Gemeentelijke herindelingen

hollands_kroon_kaart_met_de_oude_gemeenten_kopie.jpg

Jaarlijks fuseert een aantal kleine gemeenten tot grotere gemeenten om de toenemende en complexere taken aan te blijven kunnen. Zo is in 2012 de nieuwe gemeente Hollands Kroon ontstaan uit de gemeenten Anna Paulowna, Niedorp, Wieringen en Wieringermeer.

Jaarlijks fuseert een aantal kleine gemeenten tot grotere gemeenten om de toenemende en complexere taken aan te blijven kunnen. Zo is in 2012 de nieuwe gemeente Hollands Kroon ontstaan uit de gemeenten Anna Paulowna, Niedorp, Wieringen en Wieringermeer.

Al sinds het ontstaan van onze gemeenten begin 19e eeuw, is er sprake van gemeentelijke herindelingen. Ook de komende jaren blijft er sprake van herindelingen, vooral doordat gemeenten steeds meer én bovendien steeds complexere taken toebedeeld krijgen. Een concrete actuele drijfveer voor herindelingen is dat gemeenten sinds 1-1-2015 drie grote decentralisaties te verwerken hebben gekregen. Taken die voorheen elders plaatsvonden en nu op het bordje van de gemeenten zijn gekomen, onder het motto 'lokaal wat lokaal kan', omdat een aantal taken, mits goed georganiseerd, lokaal beter en tegelijkertijd tegen lagere kosten kan én moet. We hebben nu eenmaal minder te besteden de komende jaren dan voorheen, terwijl de vraag naar zorg e.d. alleen maar toeneemt. De uitdaging is dus hoe je dat kwalitatief goed kunt houden en tegelijkertijd de kosten in de hand kunt houden. Het betreft met name taken op het gebied van zorg, werk en inkomen.

Het is begrijpelijk dat het onderwerp gemeentelijke herindelingen emoties en weerstand oproept: er is geen burger en gemeentebestuur/-raad die zijn gemeente graag opheft. Iedereen blijft liever zelfstandig. Desgevraagd willen bestuurders en burgers doorgaans liever niet fuseren, maar wel 'samenwerken'. Zelfstandig blijven + samenwerken klínkt aantrekkelijker dan 'je zelfstandigheid opgeven'. Maar bij samenwerken horen wél een of - vaker - meer samenwerkingsverbanden, waarmee men in feite extra bestuurslagen creëert, wat in de praktijk vaak niet het beoogde Ei van Columbus blijkt te zijn: sommige gemeenten hebben een reeks samenwerkingsverbanden, in wisselende samenstellingen qua deelnemde gemeenten, wat de overzichtelijkheid en inzichtelijkheid niet ten goede komt, en het zorgt voor extra 'bestuurlijke drukte' en 'stroperigheid', die men ook in brede kring nu juist wil vermínderen. Ook zetten degenen die aanvankeijk voorstander waren van 'samenwerking', vervolgens vraagtekens bij efficiency, effectiviteit en democratisch gehalte van de samenwerkingsverbanden.

Zo stelt Jos van Maanen van SGP Neerijnen in Het Kontakt, 23-3-2016: "In het verleden keek mijn fractie zeer kritisch aan tegen een bestuurlijke fusie. De partij vond ambtelijke samenwerking een veel beter optie. We hebben inmiddels als gemeente veel uitvoerende taken 'op afstand gezet', zoals het groenonderhoud en de vergunningverlening. Maar in de praktijk blijkt het niet mee te vallen om aan die taken op een goede manier sturing te geven en invloed te blijven uitoefenen. Dat heeft bij ons een omslag in denken teweeggebracht: is samenwerken wel de goede weg? Bestuurlijke fusie is misschien toch nog niet zo'n gek idee." De partij heeft inmiddels geen moeite meer met opschalen, vooral nu duidelijk is geworden dat er wordt gefuseerd met vergelijkbare plattelandsgemeenten (de gemeente Neerijnen is in 2019 gefuseerd met de gemeenten Lingewaal en Geldermalsen tot de gemeente West Betuwe, red.).

Vandaar dat, dit alles overziend, een trend is ingezet naar weliswaar grotere gemeenten, die én voor de komende jaren (of wellicht decennia, maar hoe ver kunnen we in de toekomst kijken?) robuust genoeg zijn om hun taken efficiënt en effectief aan te kunnen, én tegelijkertijd compact genoeg om een regionaal logisch samenhangend en herkenbaar geheel te vormen (landschappelijk, sociaal, economisch e.d.), De uitdaging voor de komende jaren is dus 'groot genoeg en tegelijkertijd niet té groot'. Buiten de steden en verstedelijkte gebieden in ons land ontstaan zo de afgelopen en komende jaren gemeenten met doorgaans een grootte van ca. 40.000 tot ca. 80.000 inwoners. Vaak komt die 'logisch samenhangende regio' tot uitdrukking in de nieuwe gemeentenaam, waar men waar mogelijk vaak de streeknaam voor gebruikt. Goede voorbeelden hiervan zijn Goeree-Overflakkee, Krimpenerwaard, Vijfheerenlanden, Westerkwartier, Westerwolde. Bij sommige soortgelijke, recent ontstane fusiegemeenten is het niet aan de gemeentenaam te herkennen, zoals bij de gemeenten Hollands Kroon en Schagen.

Heronder vind je een overzicht van de gemeentelijke herindelingen van de afgelopen jaren, en van (beoogde) herindelingen in de komende jaren.

Per 1 januari 2011 is het aantal gemeenten door herindeling gedaald van 430 naar 418. Het betreft de volgende herindelingen:
- (UT) Breukelen, Loenen en Maarssen > Stichtse Vecht.
- (UT) Abcoude > De Ronde Venen.
- (NB) Lith > Oss.
- (NH) Andijk en Wervershoof > Medemblik.
- (FR) Bolsward, Nijefurd, Sneek, Wûnseradiel en Wymbritseradiel > Súdwest-Fryslân.
- (LB) Eijsden en Margraten > Eijsden-Margraten.
- (ZH) Bodegraven en Reeuwijk > Bodegraven-Reeuwijk.

Per 1-1-2012 heeft de volgende herindeling plaatsgevonden:
- (NH) Anna Paulowna, Niedorp, Wieringen en Wieringermeer > Hollands Kroon.

Per 1-1-2013 hebben de volgende herindelingen plaatsgevonden:
- (NH) Harenkarspel en Zijpe > Schagen.
- (ZH) Dirksland, Goedereede, Middelharnis en Oostflakkee > Goeree-Overflakkee.
- (ZH) Graafstroom, Liesveld en Nieuw-Lekkerland > Molenwaard.

Per 1-1-2014 hebben de volgende herindelingen plaatsgevonden:
- (FR) Gaasterlân-Sleat, Lemsterland en Skarsterlân > De Fryske Marren.
- (FR) Opheffing gemeente Boarnsterhim. Deze is verdeeld over meerdere omliggende gemeenten, namelijk de gemeenten Leeuwarden, Heerenveen, Súdwest-Fryslân en De Fryske Marren. Deze laatste gemeente is tegelijkertijd met de opheffing van de gemeente Boarnsterhim ontstaan.
- (ZH) Boskoop en Rijnwoude > Alphen aan den Rijn.
- Kaart met alle gemeenten, met links naar de gemeentesites.

Per 1-1-2015 hebben de volgende herindelingen plaatsgevonden:
- (ZH) Bergambacht, Nederlek, Ouderkerk, Schoonhoven en Vlist > Krimpenerwaard.
- (NH) Schermer en Graft-De Rijp > Alkmaar.
- (NB) Maasdonk: deels over naar de gemeente 's-Hertogenbosch (= Nuland en Vinkel), deels naar de gemeente Oss (= Geffen).
- (GL) Millingen aan de Rijn, Ubbergen en Groesbeek > Berg en Dal.
- (ZH) Bernisse en Spijkenisse > Nissewaard.

Per 1-1-2016 hebben de volgende herindelingen plaatsgevonden:
- Bussum, Naarden en Muiden > Gooise Meren.
- Edam-Volendam en Zeevang > Edam-Volendam.
- Per 1-1-2016 zijn er nog 390 gemeenten.

Per 1-1-2017 heeft de volgende herindeling plaatsgevonden:
- Schijndel, Sint-Oedenrode en Veghel > Meierijstad.
Per 1-1-2017 heeft ons land nog 388 gemeenten. Daarvan zijn er ca. 120 die geen (enkelvoudige) plaatsnaam binnen die gemeente zijn, dus hetzij een fictieve (streek e.d.) naam (zoals Lingewaal), hetzij een naam die uit meer plaatsnamen bestaat (zoals Geldrop-Mierlo).

Per 1-1-2018 hebben de volgende herindelingen plaatsgevonden:
- De gemeente Leeuwarderadeel is opgeheven en toegevoegd aan de gemeente Leeuwarden.
- Hoogezand-Sappemeer, Menterwolde en Slochteren > Midden-Groningen.
- Het Bildt, Franekeradereel, Menameradiel en een deel van Littenseradiel > Waadhoeke.
- Bellingwedde en Vlagtwedde > Westerwolde.
- Rijnwaarden en Zevenaar > Zevenaar.
- De gemeente Littenseradiel is opgeheven en over 3 omliggende gemeenten verdeeld (Leeuwarden, Waadhoeke en Súdwest-Fryslân).
Daarmee is per 1-1-2018 het aantal gemeenten per saldo met 8 gedaald, en zijn er vanaf dan nog 380 gemeenten..

Per 1-1-2019 hebben de volgende herindelingen plaatsgevonden:
- Aalburg, Werkendam en Woudrichem > Altena.
- Onderbanken, Nuth en Schinnen (ONS) > Beekdaelen. - De inwoners van Hulsberg en Nuth zouden hun dorpen liever aan de gemeente Valkenburg aan de Geul toegevoegd zien, omdat zij meer affiniteit hebben met, en vinden dat deze dorpen horen bij het Heuvelland.
- De gemeenten Haren en Ten Boer zijn opgeheven en toegevoegd aan de gemeente Groningen (d.w.z. formeel, om wettelijke redenen, ontstaat er een nieuwe gemeente Groningen. In de praktijk zijn het toevoegingen aan de bestaande gemeente Groningen).
- Haarlemmermeer en 'Haarlemmerliede en Spaarnwoude' > Haarlemmermeer.
- Bedum, De Marne, Winsum en Eemsmond > Het Hogeland.
- Binnenmaas, Cromstrijen, Korendijk, Oud-Beijerland en Strijen > Hoeksche Waard.
- Molenwaard en Giessenlanden > Molenlanden.
- Ferwerderadiel, Dongeradeel en Kollumerland c.a. > Noardeast-Fryslân.
- Noordwijk en Noordwijkerhout > Noordwijk.
- Leerdam, Vianen en Zederik > Vijfheerenlanden.
- Grootegast, Leek, Marum en Zuidhorn > Westerkwartier.
- Geldermalsen, Neerijnen en Lingewaal > West Betuwe.
Daarmee is per 1-1-2019 het aantal gemeenten per saldo met 25 gedaald, en zijn er vanaf dan nog 355 gemeenten.
De reeks herindelingen per 1-1-2019 heeft betrekking op 37 oude gemeenten, 12 nieuwe gemeenten, en maar liefst ca. 750 van de 6.500 woonplaatsen* in ons land - dat is dus bijna 12 procent van alle woonplaatsen! - die per 1-1-2019 van gemeente zijn veranderd. Vermoedelijk is dit daarmee in die zin - qua aantal betrokken plaatsen dus - het omvangrijkste herindelingsjaar ooit in ons land geweest.
* = buurtschappen, dorpen en steden.

Per 1-1-2020:
- Per 1-1-2020 zijn er geen gemeentelijke herindelingen of grenscorrecties geweest.

Per 1-1-2021 hebben de volgende herindelingen plaatsgevonden:
- Delfzijl, Appingedam en Loppersum > Eemsdelta.
- De gemeente Haaren wordt opgeheven en opgesplitst over 4 omliggende gemeenten.
Daarmee is per 1-1-2021 het aantal gemeenten per saldo met 3 gedaald, en zijn er vanaf dan nog 352 gemeenten.

Per 1-1-2022:
- Purmerend en Beemster > Purmerend.
- Heerhugowaard en Langedijk > Dijk en Waard.
- Uden en Landerd > Maashorst.
- Boxmeer, Cuijk, Grave, 'Mill en Sint Hubert' en Sint Anthonis > Land van Cuijk.
Per 24-3-2022:
- Amsterdam en Weesp (voorafgegaan door een ambtelijke fusie in 2019) > Amsterdam.
Daarmee is in 2022 het aantal gemeenten per saldo met 8 gedaald, en zijn er vanaf 24-3-2022 dan nog 344 gemeenten.

Per 1-1-2023:
- Brielle, Hellevoetsluis en Westvoorne > Voorne aan Zee.

Afgeblazen:

- Bergen, Gennep en Mook en Middelaar > Maasduinen.

- Renswoude, Scherpenzeel en Woudenberg.

In maart 2019 is een herzien 'Beleidskader gemeentelijke herindeling' verschenen.

Opsplitsing

Doorgaans gaan gemeenten als geheel op in een nieuwe fusiegemeente. Maar gemeenten die vaak zelf zijn ontstaan uit een eerdere 'fusieronde', grijpen de gelegenheid soms aan om te bezien of de gemeente bij een volgende herindelingsronde wellcht niet beter gesplitst kan worden, en over verschillende, al dan niet nieuwe fusiegemeenten, kan worden verdeeld. Dit doorgaans op grond van landschappelijke, maatschappelijke en/of economische overeenkomsten tussen de desbetreffende gebieden. Zo is de gemeente Boarnsterhim in 2014 verdeeld over 4 omliggende gemeenten, is de gemeente Maasdonk in 2015 gesplitst over 2 omliggende gemeenten, is de gemeente Littenseradiel in 2018 verdeeld over 3 omliggende gemeenten, en wordt de gemeente Haaren in 2021 verdeeld over 4 omliggende gemeenten.

Vaak gaat aan een besluit tot herindeling een onderzoek naar het vermeend minder ingrijpende 'samenwerken' met omliggende gemeenten vooraf. Maar onderzoekscommissies concluderen vrijwel altijd dat het begrijpelijke gevoel van niet willen herindelen maar wel willen samenwerken, geen duurzame en efficiënte oplossing is. Samenwerkingsverbanden creëren een extra bestuurslaag waar eigenlijk niemand voorstander van is, zijn democratisch minder effectief en (kunnen) leiden tot stroperigheid. Vandaar dat men in een volgende ronde vaak alsnog besluit tot herindeling. Maar samenwerken doe je als gehele gemeente. Daarom oriënteert men zich als gemeente op samenwerking met omliggende gemeenten. De volgende stap is dan vaak dat men dat omzet in herindelingsopties met diezelfde gemeenten. Met welke gemeente gaat gemeente A fuseren? Dat is hét momentum om de eventuele wenselijkheid van een opsplitsing te onderzoeken en aan de opties toe te voegen. Vreemd genoeg wordt dat vaak - bewust of onbewust' 'vergeten' (vaak om de voortgang van het proces niet - nog verder - te vertragen), terwijl het wel onder de bevolking leeft. Enkele voorbeelden:

- De gemeente Zederik is in 2019 gefuseerd met de gemeenten Leerdam en Vianen tot de gemeente Vijfheerenlanden. Terwijl een deel van de kernen van deze gemeente (die zelf in 1986 uit fusie van een 7-tal dorpsgemeentetjes is ontstaan) georiënteerd is op Leerdam e.o., en een ander deel op de Alblasserwaard. Veel inwoners van de gemeente Zederik zouden zich met hun kernen liever bij de nieuwe gemeente Molenlanden hebben aangesloten, dan wel hadden zij liever gezien dat de gemeente Vijfheerenlanden in Zuid-Holland zou zijn komen te liggen, gezien de historische en maatschappelijke affiniteit met buurstreek Alblasserwaard.

- De gemeente Lingewaal is in 2019 als geheel gefuseerd met de gemeenten Geldermalsen en Neerijnen. Terwijl een deel van de kernen (met name Asperen en Heukelum) meer op Leerdam is georiënteerd, en daarom wellicht beter bij de gemeente Vijfheerenlanden had kunnen worden gevoegd.

- De piepkleine gemeente (qua inwonertal: ca. 5.000 inwoners) Haarlemmerliede en Spaarnwoude heeft herindeling enkele decennia kunnen tegenhouden. Tot zij er in 2019 toch aan moest geloven. Uiteindelijk heeft zij besloten als geheel te fuseren met de gemeente Haarlemmermeer. Dat ligt deels voor de hand, omdat hoofdplaats Halfweg al sinds jaar en dag een tweelingdorp vormt met het Haarlemmermeerse dorp Zwanenburg. Het dorp Spaarndam echter, is al sinds jaar en dag een tweelingdorp met het Haarlemse Spaarndam-West. Overgang van Spaarndam en omgeving naar de gemeente Haarlem had ons - en veel inwoners van dat dorp e.o. - dan ook logischer geleken. Want dit in de praktijk ene dorp blijft nu in 2 gemeenten liggen...

- De gemeente Nuth is in 2019 samengegaan met de gemeenten Onderbanken en Schinnen tot de nieuwe gemeente Beekdaelen. Maar de inwoners van de Nuthse kern Schimmert voelen zich meer verbonden met de gemeenten Beek, Meerssen en Valkenburg aan de Geul, en zouden zich dus liever daarbij hebben aangesloten. Zie ook de petitie van inwoners van Schimmert.

Ambtelijke fusie

Een stap minder vergaand dan een herindeling (bestuurlijke fusie) is een ambtelijke fusie (d.w.z. de gemeentelijke organisaties fuseren maar de gemeenten als zodanig - nog - niet). De volgende ambtelijke fusies zijn actueel (op volgorde van jaar van ingang):
- Blaricum, Eemnes en Laren (BEL-combinatie) (sinds 2008);
- Veendam en Pekela (De Kompanije) (sinds 2011);
- Ommen en Hardenberg (sinds 2012). Hardenberg wilde anno eind 2016 de mogelijkheden voor fusie met Ommen onderzoeken, maar voor Ommen was dat niet bespreekbaar. In december 2017 maakt gemeente Hardenberg bekend dat zij de ambtelijke fusie (= Bestuursdienst Ommen-Hardenberg [BOH]) wil opheffen. Voor de motivaties zie de link. De gemeente Ommen is 'not amused', enerzijds over de manier waarop, en daarnaast stelt zij dat het volgens haar een eenzijdig aangekondigde opheffing is, wat volgens de regelgeving helemaal niet zou kunnen. Wordt vervolgd dus...
- Dinkelland en Tubbergen ('Noaberkracht') (sinds 2013);
- Barendrecht, Albrandswaard en Ridderkerk (BAR) (sinds 2014);
- Cuijk, Grave, en Mill en Sint Hubert (CGM) (sinds 2014);
- IJsselstein en Montfoort (sinds 2014);
- Alphen-Chaam, Baarle-Nassau en Gilze en Rijen (ABG) (sinds 2016);
- Zaltbommel en Maasdriel (sinds 2016);
- Boxtel en Sint-Michielsgestel (sinds 2016);
- Brielle, Hellevoetsluis en Westvoorne (vermoedelijk per 2017);
- Lisse, Hillegom en Teylingen (sinds 2017);
- Bergen, Uitgeest, Castricum en Heiloo (BUCH-gemeenten) (sinds 2017);
- Houten en Wijk bij Duurstede (sinds 2018).
- Duiven en Westervoort (sinds 2018).
- Zandvoort en Haarlem (sinds 2018).

Zie ook:

- "De mislukte ambtelijke fusie van Montfoort en IJsselstein staat volgens burgemeester van Amstelveen Bas Eenhoorn niet op zichzelf: ‘Na verloop van tijd ontstaan er haarscheurtjes. Dat is inherent aan dit soort constructies. Een ambtelijke fusie heeft alleen kans van slagen, als gemeenten bereid zijn ook bestuurlijk in elkaar op te gaan.’ Metaalmoeheid. ‘Zonder die stip op de horizon krijg je metaalmoeheid’, stelt Eenhoorn, die mediator was in het conflict tussen Montfoort en IJsselstein. ‘Natuurlijk zijn er voordelen: kostenreductie en de beschikking over meer specialisten. Maar de dynamiek van een gemeente is zo groot dat er op een gegeven moment verschillen van inzicht ontstaan. Nieuwe ontwikkelingen in het sociale domein en de digitale dienstverlening vereisen dat ook de ambtelijke organisatie prioriteiten moet stellen. Hoe doe je dat met twee kapiteins op één schip? De ambtenaren weten niet meer naar wie ze moeten luisteren. De een verwijt de ander dat hij meer profiteert. Vaak delft de kleinste partner het onderspit.’" (bron en voor nadere informatie zie het artikel 'Alle ambtelijke fusies lijden aan metaalmoeheid', december 2018)

- De Provincie Noord-Holland stuurde anno 2018 aan op een fusie van de gemeenten Huizen, Blaricum en Laren. Op zich begrijpelijk is de weerstand van kleinere gemeenten tegen een fusie. Vaak denken zij dat 'zelfstandig' blijven met 'slechts' een ambtelijke fusie een beter alternatief is. De VVD Blaricum vond dat geen goed plan en verwoordde dat als volgt: "De gemeenteraad van Laren vraagt de Provincie om een nadere motivatie op de afwijzing van het voorstel om te komen tot een ambtelijke fusie met Huizen/Laren op regionale beleidsterreinen met gemandateerde wethouders. VVD Blaricum is duidelijk geweest wat betreft haar standpunt hierover. Wij hebben deze regeling een gedrocht genoemd dat in het leven is geroepen om tegen elke prijs 'zelfstandig' te kunnen blijven. Het gevolg: meer bestuurlijke drukte op lokaal niveau, grote kans op conflicten en wederom het verlies van een deel van onze beleidsvrijheid. Wij begrijpen dat de provincie deze oplossing niet geloofwaardig en overtuigend vindt en het behoeft voor ons geen nadere motivering. De gemeente Laren maakt hierin een eigen lokale afweging." (bron)

- Hoogleraar Friso de Zeeuw vindt ambtelijke fusies een 'laffe schijnoplossing', 'in welke val je niet moet trappen'. Onder de link lees je zijn motivaties voor deze stelling.

- Het is op zich begrijpelijk dat - beoogde - fusieprocessen zowel bij burgers als bij lokale politici weerstand oproepen - immers niemand geeft zijn 'zelfstandigheid' graag op, zoiets heeft per definitie al een negatieve connotatie - en stellen sommigen bijvoorbeeld dat 'samenwerken' van de 'zelfstandige' gemeenten beter zou zijn dan fuseren. Vanuit de emotie begrijpelijk, maar daarom nog niet verstandig. Toenmalig gemeentesecretaris van Schijndel, Willem van Rosmalen, legt in dit artikel uit waarom herindelen - in dit geval tot de gemeente Meierijstad - beter is dan 'samenwerken', waarom juist het behoud van autonomie reden zou moeten zijn tot opschaling.

- Landelijk Kennisplatform Ambtelijkefusie.nl, online community met als doel het delen van de aanwezige kennis en ervaring op het vlak van ambtelijke fusie.

- Artikel over recente ambtelijke fusies 1. - Artikel over recente ambtelijke fusies 2.

- Voor- en nadelen van een ambtelijke fusie, door adviseur Cees Rootjes.

- In het artikel 'Voor- en nadelen van ambtelijke fusie' licht prof. dr. Arno Korsten het concept van het door hem en anderen bedachte SETA-concept toe (= 'Samen en Toch Apart').

Artikelen, rapporten, naslagwerken e.d. over gemeentelijke herindelingen

- Uitvoerige achtergrondinformatie over alle gemeentelijke herindelingen en grenscorrecties, zowel toekomstige als in het verleden tot stand gekomen, vind je op de site Metatopos van Paul Klein.

- Voorafgaand aan een potentieel herindelingstraject wordt vaak gesproken van 'bestuurskracht' van de gemeenten in kwestie, en worden daartoe vaak 'bestuurskrachtmetingen' uitgevoerd, om te kijken wat goed gaat, wat beter kan, en of herindeling een nuttige optie zou kunnen zijn ter vergroting van de bestuurskracht. Bij een bestuurskrachtmeting wordt een gemeentebestuur in de volle breedte van het takenpakket de maat genomen door een adviesbureau of visitatiecommissie. Bestuurskrachtmeting als vorm van spiegelen is het thema van het boek 'Bestuurskracht van gemeenten. Meten, vergelijken en beoordelen.' (2010) Voldoen bestuurskrachtmetingen? De auteurs verkennen de opzet, kwaliteit en betekenis van bestuurskrachtmeting in tal van gemeenten in ons land. Verschillende methoden worden met elkaar vergeleken. Hoe verhouden de verschillende beoordelingen zich tot elkaar? Maken ze waar wat ze beloven? Beginselen van behoorlijke bestuurskrachtmeting passeren de revue. Het boek is bestemd voor burgemeesters, wethouders, raadsleden, gemeenteambtenaren, adviseurs en anderen met interesse in lokaal bestuur, zoals provinciebestuurders, toezichthouders, studenten bestuurskunde of overheidsmanagement aan een universiteit of hbo-instelling.

- De ambitie van 'goed gemeentebestuur' is algemeen, maar bestaat goed bestuur of perfect bestuur in werkelijkheid ook? Of presteren gemeentebesturen en gemeenteorganisaties in bepaalde opzichten onder de maat? Bestaan zelfs 'slecht functionerende gemeenten'? De kwaliteit van veel organisaties en beslissingen is tegenwoordig vaak in discussie, maar is niet altijd gebaseerd op feiten over het werkelijk presteren. Het boek 'Beoordelen van gemeenten' (K. Abma, 2012) verschaft juist wél een op feiten gebaseerd inzicht. Aan de hand van veel gegevens uit bestuurskrachtmetingen en burgermonitoren wordt een beeld gegeven van de kwaliteit van het lokaal bestuur in Nederland. Registreren deze instrumenten goed en slecht gemeentebestuur? En hoe staat het met de kwaliteit van deze beide instrumenten voor prestatiemeting?

- Opsplitsing van een gemeente: lessons learned (Sharon Blair, Twijnstra Gudde, 2013).

- Goed artikel van Commissaris van de Koning van Zuid-Holland Jaap Smit in de Nieuwsbrief van de Zuid-Hollandse Vereniging van Kleine Kernen (ZHVKK), juni 2015, waarin hij aandacht vraagt voor het onderscheid tussen 'gemeente' en 'gemeenschap' bij de discussie over herindelingen: dat je júist om de lokale gemeenschappen vitaal te houden en een eigen identiteit te laten houden, een voldoende sterke gemeente moet hebben, die soms moet opschalen met buurgemeenten om de komende jaren alle op de gemeente afgekomen taken aan te blijven kunnen. En dat in discussies over herindeling vaak de emotie te zeer de overhand heeft, in die zin dat men ten onrechte denkt dat een grotere 'gemeente' automatisch ten koste zou gaan van de 'gemeenschap'. Maar dat hoeft zeker niet, en zelfs het omgekeerde kan het geval zijn. Enkele citaten: "De grote verschuivingen van verantwoordelijkheden naar lokaal niveau vragen om een krachtig lokaal bestuur en voldoen-de organisatorische en financiele slagkracht om de voorzieningen voor de inwoners op het juiste en gewenste niveau te houden of te brengen. Dat vereist ook politieke moed om - wanneer dat nodig is - de eigen inwoners/achterban duidelijk te maken dat opschaling en verregaande samenwerking soms onvermijdelijk zijn in plaats van tegen beter weten in te blijven volhouden dat ‘we het zelf allemaal afkunnen’. Feit is dat schaalvergroting nodig kan blijken om überhaupt nog kleinschaligheid te kunnen blijven behouden."

En: "Er worden immers twee verschillende talen gesproken in die discussies. De een is de taal van de tekentafel en de ratio. Staand voor een kaart wordt de herindeling ontworpen. De ander is de taal van het gevoel en de emotie. Wat blijft er over van onze eigenheid en identiteit…? Beide talen zijn nodig om in deze tijd van grote veranderingen de juiste besluiten te nemen en de inwoner het gevoel te geven dat rekening wordt gehouden met diens wensen en belangen en waar nodig diezelfde inwoner uit te leggen dat het juist in diens belang kan zijn dat gemeenten de samenwerking zoeken of samensmelten. Wie de gemeente niet wil versterken om maar voldoende gemeenschap te behouden, kan ontdekken dat er onvoldoende gemeente overblijft voor een vitale gemeenschap. Vitale kernen kunnen alleen bestaan als gemeente en gemeenschap elkaar versterken!"

- Het in 2004 opgerichte Onderzoeksinstituut Atlas voor Gemeenten heeft eind 2014 de publicatie en kaart De Nieuwe Gemeentekaart van Nederland uitgebracht. Op grond van objectieve, meetbare criteria is voor elke woonplaats gekeken op welke centrumstad deze het meest voor bepaalde voorzieningen (werk, zorg, onderwijs, sport, winkels, cultuur en natuur) is aangewezen. Of beter gezegd waarmee zij de meeste wederzijdse relaties heeft. De woonplaats is vervolgens aan die ´nieuwe gemeente´ toegewezen. Op die manier komt het onderzoeksinstituut tot een wat hen betreft optimale schaal van 57 gemeenten, die zo op lange termijn het beste voor al hun taken zijn toegerust. Voor nadere informatie zie de samenvatting van de publicatie De Nieuwe Gemeentekaart, De Nieuwe Gemeentekaart gestileerd, De Nieuwe Gemeentekaart in detail.

- Evaluatie 39 gemeentelijke herindelingen in Overijssel, Gelderland en Limburg (2013).

- Pagina m.b.t. het onderwerp Gemeentelijke herindelingen op de site Rijksoverheid.nl.

- Nota 'Bestuur in samenhang. De bestuurlijke organisatie in Nederland' (Ministerie van Binnenlandse Zaken, maart 2013)

- Lysias Consulting Group heeft d.d. 27-11-2012 het Trendrapport samenwerking gemeenten gepubliceerd met alle gemeenten die op enigerlei wijze betrokken zijn bij samenwerkingsverbanden, dan wel plannen hebben tot herindeling.

- Op onze pagina´s van de provincies Groningen, Fryslân en de regio West-Brabant vind je onder het kopje Status rapporten van onafhankelijke commissies, bedoeld als basis voor een mogelijk toekomstige gemeentelijke indeling van deze provincies en regio.

- Joost van der Kolk, Masterthesis Bestuurskunde "Samen verder, maar hoe? Rationaliteit en vormende krachten bij de keuze van gemeenten voor samenwerking of herindeling" (2011). Waarbij hij de casussen van de gemeenten Blaricum / Eemnes / Laren, Nieuw-Lekkerland / Graafstroom / Liesveld, Kaag en Braassem, en Zuidplas als basis neemt.

- Als reactie op het regeerakkoord 2012 doet sociaal geograaf en planoloog Koen Elzerman een theoretische exercitie om het aantal gemeenten te verlagen van 415 naar 80.

- Alexander Pechtold (D66) wil het aantal gemeenten terugbrengen tot ca. 200.

Visies van lokale instanties op gemeentelijke herindeling
- Een veelgehoord argument tégen gemeentelijke herindelingen is dat grotere gemeenten zouden leiden tot een ook in figuurlijke zin grotere afstand tot de burger. Opmerkelijk in dit kader is dat D66 in de gemeenten Woerden, Montfoort en Oudewater concluderen dat fusie in hun geval juist wél tot hogere kwaliteit richting de burgers zou leiden (nov. 2012).

- Artikel van de gemeentesecretaris van Schijndel over waarom hij herindelen beter vindt dan samenwerken, waarom juist herindelen i.p.v. samenwerken leidt tot behoud van autonomie.

Reacties

(12)

Bij het onderdeel ambtelijke fusie ontbreekt de ambtelijke fusie tussen de gemeenten Cuijk, Grave en Mill en Sint Hubert per 1-1-2014 (formeel is de GR ingegaan op 1-10-2013 met het oog op diverse noodzakelijke voorberedingsbeslissingen).

Dank voor uw melding! Die hadden we nog niet 'gespot'. Ik heb hem toegevoegd.

Met vriendelijke groet, Frank van den Hoven, hoofdredacteur Plaatsengids.nl

Er is al een aantal jaren een Ambtelijke fusie tussen Gemeente Ommen en gemeente Hardenberg

Dank! Die heb ik ook gemist. Ik heb hem erbij gezet.

Kunt u mij meer vertellen over het rechtzetten van de zgn. weeffout Alphen-Chaam waar nu een ambtelijke fusie is tussen Alphen-Chaam, Baarle-Nassau en Gilze-Rijen (werkt niet voor de bevolking, ziekteverzuim onder het ambtelijk apparaat bedraagt momenteel 23% en de betrokken ambtenaren gunnen elkaar het licht in de ogen niet)

Het is mij niet duidelijk waar u op doelt met die weeffout. M.i. is er destijds juist iets rechtgezet doordat Riel kennelijk meer banden had met Goirle en daarom naar Goirle is gegaan en niet naar Alphen-Chaam. U doelt er wellicht op dat Alphen en Chaam niet samen hadden moeten gaan? Maar vandaag de dag kunnen kleine gemeenten van zeg 10.000 tot 30.000 inwoners de toegenomen en zwaardere taken niet meer allemaal goed genoeg uitvoeren. Waarbij je niet alleen naar nu moet kijken maar vooral naar de komende jaren. Het is dan logisch om een logisch samenhangende, grotere zelfstandige gemeente te vormen uit 3, 4 of 5 kleine gemeenten die alle uitdagingen in hun regionaal logische verband oppakken, regiobreed bekijken en elkaar niet meer beconcurreren. Maar niemand geeft graag zijn zelfstandigheid op, vandaar dat veel gemeenten en burgers vanuit de emotie niet willen fuseren maar wel samenwerken. Wat een extra bestuurslaag met zich meebrengt met alle lijkende voordelen maar in de praktijk nadelen van dien. Alle onafhankelijke adviesbureaus adviseren één grotere gemeente te vormen die de zaken als één bestuursorgaan streekbreed oppakt. Zie Goeree-Overflakkee, Krimpenerwaard, Westland, Westerkwartier etc. Dus zou dat wellicht ook niet logisch zijn voor één ABG-gemeente? Zie ook het betoog van de voormalige gemeentesecretaris van de toen nog zelstandige, maar richting fusie gaande gemeente Schijndel: http://www.binnenlandsbestuur.nl/willem-van-rosmalen

Met vriendelijke groet, Frank van den Hoven, hoofdredacteur Plaatsengids.nl

Hardenberg heeft recent besloten de ambtelijke fusie met Ommen zo spoedig mogelijk te willen ontbinden.Verder mis ik de ambtelijke fusie tussen Veendam en Pekela in de Compagnie. De uitvinding van deze fusies blijft een moeizame constructie in een politiek bestuurlijke context van gemeenten die zo hun 'zelfstandigheid' willen houden, terwijl dat bestuurlijk gezien eigenlijk geen oplossing biedt.

Dank voor de tips! Ik heb e.e.a. aangepast. Wat uw stelling betreft: daar ben ik het geheel mee eens. Ik heb hierboven ook naar enkele artikelen gelinkt die dat onderbouwen.

Met vriendelijke groet, Frank van den Hoven, hoofdredacteur Plaatsengids.nl

Wat ik mis is dat Weesp samen gaat met gemeente Amsterdam. Daar is door zowel de inwoners als gemeenteraad van Weesp voor gekozen. Verder is het zo dat Heesch wel wil aansluiten met Oss en Nistelrode dan samen gaat met gemeente Uden. Schaijk zou in eerste instantie naar Oss gaan maar inderdaad een fusie met Uden en Landerd ligt voor hun meer voor de hand. Maar of dit doorgaat is afhankelijk wat Noord-Brabant wil en juist Oss meer een versterkte positie wil geven als tegenwicht voor Nijmegen/Wijchen en zou Schaijk met Reek dus inderdaad naar Oss kunnen. Grave en Uden zou in dit geval kunnen fuseren en Uden als hoofdplaats aanwijzen en zo een prima buffer kunnen zijn tussen Oss, Den Bosch, Wijchen/Nijmegen en Meierijstad.

Dank voor de tips! Weesp is, na jaren van ja of nee en zo ja met wie dan, nu eindelijk ook doorgehakt ja. De andere (beoogde) wijzigingen klinken ook plausibel. Ik heb e.e.a. hierboven toegevoegd.

Het ligt wel voor de hand, maar ik zou, om compleet te zijn, t.a.v. Amsterdam en Weesp er nog even bij zetten dat deze herindeling gaat leiden tot de (heringedeelde) gemeente Amsterdam (net als dat het staat vermeld bij zodanige herindelingen in andere gevallen, zoals bij de aanstaande herindeling van Purmerend en Beemster tot de heringedeelde gemeente Purmerend). Je weet het maar niet, straks gaan mensen nog denken dat er een gemeente Amsterdam en Weesp gaat komen.

Dank voor de tip! Dat is wel zo consequent en duidelijk ja. Ik heb het aangepast.

Reactie toevoegen