Status

- Heijenrath is een buurtschap in de provincie Limburg, in de streek Heuvelland, gemeente Gulpen-Wittem. T/m 1981 gemeente Slenaken. In 1982 over naar gemeente Wittem, in 1999 over naar gemeente Gulpen-Wittem.

- Heijenrath is geografisch gezien een buurtschap van Slenaken, maar het heeft een eigen postcode (6276) en plaatsnaam in het postcodeboek en is daarmee formeel een aparte 'woonplaats' (hetzelfde doet zich voor bij de andere buurtschap van Slenaken: Beutenaken).

- De buurtschap Heijenrath heeft officiële, blauwe plaatsnaamborden en heeft daarmee een bebouwde kom.

Naam

In het Limburgs
Heieret.

Oudere vermeldingen
Heienroth, 1280 Heyenrot, 1371 de Hedenrot, ca. 1685 Heyenrott, 1803-1820 Heyenraedt, 1838-1857 Heijenraede, 1840 Heijenroth.

Naamsverklaring
Wel verklaard als een samenstelling van rode 'rooiing van bos, ontginning' en heide 'onontgonnen veld, vlakte'. Dit laatste is onmogelijk: de -d- in 1371 Hedenrot berust op reïnterpretatie, en plaatsnamen met rode hebben meestal een persoonsnaam als eerste deel, in dit geval wordt het dan 'ontginning van Heijo'.(1)

Ligging

De buurtschap Heijenrath ligt NO van het dorp Slenaken, rond de Heijenratherweg. De buurtschap ligt verder N van de plaats Teuven in België, W van het dorp Epen, ZW van het dorp Mechelen, ZZW van het dorp Gulpen en ZO van het dorp Reijmerstok.

Statistische gegevens

In 1840 omvat de buurtschap Heijenrath 60 huizen met 221 inwoners. Tegenwoordig heeft de buurtschap nog altijd ca. 60 huizen, nu met ca. 150 inwoners.

Recente ontwikkelingen

- De kern Heijenrath is van oudsher een gebonden nederzetting van woningen in de vorm van een cluster. De kern is zeer beperkt van omvang waardoor dus sprake is van een bebouwingscluster in het buitengebied van Gulpen-Wittem. De buurtschap is gelegen in het recreatieve gebied van het Heuvelland op het plateau tussen de beken de Geul en de Gulp. Het bebouwingscluster wordt omgeven door verschillende bossen zoals het Groote Bos, het Branderbos en het Roebelsbos. De Gulp slingert door de nabij gelegen kern Slenaken. In de nabijheid liggen de buurtschappen Landsrade, Beutenaken, Crapoel en Schilberg. Aan de Belgische zijde ligt Teuven.

Vooral aan de zuidzijde van de Grote Bosweg is sprake van grote doorzichten met zicht op het achterliggende buitengebied. Aan de noordzijde was vrijwel geen sprake van doorzichten naar het buitengebied. Dit kwam door het grote stallencomplex van de manege op nr. 12. De manege vormde vanwege zijn grote omvang en gebrekkige, versteende uitstraling vanuit landschappelijk oogpunt gezien een aantasting. De manege deed dan ook afbreuk aan de ruimtelijke kwaliteit van de kern Heijenrath. De manege is echter in 2010 gestopt, heeft zijn ca. 2.250 m2 bebouwing gesloopt en heeft in ruil daarvoor (in het kader van de regeling 'Ruimte voor Ruimte', die voorziet in sloop van verouderde of niet meer gebruikte opstallen in het buitengebied, in ruil voor in dit geval vergunning voor 1 nieuwe woning per 750 m2 gesloopte opstallen) ter plekke 3 nieuwe woningen mogen bouwen. Zowel landschappelijk als voor het bebouwingscluster zelf is dit een positieve ontwikkeling, aldus de gemeente.

Bezienswaardigheden

- Heijenrath heeft 2 rijksmonumenten: de vakwerkhoeve aan de Heijenrahterweg 15 en de Mariakapel aan de Grote Bosweg bij nr. 2. De eerste kapel is hier rond 1715 gesticht. In de Franse tijd is de kapel gebruikt als schuilkerk. De toenmalige pastoor van Slenaken had namelijk de eed van trouw aan Napoleon niet afgelegd en moest vervolgens onderduiken. Hij kwam terecht bij een zekere familie Lemmens in Heijenrath. In de 2e helft van de 19e eeuw is de huidige kapel gebouwd, in Barokstijl, wat voor een kapel zeer zeldzaam is. Daarbij zijn bouwmaterialen van de eerdere kapellen gebruikt.

Bij de opknapwerkzaamheden van de omgeving van de Mariakapel in 2017 is de oude waterput ook weer boven water gekomen. Hij is vervolgens opnieuw opgemetseld, zodat er weer van genoten kan worden. Frans Brouwers is een van de bewoners die betrokken was bij het project om dit monumentale bouwwerk weer zichtbaar te maken. “Voor zover wij weten is de weg achter de kapel in Heijenrath in de jaren zestig geasfalteerd. zodat er een keerpunt ontstond voor de bus om te keren (destijds de Limburgsche Tramweg-Maatschappij (LTM) die van Epen tot Heijenrath reed en vanaf hier weer terug). Toen is ook het laatste restant van de put onder het asfalt verdwenen. Oudere inwoners herinneren zich dat voor die tijd maandelijks de waterstand werd gemeten door een klein vierkant gat. Bij het opbreken zijn wij een betonnen deksel met een vierkant gat tegengekomen. Onder dit deksel zat een dikke betonnen plaat met een iets groter gat. hieronder zat echter een perfect ronde gemetselde put van ongeveer 1,40 meter doorsnede. In overleg met gemeente en Stichting IKL hebben we deze put weer opgemetseld en daarmee weer zichtbaar gemaakt", aldus Brouwers.

Jaarlijkse evenementen

- Op Paaszondag komt de Paashaas altijd op bezoek bij de kindjes van Heijenrath. Alle kindjes van 0 tot 12 jaar worden om 12.00 uur verwacht bij het kapelke, vanwaar ze dan samen met de Paashaas de eitjes gaan zoeken.

- De Samengestelde Menwedstrijd Heijenrath (paardensport, weekend in juni of juli) heet tegenwoordig Driving Event Zuid-Limburg, en wordt georganiseerd door Menvereniging Zuid-Limburg.

- 1x in de 4 jaar komt er eind juli een processie door Heijenrath (in andere jaren komt hij vermoedelijk door andere buurtschappen in de omgeving). De laatste keer was in 2017, dus de volgende keer zal dan in 2021 zijn. Een processie is een eeuwenoude traditie. Het is een plechtige stoet van priesters en volgelingen, die religlieuze voorwerpen meedragen De straten worden versierd met vlaggetjes en bloemen. Het is een groot dorps feest, waarbij halverwege (in dit geval bij de kapel) een Heilige mis wordt opgedragen. Daarna loopt de processie terug naar de hoofdkerk. Voor Heijenrath is dat in Slenaken.

- Jaarlijks is er in Heijenrath op 15 augustus een Maria-mis bij de kapel ter ere van Maria-Tenhemelopneming. De mis begint om 19.30 uur. Er is ook een Kroetwusch-zegening.

- Jaarlijkse Buurtbarbecue op een zondag begin september.

- Op een vrijdagavond eind november zijn alle kindjes van Heijenrath van 0 t/m 12 jaar van harte welkom bij Sinterklaas en zijn Pieten bij de fam. Kreutzer in het gelijknamige hotel.

- Op kerstavond spelen muzikanten kerstliederen bij 't Kapelke.

Landschap, natuur en recreatie

- Heijenrath is bij liefhebbers van de wielersport bekend vanwege de ligging bovenaan de Loorberg (onderdeel van het Plateau van Crapoel), een van de zwaarste en langste beklimmingen in de wielerklassieker Amstel Gold Race. Deze berg wordt tijdens de wedstrijd meerdere malen beklommen.

- De afzettingen van de Formatie van Heijenrath zijn ook wel bekend als ‘vuursteeneluvium’ en betreft het oplossingsresidu van kalksteen (in het algemeen de Formatie van Gulpen) in Zuid-Limburg. Dit verschijnsel is opgetreden daar waar de kalksteen boven het grondwaterniveau voorkwam. Dit heeft geleidt tot oplossings- en verweringsverschijnselen, waarbij een deel is opgelost of afgevoerd en een deel is omgezet in nieuwe mineralen. De precieze eigenschappen van het uiteindelijke verweringsproduct (de eluviale afzettingen, opgehoopt in dolines en orgelpijpen) is afhankelijk van de samenstelling van het oorspronkelijk gesteente. Felder (1961) heeft aangetoond dat de eluviale afzettingen een opeenvolging van vuurstenen hebben, die direct te correleren is met de opeenvolging van de niet-aangetaste formaties uit het Krijt.

- De GPS-rondwandeling vanuit Heijenrath (14 km, evt. in te korten) voert je ook door een deel van de aangrenzende Belgische Voerstreek.

- Nog een rondwandeling vanuit Heijenrath (6,6 km) met wat lichte hellingen gaat door het Grote Bos en het prachtige Gulpdal.

- De hazelmuis is een in Nederland zeldzame diersoort die alleen in Zuid-Limburg voorkomt. Hij bewoont met name de overgangszones van opgaande begroeiingen zoals bos en houtwallen naar struikbegroeiingen en ruigten. In die begroeiing bouwen ze met name in het najaar nesten die met enige oefening goed zijn op te sporen en herkennen. De dichte, bij voorkeur doornige struwelen bieden hen een nestplaats en beschermen hen tegen roofdieren. De afgelopen jaren raakten de braamstruwelen in Heijenrath beschaduwd door de aanplant van een groot aantal bomen in het kader van boscompensatie. Jaar na jaar nam de beschaduwing toe, werden de struwelen ijler en nam de vruchtzetting af. De hazelmuizen kregen het hier steeds moeilijker, met als gevolg dat het aantal getelde nesten langzaam daalde naar nul.

Tijdens een werkdag in 2016 hebben vrijwilligers een stuk bos gesnoeid zodat de braam- en varenstruwelen opnieuw meer licht krijgen. Het braamstruweel heeft zich vervolgens in de zomer van 2016 flink uitgebreid en werd weer dichter. De hazelmuizen weten de arbeid te waarderen, want het aantal nesten en dieren is sindsdien weer groeiende. (bron: Zoogdiervereniging)

Overnachten

- Boek hier je B&B e.d. in omgeving Heijenrath, met laagsteprijsgarantie!

Links / voorzieningen

- Buurtvereniging: - Buurtvereniging 't Kapelke is in 1991 opgericht als Stichting Culturele Activiteiten Heijenrath, met als doel het behouden en renoveren van de Mariakapel en het organiseren van culturele activiteiten voor de buurtbewoners.

- Zorg: - Thomashuis Heijenrath wil mensen die door een verstandelijke beperking niet in staat zijn om zelfstandig te wonen, een veilige en huiselijke omgeving bieden.

- Veiligheid: - Sinds voorjaar 2014 is het Reanimatienetwerk Heijenrath operationeel, met een AED aan de gevel van Landhotel Alberts Vaarzegel. Het heeft kort na de implementatie al zijn nut bewezen: op zondag 18 mei is een wielrenner op de Heijenratherweg getroffen door een acute circulatiestilstand. Omstanders bieden het slachtoffer direct hulp en alarmeren 112. Hiermee wordt ook het reanimatienetwerk van Heijenrath op gang gebracht. Terwijl een buurtbewoonster reanimatie toepast bij het slachtoffer, krijgen vrijwilligers in de buurtschap een oproep om de AED aan de gevel van Landhotel Alberts Vaarzegel te halen en deze onmiddellijk naar het slachtoffer te brengen. De vrijwilligers zijn er in geslaagd snel en efficiënt de AED aan te sluiten bij het slachtoffer en hebben hem met behulp van de AED kunnen defibrilleren. Ambulancepersoneel heeft bij aankomst de reanimatie overgenomen en het slachtoffer al reanimerend vervoerd naar het ziekenhuis in Heerlen. Daar is het slachtoffer diezelfde middag nog succesvol gedotterd. Omstanders en vrijwilligers van Heijenrath hebben de overlevingskans van het slachtoffer aanzienlijk vergroot en mede dankzij hun optreden heeft hij de acute circulatiestilstand overleefd.

• 1. Nederlandse plaatsnamen verklaard,
  van Berkel, Gerald, and Samplonius Kees
  , (2018)