Helsdingen

Plaats
Buurtschap
Vijfheerenlanden
Vijfheerenlanden
Utrecht

helsdingen_op_kaart_ca._1900_kopie.jpg

Van 1814 tot 1900 was er een tol te Helsdingen aan de Rijksweg van Amsterdam naar Parijs v.v. Op deze kaart, van rond 1900, staat hij nog vermeld (zie de pijl). Ook is goed te zien dat vele wegen hier bij elkaar komen. (© Jan Dijkstra, Houten)

Van 1814 tot 1900 was er een tol te Helsdingen aan de Rijksweg van Amsterdam naar Parijs v.v. Op deze kaart, van rond 1900, staat hij nog vermeld (zie de pijl). Ook is goed te zien dat vele wegen hier bij elkaar komen. (© Jan Dijkstra, Houten)

helsdingen_2.jpg

De kapel van Helsdingen. Als je van Vianen naar buurtschap Helsdingen gaat, kun je op twee manieren langs deze voormalige kapel (tegenwoordig woonhuis); hij staat nl. op het kruispunt van de Helsdingse Achterweg en de Helsdingse Voorweg.

De kapel van Helsdingen. Als je van Vianen naar buurtschap Helsdingen gaat, kun je op twee manieren langs deze voormalige kapel (tegenwoordig woonhuis); hij staat nl. op het kruispunt van de Helsdingse Achterweg en de Helsdingse Voorweg.

helsdingen_kapel_tekening_jan_de_beijer_1750_kopie.jpg

De kapel van Helsdingen, op een tekening uit 1750 van Jan de Beijer (https://nl.wikipedia.org/wiki/Jan_de_Beijer, tekening: collectie Rijksmuseum)

De kapel van Helsdingen, op een tekening uit 1750 van Jan de Beijer (https://nl.wikipedia.org/wiki/Jan_de_Beijer, tekening: collectie Rijksmuseum)

helsdingen.jpg

Helsdingen, alleen maar mooie, oude boerderijen

Helsdingen, alleen maar mooie, oude boerderijen

helsdingen_3.jpg

Een van de vele monumentale boerderijen in buurtschap Helsdingen is deze boerderij op Helsdingse Voorweg 20

Een van de vele monumentale boerderijen in buurtschap Helsdingen is deze boerderij op Helsdingse Voorweg 20

helsdingen_4.jpg

Het is te hopen dat dit plaatje in buurtschap Helsdingen nooit verandert

Het is te hopen dat dit plaatje in buurtschap Helsdingen nooit verandert

helsdingen_tolhuis_lexmondsestraatweg_8_kopie.jpg

Vanaf 1811 is in opdracht van Napoleon Bonaparte de Route impériale 2 Parijs-Amsterdam aangelegd. Deze kwam ook door Helsdingen, waar ook een van de tollen van deze weg was. De tol was in functie van 1814 tot 1900. Dit pand was het tolhuis. (© Google)

Vanaf 1811 is in opdracht van Napoleon Bonaparte de Route impériale 2 Parijs-Amsterdam aangelegd. Deze kwam ook door Helsdingen, waar ook een van de tollen van deze weg was. De tol was in functie van 1814 tot 1900. Dit pand was het tolhuis. (© Google)

helsdingen.jpg

Helsdingen, een kleine en oude buurtschap

Helsdingen, een kleine en oude buurtschap

Helsdingen.JPG

Boerderij van Bassa in Helsdingen bij Vianen

Boerderij van Bassa in Helsdingen bij Vianen

Helsdingen

Terug naar boven

Status

- Helsdingen is een buurtschap in de provincie Utrecht (t/m 2001 provincie Zuid-Holland), in de streek en gemeente Vijfheerenlanden. T/m 2018 gemeente Vianen.

- De buurtschap Helsdingen valt, ook voor de postadressen, onder de stad Vianen.

- De buurtschap Helsdingen heeft geen plaatsnaamborden, en ook geen gelijkluidende straatnaam - wat bij veel andere buurtschappen wél het geval is - zodat je ter plekke nergens aan kunt zien dat en wanneer je de buurtschap binnenkomt en weer verlaat.

Terug naar boven

Naam

Oudere vermeldingen
1250 kopie 15e eeuw Hulsdinghe, 1280-1287 Helfsdinghen, 1840 Helsdingen.

Naamsverklaring
- Te vergelijken met Everdingen en Goilberdingen, een afleiding met het suffix -ing- in datief meervoud 'nederzetting van de lieden van...' in combinatie met een moeilijk te identificeren persoonsnaam.(1)
- Oud-inwoner Bart den Hertog stelt: "Deze plaatsnaam kan worden verklaard door de aanwezigheid van het middeleeuwse riviertje de Helsloot. Het suffix -dingen komt van het Germaanse thing/ding, 'een hogere plaats waar recht werd gesproken'."

Familienaam
Er zijn families met de achternaam Van Helsdingen. Die stammen af van personen die uit deze nederzetting afkomstig zijn en zich daarnaar genoemd hebben. Zo zien we in deze parenteel dat ene Gijsbert in 1456 beleend wordt met een leengoed in deze plaats. Diverse Van Helsdingens hebben notabele posities bekleed in het bestuur van de stad Utrecht, zoals burgemeester, schout of schepen. In dit 'Groot placaatboek' zien we bijv. op pag. 181 dat in 1610, 1611 en 1612 ene Steven schepen van Utrecht is, en dat ene Ellert van januari tot april 1610 burgemeester van Utrecht is. Een andere Steven met deze achternaam, overlijdt aldus de hiervoor gelinkte parenteel in 1495, en heeft nog altijd een grafzerk in de Buurkerk te Utrecht, bevattende het alliantiewapen Van Helsdingen / De Wijs.

Mensen met een achternaam die naar een bepaalde plaats genoemd is, en wier voorgeslacht uit die plaats afkomstig is, gaan die plaats vaak 'in het echt' bekijken om te zien waar hun wortels liggen. Zo is een heer met de achternaam Van Helsdingen zelfs een keer helemaal uit Zuid-Afrika hier naartoe gekomen om te zien waar zijn voorouders vandaan komen.

Terug naar boven

Ligging

De buurtschap Helsdingen ligt direct ZW van de stad Vianen, rond de Lexmondsestraatweg, de Helsdingse Voorweg en de Helsdingse Achterweg, voor zover gelegen Z van de Lange Waaijsteeg.

Terug naar boven

Statistische gegevens

In 1840 omvat de buurtschap Helsdingen 16 huizen met 206 inwoners.

Terug naar boven

Geschiedenis

Tot diep in de middeleeuwen was Vianen en omgeving een onherbergzaam, moerassig gebied. De oudste sporen van bewoning in de directe omgeving van Vianen zijn te vinden in Helsdingen. Die sporen wijzen op de 10e eeuw. In een document uit de 13e eeuw wordt gesproken over ‘curtis van Hulsdinghen’, een boerderij. Het erf werd door de benedictijner monniken van de Sint Laurentiusabdij van Oostbroek (bij Utrecht) beheerd als uithof. Dit was een vestigingsplaats buiten het klooster waar een boerenbedrijf werd geëxploiteerd ten behoeve van de kloostergemeenschap. De belangrijkste taak van de monniken was het ontginnen van de drassige omgeving. Op gezette tijden werd er door de abt ook 'ding gehouden'. Vanaf 1306 verpachtte de abdij "het hoff ende dat guedt van Hulsdingen" aan de heren van Vianen, voor 150 pond en twee zalmen per jaar.

"Sommigen stellen dat er een hertogdom Helsdingen zou hebben bestaan. Dat is niet het geval. Dit gebied was gedurende de vroege middeleeuwen een onderdeel van het graafschap Teisterbant, dat in 1026 werd overgedragen aan het bisdom Utrecht. De Utrechtse bisschop Godebald beleende de Sint-Laurensabdij (de voorloper van huis Oostbroek) met veel gebieden, mogelijk ook Helsdingen, dat ook werd gebruikt als ontginningsbasis van de achterliggende polders. De abdij was formeel onafhankelijk van het bisdom Utrecht. Wel stond de abdij onder de invloed van de hervormingsbeweging van Cluny. Bisschop Godebald trok zich aan het einde van zijn leven terug in de Sint-Laurensabdij. De geschiedenis van Vianen als vrijstad heeft geen relatie met een vermeend hertogdom Helsdingen, maar vindt zijn oorsprong in het feit dat de vrije heerlijkheid Vianen nooit eigendom werd van het rijk van Karel V." (bron: oud-inwoner Bart den Hertog)

Jan Blanken/Vijverlust
In sommige bronnen staat vermeld dat de befaamde ingenieur Jan Blanken (1755-1838) in Vianen zou hebben gewoond. Dat is echter niet correct. Blanken woonde niet in Vianen, maar in Helsdingen. Dat ligt niet in, maar bij Vianen. Blanken woonde sinds 1816 op de toenmalige buitenplaats Vijverlust, gelegen aan de noordwestelijke rand van de huidige wijk Monnikenhof. Het huis is rond 1885 afgebroken. Er is niets meer van terug te vinden. Er is wel een beschrijving uit de tijd dat Blanken het huis bewoonde: "Een sedert weinige jaren nieuw, hecht en sterk gebouwd onder en boven heerenhuis, voorzien van veel ijzer en lood, en voorts van 5 boven en 3 benedenkamers, meestal behangen en van stookplaatsen voorzien, alsmede ruime kelder, zeer ruime keuken met pompen. Voor het herenhuis lag voorts een plaissante tuin en plantagie, en een groote vischrijke vijver bij een uitgebreid plein (...) hebbende een ruim uitzicht op den nieuw aangelegde straatweg langs welke dilligences op Amsterdam, Utrecht en Breda dagelijks passeren. Op het erf van de buitenplaats stonden verder stallen voor 24 paarden en 12 koeien, een koetshuis, koepel, hooiberg, en timmermanswoning." Blanken had hier ook zijn eigen waterloopkundig laboratorium: een schuur vol waterloopkundige modellen.

De ingenieurskunst van Jan Blanken is verbonden aan talloze grote waterbouwkundige werken in Nederland. Deze zijn aangelegd in de beginperiode van de waterstaatszorg onder keizer Napoleon, maar vooral onder koning Willem I. Veel van zijn werken kunnen we, door zijn innovatieve vindingen en creativiteit, bestempelen als kroonjuwelen van ingenieurskunst en watermanagement. Enkele voorbeelden: Blanken was de grondlegger van de 'natte' werken van de Nederlandse hoofddefensie: de Nieuwe Hollandse Waterlinie, hij was de vormgever van de marinehavens Den Helder en Hellevoetsluis, de ontwerper van het droogdok in Hellevoetsluis, de ontwerper van de Napoleontische Route Impériale in Nederland (de eerste Rijksweg), die o.a. ook door Helsdingen liep, hij realiseerde de aanleg van grote kanalen, o.a. het Noord-Hollands Kanaal, het Zederikkanaal (nu Merwedekanaal) en het Kanaal van Steenenhoek, hij was de uitvinder van de waaiersluis en de vlotbrug, projectleider van de Lingewerken bij Asperen en Gorinchem, en de vormgever van de Diefdijklinie. (bron van het hoofdstuk over Jan Blanken en Vijverlust: Stedelijk Museum Vianen)

Terug naar boven

Recente ontwikkelingen

- In het ZW van Vianen, W van de A2, ligt de wijk Monnikenhof. Deze wijk is gebouwd op grondgebied van Helsdingen. Diverse namen herinneren hier nog aan, zoals de Helsdingse Achterweg die doorloopt door deze wijk tot aan de A2, en het sportcentrum en de Put Helsdingen (voor beide zie het kopje Natuur etc.).

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

- Helsdingen heeft 1 rijksmonumentaal complex (formeel zijn dit 3 rijksmonumenten), zijnde de T-huisboerderij met middenlangsdeel, met schuren, alle uit 1849, op Helsdingse Achterweg 22.

- De monniken van de Sint Laurentiusabdij van Oostbroek, die de grond in Helsdingen in cultuur brengen en er een uithof stichten, bouwen er ook een houten kapel. De latere stenen kapel die als opvolger hiervan op dezelfde plek is gebouwd, staat er nog altijd en is verbouwd en herbestemd tot woonhuis. De hoge kap, het muurwerk en de driezijdige koorsluiting met steunberen van de in oorsprong laat-middeleeuwse kapel zijn bewaard gebleven. De oorspronkelijke kapel, opgetrokken met zogeheten kloostermoppen, is vijf meter breed en dertien meter lang.

In de 18e eeuw is het pand uitgebreid met een lager boerderijachtig gedeelte, dat tegenwoordig wit is gepleisterd. Ly Groeneveld, die het pand sinds 1978 bewoont, noemt dat gekscherend 'de nieuwbouw'. Het pand (op Helsdingse Achterweg 9, ingeklemd tussen de splitsing van Helsdingse Voorweg en Helsdingse Achterweg) is in 1974 gerestaureerd. Vóór de restauratie heeft er een echtpaar gewoond met op enig moment 14 kinderen. Veel inwoners van Vianen kennen mevr. Groeneveld, omdat zij 43 jaar les heeft gegeven op Basisschool De Voorhof in de naast Helsdingen gelegen Vianense wijk Monnikenhof. In juli 2017 is zij met pensioen gegaan.

- Per keizerlijk decreet van Napoleon Bonaparte in 1811 is opdracht gegeven de Route impériale 2 Parijs-Amsterdam aan te leggen, als onderdeel van een grote reeks Routes Impériales, die primair bedoeld waren om doorgaande wegen in een bepaalde minimunconditie te brengen en te houden voor evt. troepenverplaatsingen van het leger van Napoleon in de tijd van het (1e) Franse Keizerrijk. De genoemde weg liep ook door Helsdingen. Op diverse plekken aan die weg was sprake van een tol(huis), waar reizigers tol moesten betalen voor het gebruik van de weg. Ook hier was zo'n tolhuis. Het tolhuis is gebouwd in 1814. Het pand staat er nog (Lexmondsestraatweg 8).

Overigens had men ook in die tijd al de neiging om sluipwegen te zoeken om het betalen van tol te omzeilen. Dat was ook hier het geval; vanuit Vianen had men een sluiproute ontdekt om de tol bij Helsdingen te omzeilen en verderop de rijksweg weer op te gaan en die te vervolgen. Toen de directeur-generaal van Rijkswaterstaat dat vernam, liet hij twee extra slagbomen plaatsen om de sluiproute onmogelijk te maken. Dit mooie verhaal ('Extra slagbomen bij De Herderin') kun je lezen op pag. 71 e.v. van het boek 'De straatweg Gorcum-Vianen. Het moeizame ontstaan', door W. van Zijderveld, 2001, als publicatie nr. 15 in de Historische Reeks Oud-Gorcum. Via de link is dit boek ook online te lezen. Het betalen van tol langs deze weg is overigens per 1-5-1900 opgeheven.

Terug naar boven

Landschap, natuur en recreatie

- In de regio is de plaatsnaam vooral bekend van het multifunctionele Sportcentrum Helsdingen in de O van de buurtschap gelegen Vianense wijk Monnikenhof. Het sportcentrum is in 2009 door brand verwoest en in 2013 herbouwd. Het sportcentrum omvat 2 sporthallen, een zwembad en medio 2018 wordt er ook een cultuurpodium / theater bij gebouwd.

- De Put Helsdingen, een plas gelegen direct W van de A2 in de wijk Monnikenhof, is naar wij aannemen een zandafgraving t.b.v. aanleg of verbreding van de A2.

- "In april 2019 heeft Utrechts Landschap Polder De Eendragt kunnen aankopen, dankzij de steun van maar liefst 1.000 giftgevers en een bijzondere schenking van mevrouw De Vries. In het zomernummer 2019 van Mijn Utrechts Landschap vertelt meneer De Vries over het nalatenschap van zijn zus, die de aankoop mede mogelijk heeft gemaakt. In totaal is ongeveer een derde van het benodigde bedrag bij elkaar gebracht door Beschermers. De rest kwam uit eigen middelen van Utrechts Landschap. Polder De Eendragt is 9 hectare groot en ligt in de uiterwaarden van Vianen, W van buurtschap Helsdingen. Dit voormalige landbouwgebied grenst aan het in 2018 door Utrechts Landschap aangekochte natuurgebied Middelwaard.

De Eendragt lig in het opgestuwde traject van de Lek en is botanisch zeer waardevol. Dit komt vooral door de kalkrijke zandige bodems in het gebied. Je vindt hier zeldzame stroomdalplanten als brede ereprijs en veldsalie. Deze planten hebben zich via het rivierenstelsel vanuit Midden-Europa naar Nederland verspreid. Door de afwisselende vegetatie biedt de polder ruimte aan talloze soorten vogels. Naast het natuurlijke reliëf, ontstaan door afzettingen in de rivier, heeft het gebied ook door de mensen aangelegd reliëf. Deze zogeheten rabatten zijn van cultuurhistorisch belang en de natuur is dol op de kleinschalige overgangen van hoog naar laag. Utrechts Landschap zal het beheer van Polder De Eendragt richten op kwaliteitsverbetering en uitbreiding van de stroomdalvegetaties. Het is een prachtig gebied met dotterbloemen, orchideeën, patrijzen en graspiepers. Een ware aanwinst voor Utrechts Landschap!" (bron: Utrechts Landschap, 5-6-2019)

Terug naar boven

Eten en drinken

- Kaasboerderij Van Rossum (Helsdingse Achterweg 20).

- Fruitboerderij Meijer.

Terug naar boven

Links

- Zorg: - In 2012 lanceren Lekstede Wonen, gehandicaptenorganisatie Syndion en stichting Hospice Vianen plannen om een 'zorglandgoed' te realiseren in buurtschap Helsdingen. Het plan was om 3 ha te bebouwen en 10 ha er omheen in te richten als landgoed, met o.a. een grote moestuin, een boomgaard, en wandelpaden langs de akkerranden. Omwonenden zijn tegen de plannen, omdat ze het planologisch ongebrijpelijk vinden om kwetsbare mensen in een hospice en gehandicapten te huisvesten nabij de enige agrariër van de kern Vianen, met geuroverlast van dien van de koeien en varkens. En ze vinden het ook niet praktisch dat de cliënten zo ver van winkels en andere voorzieningen af zitten, terwijl men mensen met een beperking juist wil integreren in de maatschappij.

Verder stellen ze dat de buurtschap een zeer hoge cultuurhistorische, landschappelijke en natuurwaarde heeft, die je niet zou moeten willen aantasten. Het gebiedje herbergt onder andere een middeleeuwse kapel en enkele monumentale boerderijen. Ook zijn er 5 boomgaarden met hoog- en laagstambomen, die zorgen voor zo’n 30 verschillende rassen appels en peren. En het is een woonplaats van uilen, groene spechten en vleermuizen. Een belangrijk argument van de inwoners is ook dat Helsdingen een nog altijd heel gave nederzetting uit de Karolingische tijd is. De nederzetting, gebouwd op een stroomrug langs een zijtak van de Lek, is ontstaan tussen 800 en 900 na Christus. Ouder dus dan Vianen en zelfs een van de eerste woongebieden van de Alblasserwaard en Vijfheerenlanden. Bouwhistoricus, erfgoedadviseur en omwonende Ineke de Visser stelde hierover: "Het gebied is nog volledig gaaf, zonder verdichting van de bebouwing. Dat is zeer zeldzaam. En gaafheid kan maar één keer worden vernietigd." (bron: Het Kontakt, 12-9-2012) Welke argumenten de doorslag hebben gegeven is ons niet bekend, maar in ieder geval is het plan op deze locatie en in deze hoedanigheid niet doorgegaan.

In 2016 komt er een gewijzigd plan; Zorglandgoed Bloemendaal beoogt nu te worden gerealiseerd in de gelijknamige polder, direct ZO van buurtschap Helsdingen, in het N grenzend aan de Helsdingse Achterweg, in het O aan de Lange Waaijsteeg en in het O aan het Merwedekanaal. Er komen jongeren te wonen met een verstandelijke beperking van Stichting De Iris (een lokale stichting van ouders van kinderen met een verstandelijke beperking), en ouderen met geheugenproblemen van de Herbergier. Beide groepen worden gehuisvest in een pand met 16 appartementen. Lekstede Wonen is verantwoordelijk voor de realisatie en het onderhoud. De zorg aan de cliënten van Stichting De Iris wordt verleend door zorginstelling Amerpoort.

Een groot deel van het gebied wordt voor iedereen openbaar toegankelijk. Straks is het bijvoorbeeld mogelijk om door de polder en de grienden te wandelen. De ‘tuin’ om de boerderij willen de bewoners graag delen met de direct omwonenden, bewoners van Vianen en voorbijgangers; er is volop ruimte om te wandelen, picknicken of fruit te plukken. - In maart 2018 is het plan goedgekeurd door de gemeenteraad. De intentie is dat de realisatie van Zorglandgoed Bloemendaal medio 2018 van start gaat. - Wie alle details van dit plan wil weten, kan zich uitleven met het in maart 2018 vastgestelde Bestemmingsplan Zorglandgoed Bloemendaal.

Reacties

(4)

Volgens verschillende familiearchieven zijn er tussen de jaren 1100 en 1610 verschillende malen Van Helsdingens ofwel schepen, schout of Burgemeester van Utrecht geweest. Deze traditie eindigde in 1610 toen Dirck van Helsdingen zich bij de Reformatie aansloot. Dirck werd verbannen. Er kon niet voorkomen worden dat Steven in de Buurtkerk te Utrecht werd begraven (graf ligt er hu nog). Bij de verbanning van Dirck werd de gehele familie de ban opgelegd en alle mogelijke geschriften verwijderd die op de aanwezigheid van de familie konden duiden.
Het lijkt mij sterk dat de familie Van Helsdingen uit de lucht is komen vallen. Als dhr. Den Hartog mij de oorsprong van de naam van het gebied kan noemen dan graag. Tot nu toe heeft hij dat niet gedaan. Ik kan mij niet voorstellen dat hij de stukken bezit, die zijn bevindingen boekstaven.

Toevallig is onlangs een nieuwe editie van het plaatsnaamverklaringenboek verschenen, waarin men nu wel een verklaring van deze plaatsnaam heeft opgenomen. Everdingen, Goilberdingen en Helsdingen blijken alledrie in de 13e eeuw voor het eerst als plaatsnaam voor te komen, en zijn allemaal genoemd naar de stichter van de nederzetting in kwestie. Bij Everdingen was dat een Evert of Everhard, bij Goilberdingen een Godebrecht, hoe de stichter van Helsdingen precies heette is de naamkundigen nog niet duidelijk, maar daar slaat in ieder geval het naamdeel Hulsd- in de oudste vermelding op. Dhr. Den Hartog heeft dus ook nog een andere theorie.

Hoe dan ook, het latere geslacht Van Helsdingen is dus genoemd naar deze plaats. Onder het kopje Naam heb ik daar enkele voorbeelden van genoemd, met links naar een parenteel (soort stamboom) en een 'placaatboek' waarin o.a. een burgemeester en schepen van Utrecht worden genoemd rond 1610. Overigens is een zekere Steven daar in 1612 nog schepen, en is een zekere Ellert in 1610 slechts enkele maanden burgemeester, waarna de vorige weer in functie is getreden, dus wellicht is die Ellert verbannen? Een andere Steven overlijdt in 1495, volgens het parenteel zou hij het zijn wiens zerk nog in de Buurkerk ligt.

Ik heb dan wel een klein beetje ervaring in het grondverzet. Maar ik zou mij toch afvragen waarom een rivier om een drassige plek heen zou meanderen en niet er recht doorheen. Een rivier zoekt in zijn bestaan de makkelijkste weg. In dit geval maakt de lek een bocht om het gebied Helsdingen. Dit duidt er op dat dit gebied niet drassig was en is. Verder is het interessant om eens de route te volgen van het pontveer Vreeswijk naar Helsdingen. Buitenweg - Voorstraat - Prinses Julianastraat - Burgemeester jonkheer Hoeufftlaan - Helsdingse Achterweg en Voorweg. Een vreemdeling zou het erg sterk lijken dat het een route naar Nergenshuizen was en niet naar Helsdingen. Overigens waren tot rond 1100 op dat grondgebied alle gebouwen van hout opgetrokken. Omdat ik vind dat dit niet een forum is om daar vechtend over te rollebollen, wens ik nog niet de reden kenbaar te maken waarom de Helsdingens daar vertrokken. Feit blijft dat zij beschikten over de Hertogelijke rechten van het gebied Helsdingen en Vianen. Alleen Keizer Koning of Hertog had de bevoegdheid om een stad als Vianen Vrijdom te verlenen. Kerk, Graven of minder hadden die bevoegdheid niet.

Het is al weer een ruime tijd geleden dat ik mij in de discussie mengde. Na enige tijd het verleden bestudeerd en aanwijzing vanuit Rome, heb ik mijn geschrift hierover afgerond in een boekwerk, vanaf heden uitgebracht en te koop bij Mijn bestseller.nl, genaamd 'Het Hertogdom van Helsdingen en hoe het kwam dat niemand zag'. Zie https://boeken.cafe/boeken/9789403651705/het-hertogdom-van-helsdingen/. Boek met Buitengewone inhoud kan voor Religieuzen aanstootgevend zijn. Maar ach, dat waren de geschriften van Luther ook.

Reactie toevoegen