Balk

Plaats
Dorp
De Fryske Marren
Fryslân

balk_collage.jpg

Balk, collage van dorpsgezichten (© Jan Dijkstra, Houten)

Balk, collage van dorpsgezichten (© Jan Dijkstra, Houten)

Balk

Terug naar boven

Status

Balk is een dorp in de provincie Fryslân, gemeente De Fryske Marren. T/m 1983 gemeente Gaasterland. In 1984 over naar gemeente Gaasterlân-Sleat, in 2014 over naar gemeente De Fryske Marren. Het was de hoofdplaats van de gemeente Gaasterlân-Sleat, en voorheen van Gaasterland.

Terug naar boven

Naam

Inwoners
Een inwoner (mannelijk of vrouwelijk) van dit dorp is een Balkster.

Oudere vermeldingen
1491 toe balc, 1501 toe Balka, 2e helft 16e eeuw Balck.

Naamsverklaring
De plaatsnaam verwijst naar een oude benaming voor een vast brugje, een houten balk als brug.(1)

Terug naar boven

Ligging

Balk ligt W van Sloten en grenst in het NO aan het Slotermeer. Het dorp ligt aan de beide oevers van het riviertje de Luts.

Terug naar boven

Statistische gegevens

In 1840 heeft Balk 190 huizen met 1.344 inwoners. Tegenwoordig heeft het dorp ca. 1.600 huizen met ca. 3.800 inwoners.

Terug naar boven

Geschiedenis

Aanvankelijk valt Balk onder Harich. In 1585 wordt het door Spaanse soldaten uit Groningen geplunderd. In de 18e eeuw wordt het dorp welvarend door de boterhandel. In de 19e eeuw is het een zelfstandig dorp geworden.

Balk kende vanouds diverse geloofsgemeenschappen. Eén daarvan was de gemeente der Mennonieten, die zeer streng in de leer was. In het midden van de 19e eeuw is een grote groep naar Amerika uitgeweken om zich daar in de omgeving van Goshen in de staat Indiana te vestigen. Een gevelsteen in het dorp herinnert nog aan deze oude geloofsgemeenschap.

Op de website Langs de Luts van Johan Groenewoud vind je de gegevens van de bewoners en de woningen langs de Luts in Balk. Uitgangspunt is de bebouwde kom van het dorp in 1832. Dat zijn de huidige Van Swinderenstraat, Raadhuisstraat, Westeinde, Dubbelstraat, Lytse Side en een deel van de Gaaikemastraat, Wilhelminastraat, Meerweg en Pypsterstikke. En ook de latere uitbreidingen richting het Slotermeer, o.a. de Helling, Lutsmond; richting Kippenburg, bijvoorbeeld de woningen van Eigen Haard, de zuivelfabriek; richting Harich, o.a. ZWH garage; richting Wijckel, o.a. de Bolster. - Nieuws van 'Langs de Luts' op Facebook.

Terug naar boven

Recente ontwikkelingen

- "Al een tijdje wordt er flink aan de weg getimmerd in het centrum van Balk. Er is een nieuwe passantenhaven gecreëerd aan de Jachthavendyk, De Lytse Side en de Meerweg zijn opgeknapt en na de zomer van 2019 starten we met het Haskeplein, de Dubbelstraat een deel van de Bogermanstraat. En dat is nog maar het begin. Want de komende jaren zal er op verschillende plekken in het dorp worden verbouwd, gebouwd of gerenoveerd. Aan gebouwen en aan de openbare ruimte. Nadere informatie over alle plannen en de actuele ontwikkelingen daarin vind je op een pagina van de gemeente onder de link. Enkele citaten hieruit:

De historische Lutskade in Balk is aan renovatie toe. Het metselwerk van de kademuur aan beide zijden is verslechterd en uit onderzoek blijkt dat ook de paalkopppen onder water, die de kademuur ondersteunen, deels zijn aangetast. Verder moeten aan beide zijden van de kademuur een aantal ankerstangen worden vervangen. Begin 2019 heeft het eerste herstelwerk plaatsgevonden aan ankerstangen en metselwerk. Daarnaast wordt in 2020 een deel van de kademuur - tussen de Teernstrabrug en de Ossebrug - volledig vervangen. Uitgangspunten zijn de historische uitstraling van de gemetselde kademuur met de booggewelven en waar mogelijk behoud van de bomen langs de Luts; daarnaast natuurlijk duurzaamheid en veiligheid. Er is geen acuut verzakkingsgevaar: de constructie van de kademuur is zo dat palen en muur elkaar versterken. Bovendien houden ankerstangen de muur vast. Maar binnen een paar jaar is zowel voor de palen als voor de muur renovatie en deels vervanging nodig.

Vanwege de restauratie van de kademuur in het centrum van Balk is het noodzakelijk om de (monumentale) lindebomen tijdelijk te verplaatsen om ze te behouden. De voorbereidingen hiervoor vinden plaats in de loop van 2019. Zo zijn er voedingsstoffen toegediend aan de kluiten, wat zorgt voor een betere en stevigere kluit. De kwaliteit van de kluiten wordt hiermee verbeterd en er worden extra haarwortels gevormd die de kans op aanslaan op de tijdelijke nieuwe locatie vergroot. Andere werkzaamheden die tot de voorbereiding behoren zijn het eventueel doorzagen van de bast van een aantal dikke wortels en het aanbrengen van doorgroeivertragend doek, beluchtingsdrain en een gietrand. Tot slot worden de bomen gesnoeid en wordt nazorg gegeven. Naar verwachting zijn ca. 30 lindebomen vitaal genoeg om te verplanten. Het verplanten van de bomen naar een tijdelijke 'kuilplaats' aan de Eastwâl vindt plaats in het voorjaar van 2020." (bron: gemeente De Marren)

- Het COA heeft gemeente De Fryske Marren in januari 2019 verzocht om het AZC in Balk weer te openen, nadat het eerder, per 1 oktober 2018, was gesloten. De gemeente heeft de mogelijkheid voor een heropening onderzocht en met verschillende belanghebbenden gesproken. Daarnaast ziet de gemeente het als haar maatschappelijke verantwoordelijkheid om ruimte te bieden voor de opvang van asielzoekers. De locatie waar het AZC was gevestigd is naar de mening van de gemeente hiervoor nog altijd een geschikte locatie. Het AZC is daarom in mei 2019 heropend, volgens de overeenkomst zal dat duren tot maart 2022. Er zal aan dezelfde voorwaarden worden voldaan als toen het centrum eerder openging, met een capaciteit van 500 plaatsen.

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

- Balk heeft 33 rijksmonumenten.

- Balk heeft 12 gemeentelijke monumenten.

- Historische kern.

- De Hervormde (PKN) kerk It Breahûs (Van Swinderenstraat 6) is een zaalkerk uit 1728, met vierzijdig gesloten koor en een geveltoren met ingesnoerde spits. Op een raam met gebrandschilderd glas (1729) staat dat meester-timmerman Roelof Saegman de kerk heeft gebouwd. Het orgel uit 1843 is gemaakt door Lohman.

- De neogotische RK Sint-Ludgeruskerk (Raadhuisstraat 44) dateert uit 1883 en is ontworpen door architect Alfred Tepe. Het is een driebeukige basiliek. Het neogotische hoogaltaar (1899) stamt uit het atelier van beeldhouwer Friedrich Wilhelm Mengelberg en stond tot 1963 in de Grote of Sint-Michaëlskerk te Zwolle. De gebrandschilderde ramen komen uit atelier Kocken te Utrecht. Het orgel uit 1910 is gemaakt door orgelbouwer Adema. In de toren hangen drie klokken. Ook de naastgelegen pastorie is een rijksmonument.

- Het raadhuis (Dubbelstraat 2) is het voormalige gemeentehuis van de toenmalige gemeente Gaasterland. Het raadhuis (rechthuis) is in 1615 gebouwd in opdracht van de toenmalige grietman van Gaasterland, Obbe Obbes. De ankers aan de voorzijde van het gebouw verwijzen naar het bouwjaar. In 1836 heeft het gebouw een nieuwe voorgevel gekregen. De ingang is toegankelijk via een hoge trap met een bordes. Op het bordes bevinden zich, op de twee hoekpunten, schildhoudende leeuwen. Op het dak een dakruiter uit 1793 met een klok die in 1615 is gegoten door klokkengieter Gerard Koster.

- Tegenover het hierboven beschreven raadhuis van Gaasterland aan de Dubbelstraat staat het voormalige gemeentehuis van de toenmalige gemeente Gaasterlân-Sleat.

- Teernstrabrug (bij Van Swinderenstraat 69) uit 1916 over de Luts.

- Standbeeld van dichter Herman Gorter, wiens grootvader in de 19e eeuw doopsgezind predikant was in Balk. Het dorp en het riviertje de Luts zouden de dichter hebben geïnspireerd tot zijn beroemde gedicht 'Mei'.

- Gevelstenen in Balk.

- Op de plaats van het asielzoekerscentrum (AZC) aan de Wikelerdyk in Balk, bij de ingang van het wandelpad naar het Wieberen van der Heideplein, is in 2018 een aandenken aan het per 1-10-2018 gesloten AZC geplaatst. Het gedenkteken bij het bankje waar vaak asielzoekers zaten bestaat uit 15 zwerfkeien, die bij de aanleg van het centrum tevoorschijn kwamen. Ze zijn geplaatst op een tegelplateau, met een gedicht erbij. Overigens is het AZC in mei 2019 heropend, waarvoor zie het hoofdstuk Recente ontwikkelingen.

Terug naar boven

Evenementen en activiteiten

- NUT Gaasterlân-Sleat zet zich in voor de bevordering van cultuur, door het organiseren van theatervoorstellingen. Dit kan muziek zijn, maar ook dans, cabaret, lezingen enzovoort. Voor jong en ouder, en voor redelijke toegangsprijzen. NUT Gaasterlân-Sleat is een vereniging met ca. 400 leden, die gerund wordt door enthousiaste vrijwilligers. De voorstellingen vinden doorgaans plaats in Zalencentrum De Treemter in Balk. Soms wordt er uitgeweken naar een andere locatie.

- Koningsdag.

- Op een zaterdag begin juli is er de jaarlijkse Rommelmarkt van Streekharmonie Concordia. De rommelmarkt wordt gehouden in De Treemter van 09.00-13.00 uur. De toegangsprijs bedraagt 1 euro. Op de rommelmarkt is een grote verscheidenheid aan artikelen te koop tegen uiterst gunstige prijzen. Ook handig om te weten is dat er kan worden gepind. Bij het draaiend rad zijn mooie prijzen te winnen, terwijl je geniet van een kopje koffie met koek.

- In 2016 was er de 1e, zeer succesvolle editie van de Nacht van de Nacht in Balk (op een zaterdag eind oktober). Enkele duizenden bezoekers lieten zich vol verwondering verrassen met allerlei optredens en activiteiten in het centrum rondom de Luts. Vanuit Plaatselijk Belang is ook in 2018 weer het initiatief gekomen om de Nacht van de Nacht te organiseren. Met enthousiaste vrijwilligers is er een prachtig programma opgesteld voor jong en ouder. Rondom de Luts was het donker, zelfs de straatverlichting in het centrum was gedoofd. De route die langs de Luts loopt was zoveel mogelijk verlicht met kaarslicht en vuurkorven. In deze sfeervolle setting was het genieten van muzikale en culturele artiesten die zoveel mogelijk uit het dorp en nabije omgeving kwamen. Activititeiten waren onder meer een optreden van kinderkoor Prelude in de kerk, een silent disco op het bordes van het oude Raadhuis, in 't Haske een spookhuis, een verhalenverteller op een skûtsje aan de Lytse Side, muzikale optredens in ’t Breahûs, ’t Buterhûs, Plaza de Balk. De praam ‘Simmermoarn’ vaarde met muziek van Roelie Boekema. En er was nog veel meer te doen en te bekijken rondom de Luts. De toegang was gratis. Vanwege de financiële omvang van het evenement waren vrijwillige donaties wel welkom.

- De Gaasterlân Rabo Run (op een zaterdag in december) is een initiatief van de supportersclub van Voetbal Vereniging Balk. Het is een prestatieloop/wedstrijdloop voor jong en ouder. Deelnemers kunnen kiezen uit 3 afstanden: de 4 mijl, de 12 km en de 21,1 km.

- Wat zijn en doen de Kerstvrouwen Balk? Wij laten ze hierover graag zelf aan het woord: "Jaren geleden startte ik, Miranda Ras, een actie op om mensen die het zwaar hadden om welke reden ook, een opsteker te brengen tijdens de Feestdagen. Ik vroeg Zwaan Betsema mij erbij te helpen en die deed dit met alle liefde. Binnen een paar dagen waren er vrouwen die heel graag hun steentje hieraan bij wilden dragen en van alles kwamen brengen om de pakketten nog voller te maken dan ze al waren. Het jaar daarop waren er meer mensen die het nodig hadden en daar waren weer die Kerstvrouwen met Kerstengeltjes die ons kwamen helpen.

Toen werden de Kerstvrouwen een feit en zijn wij met elkaar in actie gekomen. In 2016 nog 55 pakketten, in 2017 waren het er meer dan 80! Hoe bijzonder is het als je meer dan 80 "lichtjes" mag brengen... maar soms ook heel verdrietig... Ik wil iedere Kerstvrouw bedanken voor haar inzet maar ook de Kerstengeltjes voor hun tijd en inzet... zonder jullie was het niet gelukt! Volgend jaar komen wij weer terug en hopen dat wij dan weer op jullie kunnen rekenen! *Be the light in someones darkness*" Namens de Kerstvrouwen Balk: Miranda Ras, Zwaan Betsema, Sippie Mous, Anneke Oenema, Carolien Pot, Catharina Schiltstra, Wietske Boukes en Fopje de Jong.

Terug naar boven

Natuur en recreatie

- Gezien de ligging aan het Slotermeer is Balk een populaire watersportplaats met o.a. een grote jachthaven aan de rand van het meer.

- Voor fietsers en zeilers vaart er een traditioneel skûtsje als zeilend beurtveer tussen Heeg en Balk.

- Nieuws van de winkeliers in Balk.

Terug naar boven

Beeld

- Fotoreportage van Balk van fotograaf Martin Stevens.

- Oude ansichtkaarten van Balk.

- Liefhebbers van het dorp Balk worden uitgenodigd om via de beheerders van de Facebookpagina 'Balksters' oude of actuele foto's en verhalen in te sturen, die zij dan op deze pagina plaatsen, zodat alle bezoekers van deze pagina daar dan van kunnen meegenieten.

Terug naar boven

Links

- Nieuws: - Nieuws uit Balk van Plaatselijk Belang op Facebook.

- Belangenorganijsatie: - Plaatselijk Belang Balk Vooruit heeft o.a. als doelen: het behartigen van belangen van de inwoners bij o.a. gemeente, Provincie en Waterschap; het onderhouden van contacten tussen de plaatselijke overheid en de bewoners; het ondersteunen van activiteiten voor Balksters door Balksters; gesprekspartner zijn bij het College van B&W bij onderwerpen die het dorp betreffen.

- MFC: - Sociaal Cultureel Centrum SCC ‘t Haske in Balk is per 1-10-2018 gesloten. Vroeger was het er drukbezocht. In de jaren tachtig hebben er vele bekende bands opgetreden, zoals Herman Brood & His Wild Romance, De Dijk, Cuby & The Blizzards en Jan Akkerman. Maar de afgelopen jaren werd de aanloop minder. Van een baropbrengst was de laatste jaren amper nog sprake, en gemeente De Fryske Marren bouwde de subsidie af. Toen ook vrijwilligers niet meer te vinden waren, besloot het enige nog resterende bestuurslid, Pascal de Groot, per 1 oktober 2018 te stoppen: "Minsken ha wol ideeën, mar wolle neat útfiere. Ik kin it net allinnich dwaan.’’

Samen met gemeente De Fryske Marren en Plaatselijk Belang is nadien onderzocht of er ideeën en mogelijkheden zijn om SCC 't Haske nieuw leven in te blazen als ontmoetingsplek voor en door de inwoners van het dorp en omgeving. Zowel ideeën als mogelijkheden (b)leken aanwezig. In maart 2019 heeft een werkgroep die de mogelijkheden voor een doorstart heeft onderzocht, de opdracht echter aan de gemeente teruggegeven, omdat het niet is gelukt om nieuwe kartrekkers te vinden. Het beeldbepalende pand, dat in 2008 nog grondig is gerenoveerd, wordt in ieder geval niet afgebroken.

De gemeente onderzoekt anno 2020 wederom de mogelijkheden voor een cultuurcentrum en een sportfaciliteit in Balk die er 'de komende jaren weer tegen kunnen'. De voorkeur van het college van B en W gaat uit naar een cultuur- en ontmoetingscentrum in - een uitgebreid - ’t Haske en renovatie en uitbreiding van sporthal De Trime. Hiermee zou gemeentelijk zalencentrum De Treemter overbodig worden. Renovatie van dit pand is volgens het college te duur. Verbouwing van voormalig cultureel centrum ’t Haske - dat in 2018 sloot - is volgens het college in financieel opzicht te overzien. De voorkeursvariant van B en W wordt anno 2020 verder uitgewerkt.

- Onderwijs en kinderopvang: - Gastouderopvang Ketelbinkie.

- Lezen / muziek / films / educatie: - "Bibliotheek Balk is een plek voor iedereen. Word lid, ontdek de Bieb en krijg toegang tot 35 miljoen boeken, e-books, speelfilms en muziek. Faciliteiten: WiFi / Print- en/of kopieerfaciliteiten / Expositieruimte / (oefen)computers / (individuele) werk-/studieplekken / Leestafel / Internet-pc / Internettoegang."

- Muziek: - Streekharmonie Concordia Balk is opgericht in 1894.

- Mr. and Mrs. Hospes is het duo bestaande uit Freerk Siemen en Tryntsje Hospes. Het duo brengt "akoestische songs gezongen met een glimlach", van bekende ballads tot dansbare plaatjes. Het stel ontmoette elkaar (opnieuw) in 2012. Ze klikten zowel op muzikaal gebied als persoonlijk. In 2015 zijn ze getrouwd.

- Sport: - Hengelsportvereniging de Bears.

- Bedrijfsleven/ondernemen: - "Ondernemersvereniging WHI vertegenwoordigt het bedrijfsleven in Balk. Momenteel heeft het dorp een bruisend winkelcentrum en een goed ondernemersklimaat. Om het dorp aantrekkelijk te houden voor bedrijven, inwoners, consumenten en recreanten is het van groot belang dat er diverse activiteiten worden georganiseerd. De WHI speelt hier een belangrijke rol in. Ook wordt er in allerlei opzichten opgekomen voor de belangen van de leden. Leden van de WHI hebben vanzelfsprekend invloed en inspraak op datgene wat zich in en om het centrum afspeelt. De WHI maakt zich sterk voor het algemeen belang van haar leden. Zij streeft naar een positief imago en een plezierig en attractief ondernemersklimaat in het dorp. Wat doet de WHI?: bevorderen van een goed ondernemersklimaat; ondersteuning van ondernemers waar mogelijk; gesprekspartner van gemeente De Fryske Marren; promotionele activiteiten t.b.v. klantenbinding; sfeerverlichting boven de Luts; muziek aan de Van Swinderenstraat; sponsoring Sinterklaasfeest; tegengaan leegstand; evenementenkalender; muziekdag; Lutske Dagen; wifi; Kerstmarkt."

- Genealogie: - Overzicht van begravenen op de begraafplaats van Balk alg. en - idem RK.

Reacties

(2)

In de tekst staat nu dat er vroeger een asielzoekerscentrum in Balk was gevestigd. Eind september 2018 is het AZC inderdaad gesloten. Per 20 mei 2019 gaat het echter weer open en worden er weer asielzoekers in opgenomen.

Dank voor de tip! Ik heb de beschrijving aangepast, en er een hoofdstuk over opgenomen onder Recente ontwikkelingen.

Reactie toevoegen