Valkenburg

Plaats
Stad
Valkenburg aan de Geul
Heuvelland
Limburg

804650 kasteel-ruine Valkenburg.jpg

Valkenburg, kasteelruïne

Valkenburg, kasteelruïne

LB gemeente Valkenburg in ca. 1870 kaart J. Kuijper [1024x768].gif

Gemeente Valkenburg in ca. 1870, kaart J. Kuijper

Gemeente Valkenburg in ca. 1870, kaart J. Kuijper

Valkenburg

Terug naar boven

Status

- Valkenburg is een stad in de provincie Limburg, in de streek Heuvelland, sinds 1982 gemeente Valkenburg aan de Geul. Het is de hoofdplaats van de gemeente. Het was een zelfstandige gemeente t/m 30-9-1940. Per 1-10-1940 over naar gemeente Valkenburg-Houthem.

- Wapen van de voormalige gemeente Valkenburg.

- Onder de stad vallen ook de buurtschappen Arensgenhout (deels), Emmaberg en Heek (grotendeels), het voormalige dorp en de tegenwoordige wijk en 'dorp in de stad' Broekhem en de voormalige buurtschap en tegenwoordige wijk Strabeek, welke twee wijken vroeger respectievelijk dorp (na daarvóór nog buurtschap te zijn geweest) in de voormalige geméénte Houthem en buurtschap van het dórp Houthem waren. Omdat de dorpen Houthem en Sibbe geen eigen postcode en plaatsnaam in het postcodeboek hebben gekregen, liggen die, evenals de onder het dorp Sibbe vallende buurtschap IJzeren, voor de postadressen ook 'in' Valkenburg.

- Valkenburg profileert zich als kleinste stad van Nederland, omdat zij tot de gemeentelijke herindelingen van 1941 slechts een oppervlakte had van 46 hectare. Maar er zijn meer plaatsen die zich als zodanig profileren. Zie verder de link.

Terug naar boven

Naam

In het Limburgs
Valkeberg.

Naam gemeente en stad
- Alleen de gemeente heeft het achtervoegsel 'aan de Geul', de stad heeft dat officieel dus niet. In de praktijk worden bij adresseringen echter beide benamingen voor de stad gebruikt. En dan is er nog een derde benaming die wij in adressen tegenkomen: Bad Valkenburg. Het was namelijk de eerste plaats in Nederland die, bij de start van de bouw van Thermae 2000 in 1987, het kuuroord-predikaat ‘Bad’ in ontvangst mocht nemen. Sindsdien mag men dit voorvoegsel dus voor de plaatsnaam zetten. Sinds 1997 is de gelijknamige stichting actief om het ‘kwaliteitstoerisme’ naar de stad te promoten. Sinds enkele jaren heeft ook het Groningse Nieuweschans het voorvoegsel 'Bad'. In tegenstelling tot Bad Nieuweschans is het voorvoegsel hier niet formeel in de plaatsnaam opgenomen, waardoor deze benaming dus oneenduidig - d.w.z. naar eigen goeddunken - wordt gebruikt.

Oudere vermeldingen
1041 Falchenberch, 1075 kopie 17e eeuw Valchenburg, 1096 Falconbere, 1e helft 19e eeuw Fauquemont, 1901 Valkenberg, voor 1901 en vanaf 1905 Valkenburg. Net als bij andere plaatsnamen waar er meer van zijn in ons land, werd ook hier regelmatig post in de verkeerde plaats bezorgd, namelijk bij de Zuid-Hollandse naamgenoot, of juist andersom. De redactie van Plaatsengids.nl heeft zich altijd afgevraagd wat de achtergrond was van de spellingswijziging van 1901. In maart 2021 wordt dit als volgt onthuld: "Deze verwarring wordt door de burgemeester van het Limburgse Valkenburg zelfs in een dorpspolitieke zaak gebruikt om een spellingswijziging naar Valkenberg te onderbouwen. In de Post- en Telegraafwereld (jrg. 6, no. 3., juni 1901) wordt de volgende verklaring gegeven voor de naamswijziging:

“Valkenberg. De heer dr. A Erens, Burgemeester van Valkenberg, verzocht ons het volgende mede te delen. "Herhaaldelijk heeft de schrijfwijze van de naam der stad Valkenberg, voorheen ten onrechte Valkenburg genoemd, tot verwarring met het dorp van dienzelfden naam, nabij Leiden aanleiding gegeven. Brieven en zelfs officiële werden tot groot ongerief vaak vice-versa verkeerd bezorgd. Thans heeft de Hooge Regeering op een desbetreffend besluit van den Raad, aan deze naamsverwarring een einde gemaakt en zal het stadje van het z.g. Neerlands-Zwitserland in het vervolg officieel heeten: "Valkenberg". Dit kon des te gereeder geschieden, omdat Valkenberg, zoals uit de Latijnsche omschriften der oude zegels van de Heeren blijkt, reeds in den aanvang der XIIIe eeuw, Falcomons genoemd werd, terwijl de oudste zegels of contra zegels tot 1254, zelfs met een berg, op welks top een Valk zit, versierd zijn. Tot in het begin der XIVe eeuw heeft het laatstgenoemden Latijnschen naam, nl. Faucomons, blijven voeren, terwijl in een latijnsch charter uit 1202, berustend in het archief der abdij Houthem-St. Gerlach, Gozurnus, als heer van "Valkenberg" wordt genoemd. Eigenaardig echter is het, dat de oorspronkelijke naam van Valkenberg in den ouden nog bestaanden fransch-waalschen naam der gemeente: nl. Fauquemont is bewaard gebleven en dat deze plaats in de volkstaal steeds Valkenberg bleef heten. Deze naamsverandering houdt tevens verband met eene aanvrage tot verbetering van het stadswapen, dat historisch onjuist blijkt te zijn.”

De naamswijziging wordt logischerwijs ook op de poststempels doorgevoerd en hiermee komt aantal verschillende plaatsnamen die de postkantoren in deze stad op de stempels hebben gevoerd op drie (Fauquemont 1837-1839; Valkenburg 1839-1901 en 1905-heden en Valkenberg 1901-1905). Is deze stad hiermee koploper in het aantal namen op poststempels voor dezelfde plaats? Dat het argument van de naamsverwarring tussen de kantoren in Limburg en Zuid-Holland niet steekhoudend is, wordt een jaar later bevestigd in de dienstorder van 11 september 1902: "Herhaaldelijk wordt geklaagd over onjuiste verzending van brieven en andere stukken voor gelijknamige of nagenoeg gelijknamige plaatsen, laatstelijk over het verzenden van stukken voor Valkenburg in Zuid-Holland naar Valkenberg in Limburg, niet tegenstaande dat op de adressen de plaats van bestemming nader was aangeduid door bijvoeging van 'Zuid-Holland' of 'bij Leiden'. De ambtenaren wordt daarom meerdere oplettendheid bij de verzending van stukken voor zoodanige plaatsen ernstig aanbevolen.” (aldus Gerald Laheij in Verenigingsnieuws, maart 2021, van de Nederlandse Vereniging van Poststukken- en Poststempelverzamelaars (Po&Po))

Naamsverklaring
Omdat het eerste lid genitief enkelvoud is, kan men denken aan de persoonsnaam Falco, ofschoon valk ‘dagroofvogel’ ook mogelijk is. De betekenis is dus ‘valkburcht’ of ‘burcht van Falco’.(1)

Terug naar boven

Ligging

De stad ligt ONO van het dorp Berg en de stad Maastricht, NO van de dorpen Vilt en Cadier en Keer, O van het dorp Houthem, OZO van het dorp Meerssen, ZO van het dorp Ulestraten, Z van het dorp Schimmert, ZW van het dorp Hulsberg, WZW van het dorp Klimmen, W van het dorp Ransdaal, NW van de dorpen Oud-Valkenburg, Schin op Geul en Wijlre en N van de dorpen Sibbe, Scheulder en Margraten.

Terug naar boven

Statistische gegevens

- In 1840 heeft de stad en gemeente Valkenburg (de gemeente omvatte toen alleen nog maar de stad) 121 huizen met 735 inwoners.

- Tot 1941 omvat de gemeente alleen het stadsgebied, met een oppervlakte van slechts 46 hectare. In dat jaar is de gemeente fors uitgebreid met enkele aangrenzende gemeenten. De nieuwe gemeente Valkenburg-Houthem is per 15 oktober 1941 als volgt samengesteld:
van de oude gemeente: 46 hectare met 2.191 inwoners;
van de gemeente Houthem: 877 hectare met 2.382 inwoners;
van de gemeente Schin op Geul: 691 hectare met 1.692 inwoners;
van de gemeente Oud-Valkenburg: 779 hectare met 1.286 inwoners;
van de gemeente Hulsberg: 101 hectare met 919 inwoners (stationsgebied en deel van de buurtschap Emmaberg);
van de gemeente Berg en Terblijt: 60 hectare met 414 inwoners.

- Tegenwoordig heeft de stad ca. 3.000 huizen met ca. 7.500 inwoners. Voor de postadressen zijn het ca. 4.200 huizen met ca. 10.500 inwoners. Dat komt omdat voor de postadressen ook de dorpen Houthem (met ca. 600 huizen en ca. 1.500 inwoners) en Sibbe (met eveneens ca. 600 huizen en ca. 1.500 inwoners) 'in' Valkenburg liggen, omdat die destijds geen eigen postcode en postadres-plaatsnaam hebben gekregen.

Terug naar boven

Geschiedenis

Het Geuldal rondom Valkenburg kent reeds een intensieve menselijke bewoning sinds de vroegste tijden. Het dal is altijd zeer vruchtbaar geweest en dus zeer geschikt als pleisterplaats voor de prehistorische mens. Vondsten uit het Vroeg-Paleolithicum bevestigen dit. Ook in de Romeinse tijd is hier sprake van vrij intensieve bewoning.

Vroeger had de stad, ondanks haar geringe omvang, talrijke poorten: de Berkelpoort, Grendelpoort, Geulpoort of Molenpoort, Oliepoort, Meipoort, Nieuwpoort en Drenckpoort. Alleen de eerste twee waren hier tot voor kort nog van over. De Geulpoort is in 2013 herbouwd (zie verder bij Bezienswaardigheden).

De stad is sinds de 14e eeuw talrijke malen aangevallen, met name door de Brabanders, de Luikenaren, de Spanjaarden en de Fransen. In 1773 woedde er een felle brand, en in 1822 en 1825 eveneens, deze keren omdat de kruitmolen Prins Frederik der Nederlanden was gesprongen.

Onder invloed van de industriële ontwikkeling van de Mijnstreek en meer nog van Maastricht, krijgt Valkenburg door de aanleg van de spoorlijn Maastricht-Aken direct te maken met de vooruitgang in materiële zin, dankzij de nieuwe technologieën. Hierdoor was het mogelijk dat het vreemdelingverkeer zich ontwikkelde tot een factor die van groot belang was voor de economische vooruitgang van de stad in het algemeen.

In 1885 is in Valkenburg de eerste Vereniging voor Vreemdelingenverkeer (VVV) in Nederland opgericht, de Vereniging Het Geuldal. Geleidelijk is de stad uitgegroeid tot de belangrijkste toeristische trekpleister van de regio, met meer dan één miljoen overnachtingen per jaar en een veelvoud aan dagjesmensen. Eind jaren tachtig van de 20e eeuw krijgt het toerisme nieuwe impulsen met de vestiging van het nieuwe casino en het kuuroord Thermae 2000, wat herinneringen oproept aan de oprichting van de Vereeniging Het Geuldal, die plaatsvond in de geest van de Duitse Kur- en Verschönerungsvereinen. (3166)

Als je je nader wilt verdiepen in de geschiedenis van deze stad en omgeving, kun je terecht bij de volgende instanties en sites:

- In het voormalige stadhuis is Museum Land van Valkenburg gevestigd, waar verschillende exposities inzicht geven in de woelige geschiedenis van het gebied. Je vindt er onder meer fossielen uit mergelgrotten, vuurstenen, werktuigen en Romeinse vondsten, oude keramiek uit de omgeving, historische vondsten van Kasteel Valkenburg, verzameling De Guasco, Schutterskamer, volledig ingerichte apotheek uit het eind van de 19e eeuw, en een collectie van de Geologische Vereniging Limburg.

Aan de gevel van Streekmuseum Het Land van Valkenburg bevindt zich een plaquette, “ter nagedachtenis aan de vele honderden die in de 18e eeuw ten gevolge van een justitiële dwaling na tortuur afgedwongen bekentenis als bokkenryder werden terechtgesteld”. Men heeft lange tijd gedacht dat er in de 18e eeuw in Zuid-Limburg sprake is geweest van grootschalige en goed georganiseerde roversbendes, die later de geschiedenis ingingen als de Bokkenrijders. Bron (3125) toont na uitvoerig onderzoek aan dat veel ‘kleine criminelen’ door ‘tortuur’ (marteling) gedwongen werden tot bekentenissen omtrent misdrijven waar zij in werkelijkheid geen aandeel in hadden.

Vele honderden personen zijn hierdoor ten onrechte veroordeeld en opgehangen of anderszins op gruwelijke wijze om het leven gebracht. Tevens is hierdoor ten onrechte de mythe van de grootschalige roversbendes ontstaan. Documentatie over de Bokkenrijders, verzameld door John van Eekelen. Ook in België zijn, volgens deze site, Bokkenrijders actief geweest. Hier vind je een verhaal over de Bokkenrijders uit het Belgische Wellen. Ook in België werden de misdadigers streng gestraft: in twee jaar tijd is 2,5 procent van de Wellense bevolking, die toen ongeveer 1.200 inwoners telde, ter dood veroordeeld. - Stichting Bokkenrijders: Mythe of Werkelijkheid is vanaf 2017 een allesomvattend en internationaal onderzoek aan het opzetten, waarbij het fenomeen Bokkenrijders multidisciplinair wordt onderzocht, met als doel om nu eens echt goed uit te zoeken wat er al dan niet waar is van alle verhalen die hierover de ronde doen.

- Kring Valkenburg & Heuvelland is een van de 10 regionale kringen van het Koninklijk Limburgs Geschied- en Oudheidkundig Genootschap (LGOG). Haar werkterrein beslaat de gemeenten Valkenburg aan de Geul, Vaals en Gulpen-Wittem. Deze Kring is opgericht in 1972 en organiseert door het jaar heen regelmatig lezingen en excursies, waarvan ze je op de hoogte houden op hun Facebookpagina.

- Site van Gerald Laheij, met een gedetailleerd overzicht van de postgeschiedenis van Valkenburg, geillustreerd met veel afbeeldingen van poststempels, poststukken, aantekenstroken en dergelijke.

Terug naar boven

Recente ontwikkelingen

- Het Centrumplan Valkenburg is de afgelopen jaren uitgevoerd, met de intentie om de stad nog beter ´op de kaart´ te zetten. Het centrum is ´op de schop gegaan´. Het accent komt te liggen op het monumentale karakter van de stad. Verder zijn er meer appartementen en winkels gekomen. In een eerdere opknapfase van het oude centrum zijn onder meer de hoofdstraten binnen de stadsmuren gerestaureerd. De afgelopen jaren zijn ook de overige straten heringericht, zodat ook deze straten binnen de oude vestingstad aansluiten op het profiel en de beleving van de vestingstad, en daardoor het gebied weer als één geheel wordt beleefd. Tevens is de stadsgracht in het Halderpark heraangelegd, is de Grendelpoort gerestaureerd en de Geulpoort herbouwd.

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

- Valkenburg heeft 64 rijksmonumenten.

- De St. Nikolaaskerk (Kerkstraat 31) is een fraai middeleeuws gebouw, aangelegd in gotische stijl, waarvan de ruimtelijke effecten niet ontworpen, doch naar gebruikseisen zijn ontstaan. Het oudste zijn de toren en een deel van het schip. Naast de 14e eeuwse westtoren van mergel, vinden we een portaal uit 1891. Als Pierre Cuypers het gebouw in 1904 niet had vergroot, zou het geheel nog zo gedrongen zijn geweest als het tot dan was, met het korte schip en het transept. Zijn verlenging van vooral de oostelijke delen heeft een markante, maar niet geheel samenhangende kerk opgeleverd. Door het ontbreken van een lichtbeuk bovenaan de wanden van het middenschip, kunnen we het gebouw bij de pseudobasilieken onderbrengen. Het netgewelf boven de viering is fraai. Deze naast aan Nikolaas ook aan Barbara gewijde kerk was van 1633 tot 1819 zowel voor katholieken als voor gereformeerden in gebruik: het zogenoemde simultaneum. (3324)

- Lourdesgrot uit 1926 op de Cauberg.

- De voormalige NH kerk aan de Plenkertstraat 45 is gebouwd in 1891, naar men vermoedt door de Roermondse bouwmeester Cuypers. De toestroom van toeristen zorgde in 1967 voor de bouw van een grotere kerk aan de Oosterweg. Sindsdien raakte het ‘kèrkske’ buiten gebruik. Nu is er een restaurant in gevestigd. Na aankoop werd de kerk als het ware gehalveerd door er een vloer in te leggen. Het gebouw werd zo van sloop gered. Muren en plafond werden van het oude stucwerk ontdaan, zodat de mooie veldbrandstenen en de balken van het dak weer goed tot hun recht komen. Alle stenen zijn één voor één met zoutzuur bewerkt en later opnieuw gevoegd. Het gebouwtje is voorgedragen voor plaatsing op de monumentenlijst. (3324)

- Grafkelder H. Habets.

- De Oude Molen of Banmolen (Sint Pietersstraat 4), een watermolen aan de Geul, in het centrum van Valkenburg, is een graanmolen, die al wordt genoemd in 1244. De molen maakte gebruik van het water van een zijtak van het riviertje de Geul. Tegenwoordig draait de Francisturbine nog wel, maar vindt de aandrijving plaats door een elektromotor. In 2003 is het complex gekocht door Vereniging Hendrick de Keyser, die het in de periode 2004 tot 2006 heeft gerestaureerd, waardoor de woningen weer bewoond kunnen worden. De molen is iedere zaterdag geopend. Er worden diverse soorten speltmeel, speltbroden, speltpasta en speltpannenkoeken verkocht. Kinderen die een speltplaat gekleurd inleveren, krijgen een gratis speltpannenkoek! Zie ook de videoreportage over de Oude Molen door TV Valkenburg (2015). Ook op de site van de Oude Molen vind je veel informatie over verleden en heden van de molen.

- In 1804 is op de rechteroever van de noordelijke tak van de Geul in Valkenburg een watermolen gebouwd door Bertrand Loisel, die van oorsprong van Franse afkomst was. Daarom wordt deze molen de Franse Molen (Lindenlaan 32) genoemd. De molen is recht tegenover de oliemolen gebouwd (later schors- of looimolen), die reeds in de 16e eeuw wordt vermeld. In 1929 zijn de twee houten waterraderen vervangen door één ijzeren rad, met een doorsnede van vijf meter en een breedte van 1,9 meter. Kort na de Tweede Wereldoorlog is de molen stilgelegd. Van 2006 t/m 2008 is het molengebouw gerestaureerd.

- De Kruitmolen of Polfermolen in Valkenburg (Plenkertstraat 88) is een watermolen uit 1820, die gebruik maakt van het water van het riviertje de Geul. In de kruitmolen werd in eerste instantie buskruit geproduceerd. In 1875 werd het een papiermolen en nog later werd zij gebruikt om elektriciteit op te wekken. De molen is een rijksmonument en staat in de Top 100 monumenten van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. Het gebouw is tevens onderdeel van het Buitengoed Geul & Maas. In 1887 werd er een filiaal van de firma Aachener Export Brauerei N.V gevestigd, in 1921 opgevolgd door Bierbrouwerij De Leeuw. De brouwerij werd door de jaren heen steeds verder uitgebreid en de molentak van de rivier de Geul werd grotendeels overkluisd, zodat er meer ruimte beschikbaar was voor opslag. In het begin van de jaren zeventig dreigde de waterkrachtinstallatie verloren te gaan, maar de directie greep in om deze installatie te behouden. De watermolen is niet meer maalvaardig.

- Het NS-station Valkenburg (Stationsstraat) aan de in oktober 1853 geopende lijn Maastricht-Aken prijkt met recht op de monumentenlijst. Het uit 1854 stammende gebouw (in 1853 was er sprake van een provisorisch station) is het oudste nog in gebruik zijnde NS stationsgebouw van Nederland. Het prachtige uit ‘streekeigen’ mergelsteen opgetrokken station heeft door de vele torentjes met kantelen een burchtachtige aanblik. Het is een ontwerp van ir. Jacobus Enschedé, die tevens met de aanleg van de spoorlijn was belast. Aanvankelijk is het station kleiner van oppervlakte. Rond 1890 komen twee kleinere gescheiden pandjes aan weerszijden te vervallen om de bouw van langere vleugels mogelijk te maken.

In de gevel aan de straatzijde zien we een aantal opvallende versieringen. De ster uit het Maastrichtse stadswapen en de arend uit het Akense stadswapen ontbreken niet. Het gevleugelde wiel met bliksemschichten refereert aan de snelheid van de trein. Een dergelijke symboliek treft men bij diverse Europese spoorwegmaatschappijen aan en kan beschouwd worden als een voorloper van de hedendaagse logo's. Ook de mijn komt terug in de afgebeelde leeuw, want naast de exploitatie van de lijn had de toenmalige spoorwegmaatschappij ook de exploitatie van de Dominiale Mijn. Het station lag aanvankelijk op grondgebied van de gemeente Hulsberg. Het is bij de herindeling van 1940 naar de gemeente Valkenburg overgegaan.

- De Berkelpoort is een van de tot voor kort twee nog resterende stadspoorten. Deze heeft een vierkante vorm en was in 1416 voorzien van een valbrug.

De andere, de Grendelpoort, bestaat uit een middendeel met twee rondelen. Boven de spitsboog bevinden zich aan beide zijden 14e-eeuwse beeldnisjes. De Grendelpoort is een middeleeuwse stadspoort die in de 17e eeuw deels is afgebroken. De restanten zijn in de afgelopen eeuw diverse malen gerestaureerd. Uit bouwhistorisch onderzoek bleek dat de Grendelpoort voorheen minstens één extra verdieping heeft gehad. Die extra verdieping is in 2013 weer opgebouwd.

De derde stadspoort, de Geulpoort, is in 2013 herbouwd. De fundamenten van de middeleeuwse Geulpoort werden in 2011 blootgelegd. De reconstructie van de poort met zijn ooit beeldbepalende toren in het stadscentrum is zo waarheidsgetrouw mogelijk uitgevoerd.

- Anno 2019 zijn er plannen om de Wolftoren bij de burchtruïne te herbouwen en iets verderop op de heuvel een hotel neer te zetten. Lou Heynens en Jacquo Silvertant motiveren in dit artikel d.d. 2-5-2019 waarom ze dat geen goed plan vinden.

- Het herdenkingsmonument op de Cauberg is opgericht ter nagedachtenis aan de Limburgers uit het verzet, die in de jaren 1940-1945 hun leven verloren. Op vaste uren speelt het carillon het Limburgs volkslied of het Wilhelmus.

- Het Spaans Leenhof (Theodoor Dorrenplein 5) dankt zijn naam aan de periode dat de regering der Spaanse Nederlanden er een leenhof (onder meer voor rechtsgedingen) had gevestigd. Het is gebouwd rond 1667 en het jaartal 1661 in de muur is dus onjuist. 1661 is het jaar dat het Land van Valkenburg werd verdeeld tussen de Spaanse Kroon en de Republiek der Verenigde Nederlanden. De Geul vormde toen hoogstwaarschijnlijk de grens: het gebied aan de noordzijde bleef Spaans, het gebied aan de zuidzijde werd Staats. Sinds 1964 is hier de VVV Zuid-Limburg vestiging Valkenburg gevestigd. Die heette in die tijd nog VVV Het Geuldal. Dat was de oudste VVV van Nederland.

- Oorspronkelijk was kasteel Den Halder (Wilhelminalaan, Pelerinstraat) een versterkte hoektoren (Hueler tore). Het overgebleven bouwwerk is een deel van het vroegere kasteel den Halder. Al in de 14e eeuw was er sprake van kasteel Den Halder, dat een leen vormde van het huis Valkenburg. Het was oorspronkelijk een bolwerk, evenals de nog bestaande walmuren, de Berkel- en Grendelpoort, van de verdedigingswerken van de stad. Watermolen, vijvers, weiden en hoptuinen behoorden vroeger tot het grote Haldergoed. In 1635 is de toren voor bewoning verbouwd. De Fransman Bertrand Loisel, één van de voorname families die het kasteel bewoond hebben, krijgt in 1804 de olie- en meelmolen uit circa 1650 in zijn bezit. Vanaf die tijd spreekt men van de Fransche Molen. Rond 1900 zijn alle familiebezittingen verkaveld en verkocht. Het kasteel is een rijksmonument. Kasteel en molen zijn niet te bezichtigen.

- In 2001 zijn de kademuren van de molentak en Geultak van de Geul in Valkenburg hersteld. Alle kademuren zijn nu van een mergelvoorzetwand voorzien. In de loop der jaren moet begroeiing met varens, mossen en allerlei bijzondere planten weer voor een levendig en natuurlijk geheel zorgen. Brokken mergelmuur waar al zeldzame planten als de gele helmbloem of de muurleeuwenbek groeiden, zijn uitgezaagd en herplaatst in de nieuwe kademuren. Dat procedé is al eerder uitgeprobeerd en succesvol gebleken.

- In 1908 bezocht Jan Diepen de romeinse catacomben. Hij wilde in het Zuidlimburgse mergelland zorgvuldige kopieën laten maken van 14 van de belangrijkste romeinse catacomben. Architect dr. P.J. Cuypers gaf gestalte aan dit uitzonderlijke plan en voerde het 25 meter onder de grond uit. De structuur van het mergel zorgt in de onderaarse gangen voor een constante temperatuur van 12°C. De feestelijke opening van de Romeinse Katakomben Valkenburg vond plaats in 1910.

- De Fluweelengrot, van oorsprong een oude zeebodem, toont je het blokbrekerslandschap van de Limburgse mergelbouw. De grot ligt onder de - eveneens te bezichtigen - Kasteelruïne en is waarschijnlijk in het begin van onze jaartelling ontstaan. Met stangen, grote breekijzers en zagen werden door blokbrekers dikke plakken mergel losgehakt en op rollen vervoerd. Zo ontstond een ondergronds gangenstelsel waar men zich in tijden van oorlogsgevaar kon verschuilen. Later zijn ook houwelen bij het blokbreken gebruikt. Met wat fantasie lijkt het of een kansel en een biechtstoel op de hoek van twee gangen zijn uitgehakt. De Leidse tekenaar Albert Hartich heeft in 1925 met houtskool en meekrap grottekeningen gemaakt, die iets over een bepaalde periode uit de geschiedenis van Valkenburg vertellen. Op 8 september 1944 zijn 400 tot 500 mensen de grot ingevlucht, waaruit zij op 19 september 1944 zijn bevrijd. In de winter van 1944/1945 is tijdens het Ardennenoffensief de Fluweelengrot als revalidatiecentrum voor Amerikaanse soldaten ingericht. Veel houtskoolportretten getuigen over die tijd.

Wij vroegen ons af hoe deze grot aan zijn curieuze naam komt; dat een grot iets met fluweel te maken heeft, lijkt niet erg voor de hand te liggen. Wij hebben het bij de beheerders van de grot nagevraagd. Het blijkt niet met zekerheid te achterhalen wat de reden is van deze naamgeving. Ze stellen: "De Fluweelengrot heeft weinig met fluweel te maken. Er zijn twee gangbare theorieën omtrent de naam van de grot. De eerste is dat de grot zijn naam dankt aan de steenmarter (Martes Foina), dit beestje houdt zijn winterslaap in de grot en staat door zijn fluweelzachte vacht ook wel bekend als het Fluwientje. Vanuit Fluwientje zou de naam Fluweelengrot zijn ontstaan. De tweede theorie stelt dat de grot genoemd zou zijn naar de heer Andreas Flouin, die in de 17e eeuw eigenaar was van de grot. De Flouinegrot zou door de eeuwen heen verbasterd zijn tot Fluweelengrot."

- Ook met de ontginning van de Gemeentegrot werd zo’n 2000 jaar geleden begonnen toen de Romeinen de mergel uit de bodem nodig hadden als bouwmateriaal. De grot biedt een boeiend overzicht van kunstuitingen en levensomstandigheden van talloze generaties bewoners van de streek.

- De aanhouder wint. Dat geldt ook voor de archeologische Stichting In onsen Lande van Valckenborgh. De stichting heeft 10 jaar geijverd voor een toeristische ontsluiting van de 5.000 jaar oude vuursteenmijnen aan de Plenkertstraat, die in 1992 zijn ontdekt door Hub Pisters, Karen van der Graaf en Fred Brounen, en die in 1993 tot archeologisch monument zijn benoemd. De gemeente heeft die plannen vanaf het begin ondersteund, maar er is lange tijd geen geld geweest om de plannen voor de vuursteenmijn ook daadwerkelijk te realiseren. In 2003 is de mijn bovengronds zichtbaar gemaakt. Nadere informatie over de prehistorische vuursteenmijnen te Valkenburg.

- Het voormalige klooster van de paters der Heilige Harten aan de Cauberg is de afgelopen jaren omgebouwd tot zorghotel.

- Gevelstenen in Valkenburg.

Terug naar boven

Jaarlijkse evenementen

- Carnaval. - Facebookpagina 'Vastelaovend in Valkeberg' met bijbehorende website.

- Het planten van de mei-den (30 april) is een onderdeel van de vele lentefeesten die Limburg sinds mensenheugenis kent. De nieuwe lente wordt met oude feesten begroet: vuren stoken, verbranden van strooien poppen als symbool van de winter, carnaval vieren, de mei-den planten. De traditie van het mei-den planten in Valkenburg wordt in ere gehouden door de Jonkheid Boete de Poort Vallekeberg.

- Autozegening (op een zondag in juni) bij de Parochie O.L.V. van Altijddurende Bijstand aan het Walramplein.

- De Cauberg Classic (op een zondag in augustus) is een wielerronde op de WK 1998 parcoursen. Start en finish op de Prinses Beatrixsingel.

- De ingrediënten van festival Wheels ’n Bites (weekend in augustus) zijn ‘Food, Drinks, Music & Pleasure’. Culinair & Cultureel genieten. Lekker eten en drinken, leuke muziek, een variëteit aan entertainment, kidsfun voor de jongste bezoekers en nog veel meer vermaak en beleving.

- De Bokkemèrt (op een zondag in oktober) is een grote Jaarmarkt / Braderie in het centrum, met o.a. streekproducten.

- Dat Valkenburg in de wintertijd dé Kerststad van Nederland is, heeft het te danken aan de (inter)nationale bekendheid van de twee ondergrondse kerstmarkten in de Fluweelengrot en de Gemeentegrot. Maar ook bovengronds is er in de kerstperiode genoeg te beleven.

Terug naar boven

Landschap, natuur en recreatie

- De Cauberg is een steile heuvel ten westen van Valkenburg. De Cauberg heeft wielergeschiedenis geschreven. Diverse keren vond hier het Wereldkampioenschap Wielrennen plaats (voor het laatst in 1998), en in 1992 was het de aankomstplaats van een etappe in de Tour de France. De Cauberg heeft geen zware 'col', maar is een wielerbult met een stijgingspercentage van max. 12 procent over 1.500 meter beklimmen, wat aan de echte renner het ware klimgenot geeft om boven te komen. Vanwege de zware klim moeten de renners door het publiek vaak ‘naar boven worden geschreeuwd’. Toeristen willen de Cauberg graag eens 'nemen'. De berg bedwingen is voor amateurs een ware uitdaging die meestal in een uitputtingsslag eindigt. Overigens heeft onderaan de Cauberg het eerste auto-ongeluk met dodelijke afloop in Nederland plaatsgevonden, en wel op 24 september 1901, toen kapitein Asbek daar met zijn auto verongelukte.

- Ontdek in Steenkolenmijn Valkenburg de wereld van de mijnbouw in een mysterieuze omgeving onder de grond. Je begint de kennismaking met de wereld van de mijnwerkers in de sfeervolle ondergrondse filmzaal. Daar zie je een unieke promotiefilm van de Staatsmijnen (DSM) uit het midden van de jaren zestig. Deze film geeft je een goed beeld van alle facetten van de mijnbouw. Na de film neemt een ex-mijnwerker je mee in de wereld van de steenkoolwinning. Beleef de harde, maar indrukwekkende wereld van de mijnwerkers. Je maakt een reis door het verleden langs de machines die gebruikt werden om kolen te winnen. Bij de steenkolenmijn werken ex-mijnwerkers met een zeer ruime ondergrondse ervaring. Elke gids vertelt zijn eigen verhaal, met de nodige humor, waardoor de sfeer van toen herleeft. Dit wordt extra versterkt door de demonstraties van mijnbouwmachines. Ze werken op een speciaal hiervoor aangelegde perslucht-installatie, zoals vroeger ook in de mijnen werd gebruikt.

- Parken: Kuurpark Cauberg is het enige kuurpark in Nederland, met riant uitzicht en fraaie oude bomen. Vrij toegankelijk van zonsopgang tot zonsondergang.

Het Rotspark en het Polferbos, midden in de stad gelegen (Plenkertstraat), bieden beide een heerlijke gelegenheid tot wandelen en mooie panorama’s. Dichtbij de ingang is een merkwaardig gevormde spelonk gelegen, de zogenaamde heksenkeuken. Tevens bevindt zich hier Openluchttheater Valkenburg, het oudste en - naar eigen zeggen - mooiste openluchttheater van Nederland. Het is in 1916 gebouwd naar een ontwerp van de beroemde architect Pierre Cuypers. Het theater is een bijzondere plek waar tijdens de zomermaanden cultuurhistorie, kunst en natuur samenkomen en voor een unieke ervaring zorgen. Het theater biedt een gevarieerd programma met (inter)nationale artiesten en musici uit diverse disciplines; klassiek, jazz, pop, dans, jeugdtheater en wereldmuziek. Ook werkt het theater aan een nieuwe festivaltraditie middels o.a. het Midzomernachtfestival.

Park Dersaborg (Geneindestraat, Wehryweg) is een openbaar park met een indrukwekkend oud bomenbestand. Diverse naald- en loofhoutbomen, waaronder enkele zeldzame exemplaren van de Mammouthboom. In dit park ligt het stadhuis met ontvangstcentrum, in gebruik genomen in 1966.

Het Odapark (Prins Bernhardlaan) maakte vroeger deel uit van het landgoed Den Halder.

In Park Kasteel Den Halder (Wilhelminalaan) lagen de vroegere hoptuinen van de kasteelheer. Symmetrische beplanting en geknipte vormen. Bij de stadswallen staat een fraai exemplaar van de zeldzame Paulownia.

Het Park Kasteel Oost is gelegen achter Kasteel Oost (Oosterweg). Fraaie bloemenparterres, weide met Shetlandpony’s, hertenpark met waterpartij en watervogels. Rond de bosachtige beplanting vind je volières met inheemse en tropische vogels.

- Het hertenkamp aan de Dr. Hermanstraat, achter de sluis aan het Walramplein, biedt ook onderdak aan diverse vogelsoorten.

- Pretpark De Valkenier.

- De Polfermolen is de plek in Valkenburg waar bijna alles kan. Je vindt er zwembaden, een hypermoderne fitnesszaal, sauna, sporthal, theaterzaal, brasserie, sportcafé en nog veel meer. In dit multifunctionele centrum kan iedereen, jong en ouder, individueel of in groepsverband, volop genieten van sportieve inspanning en verkwikkende ontspanning.

- Het voormalige grote brouwerijcomplex van Leeuw Bier aan het (vanuit het centrum gezien) eind van de Plenkertstraat, is de afgelopen jaren herontwikkeld tot een beleveniscentrum voor wielrenners, met 15.000 m2 aan voorzieningen. Zuid-Limburg is vanwege de heuvels dé wielerregio van Nederland, en Valkenburg is met de Cauberg als troef de wielerhoofdstad van het land. Wielerliefhebbers komen daarom al vele jaren naar deze stad en omgeving om te genieten van de combinatie wielersport en ontspanning. Overdag toeren op de racefiets en ’s avonds gastronomisch genieten. Tussendoor ook nog genieten van de winkels en de omgeving. Projectontwikkelaar Wyckerveste heeft daar op ingespeeld door het Leeuw-terrein te transformeren tot een paradijs voor wielerliefhebbers.

De basis van de functies van het terrein zijn de Limburgse gastronomie, die vertaald is in de Food XP (XP = experience), en Valkenburg als wielerhoofdstad, resulterend in de Cycle XP. Om het project allure te geven, zijn oude gebouwen voor zover mogelijk in hun glorie hersteld, zoals het oude molengebouw met het monumentale waterrad. Er zijn ook nieuwe gebouwen gekomen voor nieuwe functies, en een visvijver. In de Food XP wordt een combinatie van partijen ondergebracht die op kleine schaal Limburgse producten onder de aandacht brengen. De basis ligt in het proeven van authentieke regionale producten, deels in combinatie met productie ter plaatse. De Cycle XP bestaat uit drie pijlers: een hotel met een duidelijk wielerthema, met een zelfstandig horecaconcept onder de vlag van het reeds bestaande Amstel Gold Race XP, het Europese Experience Centre van Shimano, en het Cycle Center, een grote Valkenburgse fietsverhuuronderneming.

Het Shimano Experience Center is een attractie op zich voor iedereen die graag op de racefiets zit. De nieuwste technieken die dit merk te bieden heeft, worden hier gedemonstreerd. Dat geldt overigens niet alleen voor het wielrennen, maar ook voor roeien en vissen, want dat zijn de andere twee takken van Shimano. Vandaar ook die speciale visvijver. Bijzonder aan het hotel is o.a. een cycle wellness, die ruimte biedt aan beveiligde fietslockers voor de fietser die een meerdaags verblijf heeft geboekt, een zone waar aan de fiets gesleuteld kan worden, en kleed- en douchefaciliteiten inclusief kledinglockers om ook de daggasten een goede service te kunnen bieden. Een sportmedisch center ondersteunt het sportieve karakter van de Cycle XP en biedt mogelijkheden om fiets- en wellnessarrangementen af te sluiten in combinatie met het hotel. Het omvangrijke project is medio 2017 gestart. Het complex is in april 2019 feestelijk geopend, dus nog vóór de Amstel Goldrace van dat jaar, zoals gepland. Het wielerwalhalla heet Par'cours. (bron: Chapeau Magazine en de videoreportage van L1 d.d. 7-12-2017)

Terug naar boven

Overnachten

- Boek hier je B&B e.d. in omgeving Valkenburg, met laagsteprijsgarantie!

Terug naar boven

Literatuur

- Nieuwe en/of tweedehands boeken over Valkenburg (online te bestellen).

Terug naar boven

Links

- Muziek: - "Koninklijke Harmonie Walram's Genootschap van Valkenburg heeft sinds de oprichting van de harmonie in 1893 een rijke historie gekend. Dit geldt tevens voor de drumband die in 1952 werd opgericht en het jeugdorkest dat in 2002 werd opgestart. Thans vormen de afdelingen harmonie, drumband en jeugdorkest van het Walram's Genootschap een vitale en dynamische vereniging die midden in de Valkenburgse gemeenschap staat en die ernaar streeft om goede muzikale prestaties neer te zetten. De vereniging telt in totaal ruim 80 leden. De wekelijkse repetities vinden plaats op zaterdag van 18.00-20.00 uur in Pub Henrii VIII, o.l.v. dirigent Jos Paffen. Instroming van nieuwe leden vindt zoveel mogelijk plaats vanuit de eigen opleiding. Als je belangstelling hebt om lid te worden, kun je eens vrijblijvend op een zaterdagavond onze repetitie bezoeken."

- Harmonie Kur-Kapel Falcobergia is opgericht in 1902. De drumband is opgericht in 1958. De repetitites zijn altijd gezellige avonden en worden gehouden op dinsdagavond van 20.00-22.00 uur. Harmonie Kur Kapel Falcobergia en Brassband Sint Gerlach verzorgen naschoolse muzieklessen op Basisschool Valkenburg, waarbij kinderen iedere maandag les krijgen van een muziekdocent om blokfluit te spelen, met de intentie dat zij daarna doorstromen naar een regulier muziekinstrument bij een van deze verenigingen. En dat levert inderdaad regelmatig nieuwe talenten voor de verenigingen op.

- "In 1990 hebben enkele dames als 'Geulklankdochters' gezongen op de revue ter gelegenheid van het 40-jarig bestaan van Mannenkoor Geulklank uit Valkenburg. Ze hadden de smaak te pakken en zo ontstond het koor Resonance. Enkele jaren later stopte de dirigent en het koor fuseerde met dameskoor Belcanto. Op 6 januari 1994 hield het fusiekoor haar eerste gezamenlijke repetitie. Belcanto-Resonance werd de nieuwe naam, een samenvoeging van beide koornamen. Wat volgde waren jaren met mooie optredens, een CD, twee musicals en heel veel zangplezier."

- Sport: - Voetbalvereniging v.v. Walram.

- Schutterij: - Schutterij Jonge en Oude Nobele.

- Genealogie: - Overzicht van begravenen op de begraafplaats van Valkenburg-Cauberg.

Reacties

(2)

Waarom de benaming Fluweelengrot? Vanwaar is deze naam afgeleid?

Grt Léon

Goeie vraag! Ik had me ook al eens verbaasd over deze voor een grot curieuze naam, maar dat verder niet uitgezocht. Op grond van uw vraag heb ik dat nu wél gedaan; ik heb navraag gedaan bij de beheerders. Hun antwoord ziet u hierboven, bij de alinea over de grot, zodat een volgende die zich dat afvraagt, dat daar nu gelijk kan lezen.

Reactie toevoegen