Status

- Termunten is een dorp in de provincie Groningen, in de streek Hoogeland, gemeente Eemsdelta. Het was een zelfstandige gemeente t/m 1989. Het gemeentehuis bevond zich in Woldendorp. In 1990 over naar gemeente Delfzijl, in 2021 over naar gemeente Eemsdelta.

- Wapen van de voormalige gemeente Termunten.

- Onder het dorp Termunten vallen ook de buurtschappen Baamsum, Dallingeweer en Fiemel.

Naam

Oudere vermeldingen
1224 gebied: in Menterne, 1338 gebied: in Menterna, 1413 to der Munten, 1553 van Groete Munten, 1579 Grootemunte, ca. 1660 Ter Munte, 1689 Oudt Termunten, Groot Termunten.

Naamsverklaring
De oudste, nog Friese vormen worden naast Menterwolde gebruikt ter aanduiding van het Oldambt en zouden wijzen op de betekenis herne 'hoek' van het water de Munte. In plaats van herne betreft het hier eerder het toponymisch suffix -er (ontstaan uit het Germaanse warja-* 'bewoner'). De waternaam Munte is volgens sommigen verwant met het Brugse Minne-water en met het tweede deel in Dortmund en Dülmen (Dld): 890 throtmanni, 927 Trutmenni, 952 Drudmunde respectievelijk 889 kopie 12e eeuw Dulmenni, 10e eeuw Dulminni. Het dorp wordt ook aangeduid met groot, ter onderscheiding van het landinwaarts gelegen 1781 Klein of Oud Termunten, 1553 Lutke Munten. Zie ook Muntendam.(1)

Ligging

Het dorp Termunten grenst in het Z aan het water de Dollard en Woldendorp, in het ZW ook aan Woldendorp, in het W aan Termunterzijl, in het N aan de rivier de Eems en in het NO en O ook aan de Dollard, en ligt NO van Nieuwolda en Wagenborgen, ONO van Meedhuizen, O van Borgsweer, OZO van Farmsum en Delfzijl, ZW van de Duitse plaats Emden en N van Oostwold.

Statistische gegevens

In 1840 omvat de gemeente Termunten 384 huizen met 2.310 inwoners, verdeeld in het gelijknamige dorp 76/440 (= huizen/inwoners), de dorpen Borgsweer 20/100, Woldendorp 65/350 en Wagenborgen 104/630 en de buurtschappen Reide 2/10, Fiemel 4/20, Dallingeweer 7/50, De Vennen 3/25, Baamsum 7/50, Grijzemunnikenklooster 2/20, Termunterzijl 50/340, Lalleweer 5/50, De Schans 1/6, Binnen Ae (deels) 18/80, Huiningaweer 1/14, Zomerdijk 7/40, Heemen 9/35 en Lesterhuis 3/50. Tegenwoordig heeft het dorp ca. 160 huizen met ca. 400 inwoners.

Recente ontwikkelingen

- Bestemmingsplan Termunten, Termunterzijl en Borgsweer.

Bezienswaardigheden

- De Hervormde (PKN) Ursuskerk (Petrus Muntinghepad 4) is het enige rijksmonument van Termunten. De kerk dateert uit de 13e eeuw. De huidige kerk is gebouwd op een fundament uit de 12e eeuw en was ooit een veel grotere kruiskerk. Wat resteert is het romanogotische koor en een klein deel van het schip. In de 19e eeuw is de oorspronkelijke middeleeuwse toren, die los stond van de kerk, ingestort en afgebroken. De huidige toren is in 1951 gebouwd. Tijdens de bevrijding in april 1945 is bij de gevechten om de ‘Delfzijl Pocket’ de kerk in brand geschoten. Het interieur ging daarbij geheel verloren, waaronder het orgel. Intensief herstel van de kerk had plaats in de jaren 1948-1951. Na 65 jaar heeft de kerk sinds 2010 weer een eigen, gerestaureerd Lohman-orgel.

In 2019 is de kerk gerestaureerd. De werkzaamheden betreffen een technische, conserverende restauratie. De dunne stuclaag die is aangebracht bij het herstel van de kerk rond 1950 was in de loop van de jaren door zoutuitbloei hard geworden en hield vocht in de muren vast. De laag bladderde af, regelmatig sprongen er zelfs stukken uit en her en der groeiden algen. Daarom is het interieur als onderdeel van de restauratie opnieuw gestuukt. Daarvoor zijn de muren eerst gestraald. De glas-en-loodramen zijn voor restauratie uit hun sponningen gehaald en de verwarming van de kerkbanken is verwijderd omdat daar asbest in was verwerkt. Rondom de kerk is nieuwe drainage aangebracht.

Sinds 2009 heeft het karakteristieke gebouw een bredere functie. Van mei tot oktober is de kerk elke zondagmiddag open voor bezoek; dan kun je ook de spannende toren beklimmen, met uitzicht over Eems en Dollard, en een blik in de gewelven werpen. Regelmatig zijn er ook concerten en andere evenementen. Voor nadere informatie zie de Activiteitenagenda. De Protestantse Gemeente Woldendorp - Termunten/Borgsweer heeft de kerk in 2014 overgedragen aan Stichting Oude Groninger Kerken (SOGK). In 2017 is de genoemde Protestantse Gemeente gefuseerd met de Petruskerk van Wagenborgen tot de Protestantse Gemeente Eems Dollard, die nog 4 keer per jaar een kerkdienst houdt in de Ursuskerk. - Beschrijving van de Ursuskerk in tekst en beeld op Reliwiki.nl. - Site van de Ursuskerk.

- In 1912 is de Stoomtramwegmaatschappij Oostelijk Groningen (OG) opgericht. Tot 1948 zou zij mensen en goederen tussen Ter Apel en Delfzijl vervoeren. Vanwege haar (lage) snelheid werd de tram ook wel Ol Graitje genoemd. In het landschap zijn nog veel sporen van OG te ontdekken. Op verschillende plekken langs de route van OG waren kleine werkplaatsen gebouwd voor kleinschalig onderhoud of (nachtelijke) stalling van de stoomtrams. Twee van deze remises zijn bewaard gebleven een in Bellingwolde en een in Termunten. Na het opheffen van de tramlijn in 1948 kregen de gebouwen een functie als loods voor gemeentewerken. Tegenwoordig is het gebouw in gebruik door een vishandel (afhaalpunt).

Jaarlijkse evenementen

- De Termuntense Muziekvereniging Prins Bernhard geeft jaarlijks begin april een Voorjaarsconcert in het Dollard College in Woldendorp.

- De jaarlijkse Lentemarkt bij de middeleeuwse kerk in Termunten (op een zondag eind mei, 11-17uur) heeft een reünieachtig karakter, en is alom bekend in de regio om zijn gezelligheid en sfeer. Er is een grote verscheidenheid aan koopwaar: keramiek, patchwork, beelden, woonaccessoires, curiosa, sieraden, glas in lood, fair trade producten, bloemdecoraties enz. Uiteraard wordt de inwendige mens ook niet vergeten. Er is live muziek, in de kerk is een expositie, kinderen kunnen zich vermaken op een springkussen, zich laten schminken en genieten van prachtige ballonfiguren gemaakt door Clown Joepie. Vergeet niet ook de toren te beklimmen, met een schitterend uitzicht over de Eems, de Dollard en De Punt van Reide. Toegang: gratis, gift welkom.

Landschap, natuur en recreatie

- Vanuit Termunten lopen twee wandelroutes: een naar Termunterzijl (3 km) en een naar Fiemel, Polder Breebaart en De Punt van Reide (8 km). De wandelroutes, met toelichtingen in tekst en beeld, vind je onder de link als pdf-bestand, dat je desgewenst kunt uitprinten. Een gedrukte versie van de folder is te verkrijgen in de kerk, waar de wandelroutes ook starten (sleuteladressen: Borgiusweg 7, tel. 0596-601801 / Johan Herwagiusstraat 8, tel. 0596-601159). Een groot deel van de route is verboden voor honden. Hou er qua schoeisel rekening mee dat sommige paden drassig kunnen zijn.

- Wandelroute Termunten-Borgsweer Pelgrimage (ca. 10 km).

- Natuurgebied Polder Breebaart ligt bij buurtschap Fiemel en wordt daarom aldaar beschreven.

Kleine Polder
"Recreatie en natuur komen samen in de Kleine Polder. In afstemming met omwonenden heeft Het Groninger Landschap nieuwe plannen ontwikkeld voor de Kleine Polder. Het wordt een bijzonder gebied waarbij recreatie en natuur straks hand in hand gaan. De polder, ingeklemd tussen Termunten, Termunterzijl en de Waddenzee, bestaat nu uit een zwemplas met strandje en een golvend, ruig grasland. Het Groninger Landschap wil het landschap van de Kleine Polder weer meer laten aansluiten bij de Waddenzee, het gebied aantrekkelijker en beter toegankelijk maken. Een belangrijke voorwaarde in de plannen is om het gebied opnieuw in te richten zonder onnodig grondtransport. De grond die vrijkomt tijdens de herinrichting wordt opnieuw gebruikt op dezelfde locatie. Hiermee wordt eventuele overlast van grondtransport in omliggende dorpen voorkomen.

Plannen voor recreatie én natuur. In de definitieve plannen is te zien dat er een overgang wordt gecreëerd tussen water en land, tussen zout en zoet. De westkant blijft een recreatief gebied met een zwemplas, strand, speeleiland en een mogelijk kunstwerk als uitkijkpunt. De oostkant wordt ingericht voor natuur, met plek voor vogels en vissen. Het westelijke deel blijft grotendeels zoals het is. In lijn met de wens van omwonenden wordt het strand zo uitgebreid dat je er straks van de zonsondergang kunt genieten. Er komt een wandelpad rondom het gebied en er komt een speeleiland. Hoe deze precies ingevuld gaat worden wordt afgestemd met kinderen en ouders van kindcentrum Qworzo in Woldendorp.

De realisatie van het uitkijkpunt is voorlopig uitgesteld. Reden hiervoor is dat de kosten voor de fundering van het uitkijkpunt aanzienlijk hoger zijn dan in eerste instantie begroot. De oorzaak hiervoor is tweeledig. Ten eerste zijn de prijzen van bouwmaterialen in 2021 flink gestegen. Tevens krijgt een uitkijkpunt dat boven de dijk uitsteekt te maken met een hoge windbelasting. Om dit op te vangen is een sterke fundering noodzakelijk. Echter, de grond in de Kleine Polder is dermate slecht, dat ook hierdoor de kosten voor de fundering stijgen. De culturele ontwikkelorganisatie Sense of Place is samen met de kunstenaars van Observatorium uit Rotterdam terug naar de tekentafel met de oorspronkelijke voorwaarden voor een uitkijkpunt in de polder. Het Groninger Landschap verwacht begin 2022 een nieuw ontwerp voor het uitkijkpunt in de Kleine Polder te kunnen presenteren.

Aan de oostzijde worden natuureilanden ontwikkeld waar plek komt voor vogels om te broeden en te rusten bij hoogwater. Eén eiland wordt ingericht met riet, op de andere wordt een plas-dras situatie gecreëerd met gras zoals op een kwelder. Ook voor vissen komt er extra ruimte. Tussen de eilanden worden waterplanten, kiezels en flauwe oevers aangebracht. Aan de noordkant van het gebied wordt struweel aangeplant. Meidoorn, duindoorn en vlier maken het gebied aantrekkelijk voor overtrekkende vogels, via doorkijkjes blijft er zicht op de polder. Op het meest oostelijke natuureiland komt een oeverzwaluwwand. Start werkzaamheden voorjaar 2021. Voor de start van het broedseizoen 2021 zijn voorbereidende kap- en snoeiwerkzaamheden verricht. Na de zomervakantie van 2021 is de herinrichting van De Kleine Polder N van Termunten van start gegaan. Het Groninger Landschap streeft ernaar om de herinrichting van De Kleine Polder voor het eind van 2022 te hebben afgerond.

Samen maken we plannen waar. Het Groninger Landschap is blij met de inbreng van omwonenden. Via een aantal bewonersbijeenkomsten en vergaderingen met de bewonersvertegenwoordiging zijn veel ideeën naar voren gekomen die grotendeels in de plannen zjin verwerkt. Zo is er een mooi plan ontstaan waarbij recreatie en natuur hand in hand gaan. Het realiseren van deze plannen kan niet zonder steun van andere partijen. De nieuwe inrichting kan worden gerealiseerd dankzij het Waddenfonds, gemeente Eemsdelta, provincie Groningen, het Prins Bernhard Cultuurfonds, de Nationale Postcode Loterij en het Leefbaarheid en Duurzaamheid Programma van NAM." (bron: Het Groninger Landschap) Zie ook deze video waarin de herinrichting van de Kleine Polder N van Termunten wordt toegelicht.

Overnachten

- Boek hier je B&B e.d. in omgeving Termunten, met laagsteprijsgarantie!

Beeld

- Oude en recente foto's e.d. van Termunten en Termunterzijl op Facebook.

Literatuur

- Nieuwe en/of tweedehands boeken over Termunten (online te bestellen).

Links

- Muziek: - "De in 1936 opgerichte Muziekvereniging Prins Bernhard in Termunten bestaat uit een fanfareorkest, een dweilorkest en een opleidingsorkest en heeft gezamenlijk circa 30 leden. In het verleden concentreerden fanfares zich op het maken van muziek in de open lucht. De orkesten marcheerden over straat of speelden in muziektenten. Tegenwoordig speelt het fanfareleven zich meer en meer af in concertzalen. De muziek die een fanfare speelt is veelzijdig. Het varieert van mars tot pop. Van klassiek tot filmmuziek. Het fanfareorkest is op dit moment niet actief op concoursen, maar richt zich op diverse evenementen en uitvoeringen, zoals de jaarlijkse 4 mei herdenking, het jaarlijks Kerstconcert, Kerstnachtdienst, het verwelkomen van St. Nicolaas en natuurlijk ons jaarlijkse Voorjaarsconcert.

Het fanfareorkest repeteert iedere dinsdagavond in Basisschool De Munte, onder leiding van onze dirigent Alfons Weges. Samen muziek maken in een vereniging is natuurlijk veel leuker dan in je eentje spelen. Lijkt je dit ook leuk, kom dan eens kijken op een van onze repetities of het ook iets voor jou is. De kosten voor het lidmaatschap bedragen 12 euro per maand voor seniorleden en 7,50 euro per maand voor jeugdleden. Tevens krijg je als lid een instrument van de vereniging in bruikleen. Wil je geen lid worden, maar de muziekvereniging wel steunen, dan kun je donateur worden."

- Welzijn: - Stichting Klankbordgroep Termunten heeft in december 2018 € 20.000 subsidie van de Provincie gekregen voor het project ‘Naargs Beter as Thoes’. Met dit project wil de stichting de onderlinge sociale contacten in het dorp en de buurdorpen Termunterzijl, Borgsweer en Woldendorp versterken. Er wordt een zogeheten ‘digitale sociale stamtafel’ opgezet, waarmee oudere bewoners in de dorpen elkaar hulp kunnen vragen én hulp kunnen bieden. Het is een 'gesloten groep', zodat de privacy van de deelnemers gewaarborgd is. Het digitale platform helpt bewoners om langer thuis te blijven wonen en is een aanvulling op het bestaande netwerk van familie, vrienden en buren.

De digitale stamtafel wordt ondersteund door de lokale dorpshuizen Keuvelstee, Steunstee en Borgsweer in samenwerking met professionele zorginstellingen. In het project wordt samengewerkt met Noorderpoort en de Hanzehogeschool. Studenten ICT en Verpleegkunde van Noorderpoort helpen ouderen in de dorpen bij het gebruik van digitale middelen, zoals smartphone en tablet. Ook laten ze zien hoe ouderen het beste een bericht op het platform kunnen plaatsen of iemand aan hun netwerk kunnen toevoegen. Studenten van de opleiding Healthy Ageing Professional van de Hanzehogeschool ondersteunen de initiatiefnemers bij het bedenken van moderne oplossingen voor de zorg. Zij kunnen bijvoorbeeld stage lopen bij het project. (bron: Provincie Groningen, december 2018)

- Genealogie: - Overzicht van begravenen op de begraafplaats van Termunten, met foto's van de grafzerken.

• 1. Nederlandse plaatsnamen verklaard,
  van Berkel, Gerald, and Samplonius Kees
  , (2018)