naast de excentrische ligging, het geloof. De inwoners bleven tijdens en na de Reformatie en de Spaanse Tijd in meerderheid katholiek. Mede door de excentrische ligging konden zij hun godsdienst reeds vroeg in het openbaar belijden. Al omstreeks 1650/55 predikte een eigen priester in een voormalig vleethuis in de buurtschap. Door de eigen priester nam de afhankelijkheid van Oostzaan gaandeweg af en oriënteerde de buurtschap zich economisch steeds meer op Koog en Zaandijk.

In de 18e eeuw bestond de buurtschap uit drie paden: Haaldersbroek, Oosteinde (nu de Haaldersbroekerdwarsstraat) en Westeinde. Daarvan zijn de eerstgenoemde twee nog over. De paden waren lange tijd particulier bezit. Een deel van de Haaldersbroekerdwarsstraat is nog altijd niet vrij toegankelijk. Het economisch hoogtepunt voor de buurtschap was de 19e eeuw. Daarna nam het inwonertal af, mede door de bouw van een katholieke kerk aan 't Kalf. De buurtschap heeft haar authentieke karakter grotendeels behouden. De laatste jaren zijn er enkele panden in stijl bijgebouwd. Ook de oude wegsloot is bewaard gebleven. Het isolement van de buurtschap is, met de aanleg van de Leeghwaterweg en de uitbreidingen van 't Kalf, sterk verminderd.(bron: ZaanWiki)

Rapport
Het rapport 'Haaldersbroek. Sociogram van een Zaandamse buurtschapsbevolking' (A. van Braam, 11 pag.) is een serieus onderzoek en rapportage daarvan, maar vandaag de dag is het eerder hilarisch om te lezen. Er staat geen jaar bij, maar vermoedelijk dateert het, gezien een aantal gegevens uit het rapport, uit de jaren veertig van de 20e eeuw. De inwoners komen er niet heel best vanaf kunnen we je verklappen. Maar lees het zelf maar...

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

- De kern van Haaldersbroek is in 1990 benoemd tot beschermd dorpsgezicht en is autovrij. Je vindt er een 3-tal stolpboerderijen, 2 karakteristieke houten ophaalbruggetjes en een aantal oude Zaanse huizen, waaronder het oudste nog bestaande pand van de buurtschap (Haaldersbroek 11 uit 1661) en huisnr. 23 uit 1682.

- Wie met de boot Haaldersbroek in wil, moest zich tot 2018 melden bij de in dat jaar overleden Kees Dekker op Braakdijk nr. 15. Ca. 25 jaar lang opende en sloot hij de sluisdeuren van het rijksmonumentale Haaldersbroekersluisje, dat net zo oud is als de polder (ca. 300 jaar oud). De huidige sluiswachter is G. Bakkum. De bediening is op afspraak via tel. 06-43114262. Het sluisje, net groot genoeg voor een praam, werd vroeger vooral gebruikt om de pramen van de boeren door te laten. Dan moest de koeienmest en de melk eruit. Tegenwoordig is het vooral bedoeld om een enkele watertoerist toegang tot de buurtschap te verschaffen. Want het sluisje is de enige toegang tot de buitenwereld over water. Het hoogteverschil met de omringende sloot is 60 centimeter.

- De Kroosduiker is een weidemolen, gelegen in de Kalverpolder NO van buurtschap Haaldersbroek. Het molentje is uitgerust met een waaierpomp en kan zowel met zeilen als met houten borden worden uitgerust. De molen heeft de status gemeentelijk monument. Oorspronkelijk stond De Kroosduiker bij de Blauwselfabriek te Westzaan. De molen is in 1933 gebouwd door de bekende weidemolenbouwer Rem uit de nabijgelegen plaats Wormer. In 1960 is de molen verplaatst naar Harmelen, nadat de molen verkocht was aan de familie Dolman. In 1989 heeft de familie de molen aan de Zaanstreek geschonken, omdat zij de de kosten voor onderhoud niet meer konden opbrengen. De jaren daarna is de molen in verwaarloosde staat geraakt. In 2012 is het molentje geheel gerestaureerd en sindsdien weer maalvaardig.

- Roosmolen Hercules bevindt zich in de Kalverpolder, ten noorden van buurtschap Haaldersbroek. Het is een Amerikaanse Windmotor. Ze is als poldermolen geïnstalleerd in 1922. In 1993 is ze vervangen door een elektrisch gemaal. Omdat men voor verval en sloop van dit industriële monument vreesde, is er geld ingezameld voor de restauratie van de molen. De molen is in 1995-1996 gerestaureerd. Ze ligt nu langs een wandelpad en vormt een van de bezienswaardigheden van de Kalverpolder. Roosmolen. Een roosmolen is een metalen windmotor die in de jaren 20 van de 20e eeuw in de handel was en door de firma R.S. Stokvis werd geïmporteerd onder de naam Hercules. De molen is in de Verenigde Staten ontwikkeld en werd gebruikt voor irrigatiedoeleinden. Een aangepaste vorm met een kleiner rad is in Europa geproduceerd door Herkules Metallicus te Dresden. In Nederland is ze gebruikt als poldermolen. Tussen 1902 en 1925 is een 200-tal van deze molens geplaatst, vooral daar waar een stoomgemaal te groot en te duur zou zijn. Dit was met name in Noord-Holland en Friesland het geval.

Heemschut en andere landschapsbeschermers waren niet blij met de komst van dit type molen, daar ze vreesden dat deze de traditionele wipwatermolen en spinnenkopmolen zou verdringen. Bovendien werd de enorme metalen molen lelijk gevonden. De roosmolen was echter slechts gedurende een beperkte periode in zwang, omdat het elektrische gemaal uiteindelijk ook de roosmolen verdrong. Ook hadden de molens nadelen; hoewel ze zodanig waren ontworpen dat ze automatisch uit de wind werden gedraaid bij hoge windsnelheden, ging het nogal eens fout, waardoor de molen vernield werd. Door dit alles is ook de roosmolen tegenwoordig een bezienswaardige curiositeit.(2)

- "De brug over de Braak is lange tijd de enige mogelijke toegang om het gebied over land te bereiken. De vorige brug was een houten ophaalbrug gepositioneerd aan de zijde van de Haaldersbroek. De brug ligt in de lijn van de straat aldaar en wordt gekenmerkt door zijn hoge ligging op de dijk. De buurtschap is aan de zuidzijde door de geschiedenis altijd verbonden met een brug. De vorige brug dateerde uit de vroege 20e eeuw. Vóór deze houten ophaalbrug was een hoge vaste brug aanwezig. De ophaalbrug is functioneel geplaatst voor het doorlaten van grotere schepen over de Braak.

De vorige brug was in een zeer slechte staat en moest worden vervangen. Bij aanpassingen in een beschermd stadsgezicht is het van belang de historische waarden te behouden. Het plan voor het vervangen van de ophaalbrug is opgezet vanuit het functioneel inpassen van hedendaagse eisen met behoud van het historische beeld. Met de nieuwe, in 2020 geplaatste ophaalbrug blijft het historische beeld van Haaldersbroek als agrarische nederzetting in een vaarpolder behouden. De buurtschap blijft haar verbinding over land behouden aan de zuidzijde met een brug gelegen aan de zijde van de buurtschap. De nieuwe brug is in vormgeving nagenoeg gelijk aan de vorige en voegt zich daarmee in materiaal en uitstraling binnen het historische beeld dat al bijna honderd jaar op deze locatie aanwezig is. De nieuwe afmetingen van de brug komen vanuit het functionele gebruik van de brug in de huidige tijd. In het ontwerp is zorgvuldig rekening gehouden met de historische verhouding van de brug als geheel. Met het vervangen van de brug gaan geen historische waarden van het beschermde stadsgezicht verloren." (bron en voor nadere informatie zie gemeente Zaanstad)

Reeds in 2015 waren er plannen om een nieuwe, bredere en hogere brug te maken, als vervanging van de houten brug uit 1927. Breder omdat er busjes van koeriersdiensten overheen moeten kunnen en hoger om de doorvaart te vereenvoudigen. De gemeente had destijds plannen voor een stalen brug, maar Haaldersbroek is een beschermd dorpsgezicht en volgens de inwoners zou de houten brug daarom ook vervangen moeten worden door een nieuwe houten brug. Zaanstad wilde ook een bredere brug vanwege de hulpdiensten, maar bewoners willen dat niet omdat ze daardoor meer zwaar verkeer verwachten en "omdat de buurtschap zelf niet breder wordt” (2.49 m op het breedste stuk volgens hen) is dat volgens hen ook niet nodig. De gemeente verwijst naar Europese normen, maar daarvoor kan ontheffing worden aangevraagd, aldus Kerngroep Haaldersbroek. Ze vonden het ontwerp zoals dat anno januari 2019 voorlag ook 'lomper' overkomen omdat de brug 75 cm zou opschuiven richting de buurtschap.

Terug naar boven

Landschap, natuur en recreatie

- De Kalverpolder, waar buurtschap Haaldersbroek in ligt, heeft de afgelopen jaren een flinke opknapbeurt gekregen. De problematiek van de veenweiden in West-Nederland komt ook in de Kalverpolder voor. De bodem daalt door bemaling van het grondwater, waardoor het veen inklinkt. Hierdoor zijn weilanden ontstaan die de vorm van een badkuip hebben, het maaiveld in het midden ligt soms één meter lager dan het water in de sloten. Daarnaast gaat het niet goed met de waterkwaliteit. Door het inlaten van gebiedsvreemd water verzoet het licht brakke water in de polder. Zoet water is minder goed bestand tegen veen, waardoor het eerder vertroebelt en er sneller algen in het water voorkomen.

Doel van de opknapbeurt is het behouden van de natuurlijke waarden in dit gebied. De Kalverpolder is van onschatbare waarde voor de Zaanstreek. Het is niet alleen een prachtig natuurgebied met een grote variëteit aan flora en fauna, maar het is ook hét decor voor de Zaanse Schans. Het Laarzenpad is verbeterd, er zijn kijkschermen geplaatst om vogels ongestoord te kunnen bekijken, dichtgegroeide greppels zijn open gegraven, er zijn paaiplaatsen voor vissen gecreëerd en slechte oevers zijn hersteld. Het gebied is tevens aantrekkelijker gemaakt voor toeristen en recreanten middels een nieuw wandelpad, enkele bruggen en een bezoekerscentrum waar de natuurlijke waarden van de Kalverpolder worden toegelicht.

De in 2006 opgerichte Stichting Kalverpolder heeft als doelstelling de instandhouding van natuur- en landschappelijke waarden van de Kalverpolder en de Enge Wormer. Bij de stichting is een groep van ruim 40 vrijwilligers actief. Deze groep werkt minimaal één dag per week aan beheeractiviteiten in het veld, zoals gras en riet maaien, hooien en het verwijderen van bomen, braamstruiken, pitrus, etc.

Terug naar boven

Overnachten

- Boek hier je B&B e.d. in omgeving Haaldersbroek, met laagsteprijsgarantie!

Terug naar boven

Beeld

- Rondwandeling door Haaldersbroek d.m.v. een filmreportage, door Xandra Dekker.

- Nog een mooi filmpje over deze buurtschap, door Nico Ruijter.

Terug naar boven

Literatuur

- Nieuwe en/of tweedehands boeken over Haaldersbroek (online te bestellen).

Terug naar boven

Links

- Nieuws: - Nieuws m.b.t. buurtschap Haaldersbroek van de afgelopen jaren, op de Zaanse nieuwssite De Orkaan.

- Zorg: - "Zorgboerderij Humanimal in buurtschap Haaldersbroek (Braakdijk 15) heeft verschillende doelgroepen. Doordeweeks is de boerderij geopend voor volwassenen met een licht verstandelijkebeperking, psychische problemen of een verslavingsverleden. De gemeente Zaanstad heeft sinds 2017 een project genaamd Gras in de Klas. Het doel hiervan is dat kinderen die tijdelijk uitvallen op school enkele maanden een of twee dagen in de week naar een zorgboerderij gaan. Doel is dat de kinderen daarna weer beter presteren in de klas. In dat kader zijn er sinds 2018 doordeweeks ook kinderen op de boerderij. Op zaterdag bestaat de groep uit kinderen en jongeren. De meeste van hen hebben een licht autistische aandoening, ADD of ADHD. Verder zijn er ook kinderen die langskomen omdat zij thuis geen rust hebben of omdat de ouders of broers/zussen problemen hebben. Zij zijn op de boerderij om even niet in de thuissituatie te zijn. Vaak helpen er een stel met koken/voorbereiden van de lunch en een ander deel gaat helpen klussen."

Reacties

(2)

Heel mooi en leuk om te lezen.
Ik wilde alleen vermelden dat de heer Kees Dekker is overleden.
Weet alleen niet wie de sluis nu opent.
Met vriendelijke groet,
Jmj Looze.

Dank voor uw complimenten. Dat doet mij goed om te horen! En het stimuleert mij om door te gaan met de laatste loodjes/puntjes op de i. Ik hoop dat u uw enthousiasme ook aan uw relaties wilt overbrengen, want helaas weten de meeste mensen nog altijd niet van het bestaan van de site, en degenen díe er van weten, zijn er allemaal enthousiast over.

Dank voor uw aanvulling ook! Ik heb het verwerkt, en er een oproepje bij geplaatst of iemand weet hoe het tegenwoordig met de sluisbediening zit. Bij alle plaatsen ligt nu een stevige inhoudelijke basis. Mijn hoop en doel is dat lokale ingewijden met aanvullingen en actualiseringen de laatste puntjes op de i helpen zetten, dus dank hiervoor!

Met vriendelijke groet, Frank van den Hoven, hoofdredacteur Plaatsengids.nl

Reactie toevoegen