Status

Oud-Zuilen is een dorp in de provincie Utrecht, in de regio Vechtstreek, gemeente Stichtse Vecht. T/m 1953 gemeente Zuilen. In 1954 over naar gemeente Maarssen, in 2011 over naar gemeente Stichtse Vecht.

Naam

Spelling
Toen het postcodesysteem in 1978 werd ingevoerd, kon dat nog geen leestekens aan. Daarom stond hier bijv. Oud Zuilen, zonder koppelteken, hoewel de spelling van deze plaatsnaam in de praktijk altijd met koppelteken is geweest, en nog, getuige alle lokale sites waar wij op deze pagina naar linken. Rond 2000, toen het postcodesysteem wel leestekens aan kon, zijn door PostNL in de meeste gevallen bij de plaatsnamen en straatnamen waar dit van toepassing was, de leestekens, zoals koppeltekens, alsnog aangebracht. Bij dit dorp is dit tot heden echter verzuimd, waardoor het ook zo in de in 2009 in werking getreden gemeentelijke basisregistratie (BAG) terecht is gekomen, en deze fout daarmee de facto is geformaliseerd, zou je kunnen zeggen. Kortom, wat ons betreft is dit dus als 'drukfoutje' te beschouwn, dat eigenlijk alsnog hersteld zou moeten worden. Daarom hanteren wij op deze pagina ook de spelling met koppelteken.

Oudere vermeldingen
Suylen, Zoelen, 1169?, 1200 en 1204 Sulen, ca. 1307 en 1381-1383 Zulen, 1665 Zuijlen, 1840(1) 'Zuilen of Zuijlen', 1851(2) Zuylen, 1968 Oud-Zuilen. De gemeente werd in ieder geval tot eind 19e eeuw ook wel 'Zuilen en De Eng' genoemd.

Naamsverklaring
Etymologie onzeker. Misschien een afleiding met plaatsaanduidend -n- suffix van een waternaam Sûl*, vergelijk Zoelen. Verband met het Middelnederlandse zuele 'emmer' (ontstaan uit het Latijnse situla) in de betekenis 'holte, bodemdepressie' is onwaarschijnlijk.(3).
* Gereconstrueerde vorm.

Ligging

- Oud-Zuilen ligt direct ZO van Maarssen, NW van de Utrechtse wijk Zuilen, W van bedrijventerrein Overvecht-Noord, rond de rivier de Vecht. Het dorp ligt voor het grootste deel W van de Vecht, een klein deel (= het oude dorp Zuilen) ligt samen met Slot Zuylen O van de Vecht.

- De gemeente Zuilen besloeg het grondgebied van het huidige dorp Oud-Zuilen, de huidige wijk Zandweg-Oostwaard in Maarssen, en de (sub)wijk Zuilen in de stad Utrecht.

Statistische gegevens

- In 1840 heeft de gemeente Zuilen 142 huizen met 769 inwoners, verdeeld in dorp Zuilen (= het huidige Oud-Zuilen!) 58/318 (= huizen/inwoners) en de buurtschappen Swezereng 59/320, Oostwaard 19/97 en Vijfhuizen 6/34.

- In 1954 is de gemeente Zuilen opgeheven en voor wat betreft het dorp Oud-Zuilen en de Oostwaard (met op dat moment 504 inwoners) overgegaan naar de gemeente Maarssen. De wijk Zuilen (met op dat moment 25.622 inwoners) is overgegaan naar de gemeente Utrecht.

- Tegenwoordig heeft het dorp Oud-Zuilen ca. 200 huizen met ca. 500 inwoners.

Geschiedenis

Tekenen van eerste bewoning zijn er omstreeks 700 op het landgoed Swesen. In de 13e eeuw is er voor het eerst sprake van Zuilen. Eens was Zuilen met het gerecht Swesereng (tussen Daalsedijk en Lage Weide) en met Westbroek eigendom van de machtige familie Van Zuylen. Zij worden al in 1178 als leenmannen van de bisschop genoemd en oefenen zeer veel invloed uit in de ridderschap van Utrecht, mede door de vele bezittingen die zij zich weten te verwerven. In 1693 komen kasteel en dorp in het bezit van Reynout Gerhard van Tuyl van Serooskerken. Onder de telgen van dit geslacht neemt de schrijfster Isabella van Tuyl van Serooskerken een bijzondere plaats in. Zij is beter bekend onder de naam Belle van Zuylen.

In 1812 worden Zuilen en de Zwesereng (Zuilen op de westoever van de Vecht) en Oostwaard samengevoegd tot de gemeente Zuilen. De gemeente bestond hiermee uit twee vroegere heerlijkheden: de heerlijkheid Zuilen-en-Zwesereng en de heerlijkheid Oostwaard. Op 1 januari 1815 wordt dit feitelijk bij Koninklijk Besluit bevestigd. De grens van de gemeenten Zuilen en Utrecht op de westoever van de Vecht werd gevormd door de Lage Weide (nu Nijverheidsweg / Lage Weide / Rutherfordweg) tot aan de Proostwetering (nu Niels Bohrweg) Vanaf dit punt tot aan de Vecht was de Proostwetering de grens tussen Zuilen en Maarssen(broek).

Rond 1900 wordt door de industrialisatie een uitbreiding van het dorp gerealiseerd, doordat de bedrijven Werkspoor en Demka zich vestigen langs het Amsterdam-Rijnkanaal. Deze uitbreiding, die geheel los stond van het dorp, werd Nieuw Zuilen genoemd. Nieuw Zuilen, globaal het huidige Zuilen, werd in 1954 geannexeerd door de stad Utrecht en ligt nu in de wijk Noordwest.

Bij de gemeentelijke herindeling per 1 januari 1954 worden het dorp Zuilen, de Zwesereng ten noorden en het park Groenhoven ten zuiden van de Zuilenselaan, alsmede de Zuilenselaan zelf en Oostwaard toegevoegd aan de gemeente Maarssen, terwijl de Zwesereng ten zuiden van de Zuilenselaan en het park Groenhoven (Nieuw-Zuilen) en Zuilen op de oostoever van de Vecht ten zuiden van Slotlaan aan de gemeente Utrecht worden toegevoegd. Het oude dorp Zuilen wordt sindsdien Oud-Zuilen genoemd.

- Nadere informatie over de geschiedenis van Oud-Zuilen.

Recente ontwikkelingen

- In 2015 is het Dorpsontwikkelingsplan (DOP) Oud-Zuilen verschenen. Dit plan verwoordt welke aspecten de inwoners belangrijk vinden voor de ontwikkeling van het dorp in de komende jaren.

Bezienswaardigheden

- Oud-Zuilen heeft 31 rijksmonumenten (waarvan Slot Zuylen alleen al ca. de helft voor zijn rekening neemt).

- Oud-Zuilen heeft 5 gemeentelijke monumenten.

- De oude kern van Oud-Zuilen is een beschermd dorpsgezicht.

- De voormalige Hervormde kerk van Oud-Zuilen (Dorpsstraat 10) dateert uit 1847. "De vorige kerk, die in 1847 afbrandde, dateerde van 1654/1655. In 1654 is de oude kapel afgebroken en op dezelfde plek is een nieuw protestants kerkje gebouwd. De eerste vermelding van een kapel in Zuilen dateert van 1050. Van een "Slot Zuylen" is dan nog geen sprake. Dat wordt voor het eerst genoemd in 1247. De kapel staat er al 200 jaar als de heren van Zuylen er hun slot (donjontoren), dus bij de kapel, bouwen. Er werd en wordt veel te gemakkelijk gezegd dat de kapel de slotkapel was, maar daar is geen enkel bewijs voor. Zuilen (Zwesen) is de geboorteplaats van Liudger / Ludger / Ludgerus, die in 804 door Karel de Grote tot eerste bisschop van Münster werd benoemd. Toen de kapel in 1050 werd gebouwd droeg de abdij van Werden de goederen langs de Vecht, die zij van Ludger had ontvangen, over aan de kerk van Utrecht. In het Oorkondenboek van het Sticht Utrecht nr. 91 uit het jaar 900 staat bij de bezitting Suecsnon (Zwesen) vermeld: "ubi natus est sanctus Liudgerus, totum" (= "Dit is de geboorteplaats van de heilige Ludgerus, geheel"). De heren Van Zuylen waren afkomstig uit het bisdom Münster van hun eerste (heilige) bisschop Ludgerus, waar zij al Slot Anholt hadden." (bron: Arnold Rog)

Aardige kapel met klokkentorentje. Cartouches met wapens. Eenklaviers orgel, in 1894 gemaakt door G. van Druten, in 1977 gerestaureerd door de firma Van Vulpen. In 1996 is de kerk aangekocht door Stichting Adam van Lockhorst, zo genoemd naar de stichter die het kerkje in 1654 liet bouwen. Doel is het onderhoud en behoud van de kerk te verwezenlijken. Dit bereikt de stichting door op beperkte wijze de kerk te verhuren, onder andere ten behoeve van huwelijken, vergaderingen, lezingen, concerten en verkooppromoties.

- Het huis Diependael (Daalseweg 19) is de voormalige Gereformeerde Kerk van Oud-Zuilen. Het pand dateert uit 1890. Als kerk buiten gebruik gesteld in 1918, toen - eveneens aan de Daalseweg - een nieuwe noodkerk in gebruik is genomen. Het pand is herbestemd tot woonhuis.

- De openbare begraafplaats van Oud-Zuilen (Groeneweg tegenover nr. 10) is in 1781 gesticht op het toenmalig landgoed van W.R. baron van Tuyll van Serooskerken. Het is een van de eerste openbare begraafplaatsen van ons land en alleen daarom al van cultuurhistorische waarde. Verder een ommuurde familiebegraafplaats van de familie Van Tuyll van Serooskerken, met classicistische ingangspoort met aan weerszijden aansluitende ommuring op halfronde grondslag.

- Het voormalige gemeentehuis van Zuilen (Dorpsstraat 3 te Oud-Zuilen) is in 1896 gebouwd, naar ontwerp van de Utrechtse architect A. Nijland. Sinds de opheffing van de gemeente Zuilen in 1954 is het pand als woonhuis in gebruik. Het gemeentehuis is opgetrokken in de stijl van de neo-Hollandse renaissance. In de gang bevindt zich een marmeren herinneringsplaquette met de tekst: `Den 30sten april van het jaar onzes heeren 1896 ter gelegenheid van het 50 jarig jubilé der ambachtsvrouwe douair: Baron van Tuyll van Serooskerken van Zuylen enz: geb. jonkvr: F.M. van Weede is door haar aan de gemeente Zuylen dit raadhuis geschonken ter nagedachtenis aan haren geliefden echtgenoot Mr. W.R. Baron van Tuyll van Serooskerken van Zuylen enz: overleden den 29sten october 1878'.

- De Westbroekse Molen (Nedereindsevaart 3), officieel de Molen van de Polder Westbroek, bemaalde het waterschap Westbroek van ca. 1.250 ha. Het waterschap Westbroek kwam in 1863 tot stand door samenvoeging van de polderdelen Te Veenwaard, Kerkeindsche Polder, de oostelijke delen van Het Zek en van het Binnenweg, benevens alle landen in het deel Buitenweg, plus de grootste, namelijk de Molenpolder. Van de Westbroekse Molen zijn vanaf 1663 rekeningen bewaard gebleven. In 1983 is de molen ingrijpend gerestaureerd, waarbij hij als volledig werkende vijzel-windmolen weer als reservegemaal kan functioneren. De molen is op vrijwillige basis regelmatig in bedrijf. De Westbroekse Molen is de grootste molen van de provincie Utrecht en staat tegenover de Buitenwegse Molen, die de kleinste molen van de provincie is. Beide molens malen het overtollige polderwater uit op de nabij gelegen rivier De Vecht.

- De Buitenwegse Molen (Nedereindsevaart 2), officieel de Molen van Polder Buitenweg, bemaalde de polder Buitenweg van ca. 288 ha. Hij is in 1853 gebouwd in opdracht van een aantal ingelande boeren van deze polder. Sinds de jaren dertig van de 20e eeuw werkte de molen naast windbemaling ook op een elektromotor. In de jaren vijfig is de windbemaling stop gezet. De molen bleef behouden als noodgemaal. De molen werd in bedrijf gehouden door vrijwillige molenaars. Op 15-3-2016 is de Buitenwegse Molen afgebrand (vermoedelijk door brandstichting). - De intentie was om de molen te herbouwen. - In 2017 is de molen herbouwd. De herbouw is voltooid met het plaatsen van de kop in november 2017.

- Bij de molens liggen in de Nedereindsevaart twee 19e-eeuwse sluisjes. Aan de oostkant ligt sluisje Buitenweg en aan de westkant sluisje Westbroek. Het zijn van oudsher schutsluizen. Een schutsluis is bedoeld om schepen door te laten. Heeft het water in twee vaarten niet dezelfde hoogte? Dan kunnen schepen door een schutsluis oversteken. De sluisjes Buitenweg en Westbroek worden hiervoor al lang niet meer gebruikt. Wel regelt een luik in de sluisdeuren het waterpeil in de polder nog. In 2011 zijn de sluisjes helemaal hersteld.

- Oud-Zuilen is o.a. bekend van het imposante Museum Slot Zuylen. De geschiedenis van Slot Zuylen begint rond 1250, als Steven van Zuylen langs de Vecht een donjon bouwt, een vierkante woontoren met muren van 2.70 meter dik. De fundamenten zijn opgegraven bij een restauratie en zijn nu opgemetseld zichtbaar in het terras. In 1422 erft Frank van Borssele het kasteel. In hetzelfde jaar wordt het door de Utrechters verwoest. Pas in de 16e eeuw (ca. 1520) wordt het herbouwd, door de edelman Wilem van Rennenberg. In 1536 is het kasteel opgenomen in de lijst van ridderhofsteden van Utrecht. Zie hier voor de verdere geschiedenis van het kasteel. In de 18e eeuw is het kasteel verbouwd tot landhuis. De bekendste bewoner was de schrijfster Belle van Zuylen.

Al meer dan 50 jaar is Slot Zuylen opengesteld als kasteelmuseum. Concerten, evenementen en rondleidingen brengen het verleden tot leven. De collectie van Slot Zuylen omvat ongeveer 12.000 objecten. Dit zijn voorwerpen die vroeger gewoon gebruikt werden, maar nu met museale zorg worden omgeven. Boeken, schilderijen, meubilair, kostuums, foto’s, huishoudelijke voorwerpen, kortom alles wat een adellijke familie in zijn bezit had, wordt in Slot Zuylen bewaard.

In de tuin zijn verrassend veel elementen uit diverse stijlperioden bewaard gebleven. Naast de monumentale slangenmuur en de vele stinsenplanten in het voorjaar, vormt deze verscheidenheid misschien wel de grootste charme van de tuin. Een wandeling door de tuin is mogelijk gedurende de openingstijden van het museum.

Een team vrijwilligers heeft in 2011 en 2012 het project Het Album van Slot Zuylen gerealiseerd: de digitalisering van ca. 4.000 foto's van de adellijke familie Van Tuyll van Serooskerken (de bewoners van het kasteel vóór het een museum werd) van ongeveer 1850 tot 1950. Daarmee geeft de fotocollectie niet alleen een beeld van de familie, maar ook van de verschillende fotografische ontwikkelingen. Via de link is de collectie online te raadplegen.

- De voormalige basisschool van Oud-Zuilen (Zuilenselaan 4) is nog tot 1997 in functie geweest.

- Zuylenveld (Laan van Zuilenveld 54) is een laat 18e-eeuws landhuis, van modern dak voorzien met aardige empire ramen, gelegen in fraai landschapspark.

- In het deels 17e-eeuwse pand (o.a. de pilasterpoort) Swaenen-Vecht (Dorpsstraat 16), een voormalige pastorie, is een galerie gevestigd.

- Planetarium Zuylenburgh in Oud-Zuilen, gevestigd in het gelijknamige 18e-eeuwse herenhuis (Dorpsstraat 18), is voltooid in 2009. Het is het tweede plafond-planetarium in ons land. Het beroemde planetarium van Eise Eisinga in Franeker heeft als bron gediend, maar de vele nieuwe concepten die de makers hebben ontwikkeld, maken Planetarium Zuylenburgh tot een uniek voorbeeld van hedendaags ambachtelijk kunnen. Klokkenbouwer Piet de Ruiter uit Oud-Zuilen heeft het planetarium gebouwd, in opdracht van de bewoner, kunsthandelaar Bert Degenaar, die graag een planetarium aan zijn plafond wilde als onderdeel van de restauratie van het pand die toen gaande was. Het is geheel met de hand gemaakt. De bouw heeft ca. 3 jaar geduurd. De website geeft een indruk van hoe het planetarium tot stand is gekomen.

Het planetarium is een schaalmodel van het zonnestelsel*, waarmee de standen van de zon, maan, planeten en sterren kunnen worden aangegeven. Door middel van vele in elkaar grijpende raderen die aangedreven worden door een uurwerk, worden alle standen van deze hemellichamen weergegeven. De planeten zijn op schaal gemaakt en draaien op realistische snelheid (héél langzaam, niet zichtbaar voor het menselijk oog) rond in uitgespaarde groeven in het beschilderde plafond.
* Met dien verstande dat wegens de beschikbare plafondruimte de grote buitenplaneten Jupiter en Saturnus zijn weggelaten.

Met meer dan 1.000 antiquarische objecten, waarvan vele van museale kwaliteit, vaak uiterst zeldzaam en elk met zijn eigen verhaal, is de Zuylenburgh Collectie - een afdeling van het Planetarium - een van de meest verrassende particuliere verzamelingen in Nederland. De nadruk van de verzameling ligt op uurwerken, astronomie, microscopie, telescopen en andere oude instrumenten. Omdat het planetarium in een particulier woonhuis is opgesteld, kan het slechts op afspraak worden bezichtigd.

- Op het Prins Bernhardplein (kruising Burg. Norbruislaan en Prins Bernhardlaan) in Zuilen staat een monument ter herinnering aan de herindeling met de inscriptie: 'Zuilen 750-1953 - Als gemeente opgeheven - Als gemeenschap gebleven'.

- Gevelstenen in Oud-Zuilen.

Jaarlijkse evenementen

- Op een zaterdag half juli sluit het Zuilens Fanfare Corps het muzikale seizoen af met een Zomerconcert / Picknickconcert in Oud-Zuilen.

- In november zijn de bomen bijna kaal, het wordt kouder. Toch valt er in de natuur nog veel te ontdekken. IVN afdeling Vecht- en Plassengebied organiseert daarom op de zondag in het weekend van Sint Maarten (rond 10 november) de Sint Maartenpuzzeltocht, voor kinderen van 4 tot 10 jaar. De puzzeltocht vindt plaats in Stadstuin Zuilen, hoek Daalseweg / Zuilenselaan in Oud-Zuilen. Er kan worden gestart tussen 14.00 en 15.30 uur. De locatie is bereikbaar met stadsbus 5 (halte Oud-Zuilen) of je kunt je fiets of auto parkeren aan de Zuilenselaan.

Natuur en recreatie

- Een ideale manier om alle bijzonderheden van dit dorp te bekijken, is de wandelroute Oud-Zuilen.

Overnachten

- Boek hier je B&B e.d. in omgeving Oud-Zuilen, met laagsteprijsgarantie!

Beeld

- Fotoseries van Oud-Zuilen door fotograaf Martin Stevens.

Literatuur

- Nieuwe en/of tweedehands boeken over Oud-Zuilen (online te bestellen).

Links

- Algemeen: - Site van en over Oud-Zuilen.

- Nieuws: - Nieuws uit Oud-Zuilen op Facebook.

- Belangenvereniging: - Dorpscommissie Oud-Zuilen is een platform van inwoners, dat beoogt de belangen, die het belang van individuele bewoners overstijgen, te laten klinken binnen het bestuurlijk apparaat van de gemeente Stichtse Vecht en andere betrokken instanties. Daarnaast beoogt de Dorpscommissie activiteiten die de sociale samenhang in het dorp stimuleren te bevorderen. Bijvoorbeeld door te helpen met het organiseren van de tweejaarlijkse Kunstmanifestatie, Koningsdagactiviteiten (mini-vrijmarkt), jeugdactiviteiten etc.

- Reportage over Johan Alkema (2017), die als lid van de Dorpscommissie het onderdeel 'veiligheid en verkeer' onder zijn hoede heeft. In dat kader wordt hij wel 'de dorpswachter van Oud-Zuilen' genoemd. Alkema houdt regelmatig een oogje in het zeil in het dorp en signaleert onveilige situaties. Verder doet hij ook graag mee aan het organiseren van activiteiten in het dorp.

- Duurzaamheid: - In heel Nederland schieten de lokale duurzaamheidsinitiatieven als paddestoelen uit de grond. Ook in Oud-Zuilen zie je her en der al zonnepanelen verschijnen, isoleren mensen hun huizen etc. Duurzaamheid is best ingewikkeld: daarom moet je het samen doen, met mensen uit de buurt. Ervaringen delen, elkaar tips geven, en wie weet: gezamenlijk initiatieven nemen. In het dorp is, in het verlengde van Stichting Duurzame Vecht, een werkgroep in het leven geroepen onder de naam ‘Nieuwe-Energie in Oud-Zuilen’. Het doel is om zoveel mogelijk inwoners te betrekken bij duurzame initiatieven. Dat kunnen kleine dingen zijn, zoals informatie uitwisselen over eigen ervaringen, maar het kan ook het begin zijn van iets groters. Daarnaast: duurzaamheid is een werkwoord, dat je samen kunt doen. Het biedt een mooie gelegenheid om (oud-)dorpsgenoten te ontmoeten, elkaar weer wat beter te leren kennen, en er ook wat wijzer van te worden.

- Genealogie: - Overzicht van begravenen op de begraafplaats van Oud-Zuilen.

• 1. Alphabetisch register van alle bewoonde oorden des rijks (gebaseerd op de Volkstelling 1840, red.),
  Doorman, De erven
  , p.448, (1850)
  
• 2. Aardrijkskundig woordenboek der Nederlanden,
  van der Aa, A.J.
  , p.ca. 10.000, (1851)
  
• 3. Nederlandse plaatsnamen verklaard,
  van Berkel, Gerald, and Samplonius Kees
  , (2018)