Zeddam

Plaats
Dorp
Montferland
Liemers
Gelderland

zeddam_plaatsnaambord_kopie.jpg

Zeddam is een dorp in de provincie Gelderland, in de streek Liemers, gemeente Montferland. Het was een zelfstandige gemeente t/m 1820. In 1821 over naar gemeente Bergh, in 2005 over naar gemeente Montferland.

Zeddam is een dorp in de provincie Gelderland, in de streek Liemers, gemeente Montferland. Het was een zelfstandige gemeente t/m 1820. In 1821 over naar gemeente Bergh, in 2005 over naar gemeente Montferland.

gemeente_zeddam_kadastraal_anno_ca._1870_kaart_j._kuijper_kopie.jpg

Kaart van de in 1821 opgeheven gemeente Zeddam, situatie anno ca. 1870, kaart J. Kuijper

Kaart van de in 1821 opgeheven gemeente Zeddam, situatie anno ca. 1870, kaart J. Kuijper

Zeddam

Terug naar boven

Status

- Zeddam is een dorp in de provincie Gelderland, in de streek Liemers, gemeente Montferland. Het was een zelfstandige gemeente van 1811 t/m 1820. In 1821 over naar gemeente Bergh, in 2005 over naar gemeente Montferland.

- Wapen van de voormalige gemeente Zeddam.

- Onder het dorp valt ook de buurtschap Vinkwijk. De gemeenteraad van de toenmalige gemeente Bergh heeft in 1969 weliswaar besloten de naam Vinkwijk als formele plaatsnaam te laten vervallen en op te laten gaan in de plaats(naam) Zeddam, maar Vinkwijk is nog altijd wel als buurtschap te beschouwen (het betreft het O buitengebied van het dorp).

Terug naar boven

Naam

In het Nederfrankisch (in Zeddam spreekt men Nederfrankisch, geen Nedersaksisch)
Zerrem.

Oudere vermeldingen
1139-1148 kopie 1211 vervalst? Sydehem, 1200 Seheim, 1246 Sedehem, 1276-1281 Zedem, 1360 v. Zeedem, 1571 Zedam, 1665 Zedum.

Naamsverklaring
"Gezien de ligging op een bocht van het hoogland meent men dat de betekenis 'wijd afhellende woonplaats' is, bij het Germaanse sîda* 'afhellend'. De y in de oudste vorm behoeft echter niet op î te wijzen; alle jongere vormen hebben immers e. Anderen zien in het eerste deel de persoonsnaam Sîdo, een vleivorm van een naam als Sigfried, met heem 'woonplaats, woning'. De reïnterpretatie naar -dam begint eind 14e eeuw. Vergelijk Didam."(1)

Carnavalsnaam
Tijdens carnaval heet het dorp Pavertsdarp. De naam heeft te maken met het vroegere klooster de Padevoort, en is ook een aanduiding voor iemand die wel 'een biertje' lust.

Terug naar boven

Ligging

Zeddam ligt Z van Doetinchem, N van 's-Heerenberg.

Terug naar boven

Statistische gegevens

In 1840 heeft Zeddam 68 huizen met 458 inwoners. Tegenwoordig heeft het dorp ca. 1.000 huizen met ca. 2.500 inwoners.

Terug naar boven

Recente ontwikkelingen

- Makelaar Gerjan Egging en vastgoedontwikkelaar Martin van der Meijden hebben in 2019 een plan ontwikkeld voor een appartementengebouw met 20 tot 25 wooneenheden (in drie of vier lagen) op de plek van het anno 2019 leegstaande Hotel Wapen van Zeddam.

- In 2013 is een rondweg om Zeddam aangelegd, om het doorgaande verkeer door het dorp te weren. De voormalige doorgaande weg door het dorp is heringericht, o.a. volgens de principes van shared space.

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

- Zeddam heeft 9 rijksmonumenten.

- Zeddam heeft 16 gemeentelijke monumenten.

- De huidige RK H. Oswalduskerk (Bovendorpsstraat 8) dateert uit 1891, is ontworpen door architect Gerard te Riele, en verving de voorganger uit 1720. De grotendeels 13e-eeuwse toren is daarbij behouden. Het is een driebeukige hallenkerk in neogotische stijl. Beroemd is het prachtig gebeeldhouwde hoofdaltaar. Het orgel is in zijn huidige staat in 1969 gerestaureerd door orgelbouwer Jos Vermeulen uit Alkmaar. De oorspronkelijke orgelbouwer was de firma Nolting. Nolting was een vooraanstaande bouwer; ook de orgels van de kerken in Angeren, Netterden en Gendringen en van de Broerenkerk in Nijmegen waren van zijn hand. In het orgel van de Sint-Oswalduskerk is nog pijpwerk afkomstig van het orgel uit de Broerenkerk. Zeddam is de enige Nederlandse parochie met Sint Oswaldus als beschermheilige. De lokale geloofsgemeenschap valt tegenwoordig onder de parochie H. Gabriël.

- De Protestantse kerk (Ettemastraat 3) bevindt zich tegenover de H. Oswalduskerk. Na de Reformatie is van 1596 tot 1810 de Oswalduskerk eigendom van en in gebruik bij de Gereformeerde gemeente Zeddam. Op gezag van koning Lodewijk Bonaparte gaat, bij verdeling van de kerkelijke goederen, in 1810 de kerk weer over in de handen van de RK Parochie. Na noodgedwongen gekerkt te hebben in de oude schuurkerk van de RK parochie en in een schuur van Jan Tervoert, wordt in november 1811 de nieuwe protestantse kerk ingewijd. De kerk is gebouwd in de tuin van de oude pastorie. In 1945 is oorlogsschade hersteld, en in 1953 is het interieur opgeknapt.

In 1964 wordt men voor een dilemma gesteld; wordt de kerk gerestaureerd of wordt het nieuwbouw? Het wordt een restauratie. In 1988 zijn 5 kleine gebrandschilderde ramen geplaatst, vervaardigd door de heer Coolen. In 2005 zijn aan weerszijden van de preekstoel twee glas-in-loodramen aangebracht, ontworpen door Willem Ormel. In 2005 is het interieur van de kerk opnieuw opgeknapt. Bij het schilderwerk boven de preekstoel komt een versiering te voorschijn, die jaren onder een witte verflaag verborgen heeft gezeten. Een voorstelling uit Leviticus 16. Hierin wordt Aäron gewezen hoe hij het heiligdom binnen het voorhangsel mag binnen gaan. “Met een jonge stier ten zondoffer en een ram ten brandoffer”. De voorstelling is in ere hersteld. De kerk maakt tegenwoordig deel uit van de Protestantse Gemeente 's-Heerenberg - Zeddam.

- De Grafelijke Molen (Bovendorpsstraat 14) is de oudste nog in gebruik zijnde windmolen van Nederland met onderdelen die nog uit de bouwtijd (1440-1450) stammen. Het is een van de slechts 5 torenmolens in Nederland. Bouwkunst, -stijl en -techniek van de molen zijn bijzonder. Veel Nederlandse en buitenlandse molens zijn uit dit type ontstaan. De molen is in de afgelopen decennia 4 keer gerestaureerd, waarbij telkens geprobeerd is de authentieke onderdelen zoveel mogelijk te behouden. In de molen is te zien hoe de molenaar zo'n 500 jaar geleden werkte en leefde. De torenmolen van Zeddam staat in de Top-100 van Nederlandse Monumenten en is een bezoek dan ook zeker waard

- Rosmolen Zeddam (Bovendorpsstraat 21) is in 1546 gebouwd en heeft deel uitgemaakt van de bezittingen van de heren (graven) van den Bergh. De Rosmolen is bij de torenmolen gebouwd om - ook als er geen wind was - gebruik te kunnen blijven maken van het molenrecht. Na de afschaffing van de molendwang door Napoleon daalt de pachtwaarde van de molen snel. Toch zijn in 1834-1839 nog omvangrijke reparaties verricht. In 1856 is echter de concurrentie van nieuwe windmolens en stoommolens in de omgeving zo groot, dat pachtmolenaar Herfkens na 1861 besluit te stoppen. Hij kan de oude Rosmolen voor 231 gulden van Huis Bergh kopen en maakt er een opslagplaats van. De Rosmolen is tegenwoordig weer regelmatig in bedrijf, waarbij het malen net als vroeger gebeurt op paardenkracht. Op deze tijdstippen zijn dan oude foto's van het dorp, oogsten en boerenwerk te zien, alsmede een diaserie over het dorp en de natuur van het Montferland. Er zijn ook nog twee permanente tentoonstellingen: de stenencollectie van Hoogland en de mineralen van de familie Gerritsen.

- Molen De Volharding.

- Museumboerderij De Gildekaot is in 1992 gebouwd op initiatief van het St. Oswaldusgilde. De bouw is uitgevoerd naar voorbeeld van tal van oude huisjes die vroeger in deze omgeving stonden maar intussen bijna allemaal zijn afgebroken, verbouwd of vervallen. Je kunt hier zien hoe arbeiders en boeren rond eind 19e eeuw woonden, werkten en leefden aan de Berghse bosrand. De inventaris omvat o.a. een woonkeuken met bedstede, opkamer, kelder met o.a. weckflessen, de gèùt, ’t huuske, de dèèl met stal en vee (een geit, kippen, eenden, ganzen, pauwen, konijnen). De expositieruimte omvat oude voorwerpen die vroeger zoal gebruikt werden en een wisselende expositie van het boerenleven en van oud Zeddam. Adres: Gildepad 1 (= zijweg van de Bovendorpsstraat, bij de torenmolen). Geopend: elke zondagmiddag (13.00-17.00 uur) van half april tot begin oktober. Voor groepen vanaf 6 personen ook op afspraak geopend. Neem daarvoor contact op met dhr. Bisselink tel. 0314-652071 of dhr. Delleman tel. 0314- 651280.

- Gevelstenen in Zeddam.

Terug naar boven

Jaarlijkse evenementen

- Carnaval. - Carnavalsvereniging De Paverts is opgericht in 1972 en is voortgekomen uit supportersvereniging van de muziekvereniging. Begonnen als nevenactiviteit, ging het carnaval in de loop der jaren steeds meer aandacht kosten waardoor het beter was hier een aparte vereniging voor te beginnen. Waar de naam van de vereniging - en de carnavalsnaam van het dorp - vandaan komt, kun je lezen in het hoofdstuk Naam. - Carnavalsvereniging Nooit Gedacht.

- Toneelvereniging Spontaan brengt jaarlijks in maart een nieuw stuk op de planken. Het is een kleine hechte vereniging. Ze repeteren vanaf oktober tot aan de uitvoeringen in maart elke donderdagavond in het dorpshuis. De leeftijd van de spelersgroep varieert van 21 jaar tot ruim 65 jaar. Een groep technische mensen zorgt elk jaar weer voor een mooi decor. Nieuwe leden zijn van harte welkom. Heb je interesse? Kom 'spontaan' een keer kijken, de koffie/thee staat klaar.

- In de jaren vijftig kende Zeddam op koninginnedag een sensationeel onderdeel: de Zeepkistenrace. Een prachtige gelegenheid voor jonge knapen om hun technische vaardigheid en durf te tonen. De zeepkisten startten bovenaan bij de molen. Het eindpunt was aanvankelijk bij de jongensschool, waar net voor de kruising met de ’s Heerenbergseweg een kar zand op straat was gestort om de snelheid af te remmen. De hele weg stond aan beide kanten in dikke rijen vol kijkers. Politie en verkenners zagen toe op de veiligheid. In de eerste jaren waren de ‘zeepkisten’ nog eenvoudig. Omgebouwde bolderkarren, wagentjes op fietswielen e.d. kwamen de bult naar beneden. Maar de voertuigen werden steeds professioneler en daarmee ook sneller. Zo kwamen de jongens van Pas met een aluminium skelter die wel 80 km/uur haalde. Ze werden er driemaal achtereen kampioen mee. De gebroeders Ter Horst uit Lengel kwamen zelfs eens met een omgebouwde meststrooier op de proppen.

De deelnemers kwamen niet alleen uit Zeddam, ook uit Lengel, Braamt en Vethuizen. Al gauw waren de snelheden zodanig, dat de wagens finaal over de zandhoop heen schoten, hoewel er steeds meer zand werd gestort. Toen werd besloten de Benedendorpstraat als uitloop voor de ‘zeepkisten’ te benutten. Zo kwamen deze wel tot aan het gildenhuis, en zelfs tot aan de Sydehem toe. Dat betekende dat beide kruisingen moesten worden afgesloten. Het evenement werd te gevaarlijk. Daardoor is er na 1961 een eind aan gekomen. Maar het blijft natuurlijk altijd een mooi evenement als combinatie van sportieve prestaties en creativiteit. Daarom is er sinds 2013 weer de Möllebultrace (op een zaterdag in september).

- Festival Kunst & Kunstig (weekend eind september / begin oktober). Twee dagen lang kunnen bezoekers genieten van live muziek, theater, kunstexposities, mooie producten en nog veel meer. Het festival is gratis toegankelijk. De fraaie Bovendorpsstraat vormt het decor voor het festival.

- Oktoberfest (weekend eind oktober).

Terug naar boven

Natuur en recreatie

- De 25 km lange MTB-route Zeddam kent een paar pittige klimmetjes en lekkere snelle afdalingen. Direct na vertrek kom je de Hettenheuvel tegen. Een zeer pittige onverharde klim waar het kleine verzet al snel noodzakelijk is. De route gaat dwars over de heuvel heen en brengt je in het gebied Grootbekermark. Hier voert de route je langs de bosrand door het Kleefse Hout. Vervolgens blijft het traject aan de buitenrand van het bos en kom je uit bij Klein Bekermark. Via een deel van de Keurvorstenheuvel kom je uit op de Ettenseweg langs informatiepunt 't Peeske (een van de startplaatsen van de route). De lange onverharde Ettenseweg loopt dwars door akkers en weilanden en zo kom je in het Korterbos. Hier ga je via Hoge Heide en de Hulzenberg naar de Boterweg. Dit is de verbindingsweg met het deel dat Montferland heet. Hier rijd je over de Galgenberg en de Plakslag. Over de mooie paden van het Zeddammerbos gaat het terug in de richting van het begin van de route. Het is een zeer mooi en goed uitgezet mountainbiketraject. De route is prima bewegwijzerd, kent zeer veel onverharde paden, heeft pittige beklimmingen en lekkere afdalingen. Opvallend detail is dat de route er relatief droog bij ligt, ook tijdens de winter. De route is aangelegd en wordt onderhouden door de Pedaleur uit Doetinchem.

- Al enige tijd leefde het idee om in het dorp een openluchttheater voor podiumkunsten te realiseren. Als locatie is uit een aantal alternatieven het Zandgat gekozen. Het theater maakt op deze plek deel uit van een groter geheel. In dit gebied bevinden zich namelijk ook nog Museumboerderij Het Gildekoat, de Torenmolen, de Rosmolen en een schapenwei. Het theater is gerealiseerd op gronden van het St. Oswaldusgilde, tegen de flanken van de zuidelijke helling. De tribune maakt deel uit van de natuurlijke omgeving. De locatie is hierdoor aantrekkelijk als trefpunt, en ook geschikt als pleister- of picknickplaats, start- of eindpunt van een familiedag of voor een kinderfeestje. Het theater wordt volledig door vrijwilligers gerund. Natuurtheater Zeddam is in juli 2017 gereed gekomen.

Terug naar boven

Eten en drinken

- Molenmeel Montferland maalt granen in zowel de Torenmolen als in de Volharding, beide in Zeddam. Zij maalt op ambachtelijke wijze verse, lokaal geproduceerde granen zoals haver, tarwe, rogge, gerst, boekweit en spelt tot meel, bloem en kant- en klare mixen.

Terug naar boven

Literatuur

- Nieuwe en/of tweedehands boeken over Zeddam (online te bestellen).

Terug naar boven

Links

- Algemeen: - Site van en over Zeddam.

- Nieuws: - Actualiteiten uit Zeddam e.o. op Facebook, door Johan en Heino Bohmer.

- Belangenorganisatie: - Zeddams Klankbord (opvolger van de Dorpsraad) heeft als taken: het behartigen van algemeen maatschappelijke belangen bij overheid en overige relevante instanties; het bewaken van het historisch erfgoed; het in stand houden en waar mogelijk verbeteren van het leefklimaat van Zeddam en directe omgeving; de afstand tussen de gemeente en bewoners verkleinen; signaleren; adviseren; participeren; communiceren van en naar de gemeente; communiceren van en naar de inwoners. De ambtelijk contactpersoon van de gemeente ondersteunt Zeddams Klankbord in haar activiteiten en is de verbindende schakel tussen de verschillende partijen.

- Onderwijs: - De 5 pijlers van de Roncallischool zijn: een goed leef- en werkklimaat als basis; de basisvakken op orde; brede ontwikkeling; betekenisvol en uitdagend onderwijs; passend onderwijs. De Roncallischool wil - samen met de ouders - leerlingen instrumenten geven om in een (snel) veranderende wereld een plek te vinden, deel te nemen en (mede) vorm te geven: zorgen voor jezelf, je omgeving, en de wereld.

- Jeugd: - Bij Scouting Sint Oswaldus gaat het om leuke dingen doen, grenzen verleggen en vrienden maken. De leden doen dat iedere week in uitdagende activiteiten, ondersteund door tientallen enthousiaste kaderleden. Zie ook de videoreportage over Scouting Sint Oswaldus. In 2016 bestond deze scoutinggroep 70 jaar. Ze hebben dat gevierd met een groot kamp vol activiteiten voor leden van alle leeftijden.

- Muziek: - "KnA (Kunst na Arbeid) is een actieve harmonie in Zeddam. We hebben elk jaar een aantal vaste activiteiten. Daarnaast spelen we ook op verzoek op concerten van andere muziekverenigingen. Concerten. Elk jaar organiseren en verzorgen we drie eigen concerten. De concerten zijn altijd goed bezocht en hebben vaak een thema. Denk hierbij aan bevrijding, films en musicals, sprookjes, en schlager. Naast deze concerten treden we ook samen met muziekverenigingen uit de omgeving op. Onze concerten gaan vaak verder dan alleen het maken van muziek. Zo komt er nog wel eens wat acteerwerk bij kijken of een leuke of gekke act. Straatoptredens. Tijdens de straatoptredens lopen we in marstempo door het dorp. Bij het carnaval zijn de optredens lekker los en vrolijk. En ook de kermis kan natuurlijk niet zonder onze muziek. Zodra wij inzetten, kan het feest beginnen. Naast deze optredens verzorgen we ook straatoptredens samen met Schutterij Sint Johannes. Ons gezamenlijke optreden tijdens Sinterklaas is altijd een hele happening! Serenades. Een serenade is een stilstaand optreden dat we op verzoek verzorgen. Meestal doen we dit bij een speciale gelegenheid zoals een eerste communie, jubileum of om het kampioenschap van een vereniging te vieren. Voor de mensen voor wie we de serenade spelen, is dit altijd weer een mooi en bijzonder moment!"

- Majorette Vereniging Zeddam.

- Koor Weerklank is een gemengd koor dat in 1996 is opgericht door enkele oud-leden van het voormalige Jongerenkoor Zeddam. Het koor heeft een uitgebreid kerst-, kerkelijk en populair repertoire en verzorgt ca. 5 vieringen per jaar in de St. Oswalduskerk, waar ook elke week gerepeteerd wordt. Ongeveer één keer per jaar organiseert Weerklank een concert met nieuw ingestudeerd populair materiaal. Het koor is inzetbaar voor rouw- en trouwdiensten en enkele keren per jaar worden ze benaderd voor festivals, koordagen en manifestaties.

- Sport: - Voetbalvereniging VVZ.

- Tennisvereniging.

- Pétanque Club Montferland (PCM) is opgericht in 1999 op initiatief van de in 2005 overleden Joep Rikken, waarnaar het boulepark is vernoemd. Dit snelgroeiende balspel, in de volksmond ook wel jeu de boules genoemd, wordt bij PCM zowel recreatief als in wedstrijdverband beoefend. De groep wedstrijdspelers wordt getraind door een gediplomeerde trainer, wiens kennis tevens wordt ingezet voor alle leden die het spel binnen PCM recreatief spelen. De ruim 100 leden komen niet alleen uit Zeddam, maar ook uit omliggende plaatsen. Sfeer en gezelligheid in combinatie met een dosis sportieve uitdaging in een fraaie bosrijke omgeving, verklaart waarom PCM voor velen zo aantrekkelijk is. Voor leden is het park geopend op zondagmorgen, maandag- en donderdagmiddag en dinsdagavond. Ook groepen van bedrijven, Rotaryclubs en families hebben de weg naar het Joep Rikkenpark gevonden voor hun bedrijfsuitje of familiefeest, waarbij catering tot de mogelijkheden behoort.

- Schutterij / gilde: - De missie van Schutterij St. Johannes is om een eeuwenoude traditie in ere te houden, waarbij verbroederen en vertier bieden de belangrijkste speerpunten zijn in de huidige tijd.

- Het Zeddamse Sint Oswaldusgilde bestaat al meer dan 350 jaar. Zeker is het al veel ouder, maar het is een tijdje ‘slapend’ geweest. In het Markeboek van Zeddammerbosch, in 1533 vernieuwd, is de oudste bekende vermelding van ‘Sunte Oiswailtz Schutten tot Ziedam’. Waarschijnlijk gaan de gebruiksrechten, die in dit verband worden beschreven, al terug tot diep in de middeleeuwen. Dat blijkt ook wel uit de oudste reglementen, die nog getuigen van burenrechtspraak. In 1954 is besloten het feest van drie eeuwen bestaan te vieren, omdat in 1654 een zilversmid voor het Gilde een schildje graveerde met de figuur van de patroonheilige. De aanleiding daartoe vormde de herleving, de nieuwe start die het gilde rond 1654 maakte. En dat nieuwe begin was een uiting van de sterke wil om het Gilde, dat door de verwikkelingen in Reformatie en de verarming door de Tachtigjarige Oorlog op een laag pitje was geraakt, voort te zetten. Een wil die altijd de drijfveer vormde en nog vormt van de Zeddammers om o zo zuinig te zijn op hun eeuwenoude Gilde. Het ‘Gild’ is door de eeuwen veel meer geweest dan een onderling belangengroepje; het groeide uit tot een organisatie van, voor en door heel Zeddam.

- Genealogie: - Overzicht van begravenen op de begraafplaats van Zeddam RK.

Reacties

(4)

De vermelde telefoonnummers bij de museumboerderij "Tel. 0314-651224 / 651103." zijn achterhaald. Deze moeten zijn: 0314-652071 / 651280.
Het adres moet zijn Gildepad 1, aan de Bovendorpsstraat.

Dank voor de tip. Ik heb het aangepast en de beschrijving ook nog wat verder uitgebreid.

Graag de volgende correcties doorvoeren: Zeddam ligt niet in de Achterhoek maar in de Liemers. In Zeddam spreekt men Nederfrankisch, geen Nedersaksisch.

Dank voor uw correcties! Ik heb ze verwerkt. Ik verkeerde in de veronderstelling dat er algemene consensus over was dat de Liemers loopt tot de heuvels van het Montferland en dat O daarvan tot de Achterhoek wordt gerekend. Zie bijv. het recente Achterhoek-kaartje op deze pagina https://www.plaatsengids.nl/achterhoek. En het streekarchivariaat stelt hier https://www.liemersverleden.nl/streekarchivariaat-de-liemers-en-doesburg... o.a.: "Na 1945 begonnen publicisten (bijvoorbeeld de samenstellers van structuurrapporten) de naam de Liemers te reserveren voor de streek ten westen van de Berghse heuvels. De bewoners ten oosten van het Montferland hebben die naam nimmer voor zich opgeëist." Anderzijds stelt heemkundekring Bergh in haar Berghapedia (https://www.berghapedia.nl/index.php?title=Liemers): "De Liemers is een streek in de Nederlandse provincie Gelderland, die wordt begrensd door de Duitse grens, de Rijn, de IJssel en de Oude IJssel." Klopt dat laatste volgens u? (Ik zie dat u in Zeddam woont en lid bent van de heemkundekring, dus kennelijk bent u lokaal/regionaal en heemkundig goed 'ingevoerd'). Zo ja, dan hoort de voormalige gemeente Gendringen dus ook nog tot de Liemers?
Met vriendelijke groet, Frank van den Hoven, hoofdredacteur Plaatsengids.nl

Reactie toevoegen