Status

- Dwarsdijk is een buurtschap in de provincie Utrecht, in de regio Kromme Rijnstreek, gemeente Wijk bij Duurstede. T/m 1995 gemeente Cothen.

- De buurtschap Dwarsdijk valt, ook voor de postadressen, onder het dorp Cothen.

- De buurtschap Dwarsdijk ligt buiten de bebouwde kom en heeft daarom witte plaatsnaamborden.

Naam

Oudere vermeldingen
1166 vervalst? kopie 14e eeuw Willelmo de Thuerdic, 1178 vervalst? Willelmus de Dwerdeike, 1178 kopie 14e eeuw Wilhelmo de Thyuerdic lees: Thuuerdic, 1208 Willelmi de Dwerdic, 1270 Dverdich, 1380 Dwerdijc, 1474 aen den Dwersdijck, 1499 van den Dwerdijck, 1599 Dwersdijck, 1665 Dwerswijck, 1840 (1) 'Nijendijk of Dwarsdijk'.

Naamsverklaring
Betekent het Oudnederlandse thuer, ontstaan uit het Germaanse þwerha* 'dwars' en dic = dijk 'waterkering'. De dijk vormde een dwarsverbinding tussen de dijken langs de Kromme Rijn en de Lek.(2)
* Gereconstrueerde vorm.

Ligging

De buurtschap Dwarsdijk ligt rond de bijna-kruising van de gelijknamige weg met de wegen Trechtweg, Hoeksedijk, Kapelleweg en Smidsdijk, W van Wijk bij Duurstede, ZW van Cothen. In het Z grenst de buurtschap aan het Amsterdam-Rijnkanaal. Aan de overzijde van het kanaal, ligt op het Eiland van Schalkwijk de Wijkse buurtschap Den Oord.

Statistische gegevens

In 1840 omvat de buurtschap Dwarsdijk 10 huizen met 96 inwoners. Tegenwoordig heeft de buurtschap ca. 20 huizen met ca. 50 inwoners.

Geschiedenis

Romeinse tijd
Een terrein aan de O kant van de Smidsdijk in buurtschap Dwarsdijk is door archeologen gekwalificeerd als "een oude woongrond op het hoogste gedeelte van de oeverwal. Het is een reliëfrijk terrein, waardoor de geomorfologie goed zichtbaar is. Het terrein ligt op de Houtense stroomrug. Er liggen drie west-oost georiënteerde verlande restgeulen, een aan de noordzijde, een in het midden en een aan de zuidzijde. In de Romeinse tijd lag hier een grote (rurale) Romeinse
nederzetting. Mogelijk werd op deze locatie metaal geproduceerd.

In en op de ruggen naast de verlande restgeul, die midden in het terrein ligt, is zeer veel materiaal (aardewerkscherven) uit de late ijzertijd en Romeinse tijd gevonden. De grote hoeveelheid vondsten duidt mogelijk op verstoring van de nederzettingsresten. Het is niet zeker of er ook sprake is van vroegmiddeleeuwse bewoningssporen. Onder het gedraaide aardewerk bevindt zich vermoedelijk een zeer laatromeins (eerste kwart 5e eeuw?) stuk van een wrijfschaal. Gesmolten bronsdruppels en schroot wijzen mogelijk op metaalproductie ter plaatse. (bron en voor nadere informatie zie: Terreinencatalogus voor de werelderfgoednominatie Romeinse Limes, 2014, pag. 66-67)

Bestuurlijk
Cothen en omgeving waren eeuwenlang in het bezit van de Utrechtse kerk. De goederen werden beheerd vanuit een curtis (hof), die in beide plaatsen aanwezig was. In ca. 1040 kwam Cothen in bezit van het Domkapittel en in 1322 werd ook Dwarsdijk door de Utrechtse Bisschop overgedragen aan het Domkapittel. De Domproost die aan het hoofd stond van dit kapittel kreeg hiermee de zeggenschap over deze streek. Het gezag van deze ambtsheer werd echter ondermijnd door de Heren van Wijk bij Duurstede en de Leenheren van Rhijnestein te Cothen. Hoe dit in de eeuwen daarna is verlopen kun je hier lezen. In 1811 werd het gerecht Dwarsdijk bij Cothen gevoegd.

Kerkelijk
De geschiedenis van de kerken in Cothen begint in 1375. In dat jaar wordt er voor het eerst melding gemaakt van een kapel in Dwarsdijk. Hoogstwaarschijnlijk was deze kapel al wel langer in gebruik. Deze kapel stond waar nu de kruising is van de Smidsdijk en Kapelleweg. De kapel behoorde tot de parochie Werkhoven en zou nooit uitgroeien tot een kerk met een afzonderlijke parochie. De priester die de kapel bediende bleef na de Reformatie in 1581 vasthouden aan het Roomse geloof, net zoals het grootste deel van de inwoners van de buurtschap. Na de dood van de priester werd de bouwvallige kapel als school gebruikt waar de katholieke leer werd gepredikt. Dit tot woede van de protestanten die hier meerde malen tegen protesteerden. In de 18e eeuw is de kapel afgebroken. De fundamenten van deze kapel zijn nog aanwezig.

Klooster?
In "Tussen Rijn en Lek. Tijdschrift voor de geschiedenis van het Kromme-Rijngebied", jrg. 28 (1994), nr. 1, p. 28-30, wijdt Ad van Bemmel een artikel aan een klooster dat al dan niet in buurtschap Dwarsdijk zou hebben gestaan. In het boek 'De Smidsgezel' (1866) van Hendrik Jan van Lummel staat namelijk dat de hoofdpersonen in dit boek in 1566 in deze buurtschap in een klooster gevangen zouden zijn gezet.

In 1967 is te Dwarsdijk de eeuwenoude boerderij van Albert Kromwijk afgebrand en niet meer opgebouwd. Wel staat er nog het restant van het bakhuis. Omwonenden stellen dat deze boerderij vroeger een klooster zou zijn geweest. T. van Amerongen stelt in zijn boek '100 jaar Van Amerongen, 1000 jaar Dwarsdijk' (1972, eigen uitgave): "Er zijn daar nog restanten van een gracht rond de hofstede te vinden en de tralies van de kelder zijn door oudheidkundigen op 700 tot 800 jaar geschat." Ad van Bemmel stelt dat de kwalificatie 'gracht' wat overdreven is; er ligt een diepe ronde vijver. Hoogstwaarschijnlijk is dit een dobbe of wat ze in het Kromme-Rijngebied een 'zuipersgat'(voor beesten) noemen.

De nog aanwezige fundamenten van de boerderij aan de Dwarsdijksewetering liggen hemelsbreed ca. 150 meter W van de eveneens nog aanwezige fundamenten van de voormalige, in de loop van de 17e eeuw (na 1623) afgebroken kapel aan de huidige Kapelleweg. De bisschop van Utrecht had in de middeleeuwen te Dwarsdijk een hof (curtis), die gelegen was aan de Dwarsdijksewetering vlakbij de kapel. De hof was in 1324 al een oud gebouw. Ad van Bemmel heeft het sterke vermoeden dat de afgebrande boerderij van Kromwijk is gebouwd op de resten van die hof. Nader archeologisch onderzoek ter plaatse is daarvoor noodzakelijk. Hij pleit in ieder geval voor bescherming van beide historische locaties. (bron en voor nadere informatie: zie het artikel onder de 1e link)

Werestein
In buurtschap Dwarsdijk heeft de woontoren Werestein gestaan, aan de westzijde van de Smidsdijk. In 1442 wordt het object reeds in de archieven vermeld, als 'die hofstede tot Werensteyn'. In 1556 wordt de woontoren door het Domkapittel verkocht. In 1593 wordt het object nog vermeld als 'den toorn Werensteyn'. Er zijn ons geen namen van bewoners bekend. Van de toren is in het landschap niets meer terug te vinden. (bron: Kastelen en ridderhofsteden in Utrecht, 1995)

Zie verder de pagina over de geschiedenis van Cothen en Dwarsdijk op de site van Regionaal Historisch Centrum Zuidoost Utrecht.

- Familiearchief van het Utrechtse juristengeslacht Van Westrenen m.b.t. Cothen en Dwarsdijk.

Links

- Veiligheid: - Bij een acute hartcirculatiestilstand is het van het grootste belang dat er direct 112 wordt gebeld. De meldkamer van 112 stuurt een ambulance en stuurt tevens een oproep via een sms-bericht naar vrijwilligers die zich hebben aangemeld op bijvoorbeeld hartslagnu.nl. Deze vrijwilligers hebben geleerd hoe ze moeten reanimeren en hoe een AED te gebruiken en wonen of werken in de buurt van het slachtoffer. Ze kunnen daardoor snel ter plaatse zijn en de overlevingskansen van het slachtoffer aanzienlijk verhogen. In november 2015 is in buurtschap Dwarsdijk een kast met AED geïnstalleerd, aan de gevel van aannemersbedrijf Van Amerongen, die 24/7 beschikbaar is in geval van eerste harthulp. Dat brengt het totaal in de gemeente Wijk bij Duurstede anno eind 2015 op twintig continu beschikbare AED's. Sasmen met de 170 goed opgeleide vrijwilligers kwalificeert de gemeente Wijk bij Duurstede zich daarmee voor het predicaat Hartveilig (dat in 2018 is opgegaan in Stan the CPR network). Door de app zijn alle vrijwilligers ruim inzetbaar. De kracht van de vrijwilligersorganisatie is dat de afgelopen jaren bij de inzet van de stichting circa vier vrijwilligers binnen de kortste tijd bij het slachtoffer zijn.

- Genealogie: - Huwelijken in het gerecht Dwarsdijk 1728-1810.

• 1. Alphabetisch register van alle bewoonde oorden des rijks (gebaseerd op de Volkstelling 1840, red.),
  Doorman, De erven
  , p.448, (1850)
  
• 2. Nederlandse plaatsnamen verklaard,
  van Berkel, Gerald, and Samplonius Kees
  , (2018)