Oudste stad van Nederland

oudste_stad_nijmegen_kopie.jpg

Nijmegen stelt de oudste stad van Nederland te zijn. Maar er zijn meer steden die stellen voor deze titel in aanmerking te komen.

Nijmegen stelt de oudste stad van Nederland te zijn. Maar er zijn meer steden die stellen voor deze titel in aanmerking te komen.

Verschillende plaatsen in ons land maken aanspraak op de titel 'oudste stad van Nederland'. Het gaat met name om de steden Nijmegen, Maastricht, Voorburg en Heerlen. Echter zoals er ook niet maar één Middelpunt van Nederland is, en ook niet maar één Kleinste dorp van Nederland, en ook niet maar één Kleinste plaats van Nederland, is er ook niet maar één objectief en eenduidig vast te stellen Oudste stad van Nederland. Zoals ook bij het middelpunt, het kleinste dorp en de kleinste plaats, zijn namelijk ook bij de 'oudste stad' verschillende definities mogelijk, die niet per se goed of fout zijn. En daarom zijn er dus verschillende middelpunten etc.

Qua begrip 'stad' begint het er al mee hoe men dat defnieert; sommigen hanteren sec het begrip van de stadsrechtverlening, maar dat is een wel erg starre definitie, omdat bijv. sommige plaatsen nooit tot een echte stad zijn uitgegroeid in de zin van omvang, voorzieningen, belang voor de regio e.d., en/of de toegekende specifieke rechten met evt. bijbehorende toekomstplannen nooit hebben uitgeoefend/uitgevoerd (bijvoorbeeld Staverden), waardoor het begrip 'stad' daar meer van symbolische en toeristische dan van praktische betekenis is.

Oudhistoricus Anton van Hooff stelt in dit kader de volgende vragen (waar niet met een simpel ja of nee op valt te antwoorden, maar als stof tot nadenken): "De rivaliteit tussen Nijmegen en Maastricht om de titel ‘oudste stad van Nederland’ nodigt uit tot overpeinzingen over het begrip ‘stad’. Zijn stadsrechten voor die status een voorwaarde? Moet een nederzetting een bepaalde omvang hebben om als stad te gelden? Hoort er een muur te zijn, een markt, zelfbestuur, een cultusgemeenschap rond een centrale god of heilige? Moet er sprake zijn van continuïteit in naam en bewoning? Hoort het centrum op dezelfde plaats te blijven?" Aldus Van Hooff in zijn artikel 'Hoe Nijmegen Maastricht aftroefde', in Historisch Nieuwsblad, 2011, waarin hij een reeks argumenten en elementen opsomt m.b.t. het stad-zijn van Nijmegen en Maastricht in en na de Romeinse tijd.

- Dr. Titus Panhuysen, voormalig Maastrichts stadsarcheoloog, bespreekt in zijn artikel 'Een Academische Kwestie. Zin en humor van de titel ‘honoris causa’ ‘oudste stad’ van Nederland' met welke aspecten je rekening moet houden in de discussie over wat je ja of nee een oudste stad van Nederland zou kunnen vinden.

- Nijmegens eerste stadsarcheoloog, Jan Thijssen (1943-2016), heeft zijn leven gewijd aan het bewijzen dat Nijmegen de oudste stad van Nederland zou zijn. Gedurende bijna 30 jaar heeft hij de Nijmeegse bodem onderzocht. Hiermee wilde hij een einde maken aan de pretenties van Maastricht op deze titel. Volgens het onderzoek van Thijssen woonden en werkten rond het begin van onze jaartelling al enkele duizenden mensen in Nijmegen, terwijl Maastricht toen volgens hem nog lang niet zoveel voorstelde.

- In oktober 2016 is in Limburg grote opwinding ontstaan onder archeologen over de uitkomst van nieuw onderzoek naar de leeftijd van het Romeinse badhuis dat eerder is blootgelegd in Heerlen. Het complex dateert vrijwel zeker uit het begin van de eerste eeuw, is vastgesteld. Daarmee is het stukken ouder dan werd gedacht. Heerlense archeologen zeggen nu dat de stad Coriovallum / Heerlen meer dan 2.000 jaar oud is. Dit laatste heropende de discussie in Limburg over wie zich nu de oudste stad van Nederland mag noemen.

- Voor nadere informatie zie ook het Wikipedia-artikel Oudste stad van Nederland.

In maart 2017 vraagt het Reformatorisch Dagblad de hierboven reeds vermelde dr. Titus Panhuysen nog eens naar zijn visie op de 'strijd' om welke stad nu ja of nee de oudste stad van Nederland zou zijn. Zijn reactie: "Een flauwekuldiscussie. Kort en goed: er zijn in Nederland twee steden die in wettelijke en juridische zin Romeins stadsrecht hebben gekregen: Nijmegen en Voorburg. Nijmegen is omstreeks het jaar 100 de Romeinse hoofdstad van de Bataven geworden en is in die zin ouder dan Voorburg. Deze plaats werd in 161 de hoofdstad van de Cananefaten, maar werd na de Romeinse tijd verlaten. Maastricht en Heerlen werden weliswaar continu bewoond, maar waren niet meer dan een nederzetting langs de grote weg van provinciehoofdstad Keulen naar Noord-Frankrijk. Maastricht had een brug over de Maas en een belangrijk heiligdom, maar het hoorde bij het district van de toenmalige hoofdstad Tongeren. Heerlen lag op een kruispunt van die weg." En het badhuis van Heerlen dan?: "Elke vicus had een badhuis." Voor nadere toelichtingen en nuances over deze materie zie de link.

Hier nog even op een rijtje de argumenten waaróm er niet maar één Oudste stad van Nederland is, maar dat er meer plaatsen aanspraak op maken, en dat er bij iedere casus sprake is van 'voors en tegens':

Mosae Trajectum (Maastricht)
voor:
- Romeinse aanwezigheid, vermoedelijk vanaf de late 1e eeuw v.Chr.
- Eerste Romeinse vondsten: de Romeinse brug in Maastricht (vanaf het eerste kwart van de 1e eeuw n.Chr.), resten van een heiligdom in de museumkelder van hotel Derlon (2e eeuw n.Chr. of eerder).
- Permanente en ononderbroken stedelijke bewoning sinds komst Romeinen.
tegen:
- Geen Romeinse stadsrechten ontvangen.

Oppidum Batavorum (Nijmegen)
voor:
- Romeinse nederzetting Oppidum Batavorum bij Valkhof, Oost-Nijmegen en legerkampen vanaf het tweede decennium v.Chr.
- Mogelijk al Romeinse stad vanaf tweede decennium n.Chr. (godenpijler keizer Tiberius (14-37) uit 17 n.Chr.)
- Verlening Romeinse markt- en stadsrechten tussen 98-102 n.Chr. aan municipium Ulpia Noviomagus Batavorum (West-Nijmegen).
tegen:
- Geen continue bewoning, vanaf midden 3e eeuw enkele decennia verlaten geweest. Sporen van bewoning in de eeuwen erna waren er lange tijd niet of nauwelijks, maar worden wel in toenemende mate gevonden.

Forum Hadriani (Voorburg)
voor:
- Komst Romeinen in 47 n.Chr.
- Stads- en marktrechten rond midden 2e eeuw n.Chr. door keizer Antoninus Pius.
tegen:
- Bewoning begint veel later dan die in Heerlen, Maastricht en Nijmegen.
- Geen permanente bewoning; rond 270 verlaten.

Coriovallum (Heerlen)
voor:
- Romeinse nederzetting gesticht rond 15 v.Chr. (munten, militaire mantelspelden en resten bekers gemaakt tussen 20 v.Chr.-0).
- Vestiging Romeinse veteranen uit de eerste helft van de 1e eeuw n.Chr. (grafmonumenten).
- Een brok van een in 120 n.Chr. hergebruikte dakpan van thermen en inscriptie duiden op datering rond regering van keizer Tiberius Claudius (41-54).
- Markten in de Romeinse tijd wijzen op toekenning marktrecht (vondst delen Romeinse weegschalen).
tegen:
- Geen Romeinse stadsrechten.
- Geen permanente bewoning.

Hierboven gaat het over de plaatsen die in de Romeinse tijd reeds formeel of de facto - door de factoren zoals hierboven en in de artikelen onder de links vermeld - als stad hebben gefunctioneerd. In de middeleeuwen kwam er een nieuw stelsel van stadsrechten: "Stadsrechten waren in het middeleeuwse Europa bijzondere rechten en privileges die aan een plaats werden toegekend. In Europa komen stadsrechten voornamelijk voor in de gebieden waar de Romeinse politieke structuur compleet werd weggevaagd na de volksverhuizingen van de late oudheid. In Spanje, Italië en Zuid-Frankrijk is het fenomeen minder duidelijk aanwezig, omdat hier veel steden, weliswaar kleiner, intact bleven.

Hoewel hieronder vaak meerdere rechten (zoals marktrecht, tolrecht en het recht om stadsmuren te bouwen) worden verstaan, ging het in essentie om het recht van de stad op eigen rechtspraak. Aan burgers werd het recht verleend hun zaak te bepleiten voor een rechtbank van "gelijken" in plaats van onderworpen te zijn aan het recht van de landheer. Feitelijk is er dus sprake van stadsrecht en niet van stadsrechten. In een afzonderlijk privilege kon ook het recht op wetgeving (keur) worden verstrekt en het recht om de eigen schout en stadsbestuurders te benoemen. Stadsrechten waren een fase in de ontwikkeling van het juridisch systeem in Europa. Met het verdwijnen van het feodaal stelsel en het toenemende belang van de centrale (rechts-)staat kwam er ook een einde aan het stadsrecht." (bron en voor nadere informatie: zie de link) De eerste plaats in Nederland die in dit opzicht stadsrechten toegekend heeft gekregen, is Stavoren (ergens tussen 1058 en 1068). Op deze pagina kun je onder het kopje 'Stad' het standaardwerk lezen van dr. J.C.M. Cox over stadsrechten in Nederland, waarin hij alle plaatsen vermeld die in ons land stadsrechten hebben verkregen, met inhoudelijke toelichting op de concrete betekenis en invulling per stad.

- Dan zijn er ook nog diverse steden die aanspraak maken op de titel 'oudste stad van Holland'. Dat lijkt veel op 'oudste stad van Nederland' maar betekent toch net iets anders. Hoewel men het tegenwoordig in het buitenland weleens over Holland heeft waar men eigenlijk Nederland bedoelt - en het in die specifieke situatie dan synoniemen zijn - en inwoners van een perifere provincie zoals Limburg of Fryslân, of idem streek zoals Achterhoek of Twente, weleens spreken over Hollanders als zijnde de mensen uit 'de Randstad', wordt hier geduid op het landsdeel Holland dat sinds 1840 is verdeeld in de provincies Noord-Holland en Zuid-Holland. In dit licht bezien, strijden de steden Dordrecht, Geertruidenberg en Voorburg om die titel. - Journalist Ben Schattenberg vindt Geertruidenberg de 'oudste stad van Holland'. Maar... hij gaat daarbij sec uit van de stadsrechtenverlening. Wat velen doen, maar daarom nog niet per definitie correct is. Zeker in deze casus niet. Historicus Henk 't Jong legt dat in deze video uit, in het kader van dát en waaróm Dordrecht toch echt de oudste stad van Holland is. En in dit artikel licht Henk 't Jong dat eveneens toe.

Reacties

(2)

Geachte redactie,

Hierbij even belangrijke opmerkingen en correcties over jullie informatie over de Oudste stad van Nederland. Helaas is de informatie in dit verhaal allang achterhaald, dus niet de waarheid, dus fake nieuws op jullie oude site destijds hier op internet geplaatst. Onze huidige Koning Willem Alexander heeft een film geopend op 8-5-2014 en dit toen beaamd dat het oude Stavoren de oudste stad van Nederland is!
Deze stad heeft de oudste stadsrechten van Nederland! (kijk zelf maar op Wikipedia, ca. 1058). En is ook nog eens ouder dan Nijmegen of Maastricht etc. Stavoren is ook de enige Koningsstad van het land. En het was ook nog eens zelfstandig rijk en het recht van Staveren ging wel t/m Nijmegen en verder. Dit is ook te ontdekken op de binnenplaats van het Stadhuis, daar te lezen op een oude gevelsteen. Ook staat op de plattegrond van de VVV Nijmegen 19 BC en is ook niet ontstaan op de locatie van nu! Stavoren was er ook al 500 BC, werd pas ingenomen in 1414 door de Friezen.
En ook tevens de oudste Hanzestad en was zelf eens Hoofdstad van de Hanze.
Het huidige scheepsrecht is hier ook schriftelijk vastgesteld, het was een belangrijke internationale stad destijds.
Om misverstanden te voorkomen kijken jullie zelf maar even op YouTube zoekterm = oudste stad van Nederland = Stavoren, goed om te weten en tevens ook eventjes te horen!
Graag een reactie en juiste correctie!

Met vriendelijke groet,

Dhr. J de Vries (SGW)

Reactie ja, correctie nee. U haalt namelijk een paar appels en peren door elkaar; hierboven gaat het over de oudste steden die in de Romeinse tijd formeel of in de praktijk al een stad waren van een zekere importantie. Ik heb de informatie daarover zojuist nog verder uitgebreid en gemotiveerd. Stavoren hoorde daar niet bij. Onder de hierboven vermelde links is er althans geen enkele archeoloog of andere wetenschapper die deze plaats in dat kader noemt, alleen de vermelde andere vier.

Van een andere orde, en dat is waar u op doelt, is dat er in de middeleeuwen opnieuw een stelsel van stadsrechten is ontstaan. In dát kader is Stavoren de eerste plaats die in die zin stadsrechten heeft verkregen. Dus dát kan men met recht stellen, maar dat is iets anders dan 'de oudste stad van Nederland'. Ik heb hier voor de duidelijkheid wel een alinea over toegevoegd, over het middeleeuwse stadsrechtenstelsel, en dat Stavoren in dát kader de oudste is.

Verder, nu u de term fake nieuws aanhaalt; dát is het verhaal dat Stavoren al honderden jaren voor de geboorte van Christus bestaan zou hebben. Dat is namelijk - net als dat de plaats iets te maken zou hebben met een Indische god Stavo - een legende/sage, d.w.z. een mooi verhaal maar geen historische werkelijkheid. Dat kunt u hier https://kunst-en-cultuur.infonu.nl/geschiedenis/179626-de-geschiedenis-v... en hier http://www.verhalenbank.nl/items/show/41797 vinden.

Én: onder de 1e link kunt u ook vinden dat wat u over Nijmegen stelt (dat dat niet altijd exact op dezelfde plaats heeft gelegen, waarmee u kennelijk wilt aangeven dat dat niet voor Stavoren zou gelden) ook voor Stavoren geldt! Het oude Stavoren ligt nameljik ergens op de bodem van het IJsselmeer en schijnt tot heden nog altijd niet exact gelokaliseerd te zijn (aldus het artikel onder de link).

Tot slot: als je naar de hedendaagse werkelijkheid kijkt, wat je vandaag de dag ja of nee een stad zou kunnen of moeten vinden, is het begrijpelijk dat plaatsjes als Stavoren en Sloten zich om toeristische/nostalgische redenen als 'stad' profileren. Maar met het gezonde boerenverstand is het toch eigenlijk curieus zo niet absurd dat Stavoren en Sloten met beide nog geen 1.000 inwoners (en bijv. één basisschool met ca. 80 leerlingen in 4 klassen) een stad zijn, en dat men vele tientallen malen grotere kernen als Heerenveen en Drachten (met o.a. ziekenhuizen, voortgezet onderwijs, grote industrie- en bedrijventerreinen e.a. regiofuncties op allerlei gebieden) nog altijd als dorp beschouwt, omdat men in Fryslân niet aan het vaste setje van de 11 steden wil tornen, omdat die nu eenmaal toeristisch een begrip zijn. En zou je bijv. Staverden nog altijd een stad moeten vinden, omdat dat in de middeleeuwen stadsrechten heeft verkregen, maar zich nooit verder heeft ontwikkeld dan het kasteel met kapel en een handvol boerderijen dat het was en nog altijd is? Dat men zich toeristisch zo profileert is begrijpelijk, maar in cultuurhistorisch, maatschappelijk en sociaal-economisch opzicht ontbeert het natuurlijk enig realiteitsgehalte.

Reactie toevoegen