Ansichtkaart in 1910 verstuurd van De Knijpe (het huidige De Knipe) naar Zestienroeden, vallend onder de W van De Knipe gelegen buurtschap Het of 't Meer, die in die tijd ook Meer werd genoemd zonder voorvoegsel, getuige ook de adressering van de kaart.
In de 19e eeuw is - tot 1883 - een joodse begraafplaats in Het Meer in gebruik geweest, later opgevolgd door een joodse begraafplaats in buurdorp Oranjewoud. De begraafplaats bestaat nog altijd.
Het Meer, tot 1961 was hier de zuivelfabriek (oorspronkelijk 'boterfabriek') 't Meer in functie, gelegen aan de weg Veensluis. Begin 21e eeuw afgebroken om plaats te maken voor nieuwbouwwoningen.
De afgelopen jaren is Het Meer gereconstrueerd (foto 2009; © Google Maps)
In samenwerking met de gemeente Heerenveen en met sponsoring door diverse instanties, hebben vrijwilligers in 2015 een fraaie natuurspeeltuin in Het Meer gerealiseerd. De tuin wordt volop gebruikt en is dus een groot succes.
Op deze kaart anno ca. 1855 is goed te zien 1) dat Het Meer en Zestienroeden toen nog als aparte buurtschappen werden beschouwd en 2) dat ze onder verschillende gemeenten vielen, nl. resp. Schoterland (= Sd) en Aengwirden (= An).
- Het Meer is een buurtschap in de provincie Fryslân, gemeente Heerenveen. T/m 30-6-1934 gemeente Schoterland. De panden aan de weg Zestienroeden (zie verder bij Ligging), die tegenwoordig ook tot de buurtschap behoren, werden vanouds als aparte buurtschap beschouwd en vielen t/m 30-6-1934 onder de gemeente Aengwirden. Niet alleen de kern Heerenveen zelf was dus een grensgeval (want viel t/m 30-6-1934 onder 3 gemeenten), ook buur-buurtschap Het Meer viel tot dat moment dus onder 2 gemeenten.
- De buurtschap Het Meer valt voor de postadressen onder de kern Heerenveen. Vanouds en in de praktijk nog altijd wordt de buurtschap gezien de ligging tegen het O buurdorp De Knipe als behorend tot dat dorp beschouwd.
- Het Meer is eeuwenlang een dorp geweest met een RK kerk. De kerk is in 1841 afgebroken en vervangen door een kerk in de kern Heerenveen (de Heilige Geestkerk aan het Gemeenteplein, die in 1933 is vervangen door de gelijknamige kerk aan de Crackstraat). Hoewel het plaatsje volgens (1) reeds sinds 1951 de status 'buurtschap' zou hebben, is de kern t/m de Volkstelling 1960 als autonoom dorp in de tellingen opgenomen geweest. In 1971 staat het vermeld als 'Heerenveen-Het Meer', wat wél duidt op een status als buurtschap of wijk.
Hoewel Het Meer tegenwoordig formeel een wijk binnen de bebouwde kom van de kern Heerenveen is, is het o.i. gezien het eigen karakter en de ligging los van de kern Heerenveen (omdat de A32 ze van elkaar scheidt), nog altijd wel als buurtschap te beschouwen. Ter plekke staan, komend vanuit De Knipe, bij Zestienroeden en aan de Woudsterweg helaas alleen nog blauwe plaatsnaamborden (komborden) met de naam Heerenveen, zondere nadere aanduiding van de kern Het Meer daarbinnen (hint: een wit bordje met de naam van de buurtschap onder de komborden van Heerenveen, plus alleen een wit naambordje vanaf de kant van de A32, is toch een kleine moeite?), dus de buurtschap is nog slechts te herkennen aan de gelijknamige straatnaambordjes.
Terug naar bovenIn het Fries
De Mar. De lokale B&B noemt zich It Mar.
Oudere vermeldingen
Water: 1563 Grote Meer, water: 1599 Meer. 19e eeuw 't Meer, 1844 Het Meer, begin 20e eeuw Meer. Op de kaart van rond 1700 lijkt de naam De Meer naar een huis te verwijzen. Dat zal het gebouw zijn dat later Huize Voormeer* wordt genoemd.(2)
* Zie verder bij Bezienswaardigheden.
Naamsverklaring
De buurtschap is vernoemd naar een meer 'waterplas' in het hoogveen bij Heerenveen, drooggelegd in de 17e eeuw.(3)
De buurtschap Het Meer ligt als lintbebouwing rond de gelijknamige weg (O van de kern Heerenveen, O van de A32, W van De Knipe, N van Oranjewoud), en omvat verder de aangrenzende bebouwing aan de N hiervan lopende wegen Veensluis en Zestienroeden. Geografisch zou het ons logisch lijken als ook de lintbebouwing aan de Z aan de buurtschap grenzende Woudsterweg onder de buurtschap gerekend zou worden, maar blijkens de webite van Belangengroep Het Meer is dat niet het geval (wij hebben de indruk dat de Woudsterweg in de praktijk tot het dorp De Knipe wordt gerekend, hoewel het voor de postadressen 'in' de plaats Heerenveen ligt). De buurtschap gaat aan de oostkant - als de komborden de plaatsnaamwisseling niet expliciet zouden aangeven - ongemerkt en naadloos over in de bebouwing van buurdorp De Knipe.
In de huidige situatie zijn de Veensluis en Het Meer ruimtelijk min of meer gelijkwaardige verbindingen. De Veensluis is de historische wegverbinding over het sluiscomplex, om de (in 2000 afgebroken) melkfabriek heen. Het Meer ter plekke is van latere datum, maar nu wel de meest dominante richting van het lint.
Vanouds liep door de buurtschap de Skoatterlânske Kompanjonsfeart (voor 2007: Schoterlandse Compagnonsvaart), van Heerenveen naar Hoornsterzwaag. Deze vaart is in Het Meer gedempt. Even verderop, vanaf De Knipe, is de vaart wel bewaard gebleven.
Terug naar bovenIn 1840 omvat de buurtschap Het Meer 91 huizen met 491 inwoners. Volgens de Volkstellingen van 1960 en 1971 had de plaats in die tijd ca. 1.000 inwoners. Tegenwoordig heeft de buurtschap net als in 1840 weer ca. 500 inwoners, zij het nu in ca. 200 huizen (waarvan ca. 170 huizen aan de gelijknamige weg en ca. 30 huizen aan de wegen Veensluis en Zestienroeden. Als de panden aan de Woudsterweg er ook nog bij worden betrokken, komen er nog ca. 40 huizen met ca. 100 inwoners bij, maar die worden in de praktijk doorgaans tot het dorpsgebied van De Knipe gerekend.
Terug naar bovenDe Schoterlandse Compagnonsvaart vanuit Heerenveen kreeg een aftakking naar het noorden: de Zestienroedenvaart (waar het buurtje Zestienroeden direct N van de weg Het Meer naar is genoemd), bestemd voor afvoer van turf en hooi uit het 4e en 5e veendistrict. In 1850 werd bij de aanleg van de Commissieweg, de toenmalige weg van Heerenveen naar Gorredijk, een sluis gebouwd op de splitsing van de twee vaarten.
Het Meer heeft maar heel kort een eigen hulppostkantoor gehad, nl. van 1862 tot 1876.
Zuivelfabriek 't Meer aan de weg Veensluis is in 1961 gesloten. Later heeft er nog een constructiebedrijf in gezeten. Het complex is in 2000 afgebroken om plaats te maken voor nieuwbouwwoningen. Het groepje nieuwe huizen tussen de Veensluis en Het Meer verraadt nog de plek van de voormalige fabriek.
Terug naar boven- Het huidige Bestemmingsplan Het Meer (2007) heeft vooral een 'conserverend karakter', d.w.z. het vastleggen en behouden van de bestaande situatie, aangepast aan de actuele wet- en regelgeving, en niet zozeer het mogelijk maken van nieuwe ontwikkelingen, behoudens bescheiden, in het landschap passende nieuwbouw. Hoewel in de buurtschap, door de nieuwe wijk Skoatterwâld Z ervan en de bedrijventerreinen N ervan, nauwelijks meer sprake is van echt 'buitengebied', wordt het karakterstieke bebouwingslint toch waardevol genoeg bevonden om dit zo veel mogelijk in stand te houden.
- Om de braakliggende oosthoek van de Veensluis op te vullen, zijn de afgelopen jaren enkele nieuwbouwwoningen gerealiseerd.
Terug naar boven- Vanouds viel ook de weg Heideburen W van de huidige A32 onder de buurtschap Het Meer. Vandaag de dag is de A32 wel een logische grens tussen de kern Heerenveen en de buurtschap. Op Heideburen nr. 97 bevindt zich het - dus vanouds onder Het Meer vallende - imposante Huize Voormeer uit 1755. Het complex omvat 4 rijksmonumenten, zijnde het huis zelf, de kleinschalige parkaanleg in landschapsstijl uit 1849 naar ontwerp van L.P. Roodbaard, het tuinhuis uit ca. 1850 en de tuinmanswoning uit 1852. - Boek over Huize Voormeer (online te bestellen).
- De oudste joodse begraafplaats van de regio Heerenveen is gesticht in 1824 bij de Veensluis, op de grens van Het Meer en De Knipe. In gebruik geweest tot ca. 1883. Aantal bewaard gebleven grafstenen: 7. De oudste steen is van 1860. In 1883 wordt een nieuwe begraafplaats ingewijd in het Z buurdorp Oranjewoud (nu tussen de A32 en de Lollius Ademalaan), aangekocht met geld uit een donatie van de familie De Rothschild. De oudste steen dateert uit 1884. Aantal bewaard gebleven grafstenen: 34. Aantal overleden Joden uit Heerenveen (1816-1938) en Aengwirden (1827-1919): ca. 70; uit overig Schoterland (1819-1939): ca. 32. Het aantal Joden geboren in Heerenveen, Aengwirden en overig Schoterland, omgekomen in concentratiekampen in de Tweede Wereldoorlog, bedraagt 33. De begraafplaatsen werden ook gebruikt voor overledenen uit Haskerland (totaal ca. 34, tussen 1812-1909) en Aengwirden. Het aantal Joden geboren in Haskerland, omgekomen in concentratiekampen in de Tweede Wereldoorlog, bedraagt 19. Vóór 1824 werd vermoedelijk begraven te Noordwolde of te Lemmer. Beide begraafplaatsen worden onderhouden door de gemeente Heerenveen. (bron: Tresoar) - Foto's joodse begraafplaats Veensluis / Het Meer / De Knipe / Heerenveen.
Terug naar boven- Gezien de ligging van Het Meer heeft de buurtschap ook veel banden met het O buurdorp De Knipe. Zo neemt de buurtschap jaarlijks met een praalwagen deel aan de allegorische optocht van De Knipe (oktober).
Terug naar boven- In samenwerking met de gemeente Heerenveen en met sponsoring door diverse instanties, hebben vrijwilligers in 2015 in de buurtschap de fraaie Natuurspeeltuin Meer Wille gerealiseerd. De tuin wordt volop gebruikt en is dus een groot succes.
Terug naar boven- Oude foto's en ansichtkaarten van Het Meer.
- Oude foto's en ansichtkaarten van de bebouwing aan de weg Veensluis in Het Meer met o.a. de zuivelfabriek, het café en het buurtje Zestienroeden. - Oude foto's van o.a. Veensluis II. - Oude foto's van Veensluis III.
- Oude foto's van het buurtje Zestienroeden.
- Bij de afbeelding van de adreszijde van de ansichtkaart uit 1910 op deze pagina: Vroeger schreef men in adresseringen nog weleens 'Alhier' als plaatsnaamaanduiding, als een poststuk in dezelfde plaats besteld moest worden als die van de afzender. Dat lijkt hier ook te staan. De ansichtkaart is immers verstuurd van De Knijpe naar de naastgelegen buurt Zestienroeden. Maar Zestienroeden valt onder de Heerenveense buurtschap Het Meer, direct W van De Knijpe. En begin 20e eeuw werd dat ook wel kortweg Meer genoemd. Er staat dus 'Meer'. Het stuk ging van het postkantoor van De Knijpe (vertrekstempel 12-8V = tussen 00.00 en 08.00 uur 'voormiddag' oftewel in dit geval 's nachts) naar het postkantoor van Heerenveen, waar Het Meer immers onder viel, waar dezelfde nacht nog (7-8V = tussen 7 en 8 uur 's ochtends) een aankomststempel werd aangebracht, en van daaruit weer terug naar de Zestienroeden op een steenworp afstand van De Knijpe... Omdat de afzender verzuimd had om een postzegel van 1 cent te plakken - het tarief voor een ansichtkaart in die tijd - moest de geadresseerde 2 cent strafport betalen. Dat is namelijk de betekenis van de door de sorteerder of besteller op het stuk aangebrachte aanduiding '2'.
Terug naar boven- Belangenvereniging: - Vroeger is er een eigen Plaatselijk Belang geweest. Sinds 2004 is er weer een Belangengroep Het Meer / 't Meer (ze hanteren zelf beide spellingen door elkaar op hun site...), aanvankelijk om de ontwikkelingen rond de Z van de buurtschap verrijzende nieuwbouwwijk Skoatterwâld kritisch te volgen, later kwam daar het N van de buurtschap in ontwikkeling zijnde International Business Park Fryslân (IBF) nog bij, en andere zaken aangaande leefbaarheidsaspecten, zoals de reconstructie van de weg Het Meer. De belangengroep zet zich ook in voor de sociale aspecten in de buurtschap zoals activiteiten en evenementen.
Reacties
(2)'t Meer houdt me al een tijdje bezig.
ik houd me bezig met de dorpshistorie van Terherne en hier hebben we een eeuwenoude, bijna dichtgegroeide vaart met de benaming de Meer, tegenwoordig
de Âldmear, deze kunt u vinden westelijk van 't Oksewiel lopend vanaf Terherne richting Deel.
Deze vaart komt al op kaarten voor in 1618 waarbij de huidige Meinesloot Meersloot wordt genoemd.
In die tijd liep de Meer door tot Meskenwier, uiteindelijk uitkomende in de Boorn.
De Meer loopt parallel aan 't Meer bij Heerenveen, ik heb geleerd dat de benaming Meer zoiets als grens betekent en niet zonder meer vertaald kan worden in het Friese "Mar".
Ook de veenheren van Heerenveen hadden rond ons dorp bezittingen, denk aan de (Veen)Heerenzijl, bovendien bezat de fam. Oenema hier in de 16e eeuw een stenen huis, dat brengt me op de gedachte dat de twee "Meeren" misschien oude begrenzingen kunnen zijn geweest van verveningsgebieden.
Ik ben benieuwd of er in Heerenveen mensen zijn die hier iets over kunnen zeggen?
Met vriendelijke groet, Theunis van der Meer.
Dat heeft men reeds gedaan, hr. Van der Meer; zowel de naamkundigen en historisch geografen Gildemacher en Van Berkel (zie het kopje Naam) als de lokale Belangengroep (zie het kopje Geschiedenis) stellen dat de Heerenveense buurtschap genoemd is naar een vroeger meer/mar aldaar. In het artikel onder Geschiedenis heeft men zelfs een kaartje van dat toenmalige meer getekend. Dus ik denk niet dat ze daar nog iets aanvullends over te melden hebben, anders dan wat er al in dat artikel staat. Maar mocht hier toch nog iemand op reageren, dan zal ik het u melden. Succes gewenst met uw onderzoeken!
Reactie toevoegen